Wat eet jij vandaag? Eetgewoonten van kinderen in de leeftijd van 9 t/m 11 jaar uit Amsterdam Nieuw- West in relatie tot SES en etniciteit (2013).

Transcriptie

1 Wat eet jij vandaag? Eetgewoonten van kinderen in de leeftijd van 9 t/m 11 jaar uit Amsterdam Nieuw- West in relatie tot SES en etniciteit (2013). Madelief Jambroes Linda Zevenhek Nummer afstudeerproject: Buurtwinkel voor Onderwijs, Onderzoek en Talentontwikkeling Nieuw- West Hogeschool van Amsterdam Bacheloropleiding Voeding en Diëtetiek 1

2 Wat eet jij vandaag? Eetgewoonten van kinderen in de leeftijd van 9 t/m 11 jaar uit Amsterdam Nieuw- West in relatie tot SES en etniciteit (2013). Auteurs: Madelief Jambroes Linda Zevenhek Nummer afstudeerproject: Opdrachtgever: Buurtwinkels voor Onderwijs, Onderzoek en Talentontwikkeling (locatie: Nieuw- West) Lectoraat gewichtsmanagement van de Hogeschool van Amsterdam Praktijkbegeleiders: Fenna Wichers en Emma Verspoor, coördinatoren BOOT Nieuw- West Docentbegeleider: Viyan Rashid 2

3 Voorwoord Voor u ligt de scriptie Wat eet jij vandaag? Eetgewoonten van kinderen in de leeftijd van 9 t/m 11 jaar uit Amsterdam Nieuw- West in relatie tot SES en etniciteit (2013). Deze scriptie is ter afronding van de Bacheloropleiding Voeding & Diëtetiek aan de Hogeschool van Amsterdam. Wij hebben in de periode van september 2013 tot en met januari 2014 gewerkt aan dit afstudeeronderzoek. Het afstudeeronderzoek is uitgevoerd bij BOOT Nieuw- West in Amsterdam in opdracht van het lectoraat gewichtsmanagement van de Hogeschool van Amsterdam. Het is de eerste uitvoering van een doorlopend onderzoek, naar de eetgewoonten van kinderen in de leeftijd van 9 t/m 11 jaar die woonachtig zijn in Amsterdam Nieuw- West. In het bijzonder wordt er onderzoek gedaan naar de inname van frisdranken bij de kinderen. De resultaten worden vergeleken met de algemene dagelijkse hoeveelheid (ADH) voor deze groep kinderen, de Body Mass Index (BMI) van de kinderen en er wordt gekeken of er een verband is met de sociaal- economische status (SES) van de ouders. Wij richten ons dankwoord aan iedereen die ons heeft geholpen met het tot stand komen van dit afstudeeronderzoek. Allereerst onze praktijkbegeleiders Fenna Wichers en Emma Verspoor voor hun inbreng, enthousiasme, waardevolle feedback en begeleiding. Onze docentbegeleider Viyan Rashid; dankzij Viyan hebben wij deze opdracht kunnen uitvoeren. Wij danken haar voor haar begeleiding, samenwerking, inbreng en vertrouwen. Suzanne van der Plas, voor het beschikbaar stellen van materialen en haar begeleiding tijdens het invoeren van de eetdagboekjes. Dr. Ir. P.J.M. Weijs lector gewichtsmanagement voor het mogelijk maken van deze opdracht. Ons onderzoek is mede tot stand gekomen dankzij de hulp en inzet van de kinderen van groep 6 en 7 van de Burgemeester de Vlugtschool in Amsterdam. Wij zijn de kinderen dan ook erg dankbaar voor hun medewerking. Wij danken adjunct- directeur René Mos voor zijn gastvrijheid en medewerking op zijn school. Wij wensen de lezer veel plezier bij het lezen van dit onderzoek. Madelief Jambroes & Linda Zevenhek Januari,

4 Samenvatting Achtergrond De aanleiding van het onderzoek is de hoge prevalentie van overgewicht en obesitas bij volwassenen en kinderen in Amsterdam Nieuw- West. Bij kinderen is gebleken dat er een relatie is tussen de inname van frisdranken en overgewicht. Ook de SES heeft invloed op de eetgewoonten en het gewicht. In Amsterdam Nieuw- West is de SES relatief laag. Doel Inzicht verkrijgen en onderzoek doen naar de eetgewoonten van de kinderen in de leeftijd van 9 t/m 11 jaar in stadsdeel Nieuw- West. Er wordt onderzocht of er een verband is tussen de inname van frisdranken, de BMI en de SES. Ook wordt er gekeken of er een relatie is tussen de voedingsinname (gerefereerd aan de ADH) en overgewicht. Methode De methode is een cross- sectionele studie bij 40 kinderen in de leeftijd van 9 t/m 11 jaar met een gemiddelde leeftijd van 10 jaar. De kinderen van groep 6 en 7 van de Burgemeester de Vlugtschool hebben vier dagen een eetdagboekje bijgehouden en zijn vervolgens gewogen en gemeten door de onderzoekers. Ook is er data verzameld over de ouders van deze kinderen (zoals geboorteland, beroep, opleiding). Deze eetdagboekjes zijn vervolgens verwerkt via de NEVO- tabel in Excel. Om de resultaten te analyseren is er gebruik gemaakt van SPSS, hierbij zijn de volgende toetsen gebruikt: Independent Samples T- Test, Chikwadraattoets, Anovatoets. Resultaten Uit het onderzoek is gebleken dat er meer wordt geconsumeerd dan aanbevolen uit de groep extra s, waaronder ook frisdranken vallen. Er is een significant verband gevonden tussen de inname van extra s bij de kinderen van de vaders die niet werkzaam zijn. De ADH richtlijnen worden door geen enkel kind van dit onderzoek behaald. Er is geen significant verband gevonden tussen de voedingsinname en overgewicht. Ook is er geen verband gevonden tussen de inname van frisdranken, de BMI van de kinderen en de SES van de ouders. Conclusie Er zijn een aantal factoren die duiden op een ongezond voedingspatroon bij de kinderen uit Amsterdam Nieuw- West, zoals de hoge inname van extra s en het niet behalen van de ADH. Belangrijk is dat er meer onderzoek wordt gedaan naar de eet- en drinkgewoonten van de kinderen uit Amsterdam Nieuw- West, zodat er een breder beeld kan worden gevormd en hierdoor een gezondere levensstijl kan worden bevorderd. Daarnaast is het belangrijk dat niet alleen de ouders en de wijk, maar ook professionals zoals de leraren zich bewust worden van deze ongezonde levensstijl. Om dit te verbeteren, kunnen er preventieve voorlichtingen worden gegeven. 5 trefwoorden Kinderen, Amsterdam Nieuw- West, frisdranken, sociaal- economische status, overgewicht 4

5 Begrippenlijst ADH: Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid. BMI: Body Mass Index, wordt berekend door: BMI = (lichaamsgewicht in kg) / (lengte in meters) 2. BOOT: Buurtwinkel voor Onderwijs, Onderzoek en Talentontwikkeling. Cross- sectionele studie: Observationeel onderzoek, waarbij op een bepaald tijdstip gegevens worden verzameld. En%= Energieprocent g: Gram HAVO: Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs HBO: Hoger Beroeps Onderwijs Kcal: Kilocalorieën LBO: Lager Beroeps Onderwijs (een onderwijsvorm in Nederland die van 1968 tot 1992 heeft bestaan). MAVO: Middelbaar Algemeen Voortgezet Onderwijs. MBO: Middelbaar Beroeps Onderwijs. ML: Milliliter. Overgewicht: Een zwaarder lichaamsgewicht dan gezond is (bij volwassenen: BMI hoger dan 20). Obesitas: Zwaarlijvigheid. Dit houdt in dat je ernstig overgewicht hebt (bij volwassenen: BMI boven de 25). Obesogene omgeving: De omgeving van kinderen die een negatieve van invloed heeft op hun leefstijl, gewicht en beweging. SES: Sociaal- economische status, de positie van een gezien op de maatschappelijke ladder (bepaald door bijvoorbeeld opleiding, werk, inkomen). Significant: Een term uit de statistiek. Een uitkomst wordt significant genoemd wanneer de uitkomst met 95% zekerheid niet berust op toeval. Universiteit: Een universiteit is een instelling voor hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek en verzorgt academische opleidingen en verleent academische graden. VMBO: Voorbereidend Middelbaar Beroeps Onderwijs. VWO: Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs. 5

