Water en internationale conflicten/veiligheid. Henk Donkers Sectie geografie, planologie en milieu Radboud Universiteit Nijmegen

Transcriptie

1 Water en internationale conflicten/veiligheid Henk Donkers Sectie geografie, planologie en milieu Radboud Universiteit Nijmegen

2 Uitspraken over wateroorlogen Water is de enige zaak waarover Egypte nog eens een oorlog zou kunnen beginnen (president Sadat van Egypte) De volgende oorlog in de regio gaat over het water van de Nijl (Boutros Ghali, ex-onderminister van Buitenlandse zaken en ex-secretaris-generaal van de VN) De enige reden die ik kan bedenken voor een oorlog met Israël is water (koning Hoessein van Jordanië) De oorlogen in de volgende eeuw gaan over water (Ismail Serageldin, vice-voorzitter Wereldbank en voorzitter van de World Commission on Water for the 21th Century en van het Global Water Partnership) Too often, where we need water we find guns instead. Population growth will make the problem worse. So will climate change. As the global economy grows, so will its thirst. Many more conflicts lie just over the horizon (UN-secretarygeneral Ban Ki-moon 2008)

3 Waterconflicten op verschillende schaalniveaus Lokaal niveau: tussen bevolkingsgroepen om toegang tot water; tussen de staat en bevolkingsgroepen, bijv. bij aanleg dam Regionaal niveau: over de verdeling van water, bijv. tussen boeren aan de kop en de staart van een irrigatiesysteem Nationaal niveau: allocatie van water aan sectoren als industrie, natuur, landbouw of regio s Internationaal niveau: tussen landen; upstream versus downstream

4 Rol van water in conflicten Het water an sich is bron van conflict Water als militair instrument/wapen Water als politiek instrument Water als doel of middel voor terrorisme Water als militair doel ase/

5 Definitie van wateroorlog: wateroorlogen zijn gewapende conflicten tussen staten waarbij het water zelf de belangrijkste inzet van het conflict is. Deze definitie sluit veel conflicten uit waarbij water een rol speelt.

6 Waterconflicten in het Oude Testament Genesis 13 Genesis 21 Genesis 26 Herkomst van de woorden rivaal en rivaliteit

7 De wateroorlogen-hypothese (a) Water is een vitale natuurlijke hulpbron waarvoor in tegenstelling tot energiebronnen als olie - geen alternatieven bestaan. Deze hulpbron wordt steeds schaarser door de toenemende vraag en het gelijkblijvende of afnemende aanbod van schoon, bruikbaar water. Daardoor neemt de water stress in veel landen toe. Omdat steeds meer landen zijn aangewezen op internationale rivieren, meren en aquifers nemen de kansen op politieke spanningen en conflicten toe. Die kunnen uitlopen op gewapende conflicten en wateroorlogen.

8 De wateroorlogen-hypothese (b) De kans daarop is sinds het einde van de Koude Oorlog toegenomen omdat in een regionaal conflict niet langer de twee voormalige supermachten meteen betrokken zijn. Er bestaan onvoldoende instrumenten om waterconflicten vreedzaam op te lossen. Het internationaal waterrecht en het Internationale Hof van Justitie in Den Haag voldoen niet.

9 Voorwaarden voor internationale waterconflicten Er moet sprake zijn van gemeenschappelijke waterbronnen Oppervlaktewater: internationale rivieren of stroomgebieden Grondwater: internationale aquifers

10 Internationale rivieren Er zijn 261 internationale stroomgebieden Ze beslaan ca. 50% van het aardoppervlak Er wonen 2,4 miljard mensen = 40% van de wereldbevolking

11

12 Internationale aquifers Tot 2009 was aantal internationale aquifers onbekend door gebrek aan hydrogeologisch onderzoek Weinig bekend over grondwaterstromen en de gevolgen van oppompen in land A voor land B Probleem wordt urgenter naarmate landen meer grondwater gaan oppompen

13

14

15 Conflictbevorderende factoren Toenemende waterschaarste Toenemende onzekerheid over watervoorziening a.g.v. klimaatverandering Afhankelijkheid van buitenlandse waterbronnen Mogelijkheden (technologisch en economisch) van stroomopwaarts gelegen landen om de kwantiteit en kwaliteit van het water stroomafwaarts negatief te beïnvloeden De onderlinge politieke en economische relaties Aan/afwezigheid van waterverdragen

16 Waterschaarste = sterk groeiende vraag versus gelijkblijvend of dalend aanbod

17 Waterschaarste: aanbodkant Water dat binnen hydrologische kringloop circuleert blijft tamelijk constant of neemt zelfs iets toe door opwarming aarde Wel toenemende onzekerheid door klimaatsveranderingen veranderingen in regionale waterbalansen, klimaatvluchtelingen Overexploitatie van rivieren en meren Overexploitatie aquifers Verontreiniging van oppervlakte- en grondwater

18 Mondiale neerslagtrends

19 Overexploitatie waterbronnen als symptomen van toenemende schaarste Oppervlaktewater: veel rivieren bereiken de zee nauwelijks meer Colorado, Rio Grande, Nijl, Jordaan, Indus, Gele Rivier, Ganges Grondwater ( looming water crisis ): dalende grondwaterspiegels verzilting fossiel water

