I.B.T. LOCALE TECHNIEK

Transcriptie

1 I.B.T. LOCALE TECHNIEK TECHNISCH ORGAAN VAN DE VEREENIGING VOOR LOCALE BELANGEN EN DE VEREENIGING VAN BOUWKUNDIGEN Se JAARGANG No. 6 NOVEMBER e JAARGANG VAN HET INDISCH BOUWKUNDIG TIJDSCHRIFT Adres voor alle brieven en stukhen betreffende Redactie en Administratie: Parkiveg 6, Bandoeng Adies voor advertenties: N. V. G. Kolff & Co. Petjenongan 72, Batavia-C. WINKELGEBOUWEN BIJ LOGE DE VRIENDSCHAP", SOERABAIA. Ontwctp A I A -bureau (Afh 6 hl] het artikel op blz 135 t/m 130) Het oud-indische, groote voorerf van de Loge,,De Vnendsthap' te Soerahaja, gelegen aan Toendjoengan, de meest-gemoderniseerde winkelstraat van Indit, is in los'i nit economische overwegingen met een aantal winkels bebouwd Tzt zal ook het Logegebouw zelve bijpassend verbouwd worden De meest links gelegen winkel van het complex was reeds eerder voorhanden, en heeft de hoofdgroepeenng van den nieuwbouw beïnvloed De ingang van de Loge is zoo sterk mogelijk gemarkeerd, door de beide torens en de gebogen winkelfronten Op den grooten luifel zijn de bovenlichten te zien, die de etalages verlichten lm gedong terletak di Toendjoengan, jalah djalan jang paling model sekarang di keliling India, disini terletak beberapa toko Kebon dan gedong terseboet misih tersimpan dan dahoeloenja Pada tahoen 1035 disekitirnja jalah dibangoenkan beberapa toko, toko-toko jang terletak paling km jalah soedah lama adanja, maka pembangoenan baroe diselaraskan dengan itoe Kclak gedong Loge akan dirobah djoega dengan selaras sama sekitirnja Liuhifüto KNILM 133

2 OPMERKINGEN De Economische Beteekenis van Gebouwen. Bij de besprekingen over de aanwending der 25 miljoen ten bate van Indië, is, in liet bijzonder in den Volksraad, geopponeerd tegen de besteding, zooais de Regeering zich die gedacht had, van een deel daarvan ongeveer één achtste aan gebouwen. Zelfs is door den heer Soetardjo CS. een motie ingediend, die zich tegen een zoodanige bestemming uitspreekt; slechts doordat in het éérste concrete regeeringsvoorstel, over de in 1936 te verwerken gelden, geen gebouwen voorkwamen, is de behandeling daarvan tot het volgende, in Januari a.s., uitgesteld. Naar aanleiding niet alleen van de argumenten bij dien aanval naar voren gebracht, doch ook van die der nadrukkelijke verdediging van regeeringszijde, zouden wij ons overigens lós van de bijzondere eischen, die voortvloeien uit het speciale doel van deze gift wel een opmerking willen veroorloven. En wel deze, dat men, bij die beoordeeling van de beteekenis van gebouwen voor de volkswelvaart als geheel, ze te weinig heeft gezien als,,arbeidswerktuigen", als outillage. De Commissie-van den Bussche, die als bekend de verdeeling van het geschenk voorbereidt, meent b.v., en de Regeering onderschrijft dit i), dat de,,aanwezigheid van meer of minder doelmatige gebouwen" géén belangrijken invloed op de volkswelvaart kan hebben, en rechtvaardigt hunne opname in het werkprogram dan ook alleen uit een direct en indirect werkverschaffingsoogpunt; wel deelt zij speciaal over dit onderwerp mede, dat haar,,zeer talrijke voorstellen" in deze richting bereikten. In het debat was het standpunt der Regeeringsgemachtigden wel iets breeder, doch ook daarbij werden de arbeidsverruiming en het sociaal-nuttige doel van de beoogde gebouwen (onderwijs, ziekenzorg en dg.) naar voren geschoven. Het standpunt der aanvallers was natuurlijk nog meer afwijzend; in het Voorloopig Verslag werd b.v. ontkend dat gebouwen ueberhaupt tot duurzame versterking van den economischen toestand voeren, integendeel is hun onderhoud maar een last! Bij de mondelinge behandeling kwamen weinig directe argumenten naar voren, doch wel de tegenstelling tusschen de steden, vooral de groote, waarvoor hulp onnoodig geacht werd, en het platteland en zijn bevolking, waarvoor men alle steun wilde resérveeren (waarbij de heer Oetoyo zelfs zoo ver ging, de blijvende volkswelvaarts-waarde van stedelijke assaineeringswerken in twijfel te trekken). Hiertegenover moet nu het inzicht gesteld worden, dat openbare gebouwen vóór alles zijn sociale werktuigen: werktuigen bij het verrichten van lichamelijken of geestelijken arbeid (kantoor en werkplaats), bij het koopen en veikoopen (de pasar), bij het leeren (de school) ') Volksraad, ond. 71, Algemeene Toelichting. 134 of bij welke maatschappelijke functie ook. Wanneer nu zulk een werktuig onhandig in het gebruik is, slecht aangepast aan de behoefte of anderszins gebrekkig, dan leidt daaronder de vervulling dier functie; is het echter doeltreffend, dan gaat alles beter, vlotter, economischer, dan wordt minder tijd, arbeid en goed verspild, en düs ook de algemeene welvaart bevorderd. Ieder die meegemaakt heeft de overgang van een slechte arbeids- of andere behuizing naar een werkelijk juiste, weet hoe reëel en hoe gróót de voordeden daarvan zijn. Waarbij dan bedacht moet worden, dat ook de winsten van immaterieelen aard economische beteekenis hebben. Wij zijn thans immers toch we! zoover, in te zien dat de psychologische condities waaronder gewerkt, verkocht, verpleegd of geleerd wordt, bij welke condities de behuizing een overwegende rol vervult, een gróóten en direkten invloed op de prestaties hebben. Doelmatig bouwen, doelmatig in materieelen én ideëelen zin, dus streng aangepast aan behoefte en doel, aan land en volk, aan omgeving en klimaat, zulk bouwen is géén luxe. En al beamen wij gaarne de door Volksraadsleden geplaatste aanmerkingen op te kostbare bouwwerken, die inderdaad waarschuwende voorbeelden vormen, zoo lijkt het ons dat de,,zeer talrijke" voorstellers, die aan de Commissie-van den Bussche om gebouwen hebben gevraagd, nu daargelaten of men ze bij déze gelegenheid moet tegemoetkomen toch uiting hebben gegeven aan het juiste besef, dat een betere outilleering ook op dit gebied wél van groot belang is. De Rooigelden. Een over de rooigelden handelend rondschrijven van het College van Gedeputeerden der Provincie West-Java aan de locale ressorten dier provincie, dat in dit no. op blz. 147 is opgenomen, moet aanleiding geven tot een opmerking. Het rondschrijven toch gaat niet slechts ten rechte van het retributieve karakter der rooigelden uit, doch leidt hieruit af, eenerzijds dat hun opbrengst de kosten van het rooiwezen niet mag overschrijden, doch wel praktisch geheel moet dekken, anderzijds dan ook, dat, indien aldus de rooigelden te zwaar zijn of worden, immer versobering van den dienst en van de bouwvoorschriften geboden is; waarbij het dan aansluit aan de circulaire van den Gouvernementssecretaris van 29 Febr. j.l., aan de ondeskundigheid waarvan wij in ons Maart-nummer reeds een opmerking wijdden. Nu is het zeker juist, dat de rooigelden niet de rooikosten moeten gaan overschrijden. Aldus immers zouden zij als een bouwbelasting gaan werken, als hoedanig zij bedoeld noch vastgesteld en goedgekeurd zijn; zulk een weinig aantrekkelijke heffing zou slechts naast de rooigelden mogelijk zijn. Overigens zal een dergelijke overschrijding ook thans wel hooge uitzondering zijn, indien tenminste eenerzijds voor de retributie een redelijke prestatie wordt geleverd, dus een reëel bouwtoezicht wordt uitgeoefend, anderzijds alle