6 Inhoudsopgave Voorwoord... 3 Samenvatting... 4 Begrippenlijst Inleiding OVERGEWICHT EN OBESITAS SOCIAAL- ECONOMISCHE STATUS SUIKERHOUDENDE DRANKEN LAND VAN HERKOMST AMSTERDAM STADSDEEL NIEUW- WEST BOOT: BUURTWINKEL VOOR ONDERWIJS, ONDERZOEK EN TALENTONTWIKKELING PROBLEEMSTELLING EN DEELVRAGEN DOELSTELLING EN HYPOTHESES Materialen en methoden DEELNEMERS IN- EN EXCLUSIECRITERIA ONDERZOEKSOPZET METINGEN STATISTIEK Resultaten ALGEMENE KENMERKEN ADH VERBAND BMI EN SES ENERGIE- INNAME EXTRA S BUITEN DE ADH FRISDRANKEN Discussie BEANTWOORDING PROBLEEMSTELLING BELANGRIJKSTE RESULTATEN STERKE EN ZWAKKE PUNTEN Conclusie Aanbevelingen Literatuurlijst Bijlage BIJLAGE 1 - HET EETDAGBOEKJE BIJLAGE 2 TOESTEMMINGSBRIEF OUDERS BIJLAGE 3 - INTERNATIONALE AFKAPWAARDEN BMI JEUGD, 2 TOT EN MET 18 JAAR BIJLAGE 4. DATASET KINDEREN BIJLAGE 4. DATASET OUDERS

7 1. Inleiding Dit onderzoek is opgezet naar aanleiding van de hoge prevalentie van overgewicht en obesitas bij volwassen en kinderen in Amsterdam Nieuw- West (1). De inwoners van deze wijk hebben diverse culturele achtergronden (2) en de SES van de inwoners is relatief laag. (3) Er is veel informatie beschikbaar over algemene risicofactoren voor overgewicht en obesitas. (4-9) Voeding en beweging zijn hierbij cruciaal, de sociale en fysieke leefomgeving zijn hiervoor medebepalend. (4-9) Er is relatief weinig specifieke informatie bekent omtrent de lokale situatie in Amsterdam Nieuw- West. Met de gegevens van het onderzoek kan er meer inzicht worden verkregen in de relatie tussen eet- en drinkgewoonten bij kinderen. Hierdoor kan er worden bijgedragen aan een gezondere leefstijl voor deze doelgroep. Tijdens het onderzoek wordt er aan 58 kinderen uit groep 6 en 7 van de Burgemeester de Vlugtschool te Amsterdam gevraagd om mee te werken. De kinderen vullen een eetdagboekje in als huiswerkopdracht en (indien toestemming ouders) worden gewogen en gemeten, zodat de BMI kan worden berekend. De resultaten worden anoniem verwerkt: elke deelnemer krijgt een nummer. Er wordt een beschrijvend onderzoek verricht naar eetgewoonten, in het bijzonder inname van frisdranken. Er wordt onderzocht naar aanleiding van de verzamelde gegevens en literatuur of er een relatie is tussen de inname van frisdrank en overgewicht, de relatie tussen ADH en gewicht en of er een relatie is tussen de SES van de ouders en het overgewicht van de kinderen. De afstudeeropdracht is tot stand gekomen dankzij de samenwerking tussen het lectoraat gewichtsmanagement van de Hogeschool van Amsterdam en BOOT. 1.1 Overgewicht en obesitas De laatste cijfers laten zien dat de afgelopen dertig jaar overgewicht flink is toegenomen onder de Nederlandse bevolking. In 1980 had 27% van de bevolking (vier jaar en ouder) overgewicht en in 2010 is dit toegenomen tot 41%. Tien procent hiervan heeft ernstig overgewicht, ook wel obesitas genoemd. Bij kinderen en jongeren is er ook een duidelijke stijging te zien. Zo had in de jaren 80 zeven procent overgewicht en in 2012 heeft ruim elf procent van de kinderen van vier tot twintig jaar overgewicht (zie figuur 1.1). (10,11) Meisjes hebben vaker overgewicht dan jongens, maar jongens hebben vaker obesitas dan meisjes. (11, 12) Figuur 1.1. Matig en ernstig overgewicht bij kinderen/jongeren en volwassenen 7

8 1.2 Sociaal- economische status De SES zegt iets over de positie van mensen in de sociale en economische stratificatie, ook wel de plaats op de maatschappelijke ladder genoemd. Uit verschillende onderzoeken is naar voren gekomen dat de SES in verband kan staan met overgewicht bij kinderen. Zo laat het Nederlandse Jeugd Instituut (NJI) en het Centraal Bureau Statistiek (CBS) zien dat kinderen van ouders met een lage SES meer risico hebben op overgewicht dan kinderen van ouders met een hogere SES. (13-14) Obesitas komt drie keer zo vaak voor bij kinderen van ouders met een lage SES dan bij kinderen van ouders met een hogere SES, zie figuur 1.2. Als het inkomen van de ouders daalt, neemt het overgewicht bij de kinderen van het gezin toe. (14) Het verband tussen overgewicht en een lage SES heeft verschillende oorzaken. Ouders met een lage SES hebben minder mogelijkheden om gezond te eten en een sport te kiezen voor hun kinderen. Ook wonen de gezinnen vaak in buurten waar het minder veilig is en wonen ze in een obesogene omgeving. (15, 16,17) Een obesogene omgeving is de omgeving van kinderen die van invloed is op hun leefstijl, gewicht en beweging. Zo hoeft er tegenwoordig weinig te worden bewogen om aan voeding te komen, overal zit wel een voedingsketen in de buurt waar snel, makkelijk en goedkoop eten kan worden gehaald. De omgeving is vaak niet uitdagend genoeg om met de fiets naar school te gaan, te gaan sporten of om buiten te gaan spelen. Vaak bezitten de ouders minder kennis en bewustzijn over een gezonde leefstijl. (16-18) Figuur 1.2 (Ernstig) overgewicht onder jongeren (2 tot 25 jaar) naar inkomensgroep, 2010/ Suikerhoudende dranken Uit recent onderzoek is gebleken dat er een relatie is tussen suikerhoudende dranken bij kinderen en overgewicht. In het DRINK onderzoek van de Ruyter et al kregen kinderen dagelijks één drankje, waarbij de ene groep een suikerhoudend drankje kreeg en de andere groep kreeg een drankje zonder calorieën. De groep die het suikerhoudende drankje kreeg was aan het einde van het onderzoek meer aangekomen dan de andere groep. (18) In 2009 en 2010 is er door middel van een vragenlijst onderzoek verricht naar de hoeveelheid frisdranken die wordt geconsumeerd door basisschoolleerlingen. Het percentage kinderen dat minder dan drie glazen gezoete dranken per dag drinkt, ligt in Amsterdam Nieuw- West op 47,3 procent. 53,2 procent van de kinderen in Amsterdam drinkt gemiddeld minder dan drie glazen gezoete dranken per dag. De kinderen uit Amsterdam Nieuw- West drinken dus gemiddeld meer gezoete dranken dan het gemiddelde van de kinderen uit Amsterdam. Meer dan de helft van de kinderen uit stadsdeel Nieuw- West drinkt meer dan drie glazen gezoete dranken per dag. (19-20) 8

