Bij antwoord datum, kenmerk en onderwerp vermelden

Transcriptie

1 Postadres Postbus 16200, 3500 CE Utrecht Telefoon De (plaatsvervangend) leden van Commissie Stad en Ruimte Behandeld door E.W. Rebergen Doorkiesnummer Onderwerp Aanpak wateroverlast Lombok en Bijlage(n) 2 Zeeheldenbuurt Uw kenmerk Uw brief van Verzonden Bij antwoord datum, kenmerk en onderwerp vermelden Geachte dames en heren, Inleiding Op de Raadsinformatieavond van 4 februari 2016 heb ik u toegezegd voor de commissievergadering van 18 februari te komen met nadere informatie over maatregelen in de openbare ruimte en het effect daarvan op de wateroverlast in de Zeeheldenbuurt en Lombok. In deze brief geef ik u een overzicht van de mogelijke maatregelen, de effecten en de kosten. Tevens ontvangt u hierbij op verzoek van één van de commissieleden het in de commissiebrief van 25 januari jl. al aangekondigde rapport van Wareco met de resultaten van het technisch onderzoek naar de wateroverlast in Lombok en de Zeeheldenbuurt. U kunt dit rapport en alle andere relevante documenten ook vinden op Huidig beleid Het gemeentelijk beleid over het voorkomen van wateroverlast bij extreme neerslag is vastgelegd in het Plan Gemeentelijke Watertaken De beleidslijn (gemeentelijke zorgplicht hemelwater) is dat we buien met een intensiteit kleiner dan 20 mm per uur volledig via het openbaar riool afvoeren zonder dat er tijdelijk water op straat gebufferd hoeft te worden. Bij buien met een intensiteit groter dan 20 mm per uur is het beleid tijdelijk water op straat te bufferen, zonder dat daarbij schade optreedt aan de aangrenzende percelen en gebouwen. De hoogte van een perceel in relatie tot de hoogte van de openbare weg is daarbij van invloed op de kans op schade. Het voorkomen van schade kan alleen gegarandeerd worden als het vloerpeil van de woningen en gebouwen hoger ligt dan de weg, wat normaal gesproken het geval is. Bij woningen en gebouwen die lager liggen dan de kruin van de weg is er geen garantie dat er geen schade ontstaat. Als de gebouwriolering voldoet aan de geldende bouw en regelgeving dan wordt per situatie bekeken in hoeverre de gemeente maatregelen moet nemen om dit te voorkomen. Een en ander zoals verwoord in het door u vastgestelde Plan Gemeentelijke Watertaken (blz. 19 en 20).

2 In 2011 is een eerste juridisch onderzoek uitgevoerd naar aanleiding van de wateroverlast in juli 2010 bij de souterrainwoningen aan de Leidsekade in Lombok. Na de hevige neerslag van de zomer 2014 werd dit opnieuw onderwerp van gesprek tussen gemeente en bewoners. In 2015 heb ik daarom in aanvulling op het juridisch onderzoek uit 2011 een juridisch onderzoek uit laten voeren door Colibri Advies en Sterk Consulting (Juridisch advies wateroverlast souterrains Lombok, 16 juli 2015). De onderzoeksvragen voor dit onderzoek zijn opgesteld samen met een vertegenwoordiging van bewoners van de Leidsekade. De beide onderzoeken heb ik u bij de commissiebrief van 25 januari jl. doen toekomen. Het laatste onderzoek stelt in de conclusies: Het Bouwbesluit 2012 bevat voorschriften waaraan de gebouwriolering moet voldoen. Uitgangspunt is dat nieuwe en bestaande bouwwerken een zodanige voorziening voor de afvoer van huishoudelijk afvalwater en hemelwater moeten hebben dat dit water zonder nadelige gevolgen voor de gezondheid is af te voeren.. Uit jurisprudentie blijkt dat de gemeente de verplichting heeft om (als zij maatregelen aan de weg of de riolering uitvoert) in een zodanige afwatering te voorzien dat het regenwater onder normale omstandigheden kan worden