Module 2a. Doel: Inzicht krijgen in de belangrijkste algemene compositieparameters.

Transcriptie

1 Module 2a Componeren Studielast: 7 uur. Doel: Inzicht krijgen in de belangrijkste algemene compositieparameters. Inhoud: Voordat een docent aan de slag gaat met het componeren van muziek bij kinderen en daarbij ict gaat gebruiken, is het zaak om eerst inzicht te krijgen in het fenomeen componeren zonder het gebruik van ict. Vervolgens kan pas duidelijk worden wat de meerwaarde van ict in de praktijk kan zijn. Aan de hand van oefeningen zonder gebruikmaking van ICT wordt er getraind. Materiaal: Module componeren met allerlei voorbeeldmateriaal. Opdracht: Naar aanleiding van deze module ontwerpen de cursisten een klassencompositie op basis van een verhaal, gebruik makend van voorgrond, achtergrond en leidmotieven.

2 Componeren: maken van een groepscompositie. Om kinderen te leren componeren zou je kunnen beginnen met het geven van technische opdrachten. Hier wordt mee bedoeld het trainen van compositorische facetten zoals: klankfacetten: hoogte, duur, sterkte, kleur, tempo, melodie. vorm: textuur, herhaling, contrast en variatie. betekenis: stijl, sfeer, spanningsopbouw. Deze onderwerpen worden geplaatst in een bepaalde context, bijvoorbeeld het thema herfst. De vier voorbeelden in de module zullen hopelijk ideeën geven hoe je met kinderen kunt componeren, maar vooral ook inzicht geven in de basisingrediënten van elke compositie. Opdracht 1: De achtergrondlaag (sfeer met "concrete" geluiden) Bij deze opdracht leer je hoe je een achtergrondlaag kunt maken, je leert dit koppelen aan de mogelijkheden van instrumenten en het gebruik van dynamiek, articulatie, tempo enz. De klas is bezig met het project "herfst". klassenleergesprek rond geluiden in een bos. Ogen dicht en stel je voor dat je midden in een groot bos zit. Het is erg stil, maar toch hoor je geluiden. Wat zou dat allemaal kunnen zijn (wind, geritsel van bladeren, vallende bladeren, eikels, geritsel van egel in struiken, in verte af en toe getik van een specht, heel ver een auto die wegrijdt, in de verte wandelaars die je niet kunt verstaan, maar je hoort wel dat ze praten, ze verdwijnen weer, etc.) Voorbeeld wind. Is dat geluid voortdurend hetzelfde, is het soms ook niet even weg? Wie kan het uitbeelden met stem, met een instrument, nog anders. Het moet zo echt mogelijk klinken! Commentaar. Voorbeeld bladeren. Voorbeeld vogeltje in verte, etc. Opdracht: zoek met enkele kinderen samen enkele instrumenten die je kunt gebruiken om dergelijke geluiden te maken. Je mag ook je stem gebruiken, of alles wat je denkt nodig te hebben om het zo echt mogelijk te maken. Het moet een soort achtergrondgeluid worden, er gebeurt eigenlijk niets, maar je voelt en hoort wel een sfeer. Probeer de zachte geluiden uit op de instrumenten die te pas zouden kunnen komen. Het geheel mag een minuut duren. Er moet vrijwel voortdurend wel iets van geluid zijn, maar er is nauwelijks sprake van voorgrond. Er is eigenlijk geen verhaal, alleen maar een sfeer. Het is van wezenlijk belang dat een en ander grondig wordt geëvalueerd, de kinderen moet je van begin af aan uiterst kritisch maken en je moet er geen genoegen mee nemen als het veel beter kan! Opdracht 2: Voorgrond bij een achtergrond We gaan even door op het herfstthema. In het bos gebeurt iets. Dat kan van alles zijn. Bijvoorbeeld: ik zit helemaal alleen in het bos op een bankje. Naast me ligt mijn fototoestel. Opeens hoor ik wat. Wat is dat? Mijn hart begint te bonzen en sneller te slaan. En ja hoor, daar komt een ree aan, met een jong. Ik durf me eerst niet te verroeren, maar mijn hart bonst als een gek van opwinding. Wat zou ik hier een prachtige foto van kunnen maken! Ik

