Curriculum Leerorkest groep 5 t/m 8

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Curriculum Leerorkest groep 5 t/m 8"

Transcriptie

1 Curriculum Leerorkest groep 5 t/m 8 Alle nieuwe doelen per leerjaar worden cursief- en dikgedrukt. Zingen Spelen Groep 5 Groep 6 Groep 7 Groep 8 20 liedjes correct zingen, klassikaal en in een groepje van minimaal 3 kinderen. - Steeds complexer van vorm - Ook meerstemmig ( canons, ostinaten) 20 liedjes correct zingen, klassikaal en in steeds kleinere groepjes. - Steeds complexer van vorm - Ook meerstemmig (meerstemmige canons) 20 liedjes correct zingen, klassikaal en in steeds kleinere groepjes. - Steeds complexer van vorm - Ook meerstemmig (tweestemmige liedjes) 20 liedjes correct zingen, klassikaal, in steeds kleinere groepjes en solo. - Steeds complexer van vorm - Ook meerstemmig (tweestemmige liedjes)

2 verschil laten een notatie van blad zingen met de muzikale aanwijzingen van de docent volgen de partijen die ze ook zingen, zowel zingen en afwisselen - Leerlingen kunnen in liedjes technieken herkennen, en verschil laten een notatie van blad zingen met de muzikale aanwijzingen van de docent volgen de partijen die ze ook zingen, zowel zingen en afwisselen in liedjes technieken herkennen, en verschil laten een notatie van blad zingen met de muzikale aanwijzingen van de docent volgen de partijen die ze ook zingen, zowel zingen en afwisselen in liedjes technieken herkennen, en verschil laten een notatie van blad zingen met de muzikale aanwijzingen van de docent volgen de partijen die ze ook zingen, zowel zingen en afwisselen in liedjes technieken herkennen, en Spelen een symfonisch akoestisch op een basisniveau be de maat mee ritmes in regelmatige en e maatsoorten hoog en laag op een melodisch verschillende en be de maat mee meerstemmige ritmes in regelmatige en e maatsoorten hoog en laag op een melodisch vanuit verschillende en be de maat mee meerstemmige ritmes in regelmatige en e maatsoorten hoog en laag op een melodisch vanuit verschillende en be de maat mee meerstemmige ritmes in regelmatige en e maatsoorten hoog en laag op een melodisch vanuit

3 vanuit verschillen maken op een melodie mee met een op hun, zowel ook als liedbegeleiding lezen en vanuit notenschrift herkennen, en speelhouding voor het het verschillen maken op een melodie mee met een op hun, zowel ook als liedbegeleiding lezen en vanuit notenschrift herkennen, en speelhouding voor het het verschillen maken op hun melodie mee met een op hun, zowel ook als liedbegeleiding lezen en vanuit notenschrift herkennen, en speelhouding voor het het verschillen maken op hun melodie mee met een op hun, zowel ook als liedbegeleiding lezen en vanuit notenschrift herkennen, en speelhouding voor het het

4 eenvoudig onderhoud van hun in toenemende mate met aandacht voor articulatie, toonhoogte en intonatie eenvoudig onderhoud van hun in toenemende mate met aandacht voor articulatie, toonhoogte en intonatie zelfstandig hun verzorgen een aantal speelstukken zelfstandig eenvoudig onderhoud van hun in toenemende mate met aandacht voor articulatie, toonhoogte en intonatie zelfstandig hun verzorgen een aantal speelstukken zelfstandig Luisteren beluisterde en auditief en visueel herkennen, en indelen in engroepen, waaronder het schoolarium en de en die zij be parameters, vormprincipes, eenheden en - en deze beluisterde en auditief en visueel herkennen, en indelen in engroepen parameters, vormprincipes, eenheden en - en deze beluisterde en auditief en visueel herkennen, en indelen in engroepen parameters, vormprincipes, - eenheden en en deze beluisterde en auditief en visueel herkennen, en indelen in engroepen parameters, vormprincipes, - eenheden en en deze

5 op gehoor na herkennen en onderscheiden op gehoor na herkennen en onderscheiden op gehoor na herkennen en onderscheiden de verschillende stemtypen herkennen en hun eigen emoties bij het luisteren naar muziek op gehoor na herkennen, onderscheiden en toelichten de verschillende stemtypen herkennen en hun eigen emoties bij het luisteren naar muziek Bewegen eenheden en technieken zelfstandig een choreografie eenheden en - technieken zelfstandig een choreografie eenheden en - technieken zelfstandig een choreografie eenheden en - technieken zelfstandig een choreografie Vastleggen (noteren, componeren en een een muziekstuk een muziekstuk een muziekstuk

6 improviseren) muziekstuk ontwerpen melodie ontwerpen en noteren ritmische en melodische improvisaties een situatie / en en deze bewust ontwerpen melodie ontwerpen en noteren ritmische en melodische improvisaties een situatie / en en deze bewust ontwerpen melodie ontwerpen en noteren ritmische en melodische improvisaties een situatie / en en deze bewust eigen teksten bij een bestaand ritme of melodie bedenken en een vormanalyse maken ontwerpen melodie ontwerpen en noteren - Leerlingen kunnen dynamische ritmische en melodische improvisaties een situatie / en en deze bewust eigen teksten bij een bestaand ritme of melodie bedenken en een vormanalyse maken zelf een lied schrijven en Presenteren liedjes en liedjes en - Leerlingen kunnen liedjes en een steeds genuanceerdere expressie overbrengen aan de luisteraar (met ondersteuning van de docent) een liedjes en een steeds genuanceerdere expressie overbrengen aan de luisteraar (met ondersteuning van de docent) een

7 presentatie / uitvoering vormgeven presentatie / uitvoering vormgeven Reflecteren / praten over praten over horen en/of. Zo kunnen horen en/of zelf /zingen reflecteren op door er over te oftewel de manier waarop zij willen dat het lied/speelstuk moet worden gezongen met gebruik van alle muzikale parameters aandachtig praten over horen en/of. Zo kunnen horen en/of zelf /zingen reflecteren op door er over te oftewel de manier waarop zij willen dat het lied/speelstuk moet worden gezongen met gebruik van alle muzikale parameters aandachtig door reflectie de manier waarop ze en zingen verbeteren praten over horen en/of. Zo kunnen horen en/of zelf /zingen reflecteren op aandachtig door er over te oftewel de manier waarop zij willen dat het lied/speelstuk moet worden gezongen met gebruik van alle muzikale parameters door reflectie de manier waarop ze en zingen verbeteren praten over horen en/of. Zo kunnen horen en/of zelf /zingen reflecteren op aandachtig door er over te oftewel de manier waarop zij willen dat het lied/speelstuk moet worden gezongen met gebruik van alle muzikale parameters door reflectie de manier waarop ze en zingen verbeteren