9 1.4 Land van herkomst Uit verschillende onderzoeken is naar voren gekomen dat overgewicht vaker voorkomt bij kinderen van allochtone afkomst. Bij Turkse, Marokkaanse en Antilliaanse kinderen komt overgewicht het vaakst voor. Zo heeft 33 procent van de Turkse kinderen overgewicht en 27 procent van de Marokkaanse kinderen overgewicht. Er zijn diverse onderzoeken gedaan naar de oorzaken hiervan. Beweging wordt vaak genoemd als belangrijke determinant. (16,21, 37) In de Marokkaanse gemeenschap wordt veel minder bewogen en voldoen weinig personen aan de norm voor gezond bewegen, zoals fietsen, lopen, spelen (30 minuten per dag, vijf dagen in de week). In Nederland voldoet 22% van de autochtonen aan de norm voor gezond bewegen, de Marokkanen en Turken voldoen hier respectievelijk voor 12% en 23% aan. In de Turkse gemeenschap wordt dus het meest bewogen. In de Turkse en Marokkaanse gemeenschap wordt echter wel minder gesport dan door de autochtonen. 28% van de Turken, 25% van de Marokkanen tegenover 36% van de autochtonen doen aan sport. De Turkse en Marokkaanse kinderen sporten ook veel minder dan soortgelijke autochtone leeftijdsgenootjes, de autochtone kinderen zijn gemiddeld anderhalf tot twee keer zo vaak lid van een sportvereniging. (37) Duidelijkheid over de echte oorzaken van de verschillen in overgewicht tussen de allochtonen en autochtonen is er niet. Bij de allochtonen is er over het algemeen ook sprake van een lagere SES. De bevolkingsgroep met een hogere SES heeft over het algemeen meer kennis over een gezonde leefstijl en zijn zich hier ook bewuster van. Een lagere SES kan weer in verband staan met minder sporten en bewegen, doordat er minder mogelijkheden zijn voor gezond eten en sporten. (15, 16,17) Er zijn diverse factoren die de Turkse en Marokkaanse vrouwen tegenhouden om te gaan sporten, zoals de uitgaven om te sporten, taal barrières, bereikbaarheid en onbekendheid met sport. (37) Allochtone vrouwen werken over het algemeen ook minder dan de autochtone vrouw en de allochtone vrouwen hebben hierdoor ook een vrij kleine sociale kring. (21) 1.5 Amsterdam Overgewicht bij kinderen vormt in Amsterdam een groot probleem. Zoals al eerder benoemd, heeft in Nederland ruim elf procent van de kinderen in de leeftijd van vier tot twintig jaar overgewicht. (10) In Amsterdam was dit percentage in 2011 respectievelijk 19, 27 en 24 bij vijfjarigen, tienjarigen en tweede klassers van het voortgezet onderwijs. Deze cijfers liggen in Amsterdam dus aanzienlijk hoger dan het landelijk gemiddelde. In stadsdeel Amsterdam Nieuw- West zijn de cijfers van overgewicht en obesitas één van de hoogste van de stad. In 2011 had 33 procent van de 10- jarigen uit Nieuw- West overgewicht of obesitas. (1) In Amsterdam worden steeds meer voorlichtingen opgezet om overgewicht bij kinderen tegen te gaan. GGD Amsterdam geeft aan dat ze wil bijdragen aan het voorkomen en tegengaan van overgewicht bij kinderen. (10) Er zijn diverse voorlichtingen te noemen, zoals JUMP- in en Schoolgruiten. Landelijk wordt overgewicht bij kinderen aangepakt door Jongeren Op Gezond Gewicht (JOGG). Amsterdam heeft hier een vertaling voor de stad van gemaakt: de Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht. Hun missie is om alle Amsterdamse kinderen op gezond gewicht te krijgen. (21) 9

10 1.6 Stadsdeel Nieuw- West Stadsdeel Nieuw- West is ontstaan uit de fusie van Slotervaart, Slotermeer- Geuzenveld en Osdorp en is één van de grootste stadsdelen van Amsterdam met ongeveer inwoners. (24) In Nieuw- West was in ,2% niet- westerse allochtonen, 11,9% westerse allochtonen en 38,0% autochtonen. (24) Als men kijkt naar land van herkomst, is de verdeling in percentages als volgt: (26) Tabel 1.1 Verdeling inwoners Amsterdam Nieuw- West (%) Land van herkomst Verdeling inwoners Nieuw- West (%) Suriname 7,2% Nederlandse antillen 1% Turkije 12,6% Marokko 20,3% Overige niet- westers allochtonen 9,1% Westers allochtonen 11,9% Autochtonen 38,0% 1.7 BOOT: Buurtwinkel voor Onderwijs, Onderzoek en Talentontwikkeling BOOT staat voor Buurtwinkel voor Onderwijs, Onderzoek en Talentontwikkeling. Er zijn vijf vestigingen verdeeld over diverse wijken in Amsterdam. BOOT is in 2008 ontstaan vanuit het project Krachtwijken, opgezet door de Hogeschool van Amsterdam. Na het einde van het project Krachtwijken in 2011, is BOOT ondergebracht bij Urban Practice. Urban Practice hoort bij Urban Management, waar onderzoeken, analyses en oplossingen worden ontwikkeld rondom grootstedelijk vraagstukken in Amsterdam. Urban Practice zorgt ervoor dat de studenten en docenten dit in de praktijk uitvoeren, om te kijken of het werkt. Studenten van de Hogeschool van Amsterdam worden ingezet bij diverse projecten, gericht op grootstedelijke en maatschappelijke vraagstukken. (25) BOOT Nieuw- West is een locatie in de Amsterdamse wijk Nieuw- West, gevestigd op de Jan de Louterstraat 17. De bedoeling is dat buurtbewoners door de laagdrempeligheid snel binnenstappen voor diverse vragen over financiële, juridische of maatschappelijke problemen. Hiervoor zijn spreekuren ingericht. Daarnaast vindt er schoolwerkondersteuning plaats, zodat (mogelijke) achterstanden voor basisschoolkinderen zoveel mogelijk weggewerkt kunnen worden. Ook is gezondheid een belangrijk aandachtspunt voor BOOT in deze wijk. Door voorlichtingen te geven en onderzoek te verrichten naar eetgewoonten, hoopt BOOT een steentje bij te dragen aan het creëren van een gezonde wijk. Essentieel bij deze activiteiten zijn de studenten van de Hogeschool van Amsterdam die de activiteiten verzorgen, als onderdeel van een stage of een afstudeerproject. (25) 1.8 Probleemstelling en deelvragen Zoals hierboven valt te lezen, is overgewicht bij kinderen uit Amsterdam Nieuw- West een probleem. Er spelen diverse factoren mee, zoals de SES, consumptie van frisdranken en beweging. Voor dit onderzoek is gekozen te concentreren op de SES en de inname van de frisdranken door de kinderen. De volgende probleemstelling is de rode lijn in dit onderzoek: In hoeverre wijkt de voedingsinname af van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid en wat is de relatie van de voedingsinname (specifieke frisdranken) met de sociaal- economische status en de Body Mass Index bij kinderen van 9 t/m 11 jaar uit Amsterdam Nieuw- West? 10

