Woonwagenlocaties zijn al sinds de

Transcriptie

1 Behandel wonen in woon Woonwagenlocaties blijven veel aandacht van gemeenten vragen. Een van de aandachtspunten is de woonruimteverdeling. De normale manieren van woonruimteverdeling zijn niet goed bruikbaar als het gaat om de toewijzing van woonwagenstandplaatsen. Aanpassing van de huisvestingsverordening en uitgifte in erfpacht dan wel verkoop in de vrije sector kunnen soelaas bieden. [36] Jeroen de Leede Senior adviseur ruimtelijke ontwikkeling en wonen PRC Woonwagenlocaties zijn al sinds de Woonwagenwet ( ) een veel aandacht vragend beleidsterrein voor gemeenten. Aanvankelijk was het beleid gericht op het beëindigen van het trekken van woonwagenbewoners. Men wilde maatregelen treffen tegen ongeregelde toestanden, zoals bedelarij, landloperij en drankzucht. Gemeenten kregen de bevoegdheid om standplaatsen aan te wijzen, waarbij iedere gemeente werd geacht tenminste één locatie aan te wijzen. Het rijk verleende vergunningen voor woonwagenbewoners. Al in de jaren dertig werd gepleit voor het creëren van regionale centra, aanvankelijk door intergemeentelijke samenwerking. Pas na de oorlog was er meer aandacht voor de huisvestingsomstandigheden. In de jaren zestig werd de regelgeving gericht op het inrichten van regionale centra. Het trekken werd verder aan banden gelegd. De noodzaak om te trekken werd door de betere transportmogelijkheden ook steeds kleiner. Het recht om in een wagen te wonen werd beperkt tot mensen die zelf of van wie een van de ouders in een wagen had gewoond. Een regionaal centrum kreeg een eigen school, welzijnsvoorzieningen en voorzieningen voor recreatie en gezondheidszorg. Het accent kwam te liggen op heropvoeding van de bewoners. De provincies kregen een belangrijke rol in het woonwagenbeleid. Er kwamen zo n vijftig regionale centra. Eind jaren zeventig werd duidelijk dat door grote centra het doel van aanpassing van woonwagenbewoners aan de samenleving niet werd bereikt. Door concentratie, maar ook door de sterk verbeterde vervoersmogelijkheden, konden veel woonwagenbewoners hun oorspronkelijke, ambulante beroepen niet meer uitoefenen en kwamen velen in de bijstand terecht. Anderen vonden nieuwe werkgelegenheid in de autosloop en afvalverwerking. Woonwagenbewoners kwamen nog verder in een isolement terecht. Daarom werd deconcentratie tot beleid verheven. Categoriale voorzieningen, zoals aparte scholen, werden opgeheven. Gemeenten namen de sturende rol over van provincies. Zo kreeg ook Zoetermeer waar ik betrokken ben bij de verplaatsing en de renovatie van woonwagenlocaties die nog in beheer zijn bij de gemeente naast een al langer bestaande woonwagenlocatie in de jaren tachtig enkele kleinere woonwagenlocaties. In 1999 is het beleid voor woonwagens en standplaatsen ingekaderd in de normale regelgeving, zoals de Woningwet, de Huisvestingswet, de Wet ruimtelijke ordening en de daarop gebaseerde besluiten en verordeningen. Normalisatie is het sleutelwoord geworden waar het gaat om woonwagens. Het afstammingsbeginsel bij de toewijzing van standplaatsen is vervallen. De normalisatie heeft op een aantal punten geleid tot een verbetering van de situatie van de woonwagenbewoners, zoals onderwijs en werkgelegenheid. Momenteel hebben veiligheid en het tegengaan van illegale situaties een hoge prioriteit. Maar ook de huisvestingssituatie blijft een aandachtspunt. Harde aanpak Gemeenten gaan verschillend om met de verkregen beleidsvrijheid. Recent is naar aanleiding van de tiende verjaardag van de afschaffing van de Woonwagenwet onderzocht wat de stand van zaken is. De onderzoekers constateren dat woonwagenbewoners nog steeds niet als andere Nederlanders worden behandeld. Sommige gemeenten staan bekend om hun harde aanpak. Zo heeft Den Haag de eerdere plannen voor verkleining en renovatie van een woonwagencentrum aan de Escamplaan geschrapt en gekozen voor opheffing van de locatie.