Cultuureducatie met Kwaliteit Nijmegen - Vaardigheidslijn Muziek -

Cultuureducatie met Kwaliteit Nijmegen - Vaardigheidslijn Muziek - Cultuureducatie met Kwaliteit Nijmegen - Vaardigheidslijn Muziek - De vaardigheidslijn muziek geeft een geordend overzicht van een doorlopende leerlijn voor groep 1 t/m 8. Muziek maakt onderdeel uit van

Nadere informatie

Intro onderbouw 4e editie De matrix

Intro onderbouw 4e editie De matrix Intro onderbouw 4e editie De matrix De centrale leerlijn van Intro bestaat uit het ontwikkelen van. Vaardigheden op muzikaal gebied en op metacognitief gebied. Muzikale 1. Muzikaal materiaal 2. Creatieve

Nadere informatie

Verantwoording Doorgaande Leerlijn Muziek Thema s - Muzieklessen....by Just Notes Music

Verantwoording Doorgaande Leerlijn Muziek Thema s - Muzieklessen....by Just Notes Music Verantwoording Doorgaande Leerlijn Muziek Thema s - Muzieklessen...by Just Notes Music Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1 Vooraf 2 Leerlijn Muziek 3 Competenties Groep 1-2 3 Competenties Groep 3-4 4 Competenties

Nadere informatie

Verdeling vakinhoud leerlijn muziek groep 1-8

Verdeling vakinhoud leerlijn muziek groep 1-8 Verdeling vakinhoud leerlijn muziek groep 1-8 Definities Puls: in de maat (in een vierkwartsmaat 1,2,3,4 en in een driekwartsmaat 1,2,3) Afterbeat: Op de beat speel je op de tellen 1 en 3 van de maat,

Nadere informatie

Raamleerplan Muziek. 2 Structuur muziekonderwijs Klank-Vorm-Betekenis model 2.2. De vijf muziekdomeinen. 4 Culturele competenties 5

Raamleerplan Muziek. 2 Structuur muziekonderwijs Klank-Vorm-Betekenis model 2.2. De vijf muziekdomeinen. 4 Culturele competenties 5 Raamleerplan Muziek Inhoudsopgave 0 Raamleerplan in een notendop 2 1 Belang van muziekonderwijs 3 2 Structuur muziekonderwijs 3 2.1. Klank-Vorm-Betekenis model 2.2. De vijf muziekdomeinen 3 Kerndoelen

Nadere informatie

Een goede muziekles bestaat meestal uit drie onderdelen uit de domeinen:

Een goede muziekles bestaat meestal uit drie onderdelen uit de domeinen: Een goede muziekles bestaat meestal uit drie onderdelen uit de domeinen: Zingen Muziek maken Luisteren naar muziek Bewegen op muziek Muziek vastleggen Spreken over muziek Voorbeeld: Domein stap 1. Zingen

Nadere informatie

6 tot 12x 1 uur. 10 tot 12x 1 uur

6 tot 12x 1 uur. 10 tot 12x 1 uur Muziekatelier Muziekatelier is een grote hit! Wil jij iets doen met muziek maar weet je nog niet precies wat je het leukste vindt? Doe dan mee met het Muziekatelier. Spelenderwijs leer je noten lezen en

Nadere informatie

Geleide improvisatie & compositie. door Sven Van den Wyngaert, januari 2016

Geleide improvisatie & compositie. door Sven Van den Wyngaert, januari 2016 Geleide improvisatie & compositie door Sven Van den Wyngaert, januari 2016 ZING VORM SPEEL PROBEER ONDERZOEK GEBRUIK CONTEXT BEPAAL GRENZEN BEPERK HET MATERIAAL CREËER KANSEN DIFFERENTIEER GEEF FEEDBACK

Nadere informatie

Overzicht werkvormen en begrippen combinatiepakket 1 vmbo-t/havo van Intro voor de onderbouw

Overzicht werkvormen en begrippen combinatiepakket 1 vmbo-t/havo van Intro voor de onderbouw Overzicht werkvormen en begrippen combinatiepakket 1 vmbo-t/havo van voor de onderbouw U vindt hier een overzicht van de modules van combinatiepakket 1 vmbo-t/havo. Per module wordt de inhoud globaal beschreven

Nadere informatie

Overzicht werkvormen en begrippen combinatiepakket 1 vmbo-bk van Intro voor de onderbouw

Overzicht werkvormen en begrippen combinatiepakket 1 vmbo-bk van Intro voor de onderbouw Overzicht werkvormen en begrippen combinatiepakket 1 vmbo-bk van voor de onderbouw U vindt hier een overzicht van de modules van combinatiepakket 1 vmbo-bk. Per module wordt de inhoud globaal beschreven

Nadere informatie

Modulehandleiding vakmodule: Muziek

Modulehandleiding vakmodule: Muziek Modulehandleiding vakmodule: Muziek 1. Algemeen: Opleidingsvariant: Avond Onderwerp: SPELEN Studiefase/leerjaar: basis Cursusjaar: 1 Studiebelasting: 28 Blok: 1 begeleide uren: 6 Docent: Marijke Buijs

Nadere informatie

M CCA EXPERTISENETWERK CULTUUREDUCATIE. MATCH ONDERWIJS CULTUUR AMSTERDAM Raamleerplan Muziek

M CCA EXPERTISENETWERK CULTUUREDUCATIE. MATCH ONDERWIJS CULTUUR AMSTERDAM Raamleerplan Muziek Keizersgrach T 020-6 info@mocca-amsterdam.nl Raamleerplan Muziek Inhoudsopgave 0 Raamleerplan in een notendop 2 1 Belang van muziekonderwijs 3 2 Kerndoelen primair onderwijs 3 2.1 Verbinding met andere