11 Ter ondersteuning bij het beantwoorden van de probleemstelling zijn de onderstaande deelvragen als leidraad aangehouden: Wat is de lengte en het gewicht (BMI) van de kinderen van 9 t/m 11 jaar uit Amsterdam Nieuw- West? Uit welke geboortelanden komen de ouders en kinderen uit het stadsdeel Amsterdam Nieuw- West? Wat is de SES van de ouders van de kinderen van 9 t/m 11 jaar uit Amsterdam Nieuw- West? In hoeverre heeft de SES van de ouders invloed op het gewicht van kinderen? Welke voedingsmiddelen eten de kinderen van 9 t/m 11 jaar uit A dam Nieuw- West gemiddeld op een dag? Hoeveel suikerhoudende dranken drinken de kinderen van 9 t/m 11 jaar uit Amsterdam Nieuw- West gemiddeld op een dag? 1.9 Doelstelling en hypotheses Doelstelling De doelstelling van dit onderzoek is een beschrijvend onderzoek bij basisschoolleerlingen van 9 tot en met 11 jaar in stadsdeel Amsterdam Nieuw- West, waarbij de relatie tussen BMI en suikerhoudende dranken wordt onderzocht. Tevens wordt er onderzocht of er een verband is tussen de inname van voedingsmiddelen en de SES in vergelijking met de ADH en BMI. De resultaten van het onderzoek kunnen bijdragen aan meer inzicht, waardoor preventies en interventies beter kunnen worden afgestemd op de plaatselijke bevolking. Hierdoor wordt een gezonde wijk met minder overgewicht bevorderd. Hypotheses Om aan het einde van het onderzoek duidelijke conclusies te kunnen stellen, zijn de onderstaande hypotheses opgesteld: Hypothese 1: H0: Er is geen verband tussen overgewicht van de kinderen uit Amsterdam Nieuw- West en de SES van de ouders. H1: Er is een significant verband tussen overgewicht van de kinderen uit Amsterdam Nieuw- West en de SES van de ouders. Hypothese 2: H0: Er is geen verband tussen overgewicht en de voedingsinname (kcal) bij kinderen uit Amsterdam Nieuw- West. H1: Er is een significant verband tussen overgewicht en de voedingsinname (kcal) bij kinderen uit Amsterdam Nieuw- West. Hypothese 3: H0: Er is geen verband tussen overgewicht en inname van suikerhoudende dranken bij kinderen. H1: Er is een significant verband tussen overgewicht en inname van suikerhoudende dranken bij kinderen uit Amsterdam Nieuw- West. 11

12 2. Materialen en methoden 2.1 Deelnemers Het onderzoek was gericht op kinderen in de leeftijd van 9 t/m 11 jaar uit Amsterdam Nieuw- West. In Amsterdam Nieuw- West wonen 4969 kinderen in deze leeftijdscategorie. Deze kinderen zijn afkomstig van diverse achtergronden wat betreft het land van herkomst en de SES van hun ouders. (21) Voor het onderzoek werd samengewerkt met de Burgemeester de Vlugtschool. Dit was voortgekomen uit contacten van BOOT Nieuw- West met basisscholen uit het stadsdeel. De openbare basisschool de Burgemeester de Vlugtschool is gevestigd aan de Jan de Louterstraat 11 te Amsterdam. In totaal werden er 58 kinderen uit groep zes en zeven gevraagd om mee te werken aan het onderzoek. Hiervan hebben 40 kinderen deelgenomen aan het onderzoek. 37 kinderen hadden toestemming van de ouders om te mogen worden gemeten en gewogen, de kinderen voldeden ook allemaal aan de in- en exclusiecriteria. Vier kinderen voldeden, zonder toestemming van de ouders om het gewicht en de lengte na te meten, aan de in- en exclusiecriteria en konden hierdoor ook deelnemen aan het onderzoek. Zij hadden de gevraagde informatie in het eetdagboekje volledig ingevuld. De lengte en het gewicht zijn bij deze vier deelnemers zelf ingevuld en niet nagemeten door de onderzoekers. 2.2 In- en exclusiecriteria De deelnemers werden gescreend op: - Leeftijd (9 t/m 11 jaar) - Woonachtig in stadsdeel Amsterdam Nieuw- West - Toestemming ouders voor het meten en wegen Mogelijkheden wanneer een deelnemer uitviel tijdens het onderzoek: - Wanneer er minder dan twee dagen zijn ingevuld in het eetdagboekje. - Wanneer er geen gewicht/lengte is ingevuld én er geen toestemming is gegeven voor het meten en wegen. 2.3 Onderzoeksopzet Er ontstond door het verzamelen van de gegevens van de kinderen en van de ouders een kwantitatief onderzoek. Het onderzoek was observationeel opgezet en betrof een cross- sectioneel studie. Het onderzoek bestond uit een groep van 40 kinderen in de leeftijd van 9 t/m 11 jaar. De kinderen kregen in week 44 van 2013 een vierdaags eetdagboekje uitgereikt. De eetdagboekjes werden in week 45 van 2013 weer ingeleverd bij de docenten van de basisschool. Door middel van het eetdagboekje werden verschillende gegevens verzameld zowel van de kinderen als van hun ouders/verzorgers. Het eetdagboekje is terug te vinden in bijlage 1. 12

13 Tabel 1.2 Nagevraagde gegevens kinderen en ouders. Nagevraagde gegevens Kinderen Ouders Leeftijd Geslacht Groep/Klas Gewicht Lengte Geboorteland Voedingsinname van 4 dagen Inname dranken van 4 dagen Leeftijd Geslacht Geboorteland Opleidingsniveau Uitvoerend beroep Aantal uren werkzaam In week 45 tot en met week 46 werden er bij de kinderen metingen verricht om lengte en gewicht vast te stellen (na toestemming van ouders/verzorgers, zie bijlage 2 voor de toestemmingsbrief). Er kon tijdens dit moment ook navraag worden bij de kinderen indien er onduidelijkheden waren over het ingevulde eetdagboekje. Deze nametingen vonden plaats tijdens de pauze van de Burgemeester de Vlugtschool. De voedingsinname van de deelnemers werd verwerkt naar productgroepen om ze te kunnen vergelijken met de ADH. Om de gegevens te verwerken is er gebruik gemaakt van de NEVO- tabel 2010 en de NEVO- productgroepen. Deze zijn samengetrokken met de ADH tot de volgende productgroepen: - Fruit - Groente - Aardappelen, rijst, pasta, peulvruchten, samengestelde gerechten - Brood - Kaas - Melk(producten) - Vlees(waren), vis, kip, eieren, vleesvervangers - Bak-, braad-, frituurproducten, olie, broodsmeersels - Dranken (inclusief melk) - Frisdranken - Extra s Van elke ingevuld vierdaags eetdagboekje werd een gemiddelde voedingsinname gemaakt per productgroep. Deze werd vergeleken met de bestaande criteria die zijn opgesteld voor de ADH. Er werd navraag gedaan naar de inname van frisdranken. Met deze gegevens kon er worden gekeken of er een relatie is tussen de inname van frisdranken met BMI en SES. De SES van de ouders werd vastgesteld door opleidingsniveau (zie tabel 1.3), of de ouders werkzaam waren en voor hoeveel uur. Er werd gekeken of er verbanden waren tussen de SES en ADH met de BMI van de deelnemers. Tabel 1.3 Indeling SES naar opleidingsniveau SES Geen Laag Midden Hoog Opleidingsniveau Geen Lagere school / LBO / MAVO / VMBO MBO / HAVO / VWO HBO / Universiteit 13

