VWO 4 FILOSOFIE Wat is ethiek en het utilisme

Transcriptie

1 VWO 4 FILOSOFIE Wat is ethiek en het utilisme Wat is ethiek? Ethiek legt het verschil uit tussen goed en fout Ook kijkt men in de ethiek naar hoe mensen besluiten nemen Ethiek is descriptief Het gaat over het ideaal (wat zou je moeten doen). Dit heet normatief Ethiek probeert erachter te komen wat de moraal van ons verlangt De moraal bestaat uit waarden en normen Wie unfair handelt, overtreedt de moraal. Dit is een belangrijke eigenschap van wat de moraal inhoudt Waarden en normen die belangrijk zijn in ons leven, maken deel uit van de moraal, wanneer ze betrekking hebben op de gerechtvaardigde verwachtingen die mensen in het onderlinge verkeer koesteren: Men handelt volgens een wederzijds verwachtingspatroon: Je gaat elkaar niet midden op de straat pootje flippen. Dat doe je elkaar niet aan, en dat weet je van elkaar. Bij de moraal gaat het om de normatieve randvoorwaarden voor onze omgang met elkaar. De moraal is geen individuele aangelegenheid. De moraal biedt een grote vrijheidsruimte bij veel beslissingen wie we nemen. Er is dus pas sprake van moraal, wanneer er gerechtvaardigde wederzijdse veranderingen in het spel zijn van normatieve aard, die in het geval van overtreding leiden tot verwijten Veel normen zijn plaatsen tijdgebonden. Normen veranderen door de tijd heen. Ook zijn de normen op bepaalde plaatsen verschillend van elkaar. Wel is het mogelijk te achterhalen aan welke universele maatstaven lokale normen dienen te beantwoorden Echter is het niet makkelijk om te bepalen wat de wijsgerige ethiek beoogt Consequentialisme Het consequentialisme is een stroming in de filosofie waarin je let op de gevolgen die je handelen heeft voor anderen Een belangrijke vorm van het consequentialisme is het utilisme of utilitarisme Het type ethiek dat het moreel juiste definieert als datgeen wat tot gevolg heeft dat het goede of waardevolle toeneemt Slechts zijdelings geïnteresseerd in motieven en intenties

2 Utilisme Utiliteit: Het doen wat nuttig is. Een handeling is goed als deze zoveel mogelijk geluk voor zoveel mogelijk mensen, maar ook dieren oplevert Het utilisme is bedacht voor Jeremy Bentham en later uitgewerkt door John Stuart Mill Bentham zag geluk vanuit een hedonistisch standpunt Hedonisme: Alles gaat om geluk; soms is het beter om een korte periode te lijden om vervolgens een langere periode gelukkig te zijn Mill was het hiermee eens, maar vond het nog iets te vaag. Hij vond namelijk dat het ook ging om de kwaliteit van het geluk: Het is beter om een ontevreden mens te zijn, dan een tevreden zwijn. Het is beter om een ontevreden Socrates te zijn, dan een tevreden dwaas Het geluk van een ontevreden mens, is beter dan het geluk van een ontevreden zwijn. Men dient het grootste geluk van het grootste aantal te bevorderen: Het utilisme heeft een eudeamonische strekking: het als goed en waardevol beschouwen wat mensen gelukkig maakt. Dit is ook de enige waarde die telt Het utilisme wil het geluk maximaliseren: men moet verplicht handelen naar de handelingen die het meeste geluk opbrengen Het utilisme is universalistisch (men moet het geluk van alle betrokkenen maximaliseren ) en onpartijdig ( ongeacht de status van de persoon) Intrinsieke en instrumentele waarden Ethici onderscheiden twee waarden van geluk: Intrinsieke waarde: Dit is een zaak die op zichzelf waardevol is en die mensen niet vanwege iets anders willen nastreven Instrumentele waarde: Dit is een zaak die op zichzelf niet waardevol is en die mensen nastreven omdat ze bijdragen aan de intrinsieke waarde Voorbeeld: Als jij intelligentie een belangrijke waarde vindt, omdat je er later een goede baan mee kunt krijgen. Wat is dan de intrinsieke en instrumentele waarde? Intrinsiek: een goede baan, je vindt dit op zichzelf waardevol Instrumentele waarde: Intelligentie, dit vind je waardevol omdat het uiteindelijk bijdraagt bij het verkrijgen van een goede baan. Problemen in het utilisme 1. Het utilisme moet allerlei ongelijkheden tolereren, aangezien het zich ten doel stelt het totale geluk te maximaliseren. Situatie 1: De rijke 30 % is heel gelukkig met hun geld en omdat ze daar niks voor hoeven te doen. De andere 70 % moet keihard werken om de rijkeren van hun geld te voorzien. In dit geval is dus 70 % ongelukkig.

3 Situatie 2: De volledige 100 % moet keihard werken, om vervolgens een beloning te krijgen gebaseerd op hun prestaties. In dit geval is ongeveer 85 % ongelukkig. Als je deze twee tegen elkaar afweegt, is het geluk in situatie 1 groter. Dit geluk is echter niet op een eerlijke manier verworven. In dit geval keert men zich dus tegen het utilisme: maximalisering van het geluk is niet meer het enige doel 2. Volgens het utilisme moet men niet alleen het geluk van anderen respecteren, maar ook bevorderen, en wel maximaal. Men wordt hierdoor opgezadeld met een enorme verantwoordelijkheid. Bovendien laat het utilisme ruimte over voor een negatieve verantwoordelijkheid: je bent verantwoordelijk voor wat je niet doet. Men is dus niet alleen verantwoordelijk voor wat we wel doen, maar ook wat we niet doen. 3. Mensen hebben volgens het utilisme niet het recht op eigen projecten waaraan ze hun identiteit kunnen ontlenen. Je beoefent niet een beroep dat jou gelukkig maakt of omdat het bij jou past, maar omdat je door een beroep te beoefenen het geluk bevordert. Het utilisme wentelt de last van collectieve verantwoordelijkheid af op het individu: iedereen moet voor zichzelf zorgen dat ze het geluk van anderen bevorderen.