2 wagen als groepswonen Maar een deel van de bewoners wordt op standplaatsen elders in de stad gehuisvest. De gemeente Den Haag kiest er namelijk voor geen nieuwe standplaatsen meer aan te leggen. De rest krijgt een woning aangeboden. In Zoetermeer zijn negen woonwagenlocaties, in aantal bezette standplaatsen variërend van 1 tot 12 plaatsen. De bewoners zijn voornamelijk afstammelingen van reizigers, Nederlanders die vroeger vanwege hun beroep een reizend bestaan leidden. Op de locaties wonen meestal leden van een of twee families bij elkaar. Een deel van de locaties is door de gemeente overgedragen aan een samenwerkingsverband van drie corporaties. De andere locaties wil de gemeente na normalisatie ook overdragen aan de corporaties. Verplaatsing of renovatie van woonwagenlocaties is deels een methode en deels een aanleiding om tot normalisatie te komen. De onderwerpen toewijzing en verkoop wil ik in dit artikel nader belichten. Toewijzing Zoetermeer zijn 51 standplaatsen komt er zelden een standplaats vrij. Daarnaast heeft de gemeente besloten het aantal standplaatsen zo min mogelijk uit te breiden. Bij toewijzing is de regionale huisvestingsverordening van toepassing. De regio Haaglanden heeft voor standplaatsen een aparte wachtlijst (volgens de Huisvestingswet wordt de standplaats en niet de woonwagen beschouwd als woonruimte). Iedereen van 18 jaar of ouder kan zich laten inschrijven. De regionale lijst telt zo n tweehonderd standplaatszoekenden. Een standplaatszoekende schrijft zich in via de gemeente waar hij of zij bij voorkeur wil wonen en de betreffende gemeente actualiseert de wachtlijst minimaal eens per twee jaar. Ongeveer dertig woningzoekenden hebben Zoetermeer als voorkeursgemeente opgegeven. Voor een deel van de woningzoekenden geldt op grond van overgangsrecht een bijzondere afspraak, gekoppeld aan een concrete bestemmingslocatie in de gemeente van voorkeur. Daarnaast kunnen standplaatszoekenden een stadsvernieuwingsurgentie krijgen, omdat hun huidige standplaats zal wor- Verplaatsing van woonwagens leidt vaak tot fel verzet, zoals eind 2007 rond woonwagenkamp de Vinkenslag (Foto Chris Keulen / HH) [37] Woonruimteverdeling is een heikele kwestie. Omdat het den opgeheven. Deze is niet verbonden aan een specifie- om een beperkt aantal standplaatsen gaat in ke locatie of aan een specifieke gemeente.

3 [38] Nederlandse bekendste woonwagenbewoner, Frans Bauer, in de woonwagen van zijn ouders bij een kartonnen afbeelding van zichzelf (Foto Martijn van de Griendt / HH) Overigens is in veel stadsregio s de toewijzing van standplaatsen buiten de regionale huisvestingsverordening gehouden (Amsterdam, Rotterdam, voor een deel van de gemeenten ook in de regio Eindhoven), of staan de regels wel in de regionale verordening, maar wordt per gemeente een wachtlijst bijgehouden (Utrecht, overige gemeenten regio Eindhoven). Buiten de acht stadsregio s is het stellen van regels over toewijzing sowieso een gemeentelijke zaak. Vrijkomende standplaatsen worden in de regio Haaglanden in principe gepubliceerd. Alleen voor een standplaats ingeschreven woningzoekenden mogen reageren. Indien er meer dan één reactie is, wordt de standplaats aangeboden aan degene die het hoogst op de regionale wachtlijst staat. Bovenaan staan degenen met wie (voor de vrijkomende locatie) een bijzondere afspraak is gemaakt, gevolgd door degenen met een stadsvernieuwingsurgentie. Vervolgens geldt de inschrijvingsduur als criterium. Het is dus niet zo dat er een lokale wachtlijst geldt! De opgegeven voorkeursgemeente speelt in de toewijzing verder geen rol. Voorrang geven aan ingeschrevenen voor Zoetermeer is in strijd met de Huisvestingswet en met de huisvestingsverordening. Opmerkelijk is verder dat voor standplaatszoekenden geen passendheidscriteria gelden. Er wordt dus niet getoetst of huur en inkomen bij elkaar passen en of woninggrootte en huishoudengrootte bij elkaar passen. Dat laatste is logisch: men woont immers in de wagen en de grootte van de standplaats zegt niet veel over de grootte van de wagen die in veel gevallen eigendom van de bewoner is. Het eerste is discutabel. In de regionale huisvestingsverordening wordt de passendheid van huur en inkomen voor standplaatsen uitdrukkelijk uitgesloten (de Huisvestingswet laat dit in het midden). Overigens worden bij mijn weten ook elders in het land geen passendheidscriteria toegepast bij de toewijzing van standplaatsen. Woonwens van veel woonwagenbewoners lijkt op die van woongroepen Om de verplaatsing en renovatie van woonwagenlocaties in Zoetermeer te kunnen realiseren, blijkt het wenselijk om enkele extra standplaatsen aan te leggen. Voor de realisatie is de gemeente immers in grote mate afhankelijk van medewerking van de bewoners wat dat betreft verschilt de situatie niet veel van de aanpak van gewone woningen. In Zoetermeer is door de bewoners als voor-

