Mismatch tussen onderwijs en arbeidsmarkt: wat zijn de verklarende mechanismen?

Transcriptie

1 Mismatch tussen onderwijs en arbeidsmarkt: wat zijn de verklarende mechanismen? (KU Leuven, campus Brussel) Studiedag Loopbanen in het onderwijs: terugblik en vooruitblik, 23 september 2016, Leuven, College De Valk

2 Twee benaderingen voor het onderzoeken van de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt Hoe snel stromen jongeren uit verschillende richtingen in op de arbeidsmarkt en in welke mate komen ze terecht in kwalitatief goede jobs? In welke mate sluiten de jobs van jongeren aan bij de gevolgde opleiding, zowel qua niveau als qua studierichting?

3 Wat betekent onderwijs(mis)match? Twee dimensies van een curriculum Onderwijsniveau => overscholing of verticale mismatch Komt het behaalde onderwijsniveau al dan niet overeen met het onderwijsniveau dat nodig is om de baan naar behoren te kunnen uitvoeren? Onderwijsrichting => onaangepaste (?) scholing of horizontale mismatch Komt de gevolgde onderwijsrichting al dan niet overeen met een onderwijsrichting die nodig is om de baan naar behoren te kunnen uitvoeren? Onderwijsmismatch mismatch in termen van vaardigheden

4 Waarom is onderwijs(mis)match belangrijk? Economische invalshoek => rendement (of verspilling) van onderwijsinvesteringen (individueel en/of maatschappelijk) Sociologische invalshoek => probleem van statusinconsistentie (ontevredenheid en potentiële maatschappelijke onvrede)

5 Te beantwoorden vragen A. Hoe groot is het probleem van onderwijsmismatch? B. Welke mechanismen verklaren onderwijsmismatch? 1. Kwaliteit en aard van het menselijk kapitaal 2. Zoekgedrag en arbeidsmarktinstituties 3. Kwantitatieve onevenwichten op de arbeidsmarkt C. Wat zijn de implicaties voor het beleid en voor het onderzoek?

6 (A) Hoe groot is het probleem van onderwijsmismatch?

7 Hoe meet men onderwijs(mis)match? Statistische methode gebaseerd op gerealiseerde aanwervingen of op een vergelijking van het onderwijsdiploma van een werknemer met het onderwijsdiploma van de werknemers binnen haar/zijn beroep Experten methode gebaseerd op een vergelijking tussen de verworven opleiding en de voor een beroep vereiste opleiding, bepaald op basis van het oordeel van experten in job analyse Werknemersmethode gebaseerd op self-assessment door werknemer (direct of indirect) Vacaturemethode gebaseerd op de opleiding minimaal gevraagd door de werkgever

8 Mismatch in de eerste job van Vlaamse schoolverlaters (SONAR) 70% Mismatch in de eerste job 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 11,4% 4,4% 11,6% Werknemer (direct) 24,9% 31,1% 24,5% 2,6% 21,4% 6,1% 17,5% 7,1% 33,8% 10,2% 5,1% 41,0% 33,0% 28,8% 3,7% 17,8% 12,2% 18,9% Vacature (A) Vacature (B) Experten (A) Experten (B) Statistisch (A) Statistisch (B) Enkel overgeschoold Enkel horizontale mismatch Volledige mismatch Bron: Sellami, Verhaest & Van Trier (2016)

9 Mismatch in de eerste job van Vlaamse schoolverlaters (SONAR) Mismatch in de eerste job 70% 60% 50% 40% 30% 17,5% 10,2% 7,1% 5,1% 20% 10% 0% 11,4% 4,4% 11,6% Werknemer (direct) 33,8% Experten (A) 41,0% Experten (B) Bron: Sellami, Verhaest & Van Trier (2016) Enkel overgeschoold Enkel horizontale mismatch Volledige mismatch

10 Evolutie overscholing onder Vlaamse afgestudeerden uit het secundair onderwijs (SONAR) Bron: Verhaest, Schatteman & Van Trier (2015)