3 pak voorzichtig mijn camera, maar de ree merkt het. Zij draait haar kop naar mij. Heel langzaam maak ik de rits van de fototas open, krrrr. De ree blijft staan. Ik pak het toestel en zet het aan. Wat irritant, dat melodietje steeds van die digitale camera. Ik zie hoe het ree in elkaar duikt. Ik houd de camera gericht op het dier, maar daar schiet ze weg. kaklop, kaklop, kaklop, daar rent ze met haar jong. Ik klikte nog wel, maar als ik naar het resultaat kijk zie ik dat ik eigenlijk net te laat was. Ik blijf nog even op de bank zitten en denk na over wat ik net gezien heb. Mijn hart klopt alweer normaal. Hoe zou je zo'n verhaal muzikaal kunnen uitbeelden? We gaan alle gebeurtenissen na: Alleen sfeergeluiden, rust. Ik hoor wat (sterker geritsel bijv.) Mijn hart gaat bonzen en sneller kloppen (welk instrument zou dat uit kunnen beelden, hoe lang moet dat geluid duren?) Daar komt een ree aan, met een jong. Dat is moeilijk, maar misschien dat we toch iets kunnen verzinnen? Ik pak voorzichtig mijn camera en maak de rits van de tas open. Wat irritant, dat melodietje van de digitale camera als je deze aanzet. Klik, en de reeën zijn weg. De rust keert weer. Als je zo iets nu gaat uitbeelden: de achtergrond blijft voortdurend, maar valt meer op aan het begin en einde. Opdracht: de beschreven situatie zo goed mogelijk in klank omzetten. Maar je kunt ook zelf een andere gebeurtenis verzinnen. Probeer wel alles zonder tekst te doen. De geluiden zelf moeten spreken. Eigen mimiek kan er sterk toe bijdragen dat alle instrumenten met de juiste expressie bespeeld worden. Een criterium is dat je twee lagen hoort, een uiterst zachte achtergrondlaag en daardoorheen het verhaal. Opdracht 3, filmmuziek Nu gaan we er filmmuziek bij maken. Bij een film heb je achtergrondgeluid (de echte geluiden, straatgeluiden, kantoorgeluiden (rinkelende telefoons op achtergrond bijv.) voorgrondgeluiden. (de sprekende acteurs, maar ook de geluiden die zij maken of die op een andere manier sterk de aandacht trekken.) Daarnaast heb je ook vaak filmmuziek. Je hoort soms al aan de muziek dat het spannend begint te worden. Ook heb je vaak sentimentele muziek als mensen verdriet hebben, enz. Stel we nemen weer het voorbeeld van de foto van het ree in het bos. We gaan het hele stukje van filmmuziek voorzien. Nu kiezen we om te beginnen bestaande muziek van cd's. De docent laat enkele muziekstukjes horen. Welke zou goed als achtergrondsfeer bij het bos passen? Als de hoofdpersoon het ree ziet gaat zijn hart bonzen, de muziek wordt spannend. Weer enkele muziekstukjes, wat past hier bij? enz. Opdracht: zoek naar filmmuziek die samen met de eerdere geluiden gedraaid zou kunnen worden om de sfeer van het verhaal te illustreren. Je mag ook proberen op bestaande instrumenten zelf filmmuziek te maken. Ook filmmuziek is overigens achtergrond, dus nooit te hard! Het verhaal blijft op de voorgrond!

4 Opdracht: Maak een stukje met achtergrond van echte geluiden die uitgebeeld worden (wind enz.), daarbij zoek je muziek die de spanningsopbouw versterkt. tegelijk voorgrondgeluiden die het verhaal uitbeelden. Zorg voor goede afstemming, maar vooral ook goede timing: De onderdelen van het verhaal moeten goed getimed worden. (zorg voor voldoende afstand tussen de geluiden, soms ook elementen sneller na elkaar bij toenemende spanning. Zorg dat vooral de filmmuziek zo exact mogelijk getimed is m.b.t. het verhaal. Opdracht 4, Leidmotieven Deze keer gaat het over leidmotieven. Als voorbeeld kan wellicht Peter en de Wolf gebruikt worden. Leidmotieven werken het sterkst als zowel ritme, melodie als klankkleur (instrument of instrumentengroepje) bij elkaar horen. Iedere keer als je dat motiefje hoort weet je dan: "o ja, dat is de beer", of: "dat is de prinses" enz. Maar de beer kan rustig zijn, boos, grommen enz. Dus elk motief kan anders klinken. Dit kun je oefenen door een ritme of melodie telkens anders te spelen, te variëren, maar ook dynamiek e.d. gebruiken. Expressie en mimiek bij degene die speelt kan erg helpen! We nemen nu een bestaand verhaaltje met drie personages. Voor elke persoon wordt een instrument of een combinatie van enkele instrumenten uitgezocht. Dan wordt het motief zelf uitgezocht, geïmproviseerd. Dit mag rustig even duren, we willen iets waar we tevreden over zijn! Als meer kinderen samen het motief hebben (gelijktijdig, meerstemmig of aanvullend) dan wordt dat ook geoefend. Elk motief gaan we uitproberen met verschillende tempi, met strak spel, rubato, vertragen of versnellen, legato of staccato enz. Iedere keer verzinnen we ook emoties die hier bij zouden kunnen horen. De opdracht voor de kinderen zou dan kunnen bestaan uit: maak een stukje op basis van een bestaand verhaal of eigen verzonnen verhaal, met drie personages. Ken aan elke personage een leidmotief toe. Zoek instrumenten die hier bij kunnen horen. Verzin minstens 5 variaties op de leidmotieven op basis van in ieder geval tempo, dynamiek, articulatie. Ook andere variaties zijn toegestaan (een iets ander ritme, iets andere tonen, ander register e.d. Het motief moet wel duidelijk herkenbaar blijven!) Het verhaal bestaat uit de opeenvolging van motieven. Leuk is om in een bepaald stadium ook motieven door elkaar (tegelijkertijd) te laten lopen. Nog leuker wordt als er ook achtergrond bij komt. Maar zorg voor een duidelijke structuur en helderheid!

5 Waar leidt dit toe? Als deze en andere opdrachten redelijk succesvol zijn uitgevoerd, begint het kind langzaam inzicht in elementaire onderdelen van een compositie te krijgen. Alle opdrachten kunnen veel verder uitgewerkt worden. Er kunnen variaties gemaakt worden en bepaalde deelfacetten kunnen apart getraind worden. Vb. Het presenteren van het muziekstuk waarbij wordt gelet op de "mimiek" bij het spelen. Om ook expressie in het spel te krijgen. Eigen mimiek e.d. maakt het levensecht en geeft er een authentiek trekje aan. In het kader van het gebruik van ict rijst nu de vraag wat de meerwaarde van de computer is in dergelijke situaties. Componeren met de computer is feitelijk niet veel anders. Vergelijkbare stukken kunnen gemaakt worden met Magix. Je kunt nu iets nog veel preciezer afwerken. Daarover in andere documenten meer.