Nadere informatie

Overzicht werkvormen en begrippen combinatiepakket 1 vwo van Intro voor de onderbouw

Overzicht werkvormen en begrippen combinatiepakket 1 vwo van Intro voor de onderbouw Overzicht werkvormen en begrippen combinatiepakket 1 vwo van Intro voor de onderbouw U vindt hier een overzicht van de Intro modules van combinatiepakket 1 vwo. Per module wordt de inhoud globaal beschreven

Nadere informatie

Verslag leerorkest studieochtend. Zingen tijdens de instrumentale groepsles

Verslag leerorkest studieochtend. Zingen tijdens de instrumentale groepsles Verslag leerorkest studieochtend Zingen tijdens de instrumentale groepsles 6 maart 2012 Muziekcentrum Zuidoost 7 maart 2012 Muziekschool Amsterdam Noord 9 maart 2012 Muziekschool Amsterdam Docent: Otto

Nadere informatie

Optimale ontwikkeling prenatale fase tot en met zes jaar

Optimale ontwikkeling prenatale fase tot en met zes jaar Optimale ontwikkeling prenatale fase tot en met zes jaar Naast het muzikale ontwikkelingsgebied (waarneming van, ontwikkeling van het muzikaal geheugen, enzovoort) is tevens zichtbaar welke muzikale gedragsvorm

Nadere informatie

Leerlijn Ieder Kind een Instrument

Leerlijn Ieder Kind een Instrument Leerlijn Ieder Kind een Instrument Visie op muziekonderwijs van de SKVR Muziekschool De SKVR heeft voortdurend oog voor de wijze waarop lesvormen en methodiek aansluiten bij de manier waarop kinderen en

Nadere informatie

Ben je boos. Lesbrief bij het project. een project voor groep 3 en 4 van de basisschool. Cultuurpalet Alphen aan den Rijn

Ben je boos. Lesbrief bij het project. een project voor groep 3 en 4 van de basisschool. Cultuurpalet Alphen aan den Rijn Lesbrief bij het project Ben je boos een project voor groep 3 en 4 van de basisschool ontwikkeld in opdracht van Cultuurpalet Alphen aan den Rijn Nieuwe Muziekschool Alphen 2018 www.nieuwemuziekschoolalphen.nl

Nadere informatie

Piramide 4: muzische vorming

Piramide 4: muzische vorming Piramide 4: muzische vorming Muziek 1. Welkom Kriebels - De kinderen kunnen spontaan vakantieherinneringen ophalen. - De kinderen kunnen herkenbare passages vergelijken met situaties uit hun leefwereld.

Nadere informatie

MATCH ONDERWIJS CULTUUR AMSTERDAM

MATCH ONDERWIJS CULTUUR AMSTERDAM Keizersgrach T 020-6 info@mocca-amsterdam.nl Vergelijkingen Raamleerplannen Basispakket Kunst- en Cultuureducatie Amsterdam & Leerplankader SLO Inhoudsopgave 1. Inleiding 2 2. In het kort: raamleerplannen

Nadere informatie

M CCA EXPERTISENETWERK CULTUUREDUCATIE. MATCH ONDERWIJS CULTUUR AMSTERDAM Raamleerplan Muziek

M CCA EXPERTISENETWERK CULTUUREDUCATIE. MATCH ONDERWIJS CULTUUR AMSTERDAM Raamleerplan Muziek Keizersgrach T 020-6 info@mocca-amsterdam.nl Raamleerplan Muziek Inhoudsopgave 0 De totstandkoming van de raamleerplannen 2 1 Belang van muziekonderwijs 3 2 Kerndoelen primair onderwijs 3 2.1 Relatie

Nadere informatie

Dieren deel 1 luisteren en noteren X Muziek noteren X Luisteren O Individueel X Duo 1. Inleiding: Oriëntatie: 3. Delen oefenen:

Dieren deel 1 luisteren en noteren X Muziek noteren X Luisteren O Individueel X Duo 1. Inleiding: Oriëntatie: 3. Delen oefenen: Dieren deel 1 luisteren en noteren Groep 3-6 Eindproduct Kinderen maken grafische notaties van muziek die over dieren gaat. Onderdeel O Zingen O Muziek maken X Muziek noteren X Luisteren O Bewegen Leerdoelen

Nadere informatie

3. Delen oefenen: De groepjes van 2 verzinnen een eigen melodie en noteren deze op de melodiekaartjes. Ze oefenen dit op hun instrument.

3. Delen oefenen: De groepjes van 2 verzinnen een eigen melodie en noteren deze op de melodiekaartjes. Ze oefenen dit op hun instrument. spel melodie grafisch notatie Groep Groep 5/6 en 7/8 afhankelijk van niveau Eindproduct De kinderen maken in groepjes van 2 x 2 een samenspel van hun eigen melodieimprovisatie Onderdeel O Zingen X Muziek

Nadere informatie

Leerlijnen KUNST- en CULTUUR educatie

Leerlijnen KUNST- en CULTUUR educatie Leerlijnen KUNST- en CULTUUR educatie Domein MUZIEK Het leergebied kunst- en cultuureducatie bestaat uit de disciplines beeldende vorming (voorheen tekenen, handvaardigheid en handwerken), muziek en dans,

Nadere informatie

vastleggen: van grafisch naar traditioneel

vastleggen: van grafisch naar traditioneel 1 Hoe werk je met grafische notatie in de onderbouw en hoe kom je tot traditionele notatie? Een uitleg met praktijkvoorbeelden van eenvoudig naar complex. Vastleggen: van grafisch naar traditioneel Hans

Nadere informatie

Een praktische handreiking voor leraren

Een praktische handreiking voor leraren Een praktische handreiking voor leraren Praktische hulpmiddelen Deze brochure bevat een aantal praktische checklists om u als leerkracht op weg te helpen de lessen kunst zinnige oriëntatie volgens het

Nadere informatie

Liedbijlage: Kom erbij!