verwerkt zonder schade toe te brengen aan panden. In de situatie aan de Leidsekade functioneert de afwatering van de openbare weg (de riolering) op zich goed; er is geen sprake van water op straat bij een bui die eenmaal per jaar voorkomt. De schade in de panden aan de Leidsekade wordt juist veroorzaakt doordat het water via de aansluitleidingen terugstroomt. Het valt te betwijfelen of de rechter dit als een gebrek aan de openbare riolering zal beschouwen. Het ligt naar onze mening eerder voor de hand dat de aansluitleidingen als gebrekkig worden aangemerkt, mede gelet op de eisen die de Woningwet en het Bouwbesluit 2012 aan aansluitleidingen stellen. Het juridisch onderzoek stelt verder dat het bouwrecht anders dan het milieurecht - geen zogenoemde doelmatigheidsafweging toestaat. Bouwwerken moeten voldoen aan de bouwregels. Ook als het financieel gezien goedkoper zou zijn als de gemeente maatregelen in openbaar gebied zou nemen (zoals het vergroten van de capaciteit van de riolering), dan kan dat geen reden zijn om maatregelen aan de gebouwriolering achterwege te laten (rapport Colibri Advies en Sterk Consulting, 16 juli 2015, onderaan blz. 6). Op basis van het juridisch advies en het feit dat de afvoercapaciteit van de riolering in zowel Lombok als Zeeheldenbuurt voldoet aan de eisen volgens het plan Gemeentelijke Watertaken , is daarom de aanpak opgesteld zoals beschreven in de commissiebrief van 25 januari Belangrijke afweging hierbij is dat de rapporten duidelijk aangeven dat de bewoners maatregelen aan de perceelriolering moeten nemen en dat een aanpak in de openbare ruimte het probleem wel kan verminderen, maar niet volledig kan oplossen. De aanpak is erop gericht om de gebouwriolering van de souterrainwoningen een zodanige voorziening voor de afvoer van huishoudelijk afvalwater en hemelwater te laten krijgen dat dit water zonder nadelige gevolgen voor de gezondheid is af te voeren. Omdat de technische staat van de riolering nu voldoet en dusdanig is dat deze gemiddeld nog 30 jaar mee kan, is conform huidig beleid ervoor gekozen om op dit moment niet een apart hemelwaterriool 2/8

3 aan te leggen in combinatie met vervanging van de bestaande riolering, maar om dit pas te doen als de bestaande riolering te zijner tijd vervangen moet worden. Effecten maatregelen openbare riolering Tijdens de Raadsinformatieavond van 4 februari jl. hebben bewoners van Lombok en de Zeeheldenbuurt gezamenlijk aangegeven dat zij vrezen dat een oplossing die zich beperkt tot alleen de gebouwriolering onvoldoende gaat werken. U heeft mij vervolgens gevraagd de effecten van mogelijke maatregelen in de openbare riolering nader uit te werken. Zowel in de commissiebrief van 25 januari jl. als hiervoor heb ik aangegeven dat de gemeente wel maatregelen in de openbare ruimte kan nemen die bijdragen aan het verminderen van de overlast, maar dat dit het probleem niet volledig oplost. De maatregelen zorgen namelijk wel voor een verbetering, maar geven nadrukkelijk geen volledige garantie tegen wateroverlast, zolang de percelen niet beschikken over een terugstuwbeveiliging of een pomp en daarmee voldoen aan de geldende bouwregelgeving. Naar aanleiding van de Raadsinformatieavond heb ik de volgende maatregelscenario s beschouwd: 1. Het aanleggen van een extra hemelwaterriool naast de bestaande riolering die direct loost op oppervlaktewater. Dit is het scenario dat ik u als gewenst eindbeeld heb aangegeven in de commissiebrief als de huidige riolering aan vervanging toe is. 2. Het aanbrengen van extra pompcapaciteit in de openbare ruimte om het water weg te pompen door de aanleg van een apart riool met pomp. Dit is de oplossing die in het verleden is toegepast voor de Leidsekade huisnummer Hiermee worden de straten met souterrainwoningen aparte polders. 