3 werkelijke kosten van het rooiwezen in rekening worden gebracht. Daarentegen lijkt het ons zeker onjuist omgekeerd nu ook te eischen, dat de kosten van het rooiwezen normalerwijze nooit hóóger mogen zijn dan de opbrengst dier retributies. Hoezeer ook zulk een evenwicht uit financieele overwegingen mag worden nagestreefd, zoo miskent men door dien eisch voorop te stellen het groote algemeene belang, dat met de uitoefening van een behoorlijk bouwtoezicht gemoeid is. Niet voor niets wordt de rooidienst vaak de bouwpolitie genoemd: inderdaad gaat het hier mede om het, in het openbaar belang handhaven van een orde, waarvoor de overheid zich niet pleegt te laten betalen. En vooral bij de stedelijke bebouwing voor de minstbemiddelden, met haar veelal bijzonder slechte toestanden, is dit toezicht zoo dringend noodig, en is toch een laag tarief uit sociale overwegingen zoo gewenscht, dat men gerust kan toelaten, dat daar wat op wordt toegelegd '). In het bijzonder is het geheel verkeerd, zooals het rondschrijven, dat zich daarmee op een uiterst eenzijdig administratief en fiscaal standpunt stelt, toch doet, een dirécten band te leggen tusschen den omvang der bouwvoorschriften en de rooigelden-opbrengst, en verlichting der bepalingen te eischen indien die opbrengst het rooiwezen niet betalen kan. Welke bouwvoorschriften in een gegeven milieu geboden zijn, hangt in de eerste plaats van andere overwegingen af, overwegingen met betrekking tot den ordelijken stadsaanleg, de hygiëne, de veiligheid, den welstand en dergelijke. Natuurlijk mag men daarbij niet verder gaan dan het betreffende locale milieu als geheel economisch op den duur kan dragen, en even natuurlijk zal in het algemeen daaruit een zekere normale verhouding tusschen rooigelden en toezichtkosten kunnen resulteeren, een verhouding, die evenwel in een stad waar véél tot stand komt, steeds gunstiger zal kunnen zijn, dan daar waar weinig of over een groot gebied verspreid gebouwd wordt. Als directe maatstaf voor wat voorgeschreven behoort te worden, mag aan die rooigelden evenwel nooit meer dan een zeer secundaire beteekenis -worden toegekend, vooral in een tijd als deze, nu de groote en t.z. van het rooigeld meestal voordeelige bouwerij, welke die ^) Zelfs ware er alle aanleiding voor deze categorie de gouvernements-zegelkosten te verlagen. last gemakkelijk kan dragen, op veel plaatsen grootendeels stil ligt, en de vergunningen voor de kampong, waarvoor het tarief ten rechte in het algemeen reeds laag is, de overgroote doch onvoordeelige meerderheid vormen. Hiermede raken wij dan aan een andere bedenkelijke zijde van het rondschrijven, dat, evenals het daarin genoemde van de Regeering, de neiging heeft om de bouwvoorschriften-zelve te oriënteeren op den huldigen economischen druk. Van veel te verre strekking zijn de bouwbepalingen, veel te langzaam worden zij vastgesteld en werken zij door, en vooral is veel te langdurig hun uitwerking, dan dat zij-zelve aangepast mogen worden aan tijdelijke toestanden, noch in gunstigen, noch in ongunstigen zin; het beoogde effect zouden zij dan eerst sorteeren lang na dat dit opportuun was. Het is slechts hun toepassing, die milder of krachtiger doorgezet dient te worden al naar de conjunctuur; en hiervoor laat élke bouwverordening de ruimte. Wat natuurlijk niet weg neemt, dat tijdelijke omstandigheden de aandacht kunnen vestigen op bepaalde onjuistheden in de voorschriften; doch dan moeten deze beoordeeld worden in verband met hun blijvende uitwerking bij regen én bij zonneschijn. En ten slotte mist men, wederom als in de Buitenzorgsche circulaire, in die der provincie de constructieve aanwijzingen, die in deze materie wél nuttig zouden kunnen zijn. Vóór alles toch is vereischt een tarifieering der rooigelden, die minstens evenredig is met de bouwsommen der werken; nog beter is zij progressief, want groote werken eischen meestal onevenredig meer tijd en moeite van het rooiwezen, en juist daarbij kan men verlangen, dat zij de gemaakte kosten ten vóue vergoeden. Evenwel is een tarief dat de werkelijke bouwsommen tot grondslag neemt om praktische redenen welhaast onbruikbaar, zoodat men dan ook overal tot een andere differentiatie, b.v. naar aard, permanentie, en dg. zijn toevlucht nam. Zeker wél nuttig ware het nu, orde en evenredigheid te brengen in deze differentieering en tarifieering, ook in verband met de, plaatselijk zeer verschillende, intensiteit van het toezicht. Zoo laat ook deze circulaire bij den aandachtigen lezer het eenigszins pijnlijke gevoel achter, dat de hoogere instantie, die haar liet uitgaan, hare materie sociaal noch technisch geheel beheerscht en doorziet. WERKEN VAN HET A.I.A.-BUREAU TE SOERABAIA. De bouwwerkzaamheid van het A.I.A.-Bureau te Soerabaja ving in 1927 aan met de uitvoering van het monumentale gebouw der Koloniale Bank in de Willemstraat, naar ontwerp van Prof. C. P. Wolff Schoemaker. In de hieronder te noemen, nadien door het A.I.A.-Bureau zelve ontworpen en te Soerabaja uitgevoerde werken, hebben dezelfde architectonische beginselen tot leidraad gediend, als die in het kloeke ontwerp van Prof. Schoemaker tot uiting kwamen. Wars van,,nieuwe zakelijkheid", futurisme of dadaïsme, en van het uitvieren van persoonlijke hobbies of zucht naar opgang, is in vormgeving en constructie gestreefd naar een vol- 135

4 1 vi/it-ue,tvlspi-eii-i D S «o is ZO 23 30n j^i I iik I igi I ji IB I lullh. hia.1 IJl im. t Jti I i»i K, ' l'a M-ll'^ A Afb. 1. Kantoorgebouw Infcrnatio, Soerabaja; Ontwerp en Uitvoering A.i.A.- bureaii. Het in 1929 opgetrokken kantoorgebouw heeft een bijzonder fraaie situatie: het hoofdfront vormt de afsluiting van het centrale plein van Soerabaja's zakenbuurt, het Willemsplein, tegenover de Roode brug. Het is geconstrueerd als een gewapend-betonskelet met wandvullingen van baksteen en betonsteen, en gew.-betonvloeren en dak. Dibangoenkan pada tahoen 1929 dan terletak amat bagoes disirnja Willemsplein dekat Djembatan Merah; ini kebetoelan di bagean kota jang rame oentoek perdagangan. Afd. 2. Kantoorgebouw Internatio, Soerabaia Plattegronden begane grond (boven) en verdieping. Op den beganen grond worden vanaf den hoofdingang aan het Willemsplein bereikt eenige kantoren, waaronder het passagebureau der Rott. Lloyd, en het monumentale centrale trappenhuis. Aan den rechtergevel ligt een neveningang voor personeel en rekeningloopers, onmiddellijk aansluitend aan de fietsenbergplaats en neventrappenhuis. De voorshands voor goedang bestemde ruimten zijn zoodanig gebouwd, dat zij grootendeels ook voor kantoren kunnen worden ingericht. Ter verdieping sluit de kashal aan bij vn. neventrappenhuis. De vertrekken voor de leiding liggen aan den anderen zijgevel; beschikbaar is mede een werkkamer voor Nederlandsche directeuren bij hun periodieke bezoeken aan indie. Onder de Kas" ca. ligt een ruim entresol met toiletten enz. vereeniging,,rotterdam" (,,Internatio") verwerkelijkt (afb. 1 en 2). Hierin moesten, met de kantoren, een deel der voor een im- en exportfirma zoo belangrijke goedangs in één gebouw vereenigd worden en wel zoodanig, dat bij noodzaak tot uitbreiding der kantoorruimte, een deel der goedangs daarvoor direct zou zijn in te richten. Uiteraard mocht worn D t n b t doening aan de zakelijke eischen van het bedrijf, in het besef, dat de serieuze architect met blijvend materiaal blijvende belangen heeft te dienen. Van de ontwerpen voor den nieuwbouw der kantoren, welke het Willemsplein te Soerabaja eens een volwaardige afsluiting zullen geven, werd tot nog toe slechts het massale kantoorgebouw der Internationale Crediet- en Handels- 136

5 den verlangd dat daarbij het gebouw in ruimtevorm en architectuur representatie! zou zijn voor het machtig handelsiichaam, waarvan het een belangrijk deel zou huisvesten. Het gebouw bestaat uit drie lagen; de op begane grondpeil gelegene bevat aan de voorzijde, aan het Willemsplein, de hoofdingang welke naar de centrale trappenhal voert. Links en rechts daarvan liggen kantoorruimten, waarvan de belangrijkste door het Agentschap der Rotterdamsche Lloyd geoccupeerd worden. Het geheele achterdeel van het begane grondplan bevat goedangruimten, waarvan een groot deel aan den bovenomschreven eisch van geschiktheid tot inrichten als kantoorruimte voldoet. In de rechtervleugel zijn o.m. garages en tietsenbergplaats ondergebracht, terwijl een tweetal diensttrappenhuizen naar de verdieping leiden; aan de voor het subalterne personeel zoo belangrijke rijwielberging en de verbinding daarvan met de kantoorruimten, waaraan zoo vaak te weinig wordt gedacht, is bijzondere aandacht besteed. Het verdiepingsplan bevat de eigenlijke kantoren, in carré gegroepeerd om een tweetal impluvia of lichthoven, die het monumentale trappenhuis tlankeeren. De in den rechtervleugel gelegen kas-, administratie- en boekhoudafdeelingen hebben door middel van een der beide diensttrappenhuizen met zij-ingang een eigen verbinding met de buitenwereld, waardoor geloop van rekeningloopers e.d. geheel buiten de rest van het gebouw gehouden wordt. Ruime toiletten voor Europeesch- en Aziatisch personeel zijn ondergebracht in een entresol, tusschen rijwielbergplaats en kashal gelegen, en toegankelijk vanuit de beide diensttrappenhuizen. Afh. 3. Kantoorgebouw S. M. Nederland, Soerahaja; ontwerp A. I. A.- luireaii, 1931-'32. üelegen aan de zeer breede Aloen^-straat, met voorgevel op het W. Constructie: gewapendbetonvakwerk met bakï--teenvullingen en pannen dak. De voorgevel beeft i.v.m. de orienteering een sterke beschadiiwing door luifels enz. en een galerij ter verdieping. Het hooge plint is van Padalarang-andesiet. Op den beganen giond bevindt zich het kantoor van de S. M N. met passage-bureau, boven liggen verhuurbare kantoren. Ini gedong terletak disisirnja Aloen^-straat dengan mengadap ka-barat. Dinding'-^ terbikin dan kotak^ beton jang terisi dengan pasangan batoe biasa; pajon dari genting. Afh. 4 Nassauschool, (Christelijke E. L. S.), Soerabaja; ontwerp A. I. A.-bureau. Het gevelplint en de erfmuur zijn van lichtgele bergkarangsteen, ijrauw gevoegd; de afdekband' van het plint en eenige andere gevelbanden zijn van beton. Het dak is met roode pannen ingedekt Ris^ dari ini gedong, djoega itoe pagar kebon terbikin dari batoe karang-goenoeng, warna koening moeda, 'dengan pinggiran dari beton. Pajon dari genting. 137