Liedbijlage: Kom erbij! Liedbijlage: Kom erbij! De complete Liedbijlage is als pdf te downloaden via www.gehrelsonline.nl/a-1009. Hier kunt u ook de audiotracks beluisteren, en uitgebreidere lessuggesties, extra begeleidingen

Nadere informatie

FHKE Pabo Veghel Floor van Uittert. Vakspecialist muziek

FHKE Pabo Veghel Floor van Uittert. Vakspecialist muziek FHKE Pabo Veghel 1-6-2018 Floor van Uittert Vakspecialist muziek Inhoud De les blz. 1 Lesduur blz. 1 Lesdoelen blz. 1 Creatieve proces blz. 1 KVB-model blz. 2 Organisatie blz. 2 Materialen blz. 2 Voorbereiding

Nadere informatie

Jaar Toetsnaam Type Omschrijving Afnamemoment Weegfactor Herkansbaar

Jaar Toetsnaam Type Omschrijving Afnamemoment Weegfactor Herkansbaar 2014-2015 Naam Vak Muziek Niveau Mavo klas 9 10 Toets 1 Toets Schriftelijke toets algemene muziekleer volgens KVBmodel. (klankeigenschappen, vorm, stijl/betekenis kunnen benoemen op gehoor en vanuit partituuranalyse

Nadere informatie

Lessuggestie Opa En Oma

Lessuggestie Opa En Oma Lessuggestie Opa En Oma 123ZING Kinderboekenweeklied 2016 Het lied Opa En Oma van 123ZING is speciaal geschreven voor de kinderboekenweek 2016. Het lied is voor iedereen toegankelijk via YouTube. Bij het

Nadere informatie

Lesdoelen 1e les: Benodigd materiaal: Geluid maken op de pbone Lln leren met de juiste blaastechniek spelen

Lesdoelen 1e les: Benodigd materiaal: Geluid maken op de pbone Lln leren met de juiste blaastechniek spelen Lesdoelen 1e les: Geluid maken op de pbone Lln leren met de juiste blaastechniek spelen Lln leren de schuifbeweging van positie 1-6 Lln verklanken een speelkaart en gebruiken daarbij de parameters kort-lang,

Nadere informatie

Zing Zo! De brievenbus Woorden horen! Groep 3 periode 3

Zing Zo! De brievenbus Woorden horen! Groep 3 periode 3 Zing Zo! De brievenbus Woorden horen! Groep 3 periode 3 MUZIEKSCHOOL AMSTERDAM Afdeling: MUZIEKZO! Binnenschoolse Muziekeducatie www.muziekzo.nl Het didactisch concept van de muziekmethode Zing Zo! is

Nadere informatie

Eindtermen voor een jeugdtraject/koorschool

Eindtermen voor een jeugdtraject/koorschool Eindtermen voor een jeugdtraject/koorschool De doelstellingen voor een tweejarig jeugdtraject zijn geformuleerd in de vorm van eindtermen en gegroepeerd in vier clusters. 1 Met elkaar samen in koor zingen:

Nadere informatie

Kunst en cultuur (PO-vmbo)

Kunst en cultuur (PO-vmbo) Kunst en cultuur (PO-vmbo) kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw vmbo bovenbouw exameneenheden 54: De leerlingen leren beelden, taal, muziek, spel en beweging te gebruiken om er gevoelens en

Nadere informatie

Naam project Omschrijving Duur Locatie Prijs. Blazen, strijken, trommelen en zingen!

Naam project Omschrijving Duur Locatie Prijs. Blazen, strijken, trommelen en zingen! Blazen, strijken, trommelen en zingen! We horen van veel scholen dat ze muziek erg belangrijk vinden en hun leerlingen graag met echte instrumenten in aanraking willen brengen. In dit project kan dat!

Nadere informatie

Bekijk het introductiefilmpje op de homepagina en lees het onderstaande verhaal hierbij.

Bekijk het introductiefilmpje op de homepagina en lees het onderstaande verhaal hierbij. Docentenhandleiding Vuurvogel Het Balletorkest Beste docent, Wat fijn dat u naar De Vuurvogel van Het Balletorkest komt kijken. In dit document vindt u de handleiding voor alle lessen rondom dit concert.

Nadere informatie

Toelatingsprocedure Opleiding docent muziek

Toelatingsprocedure Opleiding docent muziek Toelatingsprocedure Opleiding docent muziek De adspirant student meldt zich aan voor het toelatingsexamen op twee manieren. Na aanmelding via Studielink vult hij online de vragen in op de pagina inschrijving

Nadere informatie

Het einde van een muziekstuk wordt aangegeven doormiddel van een dubbele maatstreep.

Het einde van een muziekstuk wordt aangegeven doormiddel van een dubbele maatstreep. Hoofdstuk 2 Het muziekaspect maat Tijdens dit onderzoek zal het muziekaspect maat centraal staan. Zo zal het muziekaspect maat ook terug komen in de praktijklessen die worden gegeven. In dit hoofdstuk

Nadere informatie

Overzicht werkvormen en begrippen combinatiepakket 1 havo/vwo van Intro voor de onderbouw

Overzicht werkvormen en begrippen combinatiepakket 1 havo/vwo van Intro voor de onderbouw Overzicht werkvormen en begrippen combinatiepakket 1 havo/vwo van Intro voor de onderbouw U vindt hier een overzicht van de Intro modules van combinatiepakket 1 havo/vwo. Per module wordt de inhoud globaal

Nadere informatie

2 Muziek in de onderbouw 24

2 Muziek in de onderbouw 24 : Inhoud Inleiding VIII Deel A Thematisch muziekonderwijs 1 1 Ikzelf als leraar 2 1 Door de ogen van een Pabo-student 2 1.1 Mijn muzikale leefwereld 3 1.2 Mijn idee over het vak muziek 3 1.3 Mijn concept

Nadere informatie

Muzische opvoeding. Muzikale opvoeding. klas: doelen deelleerplan VSKO 1999

Muzische opvoeding. Muzikale opvoeding. klas: doelen deelleerplan VSKO 1999 Muzische opvoeding Muzikale opvoeding klas: doelen deelleerplan VSKO 1999 1. Het kind musiceert met klank en muziek 3 1.1 Musiceren en experimenteren met de stem, met aandacht voor een goed stemgebruik

Nadere informatie

Concept Leerdoelkaart Leergebied Kunst & Cultuur

Concept Leerdoelkaart Leergebied Kunst & Cultuur ( en ) Kijken en luisteren oriënteren & zich binnen de context van het thema of onderwerp openstellen or kunst en. daarop reageren met associaties en herinneringen aan eigen ervaringen. daarover communiceren