3. Het verbeteren van de bestaande riolering door deze te vergroten of door het aanbrengen van extra riooloverstorten. Ik heb de maatregelen beoordeeld op de volgende effecten: a) De gevolgen voor de noodzakelijke maatregelen die bewoners zelf moeten nemen. b) In hoeverre de maatregel in lijn is met het huidige regenwaterbeleid. c) De gevolgen voor het functioneren van het bestaande rioleringssysteem. d) De investerings- en exploitatiekosten. a. Gevolgen noodzakelijke maatregelen bewoners Aanbrengen extra hemelwaterriool Bij deze oplossing moeten bewoners nog steeds de vuilwater- en hemelwaterafvoer op het perceel scheiden. Daarnaast moeten ze in de vuilwateraansluitleiding of bij alle laaggelegen lozingstoestellen een terugslagklep aanbrengen. Hiermee komt de perceelriolering in lijn met de geldende bouwregelgeving. Een extra hemelwaterriool zorgt er voor dat de afvoercapaciteit van de bestaande riolering wordt vergroot, waardoor het regenwater van de percelen bij extreme neerslag nog beter kan worden afgevoerd. Als de afvoercapaciteit van het hemelwaterriool zo groot wordt, dat zelfs bij een extreme bui de waterdruk in het hemelwaterriool niet hoger komt dan het vloerpeil van de souterrainwoningen, dan hoeven bewoners op eigen perceel geen hemelwaterpomp meer te plaatsen. Dit is alleen haalbaar als er tijdens extreme neerslag voldoende ruimte blijft tussen het vloerpeil van de souterrainwoningen en het maximale oppervlaktewaterpeil en de maximale waterdruk in het hemelwaterriool. De maatgevende situatie is geschetst in figuur 1 en getalsmatig onderbouwd in de tabel in bijlage 1. 3/8

4 Figuur 1: Maatgevende situatie laagst gelegen souterrainwoningen Lombok en Zeeheldenbuurt In Lombok voldoet de situatie van alle souterrainwoningen aan deze voorwaarde. Deze woningen hoeven bij een voldoende groot hemelwaterriool dus in principe geen hemelwaterpomp aan te leggen. Dit geldt ook voor het grootste deel van de souterrainwoningen in de Zeeheldenbuurt. Bij een deel van de souterrains in de Zeeheldenbuurt ligt het vloerpeil echter zo laag dat ook bij aanleg van een hemelwaterriool een eigen hemelwaterpomp nodig blijft om het regenwater van eigen perceel af te voeren. Zoals aangegeven tijdens de Raadsinformatieavond is het bij deze percelen ook erg lastig om het hemelwater te infiltreren in de tuinen, omdat het verschil tussen de hoogste grondwaterstand in de tuin en het maaiveldniveau van de tuinen erg klein is. Dit scenario heeft ten opzichte van de andere scenario s voor bewoners een groot voordeel. Door de volledige scheiding van vuilwater en hemelwater op zowel perceel als in de openbare riolering, kan er bij een zeer extreme bui nooit meer vuilwater in de woning komen. Zelfs als het hemelwaterriool het bij een zeer extreme bui niet aan kan, dan blijft er alleen hemelwater staan in de tuin. Aanbrengen extra pompcapaciteit door plaatsing van extra gemalen Het aanbrengen van een nevenriool met pomp in de openbare ruimte heeft het grootste effect op de maximale waterstand in de riolering. Als de pompcapaciteit maar groot genoeg is, is het mogelijk bij extreme neerslag al het regenwater te verpompen. Op kleine schaal wordt dit bewezen door het 4/8