6 Afh. 5. Kantoorgebouw Anicm, Soerahaja; ontwerp A. I. A.-bureau. (jesitiieerd aan een betr. smalle woonstraat in de bovenstad, Enibong Woengoe, (jeconstrueerd als een gewapend betonvakwerk, met vullingen van baksteen, vloeren, luifels en galerijdaken van gewapend beton; het hoofddak is met pannen gedekt. Aan de gevels is Padalarang-andesiet toegepast voor het plint en eenige onderdeelen; het pleisterwerk is gedeeltelijk ruw gehouden. Van het mterieur verdient vermelding een glas-in-lood-raam in de traphal, van Joep Nicolas. Terletak di Embong Woengoe. Dinding'-^ dari ini gedong terbikin dari kotakbeton, terisi dengan pasangan batoe biasa. Ploer'^, pajon dari emperan, dlsb. dari beton. Pajon jang terbesar dari genting. Op de zolderverdieping werden ruime archiefbergplaatsen geprojecteerd. Doordat het gebouw van,,internatio" het stedebouwkundig aspect van het Willenisplein beheerscht, moesten zoowel aan de ruimtelijke vormgeving als aan de uitwendige architectuur hooge eischen gesteld worden. Ook het kantoorgebouw der 5. M. Nederland" (afb. 3) behoort tot de door het A.I.A.-Bureau ontworpen gebouwen, evenals de Oogheelkundige kliniek, eenige scholen (afb. 4) en minder belangrijke gebouwen. Afzonderlijke vermelding verdient wel het Hoofdkantoor der Aniem" (afb. 5). De hoofdindeeling der plannen daarvan komt in veel opzichten overeen met die van het,,internatio"'- gebouw. De architectuur kon echter in overeenstemming met de open bouwwijze der stads- (woon)wijk waarin het verrees opener, vrijer gehouden worden. Tot de in den allerlaatsten tijd uitgevoerde ontwerpen van het Bureau behoort het complex winkelgebouwen aan Toendjoengan op het voorterrein van de Loge de Vriendschap" (afb. 6, blz. 133 en afb. 7). Ook dit was een opgave waarin aan een groot aantal, soms onderling tegenstrijdige eischen moest worden voldaan. Om het terrein rendabel te maken, was ongeveer een jaar te voren aan de linkerzijde van het straatfront een tweetal winkeltjes verrezen naar een anoniem ontwerp, dat na veel wijzigingen, schaven en kuischen door de Soerabaiasche schoonheidscommissie aannemelijk werd bevonden; daarbij kon echter niet merkbaar rekening worden gehouden met de latere plannen tot bebouwing van het geheele straattront, dat niettemin daarmee één harmonisch geheel zou moeten vormen. Aldus was evenwel het A.I.A.-Bureau bij het maken van die latere plannen in de toe te passen uitwendige architectuur wel zeer strak gebonden aan daartoe niet in eerste aanleg bestemde lijnen en maten. Voorts moest de nieuwe voorbouw een waardige toegang vormen voor het oude Logegebouw, dat niet geheel uit het oog van den voorbijganger mocht verdwijnen, terwijl rekening gehouden moest worden met eventueel latere vernieuwing of verbouwing daarvan, en dus waarschijnlijk de buitenarchitectuur van deze tokogebouwen weer maatgevend zou worden voor die van het te vernieuwen Logegebouw. En tenslotte doch niet het minst, vloeiden uit den eigen aard van deze meest-gemoderniseerde Indische winkelstraat en uit den wensch tot het zoo hoog mogelijk opvoeren van de,,verkoopsefficiency" der nieuwe toko's, eischen voort waaraan primair moest worden voldaan. Het oordeel over de wijze, waarop het gelukt is uit dit kluwen van omstandigheden, eischen en voorwaarden de draad te vinden tot het vlechten van een goed stuk werk, moeten wij aan den beschouwer overlaten. Voor Indië geheel nieuw is de wijze waarop getracht is hinderlijk spiegelen der groote ruiten te voorkomen. In de luifeloverdekking der étalages en trottoirs zijn alléén ter plaatse van de eigenlijke showcases bovenlichten aangebracht. Door plafonds van speciaal glas valt het daglicht dus direct in de étalages, waardoor het mogelijk bleek ook overdag de eigen verlichting der étalage voldoende sterk te maken, om hinder der spiegelende 138

7 ^ ENORME BESPARING DOOR DUNLOP Speciale Luchtbanden-uitrustingen Vraagt hen, die deze uitrustingen in gebruilc hebben! Volledige inlichtingen te verkrijgen bij THE DUNLOP RUBBER Co. (N.E. I.) Ltd., Batavia, Medan, Semarang, Soerabaja SOERABAIA TELEFOON onein Jia veel Juurzamor Kon kuhieke Meier ij/.er kost ook nu nojj meer aan een kiil)ieke Meter iiout. Fcliler niet /.oovéél niéén en kapconstructie in hout, kost aan lioul. >\aarscliijnlijk nog wel iets minder dan de/ollde kap in ij/.er uitgevoerd, aan ij/.er, zou kosten. Maar vergelijkt U nu eens de totaalkosten van een lioulen kap gemonteerd en wel met een ollerle van ons voor diezelfde ij/.ercn kap en U zult tol een verrassend resnilaal komen. I".n als LI novendien in aanmerking neemt de exlra diuir/aannieid. >ele malen grooter dan die >an lioul. die een ij/.eren ka[) biedt, dan 70U liet locli dwaasheid zijn nog gehruik Ie maken van hout. Mogen wij U eens een opgave sturen van de gehouwen, welke in den laalsten tijd geheel in ij/er werden uitgevoerd t EL - NGAGEL 85 No. 144 ZUID I

8 BEWERKT DJATIHOUT, koziinen met deuren en ramen, pasklaar kaphout, geschaafde n geploegde vloernasklaar paski! planken gemaakte woningen, barakken, bungalows, enz. M^^TSCH^PP1JEN!!^..H.oo. VOO...--,:f -r.ru^ BATAVIA, Telefoon Bt IJ BANDOENG. Teleloon 853 DJOKJA, Telefoon 467 SOLO, Telefoon 81 SEMARANG, Telefoon 293 n Z ERABA1A, Telefoon MEDAN PALEMBANG MAKASSAR MOENA GOEDKOOPER TOT VR ' * i- 4 i 4CeenuuJ 6. * Een electrische scliakelaar in olie,gescfiikt voor bediening met drukknoppen (momentcontact) en ook door b.v. een vlotterschakelaar, een drukschaketaar van een compressor, enz. (blijvend contact). De eenige schakelaar voorzien van maximum beveiliging. Ook leverbaar met opgebouwde ampèremeter. De Heemaf S.B.I.K. schakelaar geeft steeds goed contact, werkt geheel bromvri, heeft een betrouwbare draadinklemming en is universeel toe te passen. Dit Heemaf-fabrikaat wordt eveneens geleverd door LINDETEVES-STOKVIS