Nadere informatie

Beleidsplan cultuureducatie OBS de Driepas

Beleidsplan cultuureducatie OBS de Driepas Beleidsplan cultuureducatie OBS de Driepas 1. Algemene doelstelling cultuureducatie 2. Doelen en visie van de school 3. Visie cultuureducatie 4. Beschrijving van de bestaande situatie 5. Beschrijving van

Nadere informatie

DE MUZIKALE TOVERKETEL digitale LESMETHODE MUZIEK EN CULTUUR voor het basisonderwijs! INFORMATIEBOEKJE

DE MUZIKALE TOVERKETEL digitale LESMETHODE MUZIEK EN CULTUUR voor het basisonderwijs! INFORMATIEBOEKJE DE MUZIKALE TOVERKETEL digitale LESMETHODE MUZIEK EN CULTUUR voor het basisonderwijs! INFORMATIEBOEKJE CRITERIA SLO LESSEN LUISTEREN BETEKENISVOLLE THEMA S ZINGEN MUZIEK MAKEN- DOEN BEWEGEN MUZIEK IN RELATIE

Nadere informatie

SKVR LEERLIJNEN CULTUUREDUCATIE

SKVR LEERLIJNEN CULTUUREDUCATIE SKVR LEERLIJNEN CULTUUREDUCATIE KunstID Ieder Kind een Instrument Schrijven nd vermogen. creërend vermogen. creërend vermogen. creërend vermogen. creërend vermogen. creërend vermogen. creërend verm Theater

Nadere informatie

PROGRAMMA VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS

PROGRAMMA VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS 2019 2020 PROGRAMMA VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS ZINGZO! ZingZo! is een muziekmethode voor de hele school die zingen combineert met luisteren, spelen, componeren en improviseren. groep 1 & 2 Muziek en kleuterthema

Nadere informatie

MUZIEK IN DE LAGERE SCHOOL EERSTE KLAS

MUZIEK IN DE LAGERE SCHOOL EERSTE KLAS MUZIEK IN DE LAGERE SCHOOL EERSTE KLAS Muziek in de eerste klas: het gaat hier vooral om de inhoud van de muzieklessen in de namiddagperiodes. Sommige elementen daarvan komen ook aan bod in de ochtendmuziek.

Nadere informatie

MUZIEK HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0

MUZIEK HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0 MUZIEK HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de staatsexamens

Nadere informatie

Muziekeducatie op Maat vanaf 1-8- 2014

Muziekeducatie op Maat vanaf 1-8- 2014 Muziekeducatie op Maat vanaf 1-8- 2014 Inhoudsopgave Inleiding... 2 Visie... 3 Doelstellingen... 3 Resultaten... 4 Uitgangspunten Muziekeducatie op Maat... 5 Inrichting van de muziekeducatie... 6 Inleiding...

Nadere informatie

Groep 1 en 2 Groep 3 en 4 Groep 5 en 6 Groep 7 en 8

Groep 1 en 2 Groep 3 en 4 Groep 5 en 6 Groep 7 en 8 Leerlijnen muziek op Kentalis Talent Groep 1 en 2 Groep 3 en 4 Groep 5 en 6 Groep 7 en 8 B E T E K E N I S V O L L E O N D E R W E R P E N E N T H E M A ' S Muzikale verkenning van onderwerpen uit de directe

Nadere informatie

OOSTENRIJK 1 GROEP 7. Muzikale elementen. Volksmuziek. Bron: Alma ten Bruin

OOSTENRIJK 1 GROEP 7. Muzikale elementen. Volksmuziek. Bron: Alma ten Bruin OOSTENRIJK 1 GROEP 7 Muzikale elementen Volksmuziek Bron: Alma ten Bruin Benodigdheden: CD: Landen Digibord Liedblad Bijlage 1 2 en 3 Werkblad 1 Bord Voorbereiding: CD maken en CD speler klaarzetten. Kaart

Nadere informatie

SMV Stichting ter bevordering van muzikale vorming. come, follow me! canons en quodlibets. Jan Kruimink, SMV

SMV Stichting ter bevordering van muzikale vorming. come, follow me! canons en quodlibets. Jan Kruimink, SMV SMV Stichting ter bevordering van muzikale vorming come, follow me! Jan Kruimink, SMV colofon Muzieknotatie: Jaap van der Jagt Grafisch ontwerp: Criterium, Arnhem Eindredactie: Joep van Gurp Adviezen:

Nadere informatie

Toelatingsprocedure ODM

Toelatingsprocedure ODM Toelatingsprocedure ODM Na aanmelding via Studielink dient de adspirant student zich aan te melden voor het toelatingsexamen via de pagina inschrijving op http://www.hsleiden.nl/docentmuziek/. Hierna wordt

Nadere informatie

Muziekwijzer Altena INLEIDING

Muziekwijzer Altena INLEIDING Muziekwijzer Altena INLEIDING Inleiding Gemeente Woudrichem start met een nieuwe vorm van muziekonderwijs. Voor een gelijkblijvend budget bieden we transparant en flexibel muziekonderwijs, met een maximaal

Nadere informatie

Lesgeven bij het Leerorkest

Lesgeven bij het Leerorkest Lesgeven bij het Leerorkest Lesgeven in het Leerorkest Wat is er anders? Muziekdidactisch anders is: het werken met (grote) groepen iedereen doet mee het werken met niveauverschillen het al snel toewerken

Nadere informatie

Toelatingsprocedure Opleiding docent muziek

Toelatingsprocedure Opleiding docent muziek Toelatingsprocedure Opleiding docent muziek De adspirant student meldt zich aan voor het toelatingsexamen op twee manieren. Na aanmelding via Studielink vult hij online de vragen in op de pagina inschrijving

Nadere informatie

Voorbeeldles Maak een machine

Voorbeeldles Maak een machine Voorbeeldles Maak een machine groep 6 Basisgegevens Auteur deel A en C Tersite Ayele Auteur deel B Remmert Velthuis Instrument Gitaar Titel les Moet Je Doen Maak een machine Map 6 Lesnummer 3 Taakverdeling

Nadere informatie

Dans & drama o.b.s. De Eiber Dedemsvaart Januari 2015

Dans & drama o.b.s. De Eiber Dedemsvaart Januari 2015 Dans & drama o.b.s. De Eiber Dedemsvaart Januari 2015 Inleiding 2 INLEIDING DANS Leerlingen in het basisonderwijs dansen graag. Het sluit aan bij hun natuurlijke creativiteit, fantasie en bewegingsdrang.