5 rioolgemaal bij de Leidsekade Voor grotere gebieden is deze oplossing echter minder geschikt. Ter illustratie: het bestaande gemaal aan de Leidsekade heeft een capaciteit van 56 m 3 per uur voor 7 woningen. Dit is 8 m 3 per uur per woning. Uitgaande van 120 m 2 per woning (achterzijde dak+ tuin) is dit gemaal in staat buien van ruim 67 mm per uur te verwerken. Ter vergelijking: De bui van 28 juli 2014 had een maximale intensiteit van 40 mm per uur. De zwaarste bui die tot op heden in Nederland gevallen is, viel op 28 juni 2011 in Herwijnen en had een maximale intensiteit van 79 mm per uur. Zou er voor alle 68 souterrainwoningen in Lombok een vergelijkbare pompcapaciteit worden geïnstalleerd als bij de Leidsekade dan betekent dit voor Lombok een gemaal van bijna 600 m³ per uur. Een dergelijk gemaal vraagt minimaal 50 m² ruimtebeslag. In de Zeeheldenbuurt zijn de kavels gemiddeld 150 m². Zou hier een vergelijkbare veiligheid moeten worden gerealiseerd voor 330 woningen dan is een pompcapaciteit nodig van circa m 3 per uur. Dit is een capaciteit die overeen komt met de grootste rioolgemalen in de stad. Gezien de enorme capaciteit van dit gemaal, kan de ontvangende aangrenzende riolering dit moeilijk verwerken, zonder dat deze vergroot moet worden. In dat geval moet de capaciteit gespreid worden over 3 tot 4 kleinere gemalen met ieder een ruimte beslag van 50m². Ervan uitgaand dat een vergelijkbaar veiligheidsniveau als bij de Leidsekade acceptabel is voor bewoners, betekent de geschetste vergroting van de pompcapaciteit dat bewoners feitelijk geen maatregelen meer hoeven te nemen aan de gebouwriolering. Hun perceelriolering voldoet dan echter nog steeds niet aan de geldende bouwregelgeving. Willen ze een hoger veiligheidsniveau dan zullen ze alsnog een terugslagklep en/of pomp moeten aanbrengen en de vuilwater- en hemelwaterafvoer op eigen perceel moeten scheiden. Doen ze dit niet, dan lopen ze bij een zeer extreme bui nog steeds het risico dat vuilwater terugstroomt in de woningen. Vergroten en verbeteren bestaande riolering Het vergroten van de bestaande riolering heeft bij de openbare riolering een vergelijkbaar effect als de aanleg van een apart hemelwaterriool. In dit geval moet echter tussen het riool en het oppervlaktewater een afscheiding blijven zitten in de vorm van een drempel of klep om bij droog weer vervuiling van het oppervlaktewater te voorkomen. Deze drempel of klep zorgt voor extra weerstand, waardoor de opgave lastiger is dan bij een hemelwaterriool en er een extra groot riool nodig is. Mocht het technisch haalbaar zijn om een dergelijk groot riool in te passen en bewoners vinden het veiligheidsniveau door het nieuwe riool acceptabel, dan betekent dit dat de meeste souterrainwoningen geen maatregelen hoeven te nemen aan de gebouwriolering. Evenals bij de aanleg van het hemelwaterriool zullen alleen de laagst gelegen percelen in de Zeeheldenbuurt een hemelwaterpomp nodig hebben. Van de souterrainwoningen die geen maatregelen hoeven te nemen voldoet de perceelriolering dan echter nog steeds niet aan de geldende bouwregelgeving. Willen ze een hoger veiligheidsniveau dan zullen ze alsnog een terugslagklep en/of pomp moeten aanbrengen en de vuilwater- en hemelwaterafvoer op eigen perceel moeten scheiden. Doen ze dit niet, dan lopen ze bij een zeer extreme bui nog steeds het risico dat vuilwater terugstroomt in de woningen. b. Toetsing aan het bestaande hemelwaterbeleid: Het landelijke en gemeentelijke hemelwaterbeleid is erop gericht vuilwater en hemelwater zoveel mogelijk te scheiden. Uit oogpunt van efficiency doen we dit nu alleen als het bestaande riool aan vervanging toe is. Indien afkoppelen