9 Afb. 7. Tokobouw bij de Vriendschap", Toendjoengan, Socrabaja; ontwerp A. I. A.-bureau, 1935.(zie ook blz. 133). Bij het ontwerp voor du toko's op het Logeterrein moest voldaan worden aan de ideëele eischen van de Loge en de materieele van den tokobouw. De ingang tot de Loge is daarom ruim, symmetrisch en eenigszins monumentaal gehouden; de gebogen winkelfronten zijn echter tevens bijzonder gunstig uit étalage-oogpunt; aan de toko-huurders zijn evenwel beperkingen opgelegd t.z. van de gevelreclame. De groote luifel is van gewapend beton. ruit voor den voorbijganger of beschouwer van buiten te elimineeren. Door de iiclitbronnen, die 's avonds de étalages moeten verlicliten, in de ruimte tussclien bovenlicht en glazen plafond te installeeren, is tevens een volkomen indirecte avond-verlichting bereikt. Een woord van bijzondere waardeering komt het Bestuur der opdrachtgeefster, de Loge,,de Vriendschap", toe voor het in haar overeenkomsten met de toko-huurders opnemen van een clausule. waardoor bederf van zoowel het architectonische als het stadsbeeld, door niet daarbij passende reclames, uithangborden e.d., voorkomen kan worden. Hoe het mogelijk is, om bij dergelijke beperkingen in de,,vrijheid" van den huurder, toch een volkomen harmonisch en aan alle bedrijfseischen der toko's voldoend resultaat te bereiken, toont ons hier wel,,javastores" (afb. 7). PEMBANGOENAN GEDONG^ DALAM KOTA SOERABAJA OLEH A.I.A.-BUREAU. A^. Sedari tahoen 1927 A. L A.-bureau moelai mendapat pakerdjakan membikin gedong'-^ dan kantor- di kota Soerabaja. Jang paling pertama dikerdjakannja oleh firma itoe jalah itoe gedong Koloniale Bank di Willemstraat, mitoeroet rentjana dari Prof. C. P. Wolff Schoemaker. Selandjoetnja A. I. A.-bureau membikin lain- gedong lagi dengan membikin rentjana sendiri. Dalam beberapa gambar jang berikoet karangan ini ditoendjoekan gedongbikinan dari A. 1. A.-bureau. Itoe gedong- semoeanja direntjanakannja dengan mentoeroet toedjoean dari Prof. terseboet, jaitoe dengan toedjoean jang paling serasi oentoek goena dan keperlüeannja pendirikan ma.sing-masing gedong atau kantor. Begitoepoen gedong- terseboet ta' ada jang memake perhiasan jang ta' bergoena; semoea atoeran oentoek meroepakannja, dan membagainja bagian- dari gedong itoe, semoeanja bersamboetan dengan apa jang paling penting oentoek peroesahan jang memperloekan masing-masing gedong itoe. EEN EN ANDER OVER DEN INVLOED VAN DE CRISIS OP DE WONING VOORZIENING, Ten aanzien van de wijze, waarop stadsbewoners van diverse groepen in hun huisvesting voorzien, valt in de laatste jaren een verschijnsel te constateeren, dat niet over het hoofd mag worden gezien, daar het met vele sociale en stedebouwkundige vraagstukken verband houdt. Er heeft namelijk een zekere opschuiving plaats en wel van grootere (duurdere) woningen naar kleinere (goedkoopere); dit speelt zich af over de geheele linie der bevolkingslagen. Als een onmiddellijk gevolg daarvan, bestaat er, of er zal in de naaste toekomst ontstaan, eenerzijds een merkbaar tekort aan woningen (i.e. in huur laaggeprijsde, van middelmatig of klein formaat), en anderzijds een teveel aan woningen (i.e. betere en grootere met hooge huur). Genoemd geval schijnt zich niet uitsluitend in Indië voor te doen, doch ook in andere door de crisis getroffen landen, o.a. in Holland i). Voor Indië en in het bijzonder voor de stadsgemeenten, heeft dat verschijnsel wel eigenaardige gevolgen. In de eerste plaats valt te wijzen op een verandering van het algemeene aspect der stedelijke kanipoengs. Van ouds zijn deze kampoengs de geëigende wooncentra van Inheemschen, ook nadat zij in het areaal eener gemeente zijn opgenomen. Vóór de crisis nu waren de kampoengwoningen nog grootendeels eigen" woningen, d.w.z. dat de eigenaars daarvan zelf deze huizen bewoonden daar zij toen nog geen goede gelegenheid hadden om deze op een voordeelige wijze te verhuren. Indien men destijds een huis bouwde, was het ') Zie het Rapport betr.,,ordening van de Woningproductie" door Ir. Bakker Schut, uitgave van het Ned. Inst. V. Volkshuisvesting en Stedebouw van 14/V/'

10 hoofdmotief: voor zichzelf een zoo geschii<t mogelijke woning te bouwen, dus één naar eigen smaak en eigen wenschen. In dien tijd bouwde men dan ooi< in de kampoeng nog veel op een tradioneel Inheemsche wijze. Dat vroegere kanipoeng-aspect heeft ondertusschen door bovengenoemd verschijnsel geleidelijk doch zeer merkbaar een wijziging ondergaan. De verschuiving van sonnnige groepen van stadsbewoners naar de kampoengs heeft ook andere wenschen en behoeften met zich mede gebracht, hetgeen tot uiting komt in huisindeeling, bouwtrant, en algemeene technische kwaliteit (afwerking). Merkbaar is hier vooral de toename van Westersche opvattingen, welke immers door de betere groepen van Inheemschen reeds lang in sterke mate waren overgenomen, terwijl bovendien thans niet alleen de Inheemsche middenstand, doch veelal ook de,,kleine" Europeanen en Chineezen in de kampoengs komen wonen. Door deze concentratie van een grooter deel der gemeenschap in de kampoengs ziet de armste groep zich genoodzaakt, om indien mogelijk, zich naar de kleinste en onaanzienlijkste woningen terug te trekken. Meestal is er echter geen andere oplossing dan een collectieve huisvesting van meerdere gezinnen in één woning, dan wel door kamers (zegge liever: hokken) te huren. De zwakste groep moet dus wijken voor den onafwendbaren,,stillen" druk van boven. Er zijn echter menschen in de kampoeng die van deze gelegenheid weten te profiteeren en wel de huiseigenaren, die de huur opdrijven, nu ze merken dat er goede vraag bestaat naar hun huizen '). Doch er zijn ook voordeden aan bovengenoemd verschijnsel verbonden. Immers breekt thans een periode aan van levendige bouwbedrijvigheid, welke vroeger zoo ongewoon was voor de kampoeng. Deze bouw geeft aan vele kampongbewoners hun brood, vooral daar de bouw meestal door Inheemsche aannemers geschiedt en met gebruik van Inheemsch materiaal -). Weer een nadeel is echter dat er neiging ontstaat tot een intensiever gebruik van kampoenggronden, hetgeen al gauw leidt tot prijsopdrijving en grondspeculatie. Behalve voor de kampoeng-zelve, zooals boven gekenschetst, blijken er ook nog andere verschijnselen op te treden, welke meer. van algemeen belang zijn. Ik moge dan hier noemen de algemeene woningvoorziening, welke door de genoemde opschuiving hoogst ongunstig wordt. Men zal inzien, dat bij zulk een slechte verhouding tusschen vraag en aanbod, waarbij behalve een tekort tevens een 1) Schr. heeft kunnen vaststellen, dat in Bandoeng huizen met een vroegere huurwaarde van ƒ 10, en minder in huur stijgen, hoven deze huurwaarde dalen de huren. 2) Zie ook het art, in I.B.T. Loc, Techn. van '35 no. 4 over Bamboe als Materiaal voor den Inheemschen Woningbouw". teveel aan woningen bestaat, de economie van de geheele stadsgemeenschap in het gedrang komt. De vraag is nu, zal deze situatie lang bestendigd blijven of is het bepaaldelijk slechts een tijdelijk crisisverschijnscl? Gezien de weinige perspectieven die er thans te vinden zijn tot terugkeer naar de hooge conjunctuur van vóór de crisis, waaruit immers voortsproot het,,en gros" bouwen van kapitale woningen, aan den lust tot bouwen, die nu nog niet voldoende geluwd is, zal men verstandig doen, de huidige situatie min of meer als blijvend te beschouwen. En daarmede erkent men tegelijk de urgentie om, ten aanzien van de algemeene woningvoorziening, dusdanige maatregelen te treffen dat deze beter overeenstemt met de werkelijke behoeften. Doch wie behoort hiervoor te zorgen? Aan het particulier initiatief kan het niet overgelaten worden, daar deze kwesties te ver buiten den gezichtskring van den particulieren bouwer liggen. Evenwel kan men de gemeentelijke overheid ook moeilijk verantwoordelijk stellen voor een dergelijke,,ordening van woningvoorziening". Immers mist deze overheid den rechtsgrond, waarop eventueele maatregelen (beperkingen) kunnen worden gebaseerd. En toch bestaat voor de overheid wel gelegenheid om een dergelijke ordening tot stand te brengen, al kan zulks slechts op globale wijze geschieden. Het is namelijk de thans door diverse gemeenten doorgevoerde differentiatie van woningen resp. bouwkringen naar typen, welke in deze ook regelend kan werken, daar de omvang van diverse bestemmings-kringen beperkend kan werken op den bouw van bepaalde typen van woningen, en een maat is voor hetgeen de gemeenschap in de naaste toekomst aan diverse typen van woningen noodig heeft, terwijl die differentiatie mede insluit de globale,,waarde" of,,huurwaarde" van diverse typen huizen. Het komt er dus op aan de stad en haar woonbehoeften vóór en tijdens het tot stand brengen van stadsplannen zoo nauwkeurig mogelijk te bestudeeren, en zulk een verschijnsel als bovengenoemd ook in rekening te nemen. Wel zijn daarvoor noodig statistieken voor het verschaffen van het noodige cijfermateriaal, zonder welke gegevens immers geen behoorlijke oriënteering kan worden gedaan. Enkele groote gemeenten hebben reeds een bevolkingsregistratie; door dezen dienst verder uit te breiden en wel zoodanig dat door dezen ook statistieken kunnen worden gemaakt betr. bewoonde en onbewoonde woningen gedifferentieerd in diverse grootten, huurwaarden, enz. zal misschien een oplossing te vinden zijn. Zelfs is denkbaar dat men aan de verplichte aangifte van huisvesting door ingezetenen ook een tweede verplichting koppelt, n.l. de aangifte van de huurwaarde der bewoonde huizen. In elk geval is de kwestie te belangrijk om niet door de gemeentelijke overheid in acht te worden genomen. Soesilo. 140

11 Verhouding van hel aantal t 1 verkeersongelukken j L_J overdag 1 Ito ZIO 200 I90 B I80 1 no 160 I50 1 I40 1 lio B I :- J lo I 1 1 Koiten der ilraal- meer dan f 1 50 I 0 75 minder verlichting per hoold I 2 25 tot tot dan Overal waar de statistieken van verkeers-ongelukken een verschil maken tusschen ongelukken vóór donker en na donker, en dit in verhouding tot de kosten van de straatverlichting, daar komt een dergelijk beeld te voorschijn. Dit specifieke voorbeeld geeft de resultaten van een onderzoek in meer dan 200 steden met een gemiddelde bevolking van Overal is het gemiddelde aantal dagongelukken genomen als 100, in welk verhoudmgsgetal het aantal ongelukken na donker is uitgedrukt. En evenals het de gemeenschap is, die de straatverlichting betaalt, 200 is het die zelfde gemeenschap ten wiens laste de kosten van verkeersongelukken komen. En deze kosten: noodeloos verlies van menschenlevens, verhoogde hospitaalkosten door verpleging van gewonden, materieele schade aan gebouwen en werken van de gemeenschap, verhoogde verzekeringspremies, zijn niet 200 laag of een goede straatverlichting is goedkooper. Want als steeds geldt ook hier: voorkomen is beter dan genezen. Doch alleen het verhoogde gevoel van veiligheid reeds, dat een goede verlichting biedt, is voor elke overheid voldoende om de post straatverlichting zoo ruim mogelijk te nemen. Uit de zeer groote sorteering General Electric armaturen is het niet moeilijk het juiste model te kiezen voor elke straat, elke weg, elk plein. En onze adviezen zijn er steeds op gericht U de beste verhchting voor de laagste maandelijksche kosten te verschaffen. International General Electric Co. Inc. Prinsenstraat 21, Batavia. Het asy-radial model, dat ook licht d-wars op den weg uitstraalt. Dit is het armatuur voor woonwijken. De huizenkant is goed afgeschermd. Voor winkelstraten en drukke verkeersaders. Do prismatische ballon geeit een prachtige lichtver deeling. GENERAL (1) m) ELECTRIC III