4 waarde voor medewerking aan de verplaatsing en renovatie gesteld dat enkele inwonende kinderen een eigen standplaats krijgen. Daarbij loopt de gemeente direct tegen het regionale woonruimteverdelingsbeleid aan. Deze kinderen zijn weliswaar ingeschreven als woningzoekende, maar hebben geen urgentie en een korte inschrijvingsduur. Wanneer de gemeente zou toewijzen volgens de regionale huisvestingsverordening, zouden nieuwe en vrijkomende standplaatsen eerst aan de (vele) herstructureringsurgenten en langer ingeschreven standplaatszoekenden uit de gehele regio moeten worden aangeboden. Nieuwe systematiek Bij het uitwerken van een nieuwe systematiek voor toewijzing van standplaatsen komt meer kijken dan alleen het gemeentelijk belang om het eigen beleid te faciliteren. Kenmerkend voor woonwagenbewoners is namelijk: - Woonwagenbewoners wonen in groepen bij elkaar, meestal op basis van familiebanden. - Bij toewijzing speelt acceptatie van de nieuwe bewoner door de overige bewoners van de locatie een grote rol. In feite lijkt de woonwens van veel woonwagenbewoners op die van woongroepen. Men woont zelfstandig, maar bij elkaar, en men doet een aantal dingen samen. Toch wijkt de situatie wel af van veel woongroepen: - Woonwagenbewoners wonen niet in een appartementengebouw met collectieve ruimten die men gezamenlijk huurt en gebruikt, maar wonen ieder op hun eigen manier op een eigen standplaats, omgeven door openbaar gebied. - De bewoners van één locatie vormen lang niet altijd een hechte groep. Je kunt ze meestal niet als een vereniging beschouwen, zoals je die bij woongroepen vaak aantreft. Dus lidmaatschap van een vereniging of een vorm van coöptatie ligt niet voor de hand. Daarom blijft er naar mijn mening een rol voor de overheid om aan de hand van objectieve criteria regels te stellen aan de toewijzing van vrijkomende of nieuwe standplaatsen. Tegelijkertijd constateer ik dat gezien de woonsituatie en woonwensen van woonwagenbewoners specifieke regelgeving nodig is. Gegeven de bij deze bewoners sinds jaar en dag gebruikelijke, maar schaarse, woonvorm en gegeven het beleid van de meeste gemeenten om het aantal standplaatsen niet of zo min mogelijk uit te breiden ligt hier een rol voor de overheid. Hoe zou de toewijzing er uit kunnen zien? Voor de inschrijving als standplaatszoekende kunnen we voortbouwen op de wijze waarop dat nu gebeurt, maar dan op gemeentelijk niveau. Het probleem in Haaglanden zit hem niet in het feit dat er een regionale verordening is, maar wel in het feit dat er een regionale wachtlijst wordt voorgeschreven. Bij de inschrijving en dat is nieuw in Zoetermeer - kan men een voorkeurslocatie aangeven. De toekenning van urgenties kan wel volgens de normale regels plaatsvinden: voorrang wegens sociale of medische omstandigheden en voorrang vanwege herstructurering. Als er een standplaats vrijkomt op een bestaande locatie, dan zou de volgende volgorde aangehouden kunnen worden. De kandidaat moet ingeschreven zijn als standplaatszoekende. De voorkeur gaat uit naar: 1. Standplaatszoekenden met een urgentie. 2. Standplaatszoekenden met een voorkeur voor deze locatie die in een eerstegraads respectievelijk tweedegraads familierelatie staan tot een van de bewoners van de betreffende locatie. 3. Overige standplaatszoekenden met een voorkeur voor deze locatie. 4. Standplaatszoekenden zonder voorkeur voor deze locatie. Bij een gelijke situatie gaat voor: 1. De persoon met de langste inschrijfduur. 