Waterschaarste vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Transcriptie

1 Auteur VO-content Laatst gewijzigd 21 October 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein, hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.

2 Inhoudsopgave Waterschaarste Vooraf Kennisbank Stap1 Stap2 Stap3 Stap4 Stap5 Over dit lesmateriaal Pagina 1

3 Waterschaarste Vooraf Leerdoelen In deze opdracht ervaar je dat er veel meer problemen met water zijn dan je op het eerste gezicht zou denken, ook in Nederland. We kijken naar het direct en het indirect gebruik van water en vergelijken het gebruik van de inwoners in verschillende landen aan de hand van een watervoetafdruk. Aan het eind van deze opdracht: Kun je het begrip waterschaarste omschrijven en kun je voorbeelden noemen waardoor waterschaarste wordt veroorzaakt. Kun je omschrijven waarom waterschaarste een wereldwijd probleem is. Ken je de begrippen verdroging en verzilting, en kun je de oorzaak en de gevolgen ervan beschrijven. Kun je het begrip 'watervoetafdruk' beschrijven en kun je omschrijven waarom de watervoetafdruk van de Nederlanders veel hoger is dan van de meeste andere inwoners op de wereld. Kun je voorbeelden noemen van hoe je je eigen watervoetafdruk kunt verlagen. Eindproduct Als eindproduct van deze opdracht doe je een waterquiz. Met een voldoende voor de quiz laat je zien dat je de leerdoelen hebt behaald. Beoordeling Zorg dat je minimaal 8 vragen goed hebt beantwoord. Pagina 2

4 Werkwijze Groepsgrootte: Deze opdracht doe je alleen. Benodigdheden: Geen bijzonderheden Tijd: Voor deze opdracht heb je ongeveer 2 lesuren nodig.? Kennisbank Pagina 3

5 Bestudeer het volgende item uit de Kennisbank. KB: Problemen met water Kijk of je antwoord kunt geven op de volgende vragen: 1. Schrijf twee gevolgen op van een tekort aan schoon water. 2. Maak met een voorbeeld duidelijk dat het waterbeleid van een land kan leiden tot een internationaal conflict. Bespreek de antwoorden met een klasgenoot. Stap1 Waterschaarste We spreken over waterschaarste als de vraag naar schoon water groter is dan het aanbod, een probleem waarmee wereldwijd één op de drie mensen te maken heeft. Pagina 4

6 Oorzaak van waterschaarste is een combinatie van factoren: de wereldwijde bevolkingsgroei, de trek naar de steden en veranderende leefomstandigheden. Veel mensen in ontwikkelingslanden die naar de stad trekken komen in een krottenwijk terecht, zonder goede watervoorzieningen. Maar ook mensen die wel goede watervoorzieningen hebben, kunnen met waterschaarste te maken krijgen. Door de toenemende welvaart is overal het watergebruik gestegen. Waterschaarste komt kortom niet alleen in ontwikkelingslanden voor, maar kan zich overal voordoen, ook in Nederland. Regelmatig heeft de provincie Noord-Brabant bijvoorbeeld te maken met watertekorten tijdens langere warme droge perioden. In juni 2014 heeft het Deltaplan Hoge Zandgronden (een samenwerking van 18 partijen, waaronder de provincie Noord-Brabant) daarom de Zoetwaterstrategie opgesteld. Kosten: 106 miljoen euro. Doel ervan is om watertekorten in de landbouw, industrie, drinkwatervoorziening, scheepvaart, natuur en recreatie en het stedelijk gebied aan te pakken. Maar de grootste problemen ontstaan toch in de snel groeiende stedelijke gebieden waar beslag wordt gelegd op de watervoorraden in de buurt: in grote delen van Afrika, in het Midden-Oosten, India, Mexico, het westen van de Verenigde Staten, het noordoosten van Brazilië en Centraal Azië (zoals Afghanistan en Oezbekistan). Vragen 1. Waarom is de bevolkingsgroei een probleem voor de hoeveelheid beschikbaar water? 2. Geef een voorbeeld van toegenomen welvaart in Nederland die het watergebruik heeft doen stijgen. 3. Kun je verklaren waarom de provincie Noord-Brabant grotere watertekorten heeft dan de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Zeeland? Stap2 Pagina 5