11 Mismatch onder hoger opgeleiden 5 jaar na arbeidsmarktintrede (REFLEX/HEGESCO) 70% 60% 50% 40% 35% 30% 5% 7% 18% Alleen HMM 20% 10% 0% 7% 2% 8% 7% 7% 7% 7% 10% 16% 12% 11% 12% 6% 16% 12% 4% 11% 8% 7% 6% 7% 8% 9% 8% 8% 6% 6% 7% 6% 3% 4% 4% 5% 5% 5% 6% 7% 5% 2% 5% 6% 6% 8% 8% 8% 12% 14% 7% 15% 11% 14% 5% 20% Alleen overgeschoold Volledige mismatch Bron: Verhaest, Sellami & van der Velden (2016)

12 (B) Wat zijn de verklarende mechanismen?

13 Drie clusters van potentiële mechanismen Kwaliteit en de aard van het menselijk kapitaal Kwaliteit van de afgestudeerden; moeilijkheid en selectiviteit van de opleidingen Beroepsgerichtheid van de opleidingen Zoekgedrag en arbeidsmarktinstituties Zoekgedrag en werkloosheidsbescherming Werknemersbescherming Collectief overleg en loonflexibiliteit Kwantitatieve onevenwichten op de arbeidsmarkt Onevenwicht tussen globale vraag en aanbod van arbeid (conjunctuur) Onevenwicht tussen gevraagde en aangeboden studieniveaus Onevenwicht tussen gevraagde en aangeboden studierichtingen

14 (B1) Kwaliteit en aard van het menselijk kapitaal

15 Kwaliteit van het menselijk kapitaal Bevindingen Op individueel niveau Mismatch komt vaker voor onder Jongeren met lagere studieresultaten (Verhaest, Van Trier & Sellami, 2011; Verhaest, Schatteman & Van Trier, 2015; Verhaest, Sellami & van der Velden, 2016) Jongeren die afstuderen met vertraging (Verhaest, Van Trier & Sellami, 2011) Jongeren uit minder uitdagende en selectieve opleidingen (Verhaest, Sellami & van der Velden, 2016) Op studiedomeinniveau Mismatch komt vaker voor onder minder uitdagende en selectieve studiedomeinen in het hoger onderwijs (Verhaest, Sellami & van der Velden, 2016) Op landenniveau Mismatch komt vaker voor onder landen met een minder uitdagend en selectief hoger onderwijssysteem (Verhaest, Sellami & van der Velden, 2016)

16 Kwaliteit van het menselijk kapitaal Potentiële verklaringen Jongeren met een lagere kwaliteit van het menselijk kapitaal en uit minder selectieve opleidingen zijn overgeschoold zonder onderbenutting van vaardigheden hebben minder kansen en zijn meer geneigd om een mismatch aan te nemen Een minder uitdagend en selectief onderwijssysteem zorgt voor een lagere waardering van formeel onderwijs als selectiecriterium zorgt voor een hogere mate waarin werkgevers terugvallen op extra opleiding

17 Aard van het menselijk kapitaal Bevindingen Jongeren uit beroepsgerichte opleidingen (Verhaest & van der Velden, 2013; Verhaest, Schatteman & Van Trier, 2015) zijn minder vaak overgeschoold in eerste job, maar Stromen minder vaak door naar een job op niveau indien ze toch starten in een eerste job waarvoor ze overgeschoold zijn. Jongeren uit beroepsgerichte opleidingen (Verhaest, Lavrijsen, Van Trier, Nicaise & Omey, 2016) Ondervinden minder vaak een onderbenutting van hun vaardigheden aan de start van hun carrière, maar Het voordeel neemt af naarmate het aantal jaren op de arbeidsmarkt toeneemt

18 Aard van het menselijk kapitaal Bevindingen Overgeschoolden met een beroepsgerichte opleiding leren minder bij tijdens hun eerste job dan overgeschoolden met een algemene opleiding (Verhaest & Omey, 2013) Jongeren uit beroepsgerichte opleidingen hebben minder vaak een horizontale mismatch 5 jaar na afstuderen (Verhaest, Sellami & van der Velden, 2016)