12 Machinefabriek NIO PENG LONG Firma HIAP TJIANQ KoKiMAi f 11 ^n)onsihum, Seniuruiigl9l4 i S\xkuux Molenvliet West Batavia-Centrum Uw adres voor : Rjjst-Dorschma4»ines, Sereholie-Installatie, Rubber-Mangel, Thee-Roller, Hoeden-, Kapok-, Indjoek- en Rubber-persen enz., enz., enz. GLASHANDEL A. N. I. G. G. L H. H. Archifecfen Ö Aannemers Betiekt uitsluitend uw verven en schildersbenoodiqdheden bij de Bandoengsche Verfcentrale waar U kosteloos het beste advies krijgt Kafja-katja We<an Bandoeng Tel BETON- EN TERRAZZOFABRIE :: H. MECKEL Dinojo 59, Soerabaia Telefoon 2876 Z. Bandoeng Telefoon 1351 levert uit voorraad tegen billijke prijzen Cement- en Terrazzotegels, Betonbuizen, Controle Putjes, Terrazzo afwaschbakken, Bloempotten, enz., enz. Vraagt offerfe

13 AKIBATNJA KRISIS OENTOEK ICHTIARNJA PENDOEDOEK BOEAT MENTJARI TEMPAT BERDIAM. Dalam masa krisis jang ditemoekanja pada beherapa tahoen jang laloe dan sekarang ini, timboellah banjak keadaan jang pintjang, antara mana djoega soeatoe jang haroes ditjatet, kerena bersamboetan dengan soal sosial dan ekonomi dan pendoedoek kota Serata kita mendjalankan hêmat lièmat oentoek keperloean hidoep, teristimewa oentoek tjara berdiam jang setoedjoe dengan kekoeatan kita Begitoepoen mereka jang dahoeloe mampoe tinggal dalam romah jang pantas dan beserta dengan mereka poenja kedoedoekan sosial, sekarang lianja bisa t mggal dalam romah jang ketjil dengan sekedarnja Tiada sadja itoepoen oentoek berdiamnja bangsa golongan jang sediakala pahng rendali nasibnja, akan tetapi djoega di medan golongan jang ditengah atau di-atas serata melorot kedoedoekanja Kerena sekarang romah ketjil dalam kampoeng mendjadi amat lakoe, tida akan mengherankan lagi, bahoea sewaanja romah ketjil naik pada oemoemnja, sedang sewaanja romah besar toeroen Paling tjilaka poen jang berdoedoek paling rendah sendiri, kerena dan berdesaknja dan golongan atas, mereka 'ta dapat bagean romah ketjil lagi, bahkan' kebanjakan bangsa koeli koeli seoepamanja, terpaksa sewa hanja kamar sahadja, jang naik sewaanja djoega Sewaan 1 kamar 'ta lebih hagoes dan kandang ajam boeat ƒ I a / 1 50 saben boelan itoepoen tida sedikit djika dibandingkan dengan kekoeatan ekonomi dan golongan terseboet (jolongan jang menjewakan romah besar dapat soesah djoega, kerena romahnja kebanjakanja 'ta lakoe disewakan Maka boleh di-insafkanja, bahoea keadaan demikian itoe tiada baik pada oemoemnja oentoek sosial dan ekonominja sekotah Kerena semoea prodoeksi" (pengadakan) jang 'ta timhang dengan,,künsoemsi" (pemakenja), akan bikin roegi semoeanja jaitoe jang mengadakan dan jang memake atau memperloekan Maka disini poen sekarang timlwel soeatoe soal, jang penting boeat diberhatikanja oleh pemerentah kota, seperti (jemeente, kerena ini soeatoe kepentinganja oemoem Di negen Belanda dan lain negen soal demikian poen soedah moelai diberhatikanja oleh pemerentah lükal Soal demikian diseboetkanja,,ordening der Woningprodiiktie" jang berarti,,mengatoer keadaan pendinkan romah jang setoedjoe dengan ekonomi oemoem dan pendoedoek kota" Akan tetapi walanpoen (jemeente, dlsb betoel berwadjib mengatoer hal soal itoe, beloem ditemoekanja poen daja oepaja oentoek bagimana mengatoernja Tiada soeatoe poen djoega sjarat oendang-oendang (wet) jang mengidinkan pada pemerentah boeat mengalarang pada orang oentoek menetapkan,,berapa" romah jang dibikinja oentoek,,prodoeksi" romah (je meente mempoenja hak oentoek menetapkan bestemming" dan tanah-tanah dalam kota djadjahanja, jaitoe oentoek menetapkan model, hesar dan goenanja pendinkan romah itoe, akan tetapi 'ta mempoenja hak oentoek menetapkan soeatoe icstriksi (penibatasan) banjaknja romah jang didirikanja Akan tetapi akibat krisis jang ditjentakanja diatas mengadakan soeatoe kemakmoeran dalam sebagean ketjil dan kota dan oentoek sebagean ketjil dan pendoedoek, kerena dan lakoenja" kampoeng, sekarang serata dalam kampoeng timboel soeatoe pembangoenan romah jang amat rame- mengadakan pakerdjakan oentoek aan nemer-aannemer dan J^angsa boenii poetera, oentoek toekang-toekang), oentoek dagang material seperti bamboe, dlsb Kampoeng-kampoeng lama kelamaan mendjadi radjin djoega, kerena sekarang banjak golongan jang radjin berdiam disitoe bangsa Belanda, bangsa prijaji dlsb Akan tetapi ke-oentoengan demikian tiada timbang dengan keroegian dan sekotah, seperti diterangkan diatas Maka penting bahoeasanja, djika ini soal sosial dan ekonomi dipentingkan boeat diseledikanja Soesilo. EEN NIEUWE METHODE VOOR DEN AANLEG VAN KAMPONGWEGEN. Tot voor koit werden in de Gemeente Bandoeng de kampontijpaden en kanipongwegen voor licht verkeer uitsluitend gemaakt van trasbeton, dat vervolgens geasfalteerd weid. Thans echter zijn enkele dezer paden en wegen aangelegd volgens een geheel andere werkwijze, namelijk door toepassing van een zeer stabiele asphalt-emulsie; te Bandoeng is daarvoor gebruikt de,,bitumuis soil stabiliser". Dergelijke asfalt-materialen hebben zich, vooral in Amerika, reeds sedert eenige jaren ingeburgerd en vele wegdekken, zelfs van belangrijke wegen, zoomcde landmgsterreinen voor vliegtuigen zijn met behulp er van veihard. De nood der tijden bracht vele wijzigingen en wat belangrijker is vele economische verbeteringen. Zoo ging het ook in de kringen van wegenbouwers, waar moest worden getracht andeie weikwijzen te vinden dan die, welke eertijds gebiuikelijk waren. En één daarvan is de mogelijkheid, die gevonden is, van een beter en voordeeliger benutten van den grond dan tot dusverre bekend en gebruikeliik was. Deskundigen op het gebied van grondonderzoek hebben vastgesteld, dat vele grondsoorten bij een passend watergehalte een groote draagkracht bezitten. Droog los zand vertoont een zeer kleine draagveimogen, terwijl vochtig zand een veel grootere draagkracht heeft; het draagvermogen van dl ogen kleigrond daarentegen kan 60 kg/cmzipi, doch in zeer natten toestand terugvallen tot 1 kg/cm-. De reden hiervan is, dat bij droog zand er tusschen de zandkorrels wel aanmerkelijke onderlinge wrijving is, maar de afzonderlijke korrels eiken samenhang missen Bij vochtig zand wordt deze samenhang geleverd door de waterhuidjes die elke korrel omringen, zoodat dan een veel grooter draagvermogen bestaat. Bij kleigrond is in drogen toestand juist wel een sterke samenhang aanwezig, doch bi natte klei wordt de inwendige wrijving zoo klein dat daardoor de draagkracht zeer sterk veniiindeit Daarom geeft een juiste menging van beide grondsoorten een geheel, waarvan de diaagkracht niet zoo sterk wisselt; droog bindt de klei de zandkorrels samen en nat, geven de zandkorrels de noodige inwendige wrijving, die de klei zou missen. Het draagvermogen van den giond is dus stabieler geworcien of, zooals men wel zegt: men heeft grond-stabilisatie. Grond-stabilisatie kan nu zeer bevorderd woiden door gebruik van de in den aanvang van dit artikel genoemde asphalt-emulsies. Als men grond hiermede mengt, worden de gronddeeltjes, m.n vooral de fijne kleideeltjes door de asphalt, die er op neergeslagen is, beschermd tegen den invloed van water, dat ook in de poriën tusschen de deeltjes moeilijk meer kan doordiingen. Daardoor U\