2. De persoon met de hoogste leeftijd. De hierboven gesignaleerde passendheidstoets op huur en inkomen laat ik nu verder buiten beschouwing, maar is een punt van nadere discussie. Een zinvolle toevoeging kan zijn dat de toewijzing dan wel huisvestingsvergunning pas definitief wordt, wanneer er voor de wagen een bouwvergunning is verleend (zoals onder meer in de regio Utrecht geldt). Boven valt standplaats niet meer onder huisvestingsverordening Marktsector Een andere weg is gevonden door standplaatsen in erfpacht uit te geven tegen een marktconforme prijs. Die vallen immers niet onder de huisvestingsverordening. De bepaling van de prijs is overigens niet eenvoudig. Voor woningen is wel duidelijk waar de grens tussen sociale koop en marktsector ligt (zie de koopsubsidiegrens van de Wet bevordering eigenwoningbezit een koopsom van of een hypotheek van per 1 januari 2009). Dit is ook de grens waarnaar de Huisvestingswet verwijst (artikel 6 lid 3). Maar voor standplaatsen is dit niet nader gespecificeerd. Voor eengezinswoningen in de sociale koop kom je op een kavelprijs van à Maar een standplaats voor een woonwagen is ongeveer twee keer zo groot als het perceel behorend bij een sociale koopwoning! Een aanknopingspunt biedt voorts de Nationale Hypotheek Garantie. Deze kan voor standplaatsen worden verkregen indien de hypotheek niet meer dan [39]

5 [40] bedraagt (2007). Voor woonwagens kan garantie tot worden verkregen. Ter vergelijking: voor gewone woningen kan garantie tot een koopsom van worden verstrekt. Uiteindelijk is in Zoetermeer bepaald dat wanneer de uitgifteprijs hoger is dan er sprake is van een prijs waardoor de standplaats niet meer onder de werking van de huisvestingsverordening valt. Verkrijgen van hypotheek is voor woonwagenbewoners niet eenvoudig Het verkrijgen van een hypotheek is voor woonwagenbewoners overigens niet eenvoudig. De extra standplaatsen in Zoetermeer worden uitgegeven aan starters op de woningmarkt. De hypotheek komt niet in aanmerking voor Nationale Hypotheek Garantie en evenmin voor een starterslening, waarvoor dezelfde grenzen worden gehanteerd. Steun van de ouders van de koper en een soepele opstelling van een bank kunnen wel helpen. Overigens blijkt een aantal banken sowieso niet bereid te zijn om een hypotheek voor een standplaats te verstrekken. Het is nog niet duidelijk of in Zoetermeer op deze manier alle gevallen kunnen worden opgelost! Uiteindelijk geraak je op deze wijze in een situatie dat relatief vermogende ouders een goedkope huurstandplaats innemen (omdat zij daar al jaren wonen of omdat ze een hoge urgentie hebben) en dat hun kinderen als starters op de woningmarkt en met relatief lage inkomens tegen een marktconforme prijs op een standplaats in erfpacht zijn aangewezen. In ieder geval heeft Zoetermeer in regionaal verband de wijziging van de huisvestingsverordening met betrekking tot standplaatsen geagendeerd. Conclusie De normale manieren van woonruimteverdeling zijn niet goed bruikbaar als het gaat om de toewijzing van woonwagenstandplaatsen. Het wonen op (kleinere) woonwagenlocaties kan worden beschouwd als een vorm van groepswonen. Huisvestingsverordeningen zouden hierop moeten inspelen. Daarnaast zijn er mogelijkheden om standplaatsen te verkopen of uit te geven in erfpacht tegen marktconforme prijzen. Dit is een mogelijkheid om standplaatsen toe te wijzen buiten de huisvestingsverordening om, maar is vooral interessant voor woonwagenbewoners die over voldoende financiële middelen beschikken. Literatuur - T. de Booij, Geschiedenis woonwagenbeleid van de overheid de laatste 150 jaar Waar hebben ze het aan verdiend?, 2004 (via - Gemeente Den Haag, Plan van aanpak woonwagenlocatie Escamplaan, november Gemeente Zoetermeer, Plan van aanpak normalisatie woonwagenlocaties, juli Huisvestingsverordeningen van de Regio Haaglanden (2005), Stadsregio Amsterdam (2008), Stadsregio Rotterdam (2006), Regio Utrecht (2006), Regio Eindhoven (2008) - Integra Projecten en Beheer b.v., Wat na de wet, 2003 (via - D.A.T. van Ooijen, Je moet hier weg, hier komen mensen wonen Woonwagenbeleid in Nederland ( ), Rotterdam, Parool, Afschaffen wet woonwagens zonder effect, 23 februari VROM Inspectie, Werken aan woonwagenlocaties Handreiking voor gemeenten: over beleid en handhaven, Den Haag, oktober Het Wiel, 21 e jaargang nummer , 10 Jaar na afschaffing van de Woonwagenwet, februari 2009