Nadere informatie

LAGERE GRAAD MIDDELBARE GRAAD HOGERE GRAAD. L1 AMV+Sz M1 AMC H1 Instr. + Ensemble. Instr. + Samenspel. L2 AMV+Sz M2 AMC H2 Instr.

LAGERE GRAAD MIDDELBARE GRAAD HOGERE GRAAD. L1 AMV+Sz M1 AMC H1 Instr. + Ensemble. Instr. + Samenspel. L2 AMV+Sz M2 AMC H2 Instr. LAGERE GRAAD MIDDELBARE GRAAD HOGERE GRAAD L1 AMV+Sz M1 AMC H1 Instr. + Ensemble Instr. + Samenspel L2 AMV+Sz M2 AMC H2 Instr. + Ensemble Instrument Instr. + Samenspel L3 AMV+Sz M3 AMC H3 Instr. + Ensemble

Nadere informatie

Ontwikkeld door: Ita de Hes. Klassieke dans Workshop voor groepen 1-2 Klassieke dans De magische wereld van balletmuziek

Ontwikkeld door: Ita de Hes. Klassieke dans Workshop voor groepen 1-2 Klassieke dans De magische wereld van balletmuziek Ontwikkeld door: Ita de Hes Klassieke dans Workshop voor groepen 1-2 Klassieke dans De magische wereld van balletmuziek Tovenaars, prinsen, prinsessen, betoverde dieren, dansende bloemen en nog veel meer;

Nadere informatie

Oefen het lied Blijf bij mij

Oefen het lied Blijf bij mij Lesbrief 1. UIT DE VIDEO Oefen het lied Blijf bij mij Muzikale activiteit: Zingen Moeilijkheidsgraad: Tijdsduur: 5-10 minuten Voorbereidingstijd: 5-10 minuten Benodigdheden: karaokeband (hier openen) OF

Nadere informatie

Muziek en het Oor van de Luisteraar

Muziek en het Oor van de Luisteraar Muziek en het Oor van de Luisteraar NVA Wintervergadering 2018 te Utrecht 2 februari 2018 Age Hoekstra klinisch fysicus-audioloog Voorheen werkzaam bij het Audiologisch Centrum van de Prof. J.J.Groen Stichting

Nadere informatie

Cultuureducatie met Kwaliteit

Cultuureducatie met Kwaliteit Cultuureducatie met Kwaliteit Doorlopende leerlijn dans Groep 6 Lessenreeks verdieping Deze leerlijn is ontwikkeld door CKC & partners. In de ban van muziek Informatie over In de ban van muziek Groep 6,

Nadere informatie

Examenprogramma muziek havo/vwo

Examenprogramma muziek havo/vwo Examenprogramma muziek havo/vwo Havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaktheorie Domein

Nadere informatie

TIP. Hoe kom je aan zo'n backingtrack?

TIP. Hoe kom je aan zo'n backingtrack? Zing met een groepje een liedje met begeleiding van een CD waarop de (instrumentale) begeleiding staat van het lied dat je zingt. Zo'n instrumentale begeleiding heet een backingtrack. Op de backingtrack

Nadere informatie

Inventaris (wanneer wordt er gezongen, wanneer wordt er instrumentaal gemusiceerd en wat komt aan bod)

Inventaris (wanneer wordt er gezongen, wanneer wordt er instrumentaal gemusiceerd en wat komt aan bod) Muziek in kleuterschool en lagere school KLEUTERSCHOOL Inventaris (wanneer wordt er gezongen, wanneer wordt er instrumentaal gemusiceerd en wat komt aan bod) 1. s Morgens in de kring (verschillende liederen

Nadere informatie

Lesvoorbereiding Bachelor in het onderwijs: secundair onderwijs

Lesvoorbereiding Bachelor in het onderwijs: secundair onderwijs Lesvoorbereiding Bachelor in het onderwijs: secundair onderwijs Naam Mieke Jacob Cluster Muzikale opvoeding - wiskunde Groep 17 Academiejaar Bachelor in het onderwijs: secundair onderwijs Kattenberg 9,

Nadere informatie

Kunst en cultuur (PO-havo/vwo)

Kunst en cultuur (PO-havo/vwo) Kunst en cultuur (PO-havo/vwo) Sectoren kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo/vwo onderbouw exameneenheden havo/vwo bovenbouw exameneenheden Vakkernen 1. Produceren en presenteren 54:

Nadere informatie

les 18 Samba De leerlingen ervaren dat muziek iets kan vertellen over een land of cultuur. Ze kunnen ritmisch improviseren. doel

les 18 Samba De leerlingen ervaren dat muziek iets kan vertellen over een land of cultuur. Ze kunnen ritmisch improviseren. doel 107 les 18 zingen luisteren spelen vastleggen bewegen doel benodigd materiaal ruimte voorbereiding kunst en cultuur Samba In deze les staat de samba uit Brazilië centraal. De leerlingen leren het lied

Nadere informatie

kunstwerken kritisch te beschouwen, te reflecteren op het thema kunst én is een creatief speelveld voor vele muzikale werkvormen.

kunstwerken kritisch te beschouwen, te reflecteren op het thema kunst én is een creatief speelveld voor vele muzikale werkvormen. KUNST?! door TOONZETTERS GROEP 6-7 8 Vaardigheden Luisteren naar en analyseren van vorm, spelen van een meerstemmige ritmische begeleiding en kennismaken met compositie. Context Het bovenbouwlied KUNST?!'