14 2.4 Metingen Literatuurstudie Er is een literatuurstudie gedaan om het onderzoek te versterken en om inzicht te krijgen in de criteria voor de voedingsinname en lichaamssamenstelling van kinderen in de leeftijd van 9 t/m 11 jaar en SES bij de ouders. Er werd gezocht naar artikelen in verschillende databanken, zoals PubMed, Google Scholar, BSL. Voedingsinname De voedingsinname van de kinderen kon worden gemeten door middel van het bijhouden van het vierdaags eetdagboekje. Er werd gevraagd aan de kinderen om twee doordeweekse dagen (donderdag en vrijdag) en twee dagen van het weekend (zaterdag en zondag) te noteren. Per kind werd er een gemiddelde berekend van een productgroep aan de hand van de ingevulde gegevens. De voedings- inname van de kinderen werd vergeleken met de ADH criteria (zie tabel 1.4). (28-29) Tabel 1.4: ADH criteria voor kinderen in de leeftijd van 9 t/m 11 jaar. Product groep Hoeveelheid in grammen Hoeveelheid in stuks Fruit 200 gram 2 stuks Groente gram 3-4 opscheplepels Aardappelen, rijst, pasta, gram 3-4 opscheplepels peulvruchten Brood gram 4-5 sneetjes Kaas 20 gram 1 plak Melk (producten) 600 ml Vlees(waren), vis, kip, eieren, gram vleesvervangers Bak-, braad-, frituurproducten 15 gram 1 eetlepel en olie Vet broodsmeersel gram 5 sneetjes Dranken (inclusief melk) ml Energie- inname De totale energie- inname volgens de algemene richtlijn voor meisjes in de leeftijd van 9 t/m 11 jaar is 2100 kilocalorieën (kcal) per dag. Voor jongens in de leeftijd van 9 t/m 11 jaar is dit 2200 kcal per dag. (28, 39) Extra s In het onderzoek werd gekeken hoeveel energie de kinderen uit de extra s halen. Onder de extra s vallen de volgende productgroepen; Gebak en koek, hartig broodbeleg, noten, zaden en snacks, suiker, snoep, zoetbeleg en sauzen maar ook frisdranken. Volgens de richtlijnen mag er naast de ADH, kcal worden vrijgehouden voor niet- basis voedingsmiddelen (de extra s). Voor meisjes met de leeftijd van 9 t/m 11 jaar is dit 200 kcal. Voor jongens van 9 t/m 11 jaar wordt er 300 kcal vrijgehouden in de totaal kcal van (39) Frisdranken In het bijzonder werd er gekeken naar de inname van frisdranken. Er werd gekeken hoeveel milliliter (ml) frisdranken de kinderen gemiddeld consumeerden. Hierdoor kon er worden gekeken of er een verband was tussen de inname van frisdranken en de lichaamssamenstelling van de kinderen. 14

15 Lichaamssamenstelling In het eetdagboekje werd er aan elk kind gevraagd wat zijn of haar lengte en gewicht was. Zo konden de kinderen die geen toestemming hadden gekregen van hun ouders/verzorgers voor het meten van hun gewicht en lengte toch mee doen aan het onderzoek. De kinderen die wel toestemming hadden gekregen werden nagemeten op hun lengte en gewicht. Voor het meten van gewicht werd er een Tanita BF- 626 weegschaal gebruikt. Voor het meten van de lengte werd een lengtemeter gebruikt, bevestigd aan de muur. De metingen werden uitgevoerd door diëtisten in opleiding. Na het verzamelen van de gegevens kon de BMI van de kinderen worden berekend. De BMI wordt berekend door middel van de volgende berekening: BMI= (lichaamsgewicht in kg) / (lengte in meters) 2. (30-31) Voor het vaststellen van ondergewicht, gezond gewicht, overgewicht en obesitas bij kinderen werden de BMI afkapwaarden gebruikt. Dit is een internationale maatstelling voor gewicht bij kinderen vanaf 2 jaar oud. Het is een leeftijdsspecifieke grenswenswaarde van de BMI. De gewichtsklassen van BMI afkapwaarden zijn anders dan de BMI- waarden bij volwassen, omdat ze rekening houden met leeftijd, groei en het geslacht.(32, 33, 34, 35) De tabel BMI afkapwaarden is terug te vinden in bijlage 3. Sociaal- economische status SES zegt iets over de positie van mensen in de sociale stratificatie. SES kan niet op een directe manier worden gemeten, er wordt vaak gebruik gemaakt van verschillende indicatiefactoren. De indicatiefactoren die vaak worden gebruikt zijn: opleidingsniveau, beroep en inkomen. (36) Voor het onderzoek werd gekozen om de hoogste afgeronde opleiding, of de ouders werkzaam waren en het aantal uur per week dat werd gewerkt na te vragen. Hiervoor werd gekozen omdat dit duidelijk was voor de ouders en goed te verwerken was voor het onderzoek. In dit onderzoek is de SES bepaald naar aanleiding van het opgegeven opleidingsniveau. Het gaf een goed inzicht hoe de SES van het gezin er op dat moment uitzag. De volgende indelingen werden gebruikt: Tabel 1.5 verzamelde gegevens SES. Opleidingsniveau Werkzaam Werkuren per week Onbekend Onbekend Onbekend Geen Niet werkzaam 0 uur Laag: Lagere school/lbo/mavo/vmbo Werkzaam Parttime (t/m 31 uur) Midden: MBO/HAVO/VWO Fulltime (vanaf 32 uur) Hoog: HBO/universiteit 2.5 Statistiek De gegevens die werden verzameld, zijn verwerkt in Excel 2010 en SPSS versie 20. In Excel zijn de eetdagboekjes verwerkt met behulp van de NEVO productcodes en productgroepen. Excel is vervolgens gebruikt om gemiddelden en percentages te berekenen en de bijbehorende figuren te maken. SPSS is gebruikt voor de toetsende statistiek. Zo is er gebruik gemaakt van de volgende toetsen: Independent Samples T- Test Chikwadraattoets Anova- toets 15

16 3. Resultaten 3.1 Algemene kenmerken In totaal konden 40 kinderen en hun gegevens worden gebruikt voor de resultaten. Hiervan waren 36 kinderen met toestemming voor het weeg- en meetmoment. Soms waren de eetdagboekjes of gegevens van de ouders niet compleet ingevuld, maar dit kon worden nagevraagd tijdens het weeg- en eetmoment, waardoor al deze deelnemers bruikbare informatie hadden voor het onderzoek. Eén kind gaf geen toestemming om de gegevens van de ouders te gebruiken. Bij twee kinderen was er geen vader in beeld. Van de overige uitgedeelde eetdagboekjes, waren er vier compleet, Deze kinderen hadden hun voedingsinname, lengte, gewicht en de gegevens van de ouders juist ingevuld. Hierdoor kwam het totaal op 40 deelnemers uit en deze gegevens zijn dan ook gebruikt voor de analyses. Onderstaande tabel laat de gegevens van de deelnemers zien. Tabel 1.6 Kenmerken van de deelnemers aan het onderzoek Wat eet jij vandaag? Kenmerk Interventiegroep (n=40) Kinderen Geslacht (m/v), n M=19 / V=21 Leeftijd, j ± 10,0 ± 0,75 Lengte, m ± 1,44 ± 0,06 Gewicht, kg ± 36,4 ± 6,4 BMI, kg/m 2 ± 17,4 ± 2,3 Ouders Geslacht, (m/v), n M=37 / V=38 Leeftijd, j ± 42,3 ± 7,5 Land van herkomst Van de kinderen is 87,5% in Nederland geboren. De meeste ouders zijn in Marokko geboren (63,6%). Zoals hieronder in de figuren 1.3 en 1.4 te zien valt, zijn de meeste kinderen in Nederland geboren maar hun ouders niet. Deze komen vooral uit niet- westerse landen afkomstig. Van de ouders is 8% in Nederland geboren. Onbekend Nederland Marokko Pakistan 3% 5% 5% 88% 3% 3% 1% 1% 5% 8% 16% 64% Marokko Turkije Nederland Pakistan Joegoslavië Afghanistan Algerije Figuur 1.3 Geboortelanden kinderen (%) Figuur 1.4 Geboortelanden ouders(%) Onbekend 16

