Hoger onderwijs als investering, consumptie of aanpassing aan sociale normen: gevolgen voor onderwijsmismatch bij hoger opgeleiden

Transcriptie

1 Hoger onderwijs als investering, of aanpassing aan sociale normen: gevolgen voor onderwijsmismatch bij hoger opgeleiden Sana Sellami (KU Leuven Campus Brussel / Dept Alg. Ec., UA) Dieter Verhaest (KU Leuven Campus Brussel) Walter Nonneman (Departement Algemene Economie, UA) Walter Van Trier (SHERPPA, Universiteit Gent) Situering van de probleemstelling Deelname aan hoger onderwijs neemt de laatste decennia sterk toe. Betekenisvol aandeel van de jongeren vindt geen job, aangepast aan hun opleidingsniveau. Risico op overscholing (en werkloosheid) is niet evenredig gespreid over studiedomeinen Als de economische verklaring voor de hogere deelname aan hoger onderwijs is dat het rationeel is om te investeren in onderwijs omdat het betere arbeidsmarktuitkomsten oplevert, waarom blijven jongeren dan kiezen voor richtingen zonder garantie op opbrengst? Mogelijk antwoord: kan het niet zijn dat jongeren kiezen vanuit een andere rationaliteit dan investeren? 1

2 Wat heet rationeel vanuit economisch perspectief? Ook in de standaard aanpak van onderwijskeuze maken economen een onderscheid tussen onderwijs als investering (= iets waarvan men de opbrengst later verwacht) en onderwijs als (= iets waarvan men het nut onmiddellijk geniet). Recent ontwikkelt zich binnen de economie, onder impuls van George Akerlof en Rachel Kranton, een aanpak waarbij het nut van een bepaalde keuze afhangt van of men al dan niet voldoet aan sociale normen of verwachtingen. Centrale dubbele vraag van het onderzoek In welke mate maakt het motief om hoger onderwijs aan te vatten een verschil a) inzake de kans op overscholing bij arbeidsmarktintrede, en b) inzake het effect van overscholing op loon en arbeidstevredenheid? 2

3 Hoe werd het onderzoek gevoerd? Gegevens uit Sonar-gegevensbank Jongeren geboren in 1976, 1978 of 1980 Enkel hoger opgeleiden Vier waarnemingen per jongere: eerste job, job op 23 jaar, job op 26 jaar en job op 29 jaar - wat via panel-structuur controle voor aanleg toelaat Finale steekproef: 2688 respondenten, 6756 waarnemingen : gemeten via job analyse methode Controle-variabelen: geslacht, niet-europese afkomst, onderwijsniveau van moeder en vader, onderwijsvorm secundair onderwijs, studieresultaten secundair onderwijs, geboortejaar Hoe loopt de invloed van studiekeuzemotieven op overscholing en de effecten ervan? 3

4 Hoe loopt de invloed van studiekeuzemotieven op overscholing? Via studiekeuze (kanaal 1) Niveau van hoger onderwijs Lange type Korte type Studiedomeinen Economie, Business, Rechten (ref) Taal, Geschiedenis, Filosofie Gedrags- en sociale wetenschappen Gezondheid en (para)medische Natuur- en ingenieurswetenschappen Kunsten Onderwijs Hoe loopt de invloed van studiekeuzemotieven op overscholing? Via studieresultaten (kanaal 2) Vertraging tijdens het hoger onderwijs Behaalde graad bij afstuderen Betere resultaten => minder overscholing 4

5 Hoe loopt de invloed van studiekeuzemotieven op overscholing? Via zoekgedrag en jobkeuze (kanaal 3) Invloed van studiemotieven op hoe men naar jobs zoekt of welke jobs men aanvaardt Slechts indirect getest in deze analyse Verschillen de studiekeuzemotieven wat betreft de effecten van overscholing? Arbeidsmarktuitkomsten (kanaal 4) Overgeschoolden verdienen minder en zijn minder tevreden van hun baan dan gelijkaardig geschoolden die wel een baan op hun niveau hebben Effect op loon-straf (uurloon)? Effect op jobtevredenheid-straf? 5