Nadere informatie

Product beschrijvingen. september 2014

Product beschrijvingen. september 2014 Product beschrijvingen september 2014 Groep 1 en 2 Muziek en Beweging Cursus muziek en beweging voor kinderen van groep 1 en 2 van het basisonderwijs Korte beschrijving van de lessen Binnenschools traject:

Nadere informatie

Naam activiteit Omschrijving Duur Locatie Prijs. 1,5 uur op school 60 per docentuur exclusief huur instrumenten

Naam activiteit Omschrijving Duur Locatie Prijs. 1,5 uur op school 60 per docentuur exclusief huur instrumenten Djembé We gaan trommelen op de Afrikaanse Djembé! Dat doen de kinderen met hun handen. Al hebben de kinderen nog nooit een percussie-instrument in hun handen gehad, iedereen kan meedoen! De kinderen maken

Nadere informatie

10/trim1 10% ja (arrangement/compositie of bestaand)

10/trim1 10% ja (arrangement/compositie of bestaand) 2016-2017 Naam Vak Muziek Niveau Mavo Geldend voor klas 9 Jaar Toetsnaam Type Omschrijving AfnamemomentWeegfactor Herkansbaar 9 Toets 1 PO Speel/zangopdracht 1, klassikaal en indiv. bestaande muziek 9

Nadere informatie

Taakverdeling rondom de lesmethode Moet Je Doen, muziek. Inleiding Luisteren x Kern Zingen x x

Taakverdeling rondom de lesmethode Moet Je Doen, muziek. Inleiding Luisteren x Kern Zingen x x Voorbeeldles Stapelen groep 7 Basisgegevens Auteur deel A en C Marc van den Bosch Auteur deel B Ellen Zijm Instrument Accordeon Titel les Moet Je Doen Stapelen Map 7 Lesnummer 3 Taakverdeling rondom de

Nadere informatie

Les 3 Monniken en Ridders MUZIEK

Les 3 Monniken en Ridders MUZIEK Les 3 Monniken en Ridders MUZIEK Annemieke Hooijschuur en Hanneke de Jong Les 3 Monniken en Ridders MUZIEK Wereldlijke en Geestelijke Voorkennis De leerlingen zijn enigszins op de hoogte van de levenswijze

Nadere informatie

Voorbeeldles Een vlieg op vakantie

Voorbeeldles Een vlieg op vakantie Voorbeeldles Een vlieg op vakantie groep 5 Basisgegevens Auteur deel A en C Geraldine Ligtermoet Auteur deel B Ellen Zijm Instrument Accordeon Titel les Moet Je Doen Een vlieg op vakantie Map 5 Lesnummer

Nadere informatie

Examen VWO. Muziek (oude stijl en nieuwe stijl)

Examen VWO. Muziek (oude stijl en nieuwe stijl) Muziek (oude stijl en nieuwe stijl) Examen VWO Opgavenboekje Examennummer Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs... Naam... Voor dit examen zijn maximaal 90 punten te behalen; het examen bestaat uit

Nadere informatie

Kenniscentrum voor Muziek in het Onderwijs (KMVO)

Kenniscentrum voor Muziek in het Onderwijs (KMVO) Kenniscentrum voor Muziek in het Onderwijs (KMVO) Voor u ligt de brochure met het aanbod van De Gooische Muziekschool voor muzieklessen in het primair onderwijs voor het seizoen 2015-2016. Voorlichting

Nadere informatie

Kleur. Warming-up Doel: Losmaken van lijf en stem; concentratie vergroten; richten op leraar voor de klas.

Kleur. Warming-up Doel: Losmaken van lijf en stem; concentratie vergroten; richten op leraar voor de klas. Groep: 6/7/8 Thema: Kleuren (Visueel en auditief!) Inhoud: Lied over kleuren en waarvoor die kleuren staan, luisteren naar klankkleur, i.c.m. instrumenten, ritmes spelen. Het lied heeft 2 versies: Een

Nadere informatie

EERSTE KLAS Zie ook:

EERSTE KLAS Zie ook: MUZIEK IN DE LAGERE SCHOOL EERSTE KLAS Zie ook: https://www.cielen.eu/muziek-in-de-eerste-klas.pdf Muziek in de eerste klas: het gaat hier vooral om de inhoud van de muzieklessen in de namiddagperiodes.

Nadere informatie

Masterclass Science. Masterclass Science TBL

Masterclass Science. Masterclass Science TBL Masterclass Science Masterclass Science TBL Tijdens de masterclass Science leer je ontwerpen, bouwen, innoveren, onderzoeken, programmeren, presenteren en wetenschappelijk verslagleggen. Vaak doe je dit

Nadere informatie

ZINGEN BRAINSTORM MET DE KLAS BELANGRIJK BIJ DE KEUZE VAN EEN LIED

ZINGEN BRAINSTORM MET DE KLAS BELANGRIJK BIJ DE KEUZE VAN EEN LIED ZINGEN Zang mag niet ontbreken in de BZTband XXL! Daarom zijn we op zoek naar een klas die graag samen zingt. Zing je al vaak met je klas, dan kun je meteen aan de slag. Zo niet, dan heb je hopelijk iets

Nadere informatie

Muziek Singer Songwriter 1. Workshop Handleiding. Singer Songwriter 1. wat is jouw talent? 1. Singer Songwriter 1

Muziek Singer Songwriter 1. Workshop Handleiding. Singer Songwriter 1. wat is jouw talent?   1. Singer Songwriter 1 Workshop Handleiding wat is jouw talent? 1 Inhoudsopgave Hoe gebruik je deze workshop? Hoe kun je deze workshop inzetten in je klas? Introductie én opzet van de workshop Singer Songwriter Bekijk de introductievideo

Nadere informatie

Voorbeeldles Een vlieg op vakantie

Voorbeeldles Een vlieg op vakantie Voorbeeldles Een vlieg op vakantie groep 5 Basisgegevens Auteur deel A en C Geraldine Ligtermoet Auteur deel B Tersite Ayele Instrument Dwarsfluit Titel les Moet Je Doen Een vlieg op vakantie Map 5 Lesnummer

Nadere informatie

Oefen het lied Do-re-mi

Oefen het lied Do-re-mi Lesbrief 1. UIT DE VIDEO Oefen het lied Do-re-mi Muzikale activiteit: Zingen Moeilijkheidsgraad: Tijdsduur: 5 10 minuten minuten Voorbereidingstijd: 5 10 minuten minuten Benodigdheden: karaokeband (hier

Nadere informatie

Oefen het lied Blijf bij mij

Oefen het lied Blijf bij mij Lesbrief 1. UIT DE VIDEO Oefen het lied Blijf bij mij Muzikale activiteit: Zingen Moeilijkheidsgraad: Tijdsduur: 5-10 minuten Voorbereidingstijd: 5-10 minuten Benodigdheden: karaokeband (hier openen) OF