17 BMI Bij de deelnemers was geen obesitas waargenomen. Bij vijf deelnemers was overgewicht geconstateerd, 33 deelnemers hadden een gezond gewicht en twee 13% 5% deelnemers hadden ondergewicht. In figuur 1.5 is deze verdeling in percentages af te lezen. Het BMI van de jongens en meisjes was gelijk (p>0,05). De kinderen waren van verschillende leeftijden en bij elke leeftijd en geslacht hoort een andere afkapwaarde voor de BMI (zie tabel 1.7 en 1.8). Deze 83% zijn terug te vinden in de richtlijn diagnostiek en behandeling van obesitas bij volwassenen en kinderen van de Gezondheidszorg Figuur 1.5 Indeling BMI deelnemers (%) CBO (zie bijlage 3). Ondergewicht Gezond gewicht Overgewicht Obesitas Tabel 1.7 BMI- afkapwaarden jongens Leeftijd Ondergewicht Overgewicht Obesitas 9 14,41 19,10 22, ,69 19,84 24, ,03 20,55 25,10 Tabel 1.8 BMI- afkapwaarden meisjes Leeftijd Ondergewicht Overgewicht Obesitas 9 14,42 19,07 22, ,78 19,86 24, ,25 20,74 25,42 SES De ouders van de kinderen hadden hun opleiding- en werkgegevens ingevuld. Om de SES te bepalen, zijn de verschillende opleidingsniveaus onderverdeeld in vier klassen. Er waren ook ouders waarvan het opleidingsniveau niet bekend is of die geen opleiding hebben gevolgd. De vier klassen zijn: - Geen opleiding - Laag: lagere school, LBO, MAVO, VMBO. - Midden: MBO, HAVO, VWO. - Hoog: HBO, universiteit. Van 39,0% was het onbekend welke opleidingsniveau zij hebben. 2,6% van de ouders had geen opleiding gevolgd. In de lage SES viel 36,4% van de ouders, 19,5% in de middenklasse en 2,6% van de ouders was hoog opgeleid (zie figuur 1.6). % Figuur 1.6 Opleidingsniveau ouders(%) SES Ook was er gekeken of de ouders werkzaam 39% 53% zijn en hoeveel uur zij in de week werkten (zie figuur 1.7). 22% 36% 8% 13% 29% Meer dan de helft van de ouders was werkzaam. Onder parttime werken wordt minder dan 31 uur per week gerekend, fulltime is vanaf 32 uur per week. Van de werkzame ouders was 34,1% laag opgeleid, 26,8% had MBO, HAVO of VWO gedaan en 4,9% van de ouders was hoog opgeleid. Van de overige 34,1% werkzame ouders waren geen gegevens van de werkzame uren bekend. Figuur 1.7 Gegevens werk ouders (%) 17

18 3.2 ADH De kinderen hadden vier dagen een eetdagboekje bijgehouden. Hiervan was per kind een gemiddelde voedingsinname in grammen berekend. Op deze manier was er een goed inzicht verkregen wat de kinderen gemiddeld op een dag eten en drinken. Er is een vergelijking gemaakt met de ADH en de inname van de kinderen. De NEVO productgroepen kwamen niet compleet overeen met de ADH productgroepen. Hierdoor waren enkele NEVO productgroepen samengetrokken om het overeen te laten komen. Er is voor gekozen om aardappelen, rijst, pasta, peulvruchten en samengestelde gerechten (pannenkoeken, lasagne en spaghetti) samen te voegen. Ook zijn de NEVO productgroepen vis, vlees en eieren en de bak-, braad-, frituurproducten, olie, broodsmeersels en hartige sauzen samengevoegd. Tabel 1.5 ADH criteria voor kinderen in de leeftijd van 9 tot en met 11 jaar. Product groep Hoeveelheid in grammen Gemiddelde inname (n=40) De volledige ADH was door geen enkel kind behaald. De gemiddelde energie- inname van de kinderen was 1350,9 ± 329,6. Dit is lager dan de algemene richtlijn voor meisjes in de leeftijd van 9 t/m 11 jaar. Dit is 2100 kcal per dag. Voor jongens is dit 2200 kcal per dag. (28) De kinderen aten veel kaas op brood, 17 kinderen aten meer dan de aanbevolen twintig gram per dag. Er zijn geen gegevens beschikbaar over welke soort kaas de kinderen nuttigen. Er wordt aanbevolen dat de kinderen ml per dag drinken. Dit wordt door 9 kinderen behaald, één kind heeft meer dan 1500 ml gedronken, 30 kinderen hebben deze aanbeveling niet behaald. De gemiddelde inname van frisdrank ligt op 290,8 ml met een standaarddeviatie van 200,0 ml. De inname van frisdrank is 38% van de totale drankinname en 11,6en% van de totale energie- inname. 3.3 Verband BMI en SES Onvoldoende / behaald / teveel (n=40) Fruit 200 gram 97,7 ± 88,2 35 / 0 / 5 Groente gram 45,3 ± 41,5 40 / 0 / 0 Aardappelen, rijst, pasta, gram 119,3 ± / 6 / 3 peulvruchten Brood gram 106,3 ± 35,5 32 / 7 / 1 Kaas 20 gram 20,6 ± 14,3 21 / 2 / 17 Melk (producten) 600 ml 214,9 ± 141,6 40 / 0 / 0 Vlees(waren), vis, kip, eieren, gram 58,4 ± 37,1 32 / 4 / 4 vleesvervangers Bak-, braad-, gram 5,9 ± 5,6 40 / 0 / 0 frituurproducten, olie, broodsmeersels, hartige sauzen Dranken (inclusief melk) ml 757,8 ± 291,7 30 / 9 / 1 Er is gekeken of er een relatie was tussen het BMI van de kinderen en de SES van de ouders. Voor de SES is gekeken naar het opleidingsniveau van de vader (n=25) en de moeder (n=22). De klassen bestaan uit; geen, laag, midden, hoog. De groep vaders en moeders (n=30) waar geen opleidingsniveau bekend van was, is niet meegenomen tijdens het toetsen. 18