14 f Afb. 1. Korreigroütte van het te gebruiken grind (het voorwerp is een zakmes). Besarnja batoe jang terpake. '';':'' "f- o " - voorkomt iiieii, dat de klei door het opnemen van vocht zijn draat:;kracht verhest. Een voordeel hiervan is ook, dat de mengverhouding van zand en klei niet meer zoo nauw luistert. Zonder asphalt zou een te veel aan klei veroorzaken, dat bij vochtopname het mengsel zacht werd, terwijl dit thans voorkomen is. Het mengen van grond met asphalt gaat het gemakkelijkst als het asfalt in emulsie-vorm in water verdeeld is. Gewone asfalt-emulsie zou echter bij het mengen met grond reeds onder de verwerking uiteenvallen of z.g. breken. Daarom heeft men een asfalt-emulsie van groote stabiliteit noodig, die slechts zeer langzaam uiteen valt, zooals b.v. de,,bitumuls Soil Stabiliser i) er een is. Dit blijkt o.a. daar uit, dat deze asfalt-emulsie met zuivere Portland Cement gemengd kan worden zonder daardoor te breken. Dit nieuwe asfalt-materiaal geeft dus de gelegenheid de aannierkeli ke draagkracht, die een grondmengsel kan hebben, te beschermen tegen vocht en dus ten volle te kunnen benutten. Zooals gezegd werden te Bandoeng, zij het dan ook op bescheiden schaal, enkele kampongwegen volgens deze nieuwe methode aangelegd. Voor zoover tot nu toe kon worden nagegaan, belooft dit systeem een ware uitkomst te zullen worden en een bevredigende oplossing te geven van het Afh. 2. Menging van grond en vraagstuk oni in zand met water (Ie bewerking) j ^ kampong op Menjampoernja tanah gemouk. n, ^ dengan pasir dan aer (menjam- ^^^' goedkoopere iioei-nja ke 1). wijze dan voor- 142 Afh. 3. Menging dei brei met asfalt-emulsie (2e bewerking). Menjampoernja dengan aspal-enuilsi ( ke 2). heen mogelijk geacht werd, wegen van voldoende sterkte te krijgen. Te Bandoeng werd voorloopig maar één weg aangelegd voor licht verkeer (Djalan Papaki) en drie voetpaden (Gang Kompathosianto, Gang Klenteng en Gang Wangsa). De lichte verkeersweg kreeg een verhardingsbreedte van 2,50 m en een verhardingsdikte van 6 cm. De weg werd eerst onder profiel gegraven. De uit de inkassing gegraven,,grond" werd langs de kanten bewaard en later weer gebruikt. De samenstelling der materialen was als volgt: 1 deel asfalt-emulsie, 14 deelen inkassings-grond 4 zand (8 deelen grond + 6 deelen zand), 1 : 14 : deelen grof en fijn grind (half om half, zie afb. 1). Bij de toepassing gaat men als volgt te werk: 18 1 / 1 bhk ) asfalt-eimilsie. 144., \ 8 blikke en f grond i 108 < 6 \ zand j 252 liter giond en rand 324 jl8 l grof grind 324 (18 ; fijn grmd 684 liter grof en fijn grindi 1:14.36 Ie hewerkin<^: In een houten bak mengt men 8 blikken grond en 6 blikken zand onder toevoeging van 70 tot 90 liter water, totdat een dunne brei verkregen wordt (afb. 2). 2e bewerking: Bij deze brei mengt men 1 blik asfalt-emulsie (afb. 3). 3e bewerking: Van deze hoeveelheid neemt men 1 blik en vermengt den inhoud met 3 blikken grind (grof en fijn) (afb. 4). 4e bewerking: De gemengde hoeveelheid der sub 3 genoemde bewerking wordt uitgespreid in de inkassing ter dikte van 6 cm, vervolgens flink aangestampt en daarna op de wijze van pleisterwerk beraapt", zoodat er geen grindkoppen te zien blijven. Ingeval het mengsel te droog blijkt moet er wat water overheen gesprenkeld worden. Teveel water doet geen schade, doch het drogen van het materiaal duurt dan alleen wat langer (afb. 4 t/m 8). ^) Een ander gelijksoortig preparaat is het z g. j.tt-'rolas". p

15 I 5e bewerking: Na 3 of 4 dagen is het materiaal hard en moet dan onmiddellijk worden geasfalteerd met 1 liter koude asfalt per m- (Socofalt of Cutback F.F.A., zie afb. 9). Wacht men daarmede te lang dan raakt het grind aan de oppervlakte los en pakt de asfalt niet. Eerst 15 a 20 minuten daarna over de asfalt een mengsel strooien van 1 deel asfalt en 30 deelen zand (tevoren onderling gemengd). Dit strooisel moet zéér dun worden aangebracht, zoodat slechts de putjes gevuld worden (afb. 10). Afb. 4. Mengsel gereed voor het aanbrengen in de inkasbing (3e en 4e bewerking). Tjanipoeran jang soedah balk boeat ditaroek di galihan (ke 3 dan ke 4). Afb. 5. Het onder profiel brengen van het mengsel in de inkassing (4e bewerking). Mengisinja galihan (ke 4). Afb 6. Het onder profiel brengen van het mengsel in de inkahsing (4e bewerking). Mengisinja gahhan (ke 4). y Afb 7. Het onder piofiel biengen van het mengsel in de inkasbing (4e bewerking). Mengisinja galihan (ke 4). Afb. 8 De verhaiding na den 4en dag. Aspalan pada 4 harinja sesoedahnja dikerdjakannja. a Afb. 9. Het asfalteeren van de verharding (5c bewerking). Menibikmnja lapisan aspal (ke 5), Afb. 10 Aanbrengen van het 1 : 30 asfalt-zandmengsel. Menoetoepnja lapisan aspal dengan tjanipoeran aspalpasir. 143

16 Den volgenden dag wordt de asfalthuid afgedekt met een J^ cm dikte zandlaag, waarna de weg onmiddellijk voor het verkeer kan worden open gesteld (afb 11 t/m 14) De kosten van een en ander bedragen per 20 m.' verharding 36 liter asfalt-emulsie 0,3 ni' inkassingsgrond uitgegraven 0,22 m^ zand 0,65 m3 grof grind 0,65 m-^ fijn grind loonen voor asfalteering a ƒ 0,08 - ƒ 2,88 0,18 = 1,35 = 2,85 = 3 = 0,05 0,30 1,85 1,95 1,80 2,- Totaal ƒ 10,83 dus per m^ verharding compleet rond ƒ 0,55 De oude methode van tras-betonpaden, welke 10 cm dik moesten zijn in een verhouding van 1 Portland Cement, 2 J/2 ^^n^ en 5 grind kostte pei 20 m-' 3,40 vat Portland Cement 1 m^ betonzand m^ betongrind loonen voor asfalteering (J4 litei per m-^) a ƒ 5,--ƒ 17,- 2,75= 2,75 2,85 = 5,70 1,80 Totaal ƒ dus per m- verharding compleet rond ƒ 1,40 Uit deze gegevens blijkt dus wel voldoende duidelijk, dat het nieuwe systeem heel wat voordeeliger uitkomt en dat men dus 2J^ maal zooveel wegoppervlak kan aanleggen als vroeger bij aanleg van betonpaden het geval was Er zal nu moeten worden afgewacht hoe deze wegen zich in den regentijd zullen houden Mocht de proef geslaagd blijken, dan kan dit een omkeer beteekenen in den wegenbouw voor kampongs en klein-womngbouw-complexen Proeven met wegen voor zwaarder verkeer worden met dit nieuwe systeem nog niet genomen, daar eerst de lesultaten met de kleinere wegen voor licht verkeer dienen te worden bestudeerd W C van Rietschoten ^^g^m^ss 1 Afh 11 Beeld van het wegoppervlak na het bestrooien met het genienyde zand (het voorweip is een dumistok) Roepanja atas djalan sesoedahnja teitoetoep dengan aspal-pasir Afh 12 Beeld van het wegopp^rvlak na de totale behandehng (het vooiwerp ib een zakmes) Roepanja atas djalan sesoedahnja stmota pakerdjakan seiesai Afb 13 De nieuwe kampongwesj vooi litht verkeer opengesteld (Djalan Papaki) Djalan jang di-aspal soedah dipake (Djalan Papaki) Afb 14 Kampong-voetpad van dezelfde constructie in gebruik (Gang Klenteng) Djalan kampoeng jang di-aspal tetapi oentoek djalan orang sahadja (Gang Klenteng) 144