4 FILOSOFIE VWO 4 SAMENVATTING EN AANTEKENINGEN Deontologie Deontologie Immanuel Kant is de grondlegger van de deontologie geweest Bij deontologie kijk je niet alleen naar de gevolgen, maar ook naar de bedoelingen Volgens Kant kan alleen de goede wil zonder beperkingen als goed worden beoordeeld Voor de goedheid van de goede wil, doet het er niet toe dat de daad in kwestie slaagt: Ik wil geleend geld teruggeven aan de rechtmatige eigenaar. De eigenaar blijkt plotseling vertrokken te zijn, zodat het onmogelijk is om het geld terug te geven. Mijn bedoelingen zijn dan altijd nog even goed en dat ik het geld uiteindelijk niet heb kunnen teruggeven, doet geen afbreuk in mijn motief. De wereld is er in moreel opzicht niet op achteruit gegaan Voor de slechtheid van de kwade wil, doet het er niet toe dat de daad in kwestie mislukt: Ik ben van plan om de grootste diamant in een museum te stelen. Ik ga naar het museum, maar kom erachter dat de diamant al gestolen is. Mijn voornemen is nu onuitvoerbaar en de wereld zal niks merken van mijn slechte bedoelingen. Echter heeft de wereld in moreel opzicht wel schade ondervonden. Deze persoonlijke integriteit maakt de ethiek van Kant niet consequentialistisch maar deontologisch: De juistheid van een handeling wordt niet beoordeeld op grond van de gevolgen, maar op grond vanuit de houding die eruit spreekt (de bedoeling) Persoonlijke integriteit is niet van nature gegeven: je moet haar bevechten op allerlei tegenstribbelende neigingen Kant heeft daarom een test bedacht die mensen kan helpen bij het beoordelen van hun neigingen. Bij deze test moet je je neigingen eerst in woorden vatten, waartoe Kant het begrip maxime invoert Alleen die persoonlijke regels zijn moreel verantwoord, die je als universele regel voor iedereen in soortgelijke omstandigheden kunt willen. Handelen volgens maximes die deze test niet doorstaan mag niet. De Kantiaanse regels zijn als volgt: Handel alleen volgens die regel waarvan je tegelijk kan willen dat het een algemene wet wordt Behandel mensen ooit als middel, altijd ook als een doel op zichzelf In tegenstelling tot utilisten, vinden deontologen dat je zelf verantwoordelijk bent voor je eigen leven, zolang je projecten de gerechtvaardigde belangen van anderen maar niet aantasten

5 Een valkuil in de deontologie is het morele narcisme. Men wordt als het ware onder druk gezet, zich druk te maken over de zuiverheid van hun motieven. Dit zorgt ervoor dat men nooit voor een dilemma kan staan wanneer ze door immoreel gedrag ellende kunnen voorkomen, of wanneer ze door moreel gedrag ellende veroorzaken. Mensen moeten daarom altijd hun morele integriteit bewaren De consequentialist herinnert de Kantiaan er echter wel aan dat de eigen morele zuiverheid niet het enige is wat telt. Consequentialisme: Stroming in de filosofie waarin je let op de gevolgen die je handelen heeft voor anderen Deontologie: Stroming in de ethische hoek van de filosofie waarbij je kijkt naar de bedoelingen achter een handeling Descriptief: Beschrijvend, beschrijft hoe iets werkt Eudeamonische strekking: Het als goed en waardevol beschouwen wat mensen gelukkig maakt Gerechtvaardigde verwachtingen: De verwachting dat men het juiste doet Hedonisme: Levenshouding waarin genot het voornaamste doel is; alles gaat om geluk Instrumentele waarde: Een zaak die op zichzelf niet waardevol is en die mensen nastreven omdat ze bijdragen aan de intrinsieke waarde Intrinsieke waarde: Een waarde die op zichzelf waardevol is en die mensen niet vanwege iets anders willen nastreven Maximaliseren: Het verplicht handelen naar de handelingen die het meeste geluk opleveren Maxime: Geeft een uitdrukking aan persoonlijke regels waaronder iemand zichzelf stelt; het principe dat de aanzet geeft tot iemands handelen Moraal: Gevormd uit de waarden en normen die belangrijk zijn in ons leven Morele intuïtie: Je doet dingen op je gevoel Morele narcisme: Dit speelt een rol wanneer men door immoreel gedrag ellende kan voorkomen en door moreel gedrag ellende veroorzaken Negatieve verantwoordelijkheid: Wanneer je ook verantwoordelijk bent voor de dingen die je niet doet Normatief: Geeft aan hoe het hoort Normatieve randvoorwaarden: Suggereert dat de moraal veel zaken niet regelt, maar vrijlaat Normen: Gedragsregels die van de waarden zijn afgeleid. Ze vertellen wat we moeten doen om de waarden te realiseren Unfair: Oneerlijk en in tegenstrijd met de moraal Utilisme/utilitarisme: Stroming in de filosofie waarin het handelen naar het meeste geluk centraal staat Utiliteit: Een handeling is goed, wanneer deze zoveel mogelijk geluk voor zoveel mogelijk mensen oplevert Waarden: Alle zaken waarvan we het goed vinden dat ze bestaan