19 Er is geen significant verband gevonden tussen de BMI van de kinderen en de SES van de vader (p=0,603) of de SES van de moeder (p=0,660). Er is gebruik gemaakt van een significantieniveau van p<0,05. Daarnaast is er gekeken naar de gemiddelde BMI van de kinderen, onderverdeeld in de SES van de ouders. In figuur 1.8 is te zien dat het gemiddelde BMI van de kinderen waarvan de vader een laag opleidingsniveau heeft 17,1 is met een ± 3,0 (n=15). Bij de vaders met een opleidingsniveau in de klasse midden is de gemiddelde BMI van de kinderen 18,2 met een ± 2,2 (n= 9). Er was één vader met een hoog opleidingsniveau, het BMI van zijn dochter is 16,2. Gemiddels BMI Kinderen SES Vader Moeder Er waren twee moeders zonder opleidingsniveau, het gemiddelde BMI van de kinderen is hierbij 18,8 met een ± 0,9. Bij laag opgeleide moeders was het gemiddelde BMI 17,4 met een ± 3,3 (n=13). De kinderen met moeders die in de middenklasse hoorden, hadden een gemiddeld BMI van 18,3 met een ± 2,2 (n=13). Er was één hoog opgeleide moeder, haar zoon had een BMI van 14,8. Figuur 1.8 Gemiddelde BMI ingedeeld naar opleidingsniveau ouders. Er is geen significant verband gevonden bij de ouders (vaders: p= 0,505, moeders p= 0,558) die niet werkzaam waren ten opzichte van de BMI van het kind. 3.4 Energie- inname Verband energie- inname en BMI Er is gekozen om niet de volledige ADH- gegevens te toetsen aan het BMI, maar de gemiddelde energie- inname. Dit omdat geen enkel kind de volledige ADH had gehaald en de energie- inname een goed beeld geeft van de hoeveelheid die een kind had gegeten. De energie- inname van de kinderen was een gemiddelde van vier dagen. Er is getoetst met de BMI- klassen ondergewicht, gezond gewicht en overgewicht. Er is geen significant verband aangetroffen (p=0,323). Zoals hierboven is beschreven en weergegeven is in tabel 1.5 is kaas veel gegeten door de kinderen. Zij aten meer kaas dan de ADH, gemiddeld consumeerden de kinderen 20,8 gram kaas per dag. De aanbeveling voor kaas is 20 gram per dag. Er is geen significant verband gevonden tussen de BMI en inname van kaas (p= 0,965). Ook is er gekeken of het geboorteland invloed heeft op het eten van kaas. Hierbij is geen significant verband gevonden (p= 0,135) Verband energie- inname en SES Zowel bij de moeders (p=0,376) als bij de vaders (p=0,588) is er geen significant verband gevonden met de energie- inname en de SES. Er is getoetst met een significantieniveau van p<0,05. Er is gekeken wat de gemiddelde inname van de kinderen was ten opzichte van het opleidingsniveau van de ouders. De vaders en de moeders werden apart van elkaar getoetst. De gemiddelde energie- inname bij de vaders met een laag opleidingsniveau (n=15) was 1341,1 ± 295,5 kcal. Kinderen met een vader die MBO, HAVO of VWO had gevolgd, hadden (n=9) een gemiddelde inname van 1423,5 ± 274,1 kcal. Bij de hoog opgeleide vader werd een gemiddelde energie- iname van 1139,2 kcal berekend voor zijn dochter. 19

20 In totaal waren er 22 moeders, hiervan hadden twee moeders geen opleiding gevolgd. De gemiddelde energie- inname van hun kinderen was 1035,5 ± 337,6 kcal. Bij de moeders met een lage opleiding (n= 13) hadden de kinderen een gemiddelde energie- inname van 1417,8 ± 294,1 kcal. Zes moeders vielen in de middenklasse, de gemiddelde energie- inname van de kinderen was 1428,4 ± 258,9 kcal. Eén energie- inname van 1338,1 kcal was van de zoon met een hoog opgeleide moeder. Figuur 1.9 Gemiddelde energie- inname (kcal) ingedeeld naar opleidingsniveau ouders. Een verband tussen de gemiddelde energie- inname van de kinderen met de vaders die niet werkzaam waren en vaders die wel werkzaam waren, is niet aangetroffen (p=0,065). Bij de moeders was ook geen verband gevonden (p=0,599). 3.5 Extra s buiten de ADH Kcal kinderen Geen Laag Midden Hoog SES Vader (n=25) Moeder (n=22) Gemiddeld hadden de kinderen 462,3 ± 215,8 kcal geconsumeerd, wat hoger is dan de algemene aanbeveling van 200 kcal voor meisjes in de leeftijd van 9 t/m 11 jaar. Ook is de inname hoger dan de algemene aanbeveling van 300 kcal voor extra s voor jongens in de leeftijd van 9 t/m 11 jaar. Deze gemiddelde energie- inname van de extra s was 34en% van de totale energie- inname. Er is geen verband gevonden tussen de inname van extra s en het opleidingsniveau van de vader(p=0,30) en de moeder (p=0,56). Er is gekeken of de kinderen met vaders die niet werkzaam waren meer extra s tot zich namen dan kinderen van vaders die werkzaam waren. Hierbij is een significant verschil gevonden (p=0,026). Bij de moeders is geen significant verband gevonden tussen de inname van extra s en moeders die niet werkzaam zijn en moeders die wel werkzaam zijn (p=0,529). Er is een significatie niveau aangehouden van p<0, Frisdranken Verband inname frisdrank en BMI De inname van frisdrank leverde geen significant verband op met de BMI van de kinderen (p= 0,138). De kinderen dronken voornamelijk producten als limonade, wicky, multivitamine, sinaasappelsap en water. Om een goed beeld te krijgen van de inname van frisdranken is er gekeken naar het totaal aantal mono- en disachariden die de kinderen binnen kregen via de frisdranken. Water en thee (niet gezoet) bevatten geen mono- en disachariden, hierdoor kon er een goed beeld worden verkregen van de inname van frisdranken. Melk en chocolademelk bevatten ook mono- en disachariden maar ook vetten en eiwitten. Er wordt over frisdranken gesproken en niet over suikerhoudende dranken omdat melk en chocolademelk niet mee zijn berekend. Melk en chocolademelk vallen in de productgroep melkproducten van deze productgroep waren de mono- en disachariden niet bekend. 20

21 Verband frisdranken en SES Er is gekeken naar het aantal gedronken frisdranken (ml) door de kinderen gemiddeld op een dag. Gemiddeld dronken de kinderen van het onderzoek 290,8 ml frisdrank ± 200,0 op een dag (38% van totaal gedronken op een dag). Daarna is er gekeken wat de kinderen gemiddeld dronken per SES (zie figuur 2.1). Gemiddeld dronken de kinderen van vaders met een lage SES (n=15) 355,8 ± 256,8 ml en van vaders met een gemiddelde SES (n=9) 374,2 ± 120,4 ml. Één kind had een hoogopgeleide vader en dronk gemiddeld 294 ml. Er is geen significant verband (p=0,934) gevonden tussen de SES van de vaders (n=25) en het aantal ml gedronken frisdrank door de kinderen. Er is getoetst met een significantieniveau van 0,05. gemiddelde frisdrank inname (ml) SES Vader (n=25) Moeder (n=22) De kinderen van de moeders (n=2) met geen opleiding dronken gemiddeld 218,0 ± 14,8 ml frisdrank en van de middenklasse (n=6) dronken de kinderen gemiddeld 378,4 ± 120,6 ml. Er was één kind met een hoogopgeleide moeder en dit kind dronk gemiddeld 202,3 ml frisdrank. Er is geen significant verband (p=0,706) gevonden tussen de SES van de moeders (n=22) en het aantal ml gedronken frisdrank door de kinderen. Er is getoetst met een significantieniveau van p<0,05. Figuur 2.1 Gemiddelde frisdrankinname (ml) ingedeeld naar opleidingsniveau ouders. Zowel bij de moeders (p=0,862) als bij de vaders (p=0,096) is geen significant verband gevonden tussen de inname van frisdranken en ouders die niet werkzaam waren en ouders die wel werkzaam waren. 4. Discussie 4.1 Beantwoording probleemstelling In hoeverre wijkt de voedingsinname af van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid en wat is de relatie van de voedingsinname (specifieke frisdranken) met de sociaal- economische status en de Body Mass Index bij kinderen van 9 t/m 11 jaar uit Amsterdam Nieuw- West? De kinderen uit Amsterdam Nieuw- West die aan het onderzoek hebben deelgenomen, hebben geen van allen voldaan aan de complete ADH- criteria. Opvallend is de consumptie van kaas, frisdranken en extra s, die gemiddeld genomen hoger ligt dan de aanbevolen hoeveelheden. Er is echter geen verband gevonden tussen de voedingsinname en de SES, of tussen de voedingsinname en de BMI van de kinderen. De kinderen van vaders die niet werkzaam zijn, eten wel significant meer extra s dan de kinderen van werkende vaders (p=0,026). 21