19 Aard van het menselijk kapitaal Potentiële verklaringen Jongeren met een beroepsgerichte opleiding zijn onmiddellijk inzetbaar, maar hun Specifieke vaardigheden verouderen in het geval technologische en organisatorische veranderingen Jongeren met een algemene opleiding zijn niet onmiddellijk inzetbaar, maar algemeen en meer academisch onderwijs faciliteert mogelijks leren in een nieuwe context en reduceert dus mogelijks de kost van mobiliteit tussen jobs en beroepen

20 Aard van het menselijk kapitaal Bedenkingen Kantelpunt in de carrière waarop een algemene opleiding voordeliger wordt blijft onduidelijk (Verhaest & van der Velden, 2013; Verhaest, Lavrijsen, Van Trier, Nicaise & Omey, 2016) Het voordeel van beroepsgerichte opleidingen in het vermijden van mismatch lijkt vooral gerelateerd aan de specificiteit van de opleiding en minder aan de mate waarin gebruik gemaakt wordt van werkplekleren. (Verhaest & Baert, 2015; Verhaest, Lavrijsen, Van Trier, Nicaise & Omey, 2016) Programma s die een brede focus combineren met werkplekleren lijken eerder te resulteren in vaardigheidstekorten die niet verdwijnen na verloop van tijd (Verhaest, Lavrijsen, Van Trier, Nicaise & Omey, 2016)

21 (B2) Zoekgedrag en arbeidsmarktinstituties

22 Zoekgedrag en werkloosheidsuitkeringen Bevindingen Hoger opgeleide jongeren die starten met zoeken vóór het verlaten van het onderwijs hebben minder vaak een volledige mismatch voor hun eerste job (Verhaest, Van Trier & Sellami, 2011) Jongeren die op school informatie krijgen over zoeken (Van Trier & Verhaest, 2016) Zijn vaker overgeschoold in de eerste job Hebben minder vaak een horizontale mismatch in de eerste job Mismatch in de eerste job is gecorreleerd met het vindkanaal (Van Trier & Verhaest, 2016) Kanalen met lage mismatch: school, gecontacteerd worden door werkgever Kanalen met hoge mismatch: interimkantoren, persoonlijke relaties

23 Zoekgedrag en werkloosheidsuitkeringen Bevindingen Jongeren met een grotere neiging om jobs te accepteren Hebben een grotere kans op een horizontale mismatch (Van Trier & Verhaest, 2016) Blijven vaker gedurende een lange periode overgeschoold (Verhaest, Schatteman, Van Trier, 2015) Het (snel) accepteren van een job onder niveau leidt tot uitstel van de transitie naar een job op niveau (Baert, Cockx & Verhaest, 2013) De kans op pure horizontale mismatch 5 jaar na afstuderen in het hoger onderwijs is lager in landen met hoge werkloosheidsuitkeringen (Verhaest, Sellami & van der Velden, 2016)

24 Zoekgedrag en werkloosheidsuitkeringen Potentiële verklaringen Intensiever zoeken en gebruiken van de juiste kanalen leidt tot meer en betere jobaanbiedingen Wie te vlug een job aanneemt laat kansen op een goede match liggen, omwille van een reductie in zoekintensiteit, adaptatie en/of negatieve signalering naar werkgevers Hogere werkloosheidsuitkeringen laten toe om kieskeuriger te zijn in het aannemen van jobs

25 Werknemersbescherming en collectief overleg Bevindingen De kans op overscholing of horizontale mismatch 5 jaar na afstuderen in het hoger onderwijs is lager in landen met hoge mate van ontslagbescherming (Verhaest, Sellami & van der Velden, 2016) De kans op overscholing 5 jaar na afstuderen in het hoger onderwijs is hoger in landen met hoge dekkingsgraad van de collectieve onderhandelingen (Verhaest, Sellami & van der Velden, 2016)

26 Werknemersbescherming en collectief overleg Potentiële verklaringen Een hogere mate van werknemersbescherming zorgt voor een grotere terughoudendheid om jongeren aan te nemen zonder aansluitende studierichting Een hogere dekkingsgraad van collectieve loononderhandelingen leidt tot rigidere lonen, waardoor arbeidsmarktonevenwichten niet weggewerkt worden leidt tot meer looncompressie, waardoor het inkomensverlies als gevolg van overscholing beperkter is