17 PENDAPATAN BAROE OENTOEK ASPALAN DJALAN^ KAMPOENG. Oentoek aspalan djalan^ dalani kampoeng, Gemeente Bandoeng dahoeloe biasa niemake trasbeton jang terlapis dengan aspal. Demekian atoeran memperloekan biaja jang ta' sedikit: sampai ƒ 1.40 saben 1 m^. Sekarang poen mendapat atoeran jang amat rendah ongkosnja: hanja ƒ 0.55 saben 1 m- (liatlah itoengan biaja dalam karangan bahasa Belanda). Mengerdjakannja seperti diterangkan dibawah ini: 1. Dalani kotak dari kajoe ditjampoernja tanah genioek 8 blek dengan pasir 6 blek; niemake aer 70 1 sampai rjampoeran laloe ditanibah dengan aspal-emulsi ( Bitumuis soil stabiliser" atan Terolas") 1 blek banjaknja. 3. Tjampoeran no. 2 itoe ditjampoerkannja lagi dengan batoe ketjil kasar dengan haloes sampai 3 blek. 4. Djalan jang akan di-aspal di-galili sampai 6 cm dalamnja, dan di-isi poela dengan tjampoeran no. 3. Laloe ditoemboek dan di-plester dengan tjampoeran no. 2, soepaja batoe dapat tertoetoep semoeanja. Djika amat kenngnja, tjampoeran tadi boleh ditambali dengan aer. 5. Sesoedahnja 3 atau 4 hari laloe, jaitoe sesoedahnja dasaran no. 4 mendjadi kering, disiram poela dengan aspal dingin (Socofalt atau Cutback) sampai liabis 1 1 boeat 1 ni-, Sesoedahnja toenggoe 15 sampai 20 menit bisa nioelai toetoep dengan tjampoeran aspal 1 dengan pasir 30, akan tetapi ta' boleh amat tebal, kerena hanja boeat menoetoep lobang- sahadja. Pada ésokan-harinja djalan itoe soedah boleli dipake. DE FINANCIEELE RESULTATEN VAN EEN NIEUW VUILNISTRANSPORTSYSTEEM. In I.B.T. Locale Techniek" van 1934 No. 1 werd reeds melding gemaakt van een nieuwe methode voor vuiitransport, welke in de stadsgemeente Semarang als proef was toegepast, en waarvan de verwachtingen in verband met de te bereiken bezuinigingen op de bestaande systemen, vrij hoog werden aangeslagen. De methode berustte op een wijze van transporteeren van stadsvuil door middel van gewone rijwielen, waarachter bijwijze van aanhangwagen een vuilniswagentje met een inhoud van 0,5 m^' kon worden gekoppeld (afb. 1). Als voordeelen dezer transportmethode waren genoemd: 1. Een.snelle verwijdering van het vuil, aangezien de inlading uit de huizen, van de erven en wegen direct in deze karretjes kon geschieden en het transport naar de belten onmiddellijk na deze inlading plaats kon hebben. 2. Geen overlading van het vuil meer noodig was, zooals bij systemen, waarbij kleinere eenheden in grootere moeten worden overgeladen. 3. Het vuil schier op alle plaatsen, tot diep in de kampongs en ook b.v. in de passers ter plaatse in de karretjes kon worden ingeladen, aangezien deze karretjes zich bijna overal kunnen bewegen, hetgeen in vergelijking met systemen, waarbij van groote transportmiddelen als vrachtauto's, grobaks e.d. wordt gebruik gemaakt, een belangrijk voordeel beteekende. 4. De lage vervoerkosten. Het nieuwe systeem werd einde 1932 in het groot toegepast en in Juli 1933 i.v.m. de bereikte resultaten volledig in Semarang ingevoerd. De verwachting, dat op de jaarlijksche kosten der stadsreiniging door de gewijzigde methode van vervoer en de daarmede in verband staande andere vereenvoudigingen, een aanzienlijk bedrag zou worden bezuinigd, is volledig uitgekomen. Immers werd niet alleen op het transport een flinke bezuiniging verkregen, doch werd b.v. ook het toezicht op de schoonmaak eenvoudiger, omdat iedere wielrijder eveneens met het toezicht op de vegersploeg in de door hem behandelde" wijk kon worden belast. Bovendien konden de vegersploegen aanzienlijk worden ingekrompen omdat alle tijdroovende werkzaamheden van overladen wegvielen. Voor een juiste vergelijking der kosten voor de vuilophaal-, en vuilverwijderingsdiensten in verschillende gemeenten, zouden de diverse wijzen van vuiltransport, de mate van schoonhouden van wegen, kampongs, pasars, enz., de verschillende toegepaste methoden van vuilverwerking op de belten, eventueele vuilverbrandings-methoden, mede in beschouwing moeten worden genomen. T.a.v. Semarang zou dan moeten worden opgemerkt, dat in verband met den aard van de Midden-Javaansche bevolking, de kampongs dagelijks moeten worden gereinigd, in de meeste gevallen zelfs tweemaal daags, waarbij ook de kamponggoten een beurt krijgen. De wijze, waarop de bevolking in Midden-Java de wegen pleegt vuil te maken, vereischt t.a.v. de reiniging van wegen en kampongs nauwlettende zorg, aangezien een geringe verwaarloozing te dien aanzien tot verbreiding van besmettelijke ziekten aanleiding zou kunnen geven. Diverse wegen in de zeer dichtbebouwde Chineesche kamp en in de directe omgeving van de pasars moeten minstens vier maal daags worden aangeveegd. Het is in dit verband niet doenlijk een goede vergelijking te maken van de kosten, welke voor de reinigingsdiensten in hun geheel worden besteed, doch zal hier slechts de trans- Ajh. 1. Aanhangwagentje getrokken door wielrijder. Kereta sanipah jang dipasang diportpnjs van het blakang soeatoe speda. 145

18 Afb. 2 Aanhangwagcntjü vüortbevvogen door koeiie. Kereta sanipah sedang disoerol'iig oleli soeatoe koelie vuil in beschouwing worden genomen. Eenvoudigheidshalve zuilen, voor een goede vergelijking niet andere systeiuen, in hoofdzaak de transportkosten van het vuil in de benedenstad worden besproken. Zooals vioeger reeds werd beschreven, geschiedt het transport van het vuil in het heuvelterrein met dezelfde karretjes als in de benedenstad. Echter verrichten in de bovenstad geen wielnideis het werk, doch wordt elke gevulde aanhangwagen door denzelfden koelie, die met de vulling daarvan is belast (afb. 2), naai een klein loswalletje geduwd, waar het vuil in losse bakken wordt omgekiept. Deze bakken worden bi aankomst van den viachtauto op de body gerold, naar de in de benedenstad gelegen belten gereden en ginds weer van de vrachtauto's afgerold en geledigd (afb. 3 en 4). In totaal wordt op deze wijze ca. 80 m- vuil door middel van één vrachtauto naar de belten vervoerd, teiwijl het vuil uit de benedenstad en de Noordelijke gedeelten van het heuvelterrein, door wielniders naar de belten wordt getransporteerd tot een hoeveelheid van ca. 370 m'> per dag. Voor deze 370 ni'' vuilverwijdering zijn ongeveer 60 wielrijders noodig, die per dag ongeveer twaalf maal den afstand afleggen van hun wijk naar de belten en terug. Deze afstanden varieeren van ongeveer 1 tot 4 km. De gemiddelde dagcapaciteit per wielrijder bedraagt 6 m'' over een afstand van 3 km. Een wielrijder heeft tot zijn beschikking een rijwiel en twee aanhangwagentjes, waarvan er een als wisselbak fungeert. De vulling van de karretjes geschiedt n.l. door de vergersploeg, zoodat de wielrijder bij aankomst in de wijk tegen afgifte van een leeg karretje een gevuld karretje aan zijn rijwiel gekoppeld krijgt, dat op de belt door het beltpersoneel geledigd wordt en aan den wielrijder wordt teruggegeven. In de practijk is gebleken, dat normale rijwielen voor het bedrijf geschikt zijn. De nog in bedrijf zijnde rijwielen zijn alle van het Japansche model van f 20. per stuk, aangezien voor de proef niet te veel kon worden uitgegeven. Intusschen is gebleken, dat deze goedkoope rijwielen het nog ruim drie jaar kunnen uithouden. De tegenwoordig aan de markt zijnde rijwielen van Indisch fabrikaat kosten slechts 25 gulden, en zijn blijkens de berichten van den Directeur der Rijkswerken te Solo voor het doel zeer geschikt. Een afschrijvingstermijn van drie jaar voor een rijwiel kan als basis voor de berekening der kosten worden aangenomen, terwijl jaarlijks op een bedrag van ƒ 10. per rijwiel aan onderdeden en eventueele beschadigingen in het zeer ruwe bedrijf moet worden gerekend. Totaal kost dus een rijwiel ca. ƒ 20. aan onderhoud en afschrijving. Ook de aanhangwagentjes loopen ongeveer 3 jaren mee. Ze bestaan uit hoekijzer 30/30 en 40/40 en zijn bespannen met gevlochten gaas. De wielen zijn van eigen fabrikaat met verzwaard velgijzer, zwaardere spaken, rollagers en massieve banden, die het zeer lang uithouden. De aanmaakkosten bedragen per wagentje ca. ƒ 65.. Voor onderhoudskosten, in hoofdzaak voor vernieuwing van het gaas en spaken moet een bedrag van ƒ 15. per jaar worden gerekend. In totaal is dus voor een aanhangwagen te rekenen ca. ƒ per jaar aan onderhoud en afschrij- Afh. 3. Het afrollen van een leec;eii hak van een vrachtauto op een platform. Tenipat boeat meinindnh sanipah ka vrachtauto. Afb. 4 Leege bakken op losse oude buizen op een plntfoim Kotak- sanipah jang kosong ditaroek diatas pipa besi. 146