6 Welke studiekeuzemotieven onderscheiden we en hoe? Vraag uit SONAR-vragenlijst: Waarom bent u aan hoger onderwijs begonnen? Tien items met de vraag om te beoordelen (met schaal gaande van helemaal niet tot helemaal ) in welke mate respondent elk item voor hem of haar van toepassing acht Factoranalyse gebruikt om studiekeuzemotieven te bepalen Investering Onderwijs Studentenleven Sociale normen Resultaten van factoranalyse: vier verschillende studiekeuzemotieven TABEL 1 PRINCIPALE COMPONENTEN ANALYSE VAN DE ONDERWIJSKEUZEMOTIEVEN (FACTORLADINGEN) Waarom bent u aan hoger onderwijs begonnen? Component Om een goed loon te kunnen verdienen I Om meer kans te hebben op een (goede) job later SN Omdat uw ouders/familie dat graag hadden/verwachten Omdat het vanzelfsprekend was dat u zou gaan studeren OC Omdat het onderwerp van de studies u interesseerde Omdat u zich verder persoonlijk wilde vormen Omdat u graag studeerde SLC Omdat de meeste klasgenoten/vrienden ook verder studeerden Omdat u nog niet wilde gaan werken Gegevensbron: SONAR, eigen berekeningen. Aantal respondenten =

7 Welke hypothesen toetsen we in dit onderzoek? Hypothese 1: Jongeren die verder studeren omwille van het onderwijsmotief of studentenleven motief (investeringsmotief) kiezen opleidingsrichtingen/-niveaus met een hogere (lagere) kans op overscholing. Hypothese 2: Jongeren die verder studeren omwille van het onderwijsmotief (studentenleven motief) behalen betere (minder goede) resultaten. Hypothese 3: Gegeven de studieresultaten en keuzes, hebben jongeren die verder studeren omwille van het investeringsmotief of het onderwijsmotief (studentenleven motief) een kleinere (grotere) kans op overscholing. Hypothese 4: Jongeren die verder studeren omwille van investeringsmotief (studentenleven motief) hebben een kleinere (grotere) kans op overscholing. Hypothese 5: Het negatieve effect van overscholing op lonen is kleiner voor individuen die verder studeren omwille van het investeringsmotief. Hypothese 6: Het negatieve effect van overscholing op arbeidstevredenheid is groter voor individuen die verder studeren omwille van investerings- of onderwijsmotief. Wat verwachten we (mede op basis van vroeger onderzoek)? Investeren Onderwijs Studentenleven Sociale Normen Studieresultaten? Beter Slechter? Studiedomein Zoekgedrag en jobkeuze (gecontroleerd) (totaal) mijdend Minder geneigd overscholing te aanvaarden gevoelig Minder geneigd overscholing te aanvaarden gevoelig Minder strict in aanvaarden van jobs omwille van minder joboriented Kleiner Kleiner Groter? Kleiner? Groter??? Negatief effect op loon Kleiner??? Negatief effect op jobtevredenheid Groter Groter?? 7

8 Wat verwachten we (mede op basis van vroeger onderzoek)? Investeren Onderwijs Studentenleven Sociale Normen Studieresultaten? Beter Slechter? Studiedomein Zoekgedrag en jobkeuze (gecontroleerd) (totaal) mijdend Minder geneigd overscholing te aanvaarden gevoelig Minder geneigd overscholing te aanvaarden gevoelig Minder strict in aanvaarden van jobs omwille van minder joboriented Kleiner Kleiner Groter? Kleiner? Groter??? Negatief effect op loon Kleiner??? Negatief effect op jobtevredenheid Groter Groter?? Wat verwachten we (mede op basis van vroeger onderzoek)? Investeren Onderwijs Studentenleven Sociale Normen Studieresultaten? Beter Slechter? Studiedomein Zoekgedrag en jobkeuze (gecontroleerd) (totaal) mijdend Minder geneigd overscholing te aanvaarden gevoelig Minder geneigd overscholing te aanvaarden gevoelig Minder strict in aanvaarden van jobs omwille van minder joboriented Kleiner Kleiner Groter? Kleiner? Groter??? Negatief effect op loon Kleiner??? Negatief effect op jobtevredenheid Groter Groter?? 8

9 Wat verwachten we (mede op basis van vroeger onderzoek)? Investeren Onderwijs Studentenleven Sociale Normen Studieresultaten? Beter Slechter? Studiedomein Zoekgedrag en jobkeuze (gecontroleerd) (totaal) mijdend Minder geneigd overscholing te aanvaarden gevoelig Minder geneigd overscholing te aanvaarden gevoelig Minder strict in aanvaarden van jobs omwille van minder joboriented Kleiner Kleiner Groter? Kleiner? Groter??? Negatief effect op loon Kleiner??? Negatief effect op jobtevredenheid Groter Groter?? Investeren Onderwijs Studentenleven Sociale Normen Vertraging - Minder vertraging - - Afstudeergraad Slechtere afstudeergraad Betere afstudeergraad - - Studieniveau Kiezen relatief meer voor korte type Kiezen relatief meer voor lange type Kiezen relatief meer voor lange type Kiezen relatief meer voor lange type Studiedomein Kiezen minder voor richtingen met een die echt een groter risico inhouden op overscholing, maar kiezen relatief meer voor Economie, business en rechten wat in Vlaanderen een richting is die wél een groter risico op overscholing inhoudt Kiezen eerder voor richtingen met een groter risico op overscholing, zoals Taal, Geschiedenis, Filosofie, Gedrags- en Sociale Wetenschappen of Kunsten, maar niet voor Economie, business en Recht Kiezen minder voor richtingen met een die echt een groter risico inhouden op overscholing, maar kiezen relatief meer voor Economie, business en rechten wat in Vlaanderen een richting is die wél een groter risico op overscholing inhoudt 9