27 (B3) Kwantitatieve onevenwichten op de arbeidsmarkt

28 Onevenwicht tussen globale vraag en aanbod Bevindingen Een hoge regionale werkloosheidsgraad bij arbeidsmarktintrede gaat Bij hoger opgeleiden gepaard met een hoge kans op pure overscholing in de eerste job (Verhaest, Van Trier & Sellami, 2011) Bij middengeschoolden gepaard met een lagere kans op een lange periode van goede aansluiting tijdens de eerste jaren op de arbeidsmarkt (Verhaest, Schatteman & Van Trier, 2015) Hoger opgeleiden die intreden in tijden van hoogconjunctuur hebben een hogere kans op pure overscholing of volledige mismatch, zowel in de eerste job als in de job 5 jaar na afstuderen (Verhaest, Sellami & van der Velden, 2015) Mismatch 5 jaar na afstuderen is niet gerelateerd aan de conjunctuur 5 jaar na afstuderen (Verhaest & van der Velden, 2013)

29 Onevenwicht tussen globale vraag en aanbod Potentiële verklaringen Een globaal overaanbod aan werkzoekenden leidt tot lagere arbeidsmarktkansen en een hogere neiging om een job met een mismatch aan te nemen zorgt voor het verstrengen van selectiecriteria door werkgevers Hogere eisen op het vlak van diplomaniveaus Strengere eisen op het vlak van aansluiting tussen beroep en studiedomein Er is sprake van zogenaamde littekeneffecten, waarbij de arbeidsmarktpositie aan de start van de loopbaan is bepalend voor de latere loopbaan

30 Onevenwicht tussen gevraagde en aangeboden studieniveaus Bevindingen Geen lineair verband tussen opleidingsniveau en incidentie van overscholing (Verhaest & Omey, 2006) 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Overscholing in eerste job volgens opleidingsniveau (SONAR) 62% 55% 43% 40% 33% 35% 27% 29% 28% 23% 17% 17% 19% 0% 0% Werknemer Direct Werknemer Indirect Experten < Lager secundair Lager secundair Hoger secundair Bachelor Master

31 Onevenwicht tussen gevraagde en aangeboden studieniveaus Bevindingen Landen met relatief groter onevenwicht tussen aanbod van en vraag naar hoger opgeleiden hebben (Verhaest, Sellami & van der Velden, 2016) Hogere mate van pure overscholing en volledige mismatch in eerste job van hoger opgeleiden Hogere mate van pure overscholing en volledige mismatch in de job 5 jaar na afstuderen uit het hoger onderwijs Maar: geen duidelijk verband tussen dit onevenwicht en het aandeel hoger opgeleiden in de populatie (Verhaest & van der Velden, 2013)

32 Onevenwicht tussen gevraagde en aangeboden studieniveaus Potentiële verklaringen Een overaanbod aan werkzoekenden op eigen niveau leidt tot hogere neiging om een job onder niveau aan te nemen en tot verstrenging van selectiecriteria door werkgevers (cf. impact conjunctuur) Relatief hoge mate van overscholing in het middensegment is consistent met de polarisatie van de arbeidsmarkt Een toename van het aantal hoger opgeleiden leidt mogelijks slechts tijdelijk tot een overaanbod omdat de vraag zich aanpast

33 Onevenwicht tussen gevraagde en aangeboden studiedomeinen Bevindingen SONAR: Substantiële verschillen in de kans op mismatch tussen verschillende domeinen in het hoger onderwijs (Verhaest, Sellami & Van Trier, 2011) Relatief hoge kans: humane wetenschappen, politieke en sociale wetenschappen, psychologie, rechten en criminologie, toegepaste biologische wetenschappen, architectuur Relatief lage kans: Gezondheidszorg, onderwijs, sociaal-agogisch werk, Toegepaste wetenschappen en techniek Onduidelijk: Economie en Bedrijfskunde, natuurwetenschappen en wiskunde