19 Een wielnjdei begint m Seniaiang op een daggeld van 50 et (In Solo 35 et ) Rekent men op een bedrag van 60 et. pei dag, dan is deze man daarmee goed betaald Het benoodigde bediag voor tianspoit van 6 m'^ vuil is dan ais volgt te beiekenen. 1 wielnjdei ƒ O 60 Onderhoud en afschrijving van 1 iijwiel ƒ = Onderhoud en atschiijving van 2 kaïretjes 2 X ƒ = ƒ 0 87 De kosten bediagen dus voor 6 m' lond 90 et ot 15 et. per in ^ gemiddeld ovei 3 km. Oorspronkelijk geschiedde het vuiltianspoit in Seniarang per sapigrobak, later pei paaidengro bak en viachtauto's en thans leeds geduiende 31/^ jaar per iijwiel vooi de benedenstad en pei vrachtauto vooi het vuil uit de bovenstad. Ook in Solo zijn de Rijkswerken van een systeem met sapigrobaks op luchtbanden overgegaan naai het systeem met rijwielen In verband met den zuidwaaits hellenden weg Poerwosan naai het centrum van de stad, waar de oude loop van de Kali Bengawan als belt dient, leggen ginds de wiehiideis giooteie afstanden per rit at, nl 6 a 8 km Met het nieuwe systeem woidt, veigeleken bij het oude met sapi's een aanmeikehjke nezuiniging beieikt De vrees, die men ooispionkehjk koesterde, dat het weik te veel van de vviehijdeis zou veigen, bleek volkomen ongegiond Het aantal uitvallers wegens ziekte ot vermoeienis is niet noemenswaaid, teivvijl sinds de instelling van het systeem biina geen mutaties onder de wiehiideis hebben plaats gehad De viaag naai een baantje als vuilnistiekkei blijtt nog steeds gioot. // ƒ / 77; Baldmiyc'! ONGKOS OENTOEK MENGANGKAT SAMPAH DENGAN PERATOERAN BAROE. Pada tahoen l')-!2 üemeente Semarang moelai mendjalankan peratocraii baioe olntoek niennjangkat sampah, dengan kereta k^tjil roda doewa lang ditarik dengan hpeda Itoe kereta jalah bisa moeat sampah sampe O 5 m', sedang satoe liaiinja dtngan kereta satoe dapet angkatan sampah 6 iii'' Denman hebeiapa keieta-speda model demekian sabeii hari-nja dapet terangkat 370 m^ sampah Itoe peratoeran baioe tiada sahadja lebili rendah üiigkosnja, akaii tetapi lebih serasi djoega daiipada angkatan dtiigan tjikai-lemboe atau viachlaiito, dlsb Sebab Ie ta' peiloe memindah moeatan ka K reta lain, dan 2e keret i-speda jang ketjil itoe bisa irasock dl semoea djalan, nianapoen jang amat soempit djoega, bisa masoek pasai, dlsb Boeat taiiknja, koeli jang mendjalan speda ta' begitoe keberatan djoega, banjak oiang jang soeka mengeidjakan itoe lm toekang-tank saben haii-nja dapat gadjih 'io et boeat pertamanja Dengan atoeran terseboet biaja oentoek mtngangkat sampah 6 m' hanja djatoeli 87 et (liatlah itoengan biaja dalam karangan bahasa Belanda) BERICHTEN Decentralisatiecongres Op het door de V \ loc Belangen in Mei l'h7 te Batavia te houden Deeentralisatiecongres zal op voorstel dei (jliiieente Batavia en met medeweiking dei N I Wegenvereeniging o a worden behandeld het onderwerp Hit dwaï sproficl \an stachwcgen Ter voorbereiding van de b"handeling en o a ten behoeve van een publicatie en van een bij het congres te honden tentoon stelling, wordt door de Soc Techn Commissie der V v 1 B, met medewerking der genoemde instanties, onder de stedelijke locale ressorten een enquête gehouden Behalve dat verzocht is om toezending van een aantal teekeningen en foto s van dwarsprofielen van verschillende soorten wegen, van kampoengpad tot hoofdverkeeisweg, zonder fouten en met leerzame fouten, is antwoord verzocht op de volgende vragen, die wij verkort weergeven 1 In hoeverre worden ontwerpen voor nieuwe wegen of wegverbeteringen voor de uitvoering gedetailleerd, b V m b t afwatering, boomen, onder- en bovengrondsche leidingen, kolken, palen, transforma torstations, enz "^ Heeft over deze detailleering vooraf al of niet bindend overleg plaats tusschen de (lemeente en de betr belanghebbenden (telefoon, electriciteitsmaatschappijen, enz ), resp tusschen de gemeentediensten onderling'^ 2 Welke breedten worden in ontwerpen aangehouden voor een rijbaan en voor een parkeerbaan'' Wordt hierbij veischil gemaakt voor wegen van verschillenden aard'' ^ Wat IS Uw standpunt m h t den aanleg van trottoirs"? Welke trottoirbrcedten worden toegepast' 4 Wat is Uw standpunt m b t den aanleg van fietspaden' Welke fietspadbreedten worden toegepast' 5 \\ orden voor ondergrondsche leidingen (bv kabels, waterleidingen enz ) in de wegproflelen strookcn met een bepaalde breedte en/of plaats in het profiel gcicserveeid' Zoo ja, op welke wijze en met welke bieedtematen' b Welke afstanden worden in acht genomen tusschen boomnjeii en paalrijen, tusschen kant trottoir en boomrij en tusschen boomen onderling in een boonirij' Eventueel deze maten op te geven voor verschil lende boomsoorten 7 Welke voorzieningen worden getroffen om den goeden groei te verzekeren van boomen, die in rij- of trottoirverhardingen staan' 8 üp welke wijze worden erfinritten behandeld bij de kiuisingen met fietspaden, trottoirs, hermen en goten' <) Wordt bij bepaalde wegprofielen gerekend op schaduwbeplanting op de voorenen, tb van den weg' Zoo ja, welke bemoeienis heeft de Gemeente dan met deze beplanting' 10 Zijn er elementen of omstandigheden mbt den weg, die in het algemeen aanleiding geven tot ontsiering van het weg- of stadsbeeld' Zoo ja, welke maatregelen worden dan daartegen genomen' Ook de meening van verschillende andere belanghebbende diensten en lichamen zal over dit onderweip worden gevraagd, o a van het Departement V en W, de Provincies, s 1 ands Plantentuin, den Telefoondienst, de Electriciteitsmaatschappijen enz Rooigelden. Het volgende, cenigszms verkort weergegeven londschnjven werd dd 2") Aug 11 door Gedeputeerden van W -Java toegezonden aan de Gemeenten en Regentschajv pen in hun lessort, men zic uaarovei ook de Opmctkin" op hl/ H4 147

20 ,, Aangezien het rooigeld geen belasting is, doch een retrihutief karakter draagt behooren de tarieven der rooigeiden in beginsel zoodanig te worden vastgesteld, dat de inkomsten de uitgaven zoo zuiver mogelijk dekken Nu is be/waarlijk een eonstant evenwieht tusschen eenerzij ds de inkomsten aan rooigeiden en anderzijds de kosten aan rooiwezen te bereiken, omdat daarbij verschillende wisselvallige factoren, o a de meer of mindere bouwbednjvigheid, een groote rol spelen Wel is echter te overwegen of de kosten van het iooiwezen met nog verder kunnen worden gedrukt en of de tarieven wellicht voor verdere verlaging vatbaai zijn, hierbij dient te worden bedacht, dat de lasten, welke slechts door een klem deel van de bevolking (bouwers) veroorzaakt worden niet ten laste van de geheele burgerij mogen worden gebracht en dat de tarieven ook met zoodanig mogen wolden opgezet dat deze het karakter van retributie gaan verhezen en in wezen een belastingheffing nabij komen Practisch komt het vorenstaande hieiop neer, dat een gemeenschap daar, waar de kosten van het rooiwezen ook na bezuiniging veel hooger zijn dan de opbrengst \ an de rooigeiden, tot versobei mg der bemoeiingen op roüigebied, en daar, waar het tegenovergestelde het geval is, tot verlaging der tarieven zal moeten overgaan indien voorts een tarief van rooigeiden de fmancieele draagkracht van de bevolking te boven gaat, dient een verlaging der rooigeiden mogelijk gemaakt te worden door de kosten, aan de uitvoering der bouwverordening verbonden, tot een lager peil terug te brengen, daartoe dienen dan allereerst de in die verordening aan de bouwwerken gestelde eischen te verminderen en te worden vereenvoudigd, waardoor tevens aan de, in den U bekenden B ü S van 20 Februari jl No 457/A uitgesproken, wenschen der Regeering tegemoetgekomen zou worden, zoo noodig kan de door Ü voorgezeten Raad overwegen de werking der bouwverordening mede te beperken door aan de vrijgestelde gebieden dan wel aan de vrijgestelde categonecn van bouwwerken uitbreiding te geven ' Keuring van Niet-Openbare Motorrijtuigen. Op verzoek van den Algemeenen Bond van Auto-belanghebbenden in Ned-indic (A B A N I ) wordt onder de aandacht gebracht van firma's en bedrijven, welke vracht- of bestelwagens hebben voor piive-vervoei (nietopenbare vrachtauto's), dat deze wagens na 1 Januari a s met zonder een keuringsmerk meer op den weg toegelaten mogen worden Het betreffende artikel van de huidig geldende WVO luidt Behoudens het bepaalde in lid 7 en de bij of kiachtens regeelingsverordening te stellen uitzonderingen mag een motorrijtuig met als openbaar rij- of voertuig worden gebruikt, indien het niet als zoodanig is goedgekeuid De herziene W V O, welke op 1 Jan as in werking treedt, stelt het volgende Het IS veiboden een autobus, vrachtauto, opleggei, aanhangwagen of openbaie personenauto te exploiteeren, indien met is voldaan aan de bi] of krachtens regeeringsverordening te stellen voorschriften betreffende de keuring Men gelieve voor 1 Dec as zijn wagens reeds op te geven voor de keuring Nieuw algemeen tarief voor het onderzoek van water. Hieronder wordt afgedrukt het Besluit van het Hoofd van den Dienst der Volksgezondheid van -io October j 1 no 33282/0, waarbij de nieuwe tarieven voor wateronderzoekingen zijn vastgesteld, welke op 1 Januari 10^7 in werking zullen treden De nieuwe tarieven zijn 25% lager gesteld dan de oude in verband met de huidige geringere betaalkracht van vrijwel alle waterleidingbedrijven vergeleken bij 1<)Ö, toen de oude tarieven werden vastgesteld