10 Investeren Onderwijs Consumptie Studentenleven Sociale Normen (bij gelijke studieresultaten en studiekeuze) - Beperkt, maar toch groter risico op overscholing Kleiner risico op overscholing Kleiner risico op overscholing Groter risico op overscholing Groter risico op overscholing Negatief effect op loon bij overscholing Negatief effect op jobtevredenheid bij overscholing Ja Ja Ja Ja Samengevat: wat leert deze analyse ons? Hoger onderwijs volgen vanuit een investeringsmotief => Groter risico op overscholing, omwille van de studiedomeinen met grotere kans op overscholing waarvoor ze relatief meer kiezen => In geval van overscholing ondergaan ze ook een grotere loonstraf. Hoger onderwijs volgen vanuit een onderwijsmotief => Kleiner risico op overscholing, omwille van direct negatief effect en betere academische prestaties. => In geval van overscholing grotere straf zowel inzake loon als inzake jobtevredenheid Hoger onderwijs volgen vanuit een student life -motief. => Groter risico op overscholing zowel omwille van een direct als omwille van indirecte effecten Hoger onderwijs volgen omwille van sociale normen => Grotere loonstraf in het geval van overscholing 10

11 Twee vaststellingen waar het beleid (mogelijk) iets mee aan kan? Niets wijst er op dat overscholing een gevolg is van het volgen van hoger onderwijs omwille van wat wij als onderwijs aanduiden. Jongeren aanraden om een bepaald studiedomein te kiezen enkel en alleen omdat de arbeidsmarktperspectieven voor dat domein er beter uitzien, lijkt daarom niet echt nodig. Studenten die hoger onderwijs aanvatten omwille van wat wij als studentenleven aanduiden, lopen het grootste risico om in een job beneden hun niveau terecht te komen zonder dat het gecompenseerd wordt door minder nadelige effecten op loon en jobtevredenheid in het geval van overscholing. Dit grotere risico is in aanzienlijke mate toe te schrijven aan de keuze voor overscholingsgevoelige studiedomeinen. Dank u voor de aandacht!!! De volledige studie is te downloaden van: Contact: Sana Sellami KU Leuven, campus Brussel, Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen Sana.Sellami@kuleuven.be Dieter Verhaest KU Leuven, campus Brussel, Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen - Dieter.Verhaest@kuleuven.be Walter Van Trier - Universiteit Gent, SHERPPA, Faculteit Economie en Bedrijfskunde - walter.vantrier@ugent.be Walter Nonneman Universiteit Antwerpen, Faculteit Toegepaste Economische Wetenschappen - walter.nonneman@uantwerpen.be 11

12 Hypothese 2: Academische resultaten? Hypothese 2: Jongeren die verder studeren omwille van het onderwijsmotief (studentenleven motief) behalen betere (minder goede) resultaten. 12

13 Resultaten studieresultaten Hypothese 1: Keuze van opleidingsrichting? Hypothese 1: Jongeren die verder studeren omwille van het onderwijsmotief of studentenleven motief (investeringsmotief) kiezen opleidingsrichtingen/ niveaus met een hogere (lagere) kans op overscholing. 13

14 Resultaten inzake studiekeuze Hypothese 3: (1)? Hypothese 4: (2)? Hypothese 3: Gegeven de studieresultaten en keuzes, hebben jongeren die verder studeren omwille van het investeringsmotief of het onderwijsmotief (studentenleven motief) een kleinere (grotere) kans op overscholing. Hypothese 4: Jongeren die verder studeren omwille van investeringsmotief (studentenleven motief) hebben een kleinere (grotere) kans op overscholing. 14

15 Resultaten kans op overscholing Hypothese 5: Effect op lonen? Hypothese 5: Het negatieve effect van overscholing op lonen is kleiner voor individuen die verder studeren omwille van het investeringsmotief. 15

16 Resultaten lonen Hypothese 6: Effect op arbeidstevredenheid? Hypothese 6: Het negatieve effect van overscholing op arbeidstevredenheid is groter voor individuen die verder studeren omwille van investerings of onderwijsmotief. 16

17 Resultaten arbeidstevredenheid 17