34 Onevenwicht tussen gevraagde en aangeboden studiedomeinen Bevindingen REFLEX/HEGESCO: Afgestudeerden uit het hoger onderwijs in Europa (Verhaest, Sellami & van der Velden, 2016) Gelijkaardige resultaten voor sommige domeinen Maar: Relatief hoge kans: humane wetenschappen Relatief lage kans: gezondheidszorg, onderwijs Wetenschappen, wiskunde en informatica scoort eerder gemiddeld Domein toegepaste wetenschappen en techniek combineert relatief lage kans op horizontale mismatch, met gemiddelde kans pure overscholing Effect op pure overscholing ten dele bepaald door de relatieve selectiviteit en beroepsgerichtheid van dit domein; na controle hiervoor scoort dit domein eerder hoog op pure overscholing

35 Onevenwicht tussen gevraagde en aangeboden studiedomeinen Potentiële verklaringen Lage mate van mismatch onder afgestudeerden uit de domeinen gezondheidszorg en onderwijs is consistent met de vaak gerapporteerde tekorten; het omgekeerde geldt voor het domein humane wetenschappen Het verhaal met betrekking tot afgestudeerden uit technische en wetenschappelijke domeinen lijkt genuanceerder; mogelijks spelen in Europa tekorten m.b.t. technische domeinen minder op het masterniveau

36 Onevenwicht tussen gevraagde en aangeboden studiedomeinen Bedenkingen op basis van onderzoek naar de rol van onderwijsmotieven (Sellami, Verhaest, Nonneman & Van Trier, 2015) Onderscheid tussen volgende motieven: Investeringsmotief (met het oog op de toekomst), Onderwijsconsumptiemotief (uit interesse voor de opleiding), Studentenlevenconsumptiemotief (omwille van de geneugten van het studentenleven) sociale normen

37 Onevenwicht tussen gevraagde en aangeboden studiedomeinen Bedenkingen op basis van onderzoek naar de rol van onderwijsmotieven (Sellami, Verhaest, Nonneman & Van Trier, 2015) Studenten die louter verder studeren vanuit een investeringsmotief hebben niet noodzakelijk minder kans op overscholing dan studenten die verder studeren vanuit een onderwijsconsumptiemotief. De eerste groep Kiest niet alleen minder vaak voor opleidingen binnen de humane en sociale wetenschappen, maar ook minder voor opleidingen binnen het domein onderwijs Kiest bovendien vaker voor opleidingen binnen het domein economie, bedrijfskunde en rechten, en Behaalt minder goede studieresultaten

38 Onevenwicht tussen gevraagde en aangeboden studiedomeinen Bedenkingen op basis van onderzoek naar de rol van onderwijsmotieven (Sellami, Verhaest, Nonneman & Van Trier, 2015) Studenten die louter verder studeren vanuit een investeringsmotief hebben niet noodzakelijk minder kans op overscholing dan studenten die verder studeren vanuit een onderwijsconsumptiemotief. De laatste groep Kiest vaker voor opleidingen binnen de humane wetenschappen, maar ook binnen het domein onderwijs Behaalt bovendien betere studieresultaten en Heeft een hogere kans op het vinden van een goede match gegeven hun onderwijskeuze Studenten die verder studeren vanuit een studentenlevenconsumptiemotief kiezen wel consistent voor opleidingen met een relatief hogere kans op overscholing

39 (C) Wat zijn de implicaties voor het beleid en voor het onderzoek?

40 Beleidsimplicaties Mismatch valt niet zomaar terug te brengen tot louter een probleem van te hoge participatie in het hoger onderwijs Structureel lijkt er een groter onevenwicht in het middensegment Weinig indicaties over te hoge investeringen op bachelorniveau Hogere investeringen in hoger onderwijs leiden mogelijks enkel op KT tot meer overscholing Bewaken van de kwaliteit en uitdagendheid van de opleidingen is wel cruciaal

41 Beleidsimplicaties Mismatch valt niet zomaar terug te brengen tot louter een probleem van verkeerde studiekeuzes in termen van richtingen Resultaten zijn consistent met tekorten binnen het domein gezondheidszorg Het verhaal m.b.t. STEM opleidingen lijkt genuanceerder Studenten (enkel) laten kiezen op basis van wat gevraagd wordt op de arbeidsmarkt lijkt niet wenselijk Belangrijk studenten te laten kiezen op basis van talenten en intrinsieke motivatie