22 4.2 Belangrijkste resultaten De verwachting was dat er een relatie zou worden gevonden tussen het overgewicht van de kinderen en de SES van de ouders. De resultaten van dit onderzoek bevestigen dit echter niet. Hierbij is zowel gekeken naar het opleidingsniveau van de vader of de moeder als het wel of niet werkzaam zijn van de vader of de moeder. Opvallend aan de SES is dat de ouders over het algemeen niet hoogopgeleid waren. Hierdoor is een relatie tussen overgewicht en de SES lastiger te vinden. Daarnaast was de verwachting dat er een verband zou zijn tussen de voedingsinname (kcal) en de BMI van de kinderen. Ook dit wordt niet bevestigd door dit onderzoek. Gemiddeld genomen ligt de energie- inname van de kinderen lager dan de aanbevolen energie- inname. Er is geen verband tussen overgewicht en de voedingsinname (kcal) bij kinderen uit Amsterdam Nieuw- West gevonden. Het is mogelijk dat de kinderen hebben ondergerapporteerd met het invullen van het eetdagboekje. Dit kan zijn doordat de kinderen voedingsmiddelen zijn vergeten te noteren. Opvallend is dat er veel tussendoortjes en producten uit de extra - categorie worden gegeten, maar dat de ADH door geen enkel kind is behaald. Het is mogelijk dat de kinderen moeite hebben met het behalen van de ADH door het nuttigen van de producten uit de extra- categorie. Maar er zijn ook andere oorzaken te noemen, zoals het overslaan van ontbijten, weinig kennis over voeding bij de kinderen en de ouders, emotionele oorzaken, weinig tijd. Als laatste veronderstelling naar aanleiding van de literatuur was de verwachting dat het gewicht toenam naar mate er meer frisdrank (ml) gedronken is. Er is geen verband gevonden tussen overgewicht en inname van suikerhoudende dranken bij kinderen. Een mogelijke oorzaak voor het ontbreken van een verband, is dat er weinig kinderen met overgewicht hebben deelgenomen aan het onderzoek. Een vergelijkbaar onderzoek uitgevoerd in Denemarken in 2013 van Jensen et al, vond ook geen verband tussen de inname van frisdranken en de BMI van kinderen. Bij dit Deense onderzoek waren er 635 deelnemers, waarvan 13% overgewicht of obesitas had. (40) Bij het onderzoek van deze scriptie waren er aanzienlijk minder deelnemers (n=40), maar het percentage is ongeveer gelijkwaardig (14,6% heeft overgewicht). Een Grieks onderzoek van Papandreou et al, heeft wel een significant verband gevonden tussen de consumptie van frisdranken en overgewicht bij kinderen. Volgens dit onderzoek hebben kinderen die suikerhoudende dranken consumeren 2,57 meer kans op obesitas dan kinderen die dit niet drinken. Aan dit onderzoek namen 607 kinderen deel, 25% hiervan had overgewicht en 9% was obees. (41) Het verschil is te verklaren door het percentage deelnemers die overgewicht of obesitas hadden. Bij het onderzoek van Jensen et al heeft een vergelijkbaar percentage kinderen met overgewicht deelgenomen, terwijl bij het onderzoek van Papandreou et al een hoger percentage overgewicht had. Door dit verschil in percentages is bij het onderzoek van Papandreaou beter een significant verband te onderzoeken. Tijdens het onderzoek is niet gekeken naar de dagelijkse beweging van de kinderen of de sportactiviteiten die zij ondernemen. Het is dus goed mogelijk dat de kinderen die veel frisdrank drinken, dit weer verbranden tijdens het sporten of bewegen. Ook is het mogelijk dat het overgewicht door de hoge inname van frisdranken en extra s pas op latere leeftijd zich uit. 22

23 4.3 Sterke en zwakke punten Het gebruiken van een eetdagboekje is een uitgebreide manier om de voedingsinname vast te stellen. Door het gebruiken van deze methode waren de kinderen vrij in wat zij konden opschrijven. Het eetdagboekje was op een vrolijke, speelse manier ontworpen, met instructies voor het zo correct mogelijk invullen (zie bijlage 1). Echter is gebleken dat de kinderen moeite hadden om de hoeveelheden in te vullen. Dit kan de resultaten hebben beïnvloed, doordat waarschijnlijk niet voor elke deelnemer de juiste hoeveelheden zijn genoteerd. Het grootste aantal deelnemers (n=37) zijn persoonlijk gewogen en gemeten. Dit vergroot de betrouwbaarheid van de juistheid van de lichaamsgegevens. Tijdens dit moment zijn de eetdagboekjes ook nagevraagd, wat de juistheid van de ingevulde gegevens vergroot. Tijdens het wegen is er gebruik gemaakt van steeds dezelfde weegschaal, echter was dit een niet geijkte weegschaal. De deelnemersgroep is een representatieve afspiegeling van de bevolkingsgroep uit Nieuw- West. Het land van herkomst van de ouders is vooral Marokko, gevolgd door Turkije en Nederland. Door een aanwezige taalbarrière waren deze ouders lastig te bereiken. Dit bleek uit eerder ervaringen van medewerkers van BOOT en de school en was viel ook te zien aan het aantal ingeleverde toestemmingsbriefjes. Er is de mogelijkheid geboden voor ouders die slecht Nederlands spraken, om te helpen met het invullen van de juiste gegevens en het toestemmingsbriefje voor het wegen en meten. Hier is geen gebruik van gemaakt. De informatiebrief en het eetdagboekje waren in het Nederlands opgesteld en het kan zijn dat enkele ouders dit niet goed begrepen hebben. 4. Conclusie Er zijn een aantal factoren die duiden op een ongezond voedingspatroon bij de kinderen uit Amsterdam Nieuw- West. Geen enkel kind dat heeft deelgenomen aan het onderzoek, heeft de ADH behaald. De kinderen eten gemiddeld minder dan 50 gram groente per dag en missen hierdoor belangrijke voedingsstoffen. Ook de gemiddelde inname van fruit ligt bijna de helft onder de ADH. Kaas wordt juist veel gegeten door de kinderen, meer dan wordt aanbevolen. Verder valt het hoge aantal gedronken frisdranken op. Er werden veel pakjes drinken geconsumeerd zoals Wicky, multivitamine en sinaasappelsap. De kinderen dronken zo veel calorieën, maar aten juist weer te weinig calorieën en kwamen zo alsnog onder de aanbevolen energie- inname per dag uit. Ook werden er veel producten uit de extra- groep geconsumeerd, zoals snoep, chips, soep. Opvallend is dat er een significant verband is aangetroffen tussen de geconsumeerde extra s door de kinderen en de niet- werkende vaders. Er is geen verklaring voor dit verband naar voren gekomen. Doordat er weinig overgewicht en geen obesitas was bij deze groep, is er vermoedelijk een kleinere kans om een verband te vinden tussen verschillende factoren. Bijna alle kinderen zijn in Nederland geboren. Uit de eetdagboekjes is gebleken dat hun voedingsgewoonten zijn verwesterd, zoals bijvoorbeeld valt te zien aan de hoeveelheid brood en kaas die wordt gegeten. Ook de avondmaaltijden bestonden veelal uit groenten en vlees of vis. Hierdoor was het goed mogelijk om de voeding te vergelijken met de ADH. 23