7 Verdroging en verzilting Nederland heeft twee grote problemen die met water te maken hebben: verdroging en verzilting. De afgelopen vijftig jaar is het grondwaterpeil op veel plaatsen in Nederland tientallen centimeters tot wel een meter gedaald. Het gevolg daarvan is verdroging van de bodem. De oorzaken van het dalen van het grondwaterpeil zijn drieledig: 1. We gebruiken grondwater voor de drinkwatervoorziening, voor de industrie (voornamelijk koelwater voor machines) en het besproeien van gewassen. 2. De landbouw zorgt door het afwateren van de grond. Voor de akkerbouw is het namelijk vaak handig om een stevige droge grond te hebben omdat landbouwmachines dan beter kunnen ploegen. 3. Door een toename van asfalt en beton in de stad kan regenwater de grond minder makkelijk bereiken. Het regenwater wordt wel opgevangen, maar meestal gelijk afgevoerd naar rivieren en kanalen. Het krijgt niet de gelegenheid te infiltreren in de bodem en daar het grondwater op peil te houden. Het natuurpark de Groote Peel (zie afbeelding), gelegen in Noord-Brabant en Limburg, is één van de meest vogelrijke plaatsen van West-Europa. Dit hoogveengebied wordt omgeven door landbouwgronden die tot 1993 aan afwatering deden om de grondwaterstand te verlagen. Daarnaast werd er tijdens droge zomers ook nog grondwater opgepompt voor besproeiing van akkers. Zo ontstond er een verschil in grondwaterstand van anderhalve meter tussen de Groote Peel en zijn omgeving. Het gevolg is dat de Groote Peel aan het verdrogen is. De overheid heeft ruim vier miljoen euro uitgegeven om de verdroging van de Groote Peel tegen te gaan, maar nog zonder veel succes. Verzilting Pagina 6

8 In het westen van Nederland komt er nog een probleem bij: verzilting, het steeds zouter worden van de bodem. Voor een deel is dat een natuurlijk proces, waar de mens geen invloed op heeft. Zout water kan de bodem indringen bij overstromingen vanuit zee of als zeewater ondergronds de bodem indringt. Waar we wel invloed op hebben is het onttrekken van zoet water aan een zogenaamde zoetwaterzak die we vaak in de duinen aantreffen. Een zoetwaterzak is een reservoir met zoet water dat drijft op brak en zout water. Als we zoet water onttrekken aan een zoetwaterzak voor drinkwaterwinning, blijft er minder zoet water over en stijgen het brak en zout water naar boven, naar het grondwater. Vragen 1. Welke twee zaken hebben gezorgd voor verdroging van de Groote Peel? 2. Waarom is verzilting een typisch probleem voor West-Nederland? Stap3 Watervoetafdruk Pagina 7

9 Iedereen gebruikt een stukje van de aarde. Als alle bruikbare ruimte op aarde verdeeld wordt over alle mensen en de natuur voldoende ruimte krijgt om zichzelf te herstellen, dan zou elke bewoner gemiddeld recht hebben op 1,8 hectare. Dat stukje aarde vergelijken we met de consumptie van de gemiddelde wereldburger. Hoeveel aardoppervlak is nodig om aan het consumptieniveau van de aardbewoner te kunnen voldoen en zijn afval te verwerken. Dat noemen we een mondiale voetafdruk of een ecologische voetafdruk. Een gemiddelde Ethiopiër heeft een ecologische voetafdruk van 0,67 hectare. Als iedereen hetzelfde zou leven als de Ethiopiërs, zouden we geen problemen hebben. Een gemiddelde Nederlander heeft een voetafdruk van 6,3 hectare. Als iedereen er dezelfde leefstijl als de Nederlanders op na zouden houden, hebben we 3,5 aardbollen nodig. Met een ecologische voetafdruk kijk je naar alle consumptiegoederen. Je kunt ook het water apart nemen. Het gaat om het water dat je direct gebruikt, noem het maar huishoudelijk water, en om het water dat nodig is bij de productie van de consumptiegoederen. Reken dat uit per persoon en je hebt een watervoetafdruk. Mensen verbruiken veel water. In Nederland ligt de waterconsumptie op ongeveer 2,3 miljoen liter water per jaar per persoon. Hiervan is 2 tot 5% voor direct huishoudelijk gebruik. De rest, 95 tot 98%, is indirect gebruik. Water dat nodig is voor de productie van voedsel, kleding en industriële producten. Onze watervoetafdruk zit vooral in landbouwproducten zoals katoen, koffie en graan. Kijk nog eens naar Film: Altijd Wat Wijzer: Waterschaarste Vanaf 00:53 min kun je daar zien hoeveel water nodig is om een product te maken. Je kunt ook kijken naar de afbeeldingen hieronder: Waterverbruik Pagina 8

10 Nederlanders zijn grootverbruikers van water, maar een Amerikaan gebruikt twee keer zoveel water (direct + indirect) als een Nederlander. Het zuinigst zijn de inwoners van Congo (een derde van wat de Nederlanders gebruiken). In Bolivia wonen veel mensen die graag rundvlees eten. Dat is meteen in de watervoetafdruk terug te vinden (bijna drie keer zo hoog als de watervoetafdruk van een Nederlander). Dat Nederlanders vooral buitenlands water gebruiken zie je duidelijk in deze grafiek: Waterverbruik van een aantal landen Alleen voor Koeweit en Malta is de verhouding extern-intern nog schever. Vragen 1. Als alle Nederlanders vegetariër zouden worden, welke invloed heeft dat op de watervoetafdruk? 2. Waterschaarste is ook voedselschaarste. Kun je uitleggen hoe dat zit? Stap4 Pagina 9