niet haalbaar is, dan is vergroting van de bestaande riolering een alternatief. Ook vergroting doen we bij voorkeur in combinatie met reguliere vervanging, in combinatie met groot wegonderhoud of bij stedelijke herontwikkeling. De aanleg van een apart hemelwaterriool is daarom vanuit het bestaande hemelwaterbeleid te prefereren boven het vergroten van het bestaande riool. Met een apart hemelwaterriool wordt vuilwater en hemelwater gescheiden en wordt zo min mogelijk relatief schoon hemelwater afgevoerd naar de rioolwaterzuivering. Bij de aanleg van een hemelwaterriool is er wettelijk de mogelijkheid om 5/8

6 bewoners te verplichten om hierop aan te sluiten. Dit zodat zeker is dat het aparte hemelwaterriool ook gaat functioneren zoals bedoeld is. Tot op heden hebben wij in Utrecht nog geen gebruik gemaakt van deze bevoegdheid en gebeurt aansluiting op vrijwillige basis. Het aanbrengen van extra pompcapaciteit door de plaatsing van nieuwe rioolgemalen is juist niet in lijn met het huidige hemelwaterbeleid. Hiermee wordt juist al het hemelwater via het riool afgevoerd naar de rioolwaterzuivering. De rioolwaterzuivering wordt extra belast en de kans wordt vergroot dat door de extra belasting er meer riooloverstorten optreden met negatieve gevolgen voor de oppervlaktewaterkwaliteit. c. Gevolgen functioneren bestaand rioleringssysteem Van de drie alternatieven heeft de aanleg van een hemelwaterriool het gunstigste effect op het bestaande rioleringssysteem. Doordat regenwater van 400 percelen, ofwel circa 7 ha, voortaan apart wordt afgevoerd, wordt er minder hemelwater via het bestaande rioleringssysteem afgevoerd. Het bestaande systeem wordt daarmee minder belast en daardoor robuuster, waarmee de kans op wateroverlast voor de aangrenzende woonwijken afneemt. De oplossing met de plaatsing van extra rioolgemalen heeft een minder gunstig effect op het functioneren van het bestaande rioleringssysteem. De gemalen lozen het water op het bestaande rioleringssysteem, waardoor het aanzienlijk zwaarder belast wordt. Het risico op wateroverlast in de aangrenzende woonwijken neemt zonder verdere maatregelen toe. De vergroting van het bestaande rioleringssysteem is technisch gezien lastig, omdat de riolering enerzijds vergroot moet worden, maar anderzijds moet blijven aansluiten op de riolering in de omringende wijken. Investerings- en exploitatiekosten openbare ruimte De investeringskosten voor de aanleg van een extra hemelwaterriool worden geraamd op 3 5 miljoen. Deze investeringskosten worden in dat geval gemiddeld 30 jaar naar voren gehaald ten opzichte van de geplande realisatie bij de vervanging van het bestaande riool. De investeringskosten voor de aanleg van een nevenriool met de plaatsing van extra rioolgemalen liggen tussen de 9 11 miljoen. De helft van dit bedrag gaat op aan de kosten voor de aanleg van het nevenriool, de andere helft aan de kosten voor de rioolgemalen. Daarnaast geven de rioolgemalen permanente kosten aan energie en beheer en onderhoud. De investeringskosten voor het vergroten van de bestaande riolering worden geraamd op 6 10 miljoen. Enerzijds zijn dit kosten voor reguliere vervanging die gemiddeld 30 jaar naar voren worden gehaald. Anderzijds zijn dit kosten voor het vergroten van de buis en de riooloverstorten en al het werk wat daarmee samenhangt. Kosten bewoners: De kosten voor de maatregelen op het perceel voor de realisatie van een terugslagklep en/of pomp en het scheiden van vuilwater en hemelwater liggen naar verwachting bij alle scenario s tussen de en ,- per woning. Zoals