Nadere informatie

Brochure 2014-2015. Muziek-, theater- en danslessen voor basisscholen

Brochure 2014-2015. Muziek-, theater- en danslessen voor basisscholen Brochure 2014-2015 1 Muziek-, theater- en danslessen voor basisscholen Muziekprojecten Theater & dans Docententraining Doorlopende leerlijn Project op maat Vakdocent Muziek 2 Workshop dag Maak kennis met

Nadere informatie

Voorbeeldles Een oude Rus

Voorbeeldles Een oude Rus Voorbeeldles Een oude Rus groep 7 Basisgegevens Auteur deel A en C Sem van Blerk Auteur deel B Tersite Ayele Instrument Dwarsfluit Titel les Moet Je Doen Een oude Rus Map 7 Lesnummer 7 Taakverdeling rondom

Nadere informatie

Nieuw in Tilburg! [Geef tekst op]

Nieuw in Tilburg! [Geef tekst op] Nieuw in Tilburg! [Geef tekst op] +31613021720 Info@muziekschoolmontauban.nl www.muziekschoolmontauban.nl Over Muziekschool Montauban Muziekschool Montauban staat voor de bereikbaarheid van muziekles voor

Nadere informatie

Examenprogramma kunst (muziek) havo/vwo

Examenprogramma kunst (muziek) havo/vwo Examenprogramma kunst (muziek) havo/vwo Havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit dat van het vak kunst (algemeen) en de volgende

Nadere informatie

! document ter inzage! ORIËNTERINGS-/TOELATINGSPROEVEN WOORDKUNST - DRAMA

! document ter inzage! ORIËNTERINGS-/TOELATINGSPROEVEN WOORDKUNST - DRAMA ! document ter inzage! ORIËNTERINGS-/TOELATINGSPROEVEN WOORDKUNST - DRAMA 2018-2019 Organisatie Er worden dit jaar drie data voorzien om proeven af te leggen. sessie 1: zaterdag 5 mei 2018 (enkel eerste

Nadere informatie

Examenprogramma muziek

Examenprogramma muziek Examenprogramma muziek Informatiewijzer Preambule 1 Leeswijzer 2 muziek 3 1. Preambule De zes algemene onderwijsdoelen die voor alle vakken en sectoren in het vmbo gelden, zijn 1 Werken aan vakoverstijgende

Nadere informatie

MUZIEKRAAKT PROJECTOVERZICHT

MUZIEKRAAKT PROJECTOVERZICHT INLEIDING Muzikale activiteiten kunnen altijd en overal. Al met weinig middelen en achtergrondkennis, zijn er veel mogelijkheden! De projecten van MuziekRaakt, beogen naast de plezierige ervaring voor

Nadere informatie

Tips voor gehoortraining

Tips voor gehoortraining Tips voor gehoortraining Doel Gehoortraining is nooit doel op zich, maar staat in dienst van je ontwikkeling tot musicus. Gehoortraining geeft daarvoor de noodzakelijke en fundamentele ondersteuning. Bij

Nadere informatie

Het Kievitlied. Ik heb met groep 5 een klassenlied bedacht en opgenomen. Het lied heet het Kievitlied omdat de groep de Kievit heet.

Het Kievitlied. Ik heb met groep 5 een klassenlied bedacht en opgenomen. Het lied heet het Kievitlied omdat de groep de Kievit heet. Het Kievitlied Ik heb met groep 5 een klassenlied bedacht en opgenomen. Het lied heet het Kievitlied omdat de groep de Kievit heet. Lesdoelen: De kinderen krijgen bij deze opdracht een muzikale uitdaging.

Nadere informatie

Identificatiegegevens. Algemene gegevens in verband met uw gehoor

Identificatiegegevens. Algemene gegevens in verband met uw gehoor Identificatiegegevens Achternaam : Voornaam : Geboortedatum : Algemene gegevens in verband met uw gehoor Heeft u ooit hoortoestellen gedragen? NEE JA Draagt u nu hoortoestellen? NEE JA Zo ja, rechts, links

Nadere informatie

Muziekmethode voor basisonderwijs Docentenhandleiding voor groep 3. Jennemieke Snijders. Uitgeverij Lambo telefoon: 026-3515613

Muziekmethode voor basisonderwijs Docentenhandleiding voor groep 3. Jennemieke Snijders. Uitgeverij Lambo telefoon: 026-3515613 Muziek en Meer Muziekmethode voor basisonderwijs Docentenhandleiding voor groep 3 Jennemieke Snijders Uitgeverij Lambo telefoon: 026-3515613 Parkstraat 30 internet: www.lambo.nl 6828 JJ Arnhem e-mail:

Nadere informatie

les 1 The sunshine doel

les 1 The sunshine doel 44 Moet je doen muziek groep 7 les 1 zingen luisteren spelen vastleggen bewegen The sunshine De les begint met het zingen van een zomers lied over activiteiten in de zon. Daarna beelden de leerlingen met

Nadere informatie

Liedbijlage: Muziek maak je samen

Liedbijlage: Muziek maak je samen Liedbijlage: Muziek maak je samen winter doelgroep: 5-8 jaar De complete Liedbijlage is als pdf te downloaden via www.gehrelsonline.nl/a-1054. Hier kunt u ook de audiotracks beluisteren, en uitgebreidere

Nadere informatie

Bij het muzikaal spelen wordt gebruik gemaakt van dynamiek en articulatie.

Bij het muzikaal spelen wordt gebruik gemaakt van dynamiek en articulatie. Muzikaliteit en ritmiek Muzikaliteit is emotie toevoegen aan tonen en de verbanden van tonen. Emotie uit zich heel verschillend: van droevig tot agressief en van gevoelloos tot romantisch. Bij het muzikaal

Nadere informatie

Toelatingseisen primair instrument (muziekpraktisch deel)

Toelatingseisen primair instrument (muziekpraktisch deel) Afdeling Docent Muziek Toelatingseisen primair instrument (muziekpraktisch deel) Hieronder volgt een indicatie van de eisen voor het primair instrument. Docent Muziek is een brede opleiding, ook in muziekstijlen.

Nadere informatie