42 Beleidsimplicaties Opleidingen arbeidsmarktgerichter maken kan helpen om mismatch terug te dringen aan de start van de loopbaan, maar houdt ook gevaren in. Risico op hogere kans op mismatchpersistentie en mismatch later in de loopbaan Nieuwe technologische ontwikkelingen en verdere flexibilisering van de arbeidsmarkt verhogen nood aan opleidingen die voorbereiden op levenslang leren eerder dan op een bepaald beroep. Programma s met een brede focus combineren met werkplekleren lijkt eerder contraproductief

43 Beleidsimplicaties Op het vlak van activeringsbeleid is er een afweging tussen het vermijden van werkloosheid en mismatch Jongeren er toe aanzetten om te vlug om het even welke job aan te nemen is geen goed idee Maar: gegeven negatieve littekeneffecten is om het even welke job allicht beter dan langdurige werkloosheid Programma s die begeleiden in het zoeken naar werk (zowel op school als op de arbeidsmarkt) reduceren mogelijks mismatch indien ze leiden tot intensiever en beter zoeken

44 Pistes voor verder onderzoek Nood aan up-to-date cijfermateriaal omtrent verschillen in onderwijsmismatch tussen opleidingen In welke mate zijn de gevonden effecten ook causaal? Welke opleidingen zorgen voor een optimale mix tussen arbeidsmarktgerichtheid en voorbereiding op levenslang leren? Welk activeringsbeleid reduceert werkloosheid zonder te leiden tot meer mismatch?

45 Vragen of suggesties? Contactgegevens: Tel:

46 Referenties Baert S., Cockx B. & Verhaest D. (2013), Overeducation at the start of the career: stepping stone or trap?, Labour Economics, 25, Sellami, S., Verhaest D., Nonneman W. & Van Trier W. (2015), Education as investment, consumption or adapting to social norm: implications for educational mismatch among graduates, Faculty of Applied Economics Research Papers, D/2015/1169/014, Antwerp: University of Antwerp, 38p. Sellami S., Verhaest D. & Van Trier W. (2016), How to measure field-of-study mismatch? A comparative analysis of the different methods, Faculty of Applied Economics Research Papers, D/2016/1169/009, Antwerp: University of Antwerp, 36p. Van Trier W. & Verhaest, D. (2016), To what extent to search strategies add to differences in early labour market outcomes?, SSL Research Paper, SL/ /4.2, Leuven, Steunpunt Studie- en Schoolloopbanen, 52p. Verhaest D. & Baert S. (2015). The early labour market effects of vocational higher education: is there a trade-off? IZA Discussion Papers, No. 9137, Bonn: Institute for the Study of Labor, 37p. Verhaest D., Lavrijsen J., Van Trier W., Nicaise I. & Omey E. (2016), General education, vocational education and skill mismatches: short-run versus long-run effects, SSL Research Paper, SSL/ /4.2, Leuven, Steunpunt Studie- en Schoolloopbanen, 25p.

47 Referenties Verhaest D. & Omey E. (2006), Measuring the incidence of over- and undereducation, Quality & Quantity, 40 (5), Verhaest D. & Omey E. (2013), The relationship between formal education and skill acquisition in young workers first jobs, The Manchester School, 81 (4), Verhaest D., Schatteman T. & Van Trier W. (2015), Overeducation in the early career of secondary education graduates: An analysis using sequence techniques, Young, 23 (4), Verhaest D., Sellami S. & Van der Velden R. (2016), Differences in horizontal and vertical mismatches across countries and fields of study, International Labour Review, forthcoming. DOI: /j X x Verhaest D. & Van der Velden R. (2013), Cross-country differences in graduate overeducation, European Sociological Review, 29 (3), Verhaest D., Van Trier W. & Sellami S. (2011), Welke factoren bepalen de aansluiting van onderwijs en beroep? Een onderzoek bij Vlaamse afgestudeerden uit het hoger onderwijs, Tijdschrift voor Arbeidsvraagstukken, 27 (3),