geschetst worden de kosten voor de bewoners aanzienlijk beperkt als ze geen hemelwaterpomp hoeven te plaatsen op eigen terrein. Bij de scenario s waarbij extra gemalen worden geplaatst of het bestaande riool wordt vergroot wordt de veiligheid al aanzienlijk vergroot zonder dat bewoners maatregelen nemen. In dat geval zouden bewoners de maatregelen kunnen uitstellen om hun perceelriolering te laten voldoen aan het geldende bouwbesluit. Mochten ze echter toch maatregelen willen/moeten nemen dan zijn de kosten weer net zo hoog als in het oorspronkelijke scenario. 6/8

7 Samenvatting Ter vergelijking zijn de diverse scenario s met hun effecten samengevat in onderstaande tabel. Maatregelscenario 0. Scenario op basis van Plan Watertaken Direct aanleggen apart hemelwaterriool 2. Nevenriool met pomp & gemalen 3.Vergroten bestaand riool Voldoet perceelriolering na noodzakelijke maatregelen aan bouwbesluit In lijn hemelwaterbeleid Gevolgen functioneren riolerings-systeem Ja Ja Positief, bestaande systeem wordt op termijn ontlast Ja Ja, maar bewoners kunnen maatregelen uitstellen Ja, maar bewoners kunnen maatregelen uitstellen Ja, alleen wordt investering naar voren gehaald Nee, juist meer water naar zuivering Ja, maar alleen als aanleg hemelwaterriool niet haalbaar is Positief, bestaande systeem wordt ontlast Negatief, bestaand systeem wordt zwaarder belast Investering openbare ruimte Nu beperkt kosten van 3-5 miljoen worden naar voren gehaald Kosten circa 9-11 miljoen Neutraal Kosten van 6-10 miljoen (deels in verband met naar voren halen en deels extra) NB. Alle weergegeven kosten zijn gebaseerd op een kostenraming op basis van globale kostenkengetallen. Bij de uitwerking van scenario s kunnen kosten door bijzondere omstandigheden hoger of lager uitvallen. Zowel het eerder voorgestelde scenario uit de commissiebrief van 25 januari als de in deze brief toegelichte scenario s zijn erop gericht om de souterrainwoningen hetzelfde veiligheidsniveau te geven bij extreme neerslag als alle andere percelen in de gemeente Utrecht. Nadrukkelijk wijs ik erop dat uitvoering van deze maatregelen geen absolute garantie geeft dat er nooit meer wateroverlast zal optreden. De maatregelscenario s geven alleen een veiligheidsniveau tot de ontwerpbui waarop ze worden ontworpen. Ik ga ervan uit u hiermee uw vraag afdoende te hebben beantwoord. Met vriendelijke groet, Kees Geldof 7/8

8 Bijlage 1 Belangrijkste kenmerken souterrainwoningen Lombok en Zeeheldenbuurt Tabel 1: Belangrijkste kenmerken souterrainwoningen Lombok en Zeeheldenbuurt Kenmerken Lombok Zeeheldenbuurt Gemiddeld niveau straat NAP +2,2 m NAP +2,0 m Niveau laagste vloerpeilen en tuinen NAP +1,0 m NAP +0,4 m Totaal aantal percelen met souterrain Gemiddeld oppervlak achterzijde dak en tuin 120 m2 150 m2 Schatting totaal oppervlak (daken+tuinen) m2 (0,9 ha) m2 (6,0 ha) Gemiddeld oppervlaktewaterpeil NAP +0,55 m NAP +0,6 m (Biltse Grift) NAP +0,2 m (Huizingalaan) Maximaal oppervlaktewaterpeil 28 juli 2014 NAP +0,75 m NAP +0,9 m (Biltse Grift) NAP +0,6 m (Huizingalaan). Schattingen, geen meetpunt in directe omgeving. Verschil maximaal oppervlaktewaterpeil en laagste vloerpeil +0,25 m -0,5 m (Biltse Grift) - 0,2 m (Huizingalaan) Maximale afstand woning tot oppervlaktewater 400 m 300 m Maximale grondwaterstand (GHG, langjarig NAP +0,3 m NAP +0,6 m gemiddelde hoogste grondwaterstand). Kan door storende kleilagen lokaal nog hoger zijn. Verschil maximaal grondwaterpeil en laagste tuin 0,7 m -0,2 m Bron Wateroverlast Lombok en Zeeheldenbuurt Utrecht, Wareco, januari /8