11 Duurzaam water Elke Nederlander gebruikt gemiddeld 128 liter water per dag voor het huishouden (drinken, eten, schoonmaken en toiletgebruik). Met enkele simpele tips kun je veel water besparen, dat is goed voor het milieu en goed voor de portemonnee. Als mensen bewust met water omgaan spreken we van duurzaam watergebruik. We spreken ook over duurzaam watergebruik als we afvalwater hergebruiken. We recyclen steeds water door vies water weer schoon te maken. Nederland heeft daar een groot aantal waterzuiveringsinstal la ties voor. Waterzuiveringsinstallaties zuiveren vies water in een heleboel ingewikkelde stappen tot het water weer drinkbaar is, met zeer strenge criteria en dat is maar goed ook. Niemand wil ziek worden van water dat niet goed gezuiverd is. Maar we gebruiken maar een heel klein stukje van dat drinkwater voor eten en drinken, en dat is eigenlijk een beetje zonde. Ook als water niet helemaal gezuiverd is, kan het goed gebruikt worden voor het sproeien van de tuin of het wassen van de auto. Dergelijk water, schoon maar geen drinkwater, heet grijs water. Grijs water: uit afvalwater, afkomstig van wasmachine, keuken en douche/bad Zwart water: uit afvalwater, afkomstig van toilet en industrie Er lopen nu een langdurige proef met twee gescheiden watersystemen in een hele wijk met honderden huizen: een voor drinkwater en een voor huishoudwater. Het huishoudwater bestaat uit gezuiverd grijs water dat niet geschikt is om te drinken, maar om wel te gebruiken voor de tuin of toiletspoeling. Een grijs-watersysteem kan ook in een enkel huis worden opgezet. De afbeelding hieronder toont hoe dat gaat. Grijs-watersysteem Pagina 10

12 Drinkwater (blauw) komt het huis binnen. Het water dat gebruikt worden in wasmachine, keuken en douche wordt opgevangen voor hergebruik (grijs) in toilet en wasmachine. Het water verlaat het huis via het toilet (zwart). Ook regenwater kan gebruikt worden voor huishoudwater. Het enige dat je nodig hebt is een regenton (en regen natuurlijk). De grootste regenton kan wel 2000 liter water bevatten. Vragen: 1. Welke drie simpele tips voor waterbesparing worden als eerste in het filmpje genoemd? En hoeveel water bespaart de jongere in het filmpje? Welke drie andere tips geeft hij ook? 2. Meer tips kun je vinden op Welke drie tips die nog niet genoemd zijn zou je makkelijk thuis kunnen uitvoeren? 3. Is huishoudwater hetzelfde als grijs water? Stap5 Eindproduct De opdracht sluit je af met een quiz over water. Pagina 11

13 Waterschaarste kn.nu/xcioe 1 Wat is juist? a. Waterschaarste: het aanbod van schoon water is groter dan de vraag. b. Waterverspilling: het aanbod van schoon water is groter dan de vraag. c. Waterschaarste: de vraag naar schoon water is groter dan het aanbod. d. Waterverspilling: de vraag naar schoon water is groter dan het aanbod. 2 Door de toenemende welvaart... a. daalt het watergebruik wereldwijd. b. daalt het watergebruik, maar alleen in ontwikkelingslanden. c. stijgt het watergebruik wereldwijd. d. stijgt het watergebruik, maar alleen in ontwikkelingslanden. 3 Watertekorten tijdens warme zomers komen vooral voor in provincie: a. Noord-Brabant b. Noord-Holland c. Zeeland d. Zuid-Holland 4 De Groote Peel is aan het... a. verdrogen b. verzilten c. verdrogen en verzilten 5 In een duinengebied vind je vaak een: a. brakwaterzak b. drinkwaterzak c. zoetwaterzak d. zoutwaterzak 6 Pagina 12

14 Wie heeft de grootste watervoetafdruk? a. een Amerikaan b. een Boliviaan c. een Congolees d. Nederlander 7 Wat is juist: a. Voor het produceren van een sinaasappel is meer water nodig dan voor een appel. b. Voor het produceren van een T-shirt is meer water nodig dan voor een kilo kaas. c. Voor het produceren van een kilo kaas is meer water nodig dan voor een kilo rijst. d. Voor het produceren van een boterham is meer water nodig dan voor een appel. 8 Deze drie landen gebruiken veel water buiten de eigen landsgrenzen. Zet in de juiste volgorde van nummer één, twee en drie. a. Koeweit Malta Nederland b. Nederland Koeweit Malta c. Malta Nederland Koeweit d. Malta Koeweit Nederland 9 Een Nederlander gebruikt 128 liter direct en 4000 liter indirect. Dat is per.... a. dag b. week c. maand d. jaar 10 Hergebruikt afvalwater, dat niet de kwaliteit van drinkwater heeft, noemen we ook wel... water. a. blauw b. grijs c. groen d. zwart Pagina 13

15 Over dit lesmateriaal Colofon Auteur VO-content Laatst gewijzigd 21 October 2016 om 13:48 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau VMBO gemengde leerweg, 3; VMBO theoretische leerweg, 4; VMBO theoretische leerweg, 3; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 4; VMBO gemengde leerweg, 4; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 3; Leerinhoud en Waterproblematiek; Water; Aardrijkskunde; doelen Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting Pagina 14 2 uur en 0 minuten