20

21

22 Gele Rivier watertekorten

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38 Waterschaarste: vraagkant Bevolkingsgroei (meer mensen gaan p.p. meer water gebruiken) 1990: 28 landen met 335 miljoen inwoners minder dan 500 m3 p.p.p.j. 2025: 46 landen met miljoen inwoners minder dan 500 m3 p.p.p.j Uitbreiding geïrrigeerde landbouw 1960: 90 miljoen ha.; 1990: 234 miljoen; 2005: 275 miljoen 1000 liter water nodig voor 1 kilo graan grote verschillen per gewas opkomst biobrandstoffen (relatie met klimaatverandering) Groeiend huishoudelijk gebruik Groeiend industrieel gebruik Let op: gebruik (withdrawel) is geen verbruik (consumption)

39 Bevolkingsgroei en waterschaarste in Egypte Jaar Aantal inwoners m3 water per hoofd miljoen miljoen miljoen 607

40 Toenemend watergebruik in de landbouw

41 Toenemend watergebruik in industrie

42 Toenemend watergebruik in huishoudens

43 Water footprint van enkele landen Land M3/p.p.p.j. (liter p.p.p.d.) Wereldgemiddelde 1243 (3405) Nederland 1223 (3351) VS 2483 (6802) China ) Spanje 2325 (6369) Israël 1391 (3811) Marokko 1531 (4195) Ethiopië ) UK 1245 (3410)

44

45

46

47

48 Gebieden met internationale waterconflicten Noord-Amerika: Columbia, Colorado, Rio Grande, grensaquifer Mexico/VS Afrika: Nijl, Senegal, Tsjaad-bekken, Zambesi, Okavango, Limpopo. Oranjerivier. Nubische aquifer Midden-Oosten: Eufraat-Tigris, Orontes, Jordaan; bergaquifer, Disi-aquifer Rest Azië: Indus, Ganges, Salween, Mekong, Rode rivier, Amoer, Aral-bekken, Brahmaputra

49 Waterconflicten in Israël Palestina

50

51

52

53

54

55

56

57

58 Arabisch tegenplan

59

60

61

62 Aanpak waterschaarste en waterconflicten Herverdeling van water Beperking van de vraag Vergroting van het aanbod

63 Herverdeling van water Internationaal waterrecht Structuren en instituties die conflicten kunnen voorkomen of oplossen Internationale riviercommissies (zoals Rijncommissie) Betrokkenheid sterke partijen van buiten (zoals Indus) NGO s kunnen klimaat verbeteren (zoals Nile Basin Initiative) Waterverdragen Mogelijkheden creëren om zaken tegen elkaar uit te ruilen (package deals; win-win-situaties)

64 Beperking van de vraag Vergroting use efficiency = meer doen met minder water Efficiëntere irrigatietechnieken ( more crop per drop ) Genetisch gemanipuleerde gewassen (?) Waterbesparing bij huishoudens en industrieën Vergroting allocation efficiency = re-allocatie Binnen sectoren Tussen sectoren Financiële prikkels, o.a. water pricing Hergebruik afvalwater Importeren van virtueel water Andere consumptiepatronen (geen biobrandstof, minder vlees)

65 Vergroten van het aanbod Verdere ontwikkeling van bestaande bronnen Opslag boven- en ondergronds Water harvesting Herstel of aanleg wetlands Ontzilting van brak of zout water Aanvoer van elders, waaronder internationale watertransporten Interbasin water transfers als pipeline for peace Water bags Ontginning van fossiele watervoorraden (= water mining) Cloud seeding artificial rain

66 Pipeline for Peace

67 Zuid-Noord Water Transfer Project

68 SNWTP in aanbouw

69

70 Stroomgebied Mekong

71

72 Waterschaarste Waterconflicten Wateroorlogen?

73 Waarschijnlijkheid wateroorlogen Sinds WO I honderden internationale crisissen; in slechts zeven daarvan speelde water een rol. In alle zeven de gevallen speelden er ook andere (belangrijkere) zaken en was water een onderdeel van een hydropolitiek veiligheidscomplex

74 Water niet is, kan nog komen Slechts weinig staten zouden wateroorlog kunnen beginnen. Voorwaarden: stroomafwaarts gelegen en militair sterk Wat aanvallen? Stuwdam? Vervuilende industrie? Wat na een aanval? Is oorlog goedkoopste manier om conflict op te lossen Levert samenwerking niet meer op dan confrontatie?

75 Als de politieke wil voor vrede er is, zal water geen struikelblok zijn. Als je echter redenen zoekt om te vechten, biedt water daarvoor volop mogelijkheden (Uri Shamir, Israëlisch waterdeskundige)

76 Water wars are mostly a newspaper editor s delight: short, pithy, eye-catching headlines. But the risks of conflict over water are growing. Most of these conflicts wille be diplomatic disputes, personal or community disagreemensts, or legal battles. But some will be violent. Pollution, massive population growth, serious overallocation, inefficient use, weak institutions and exceedinggly complex political relationships are a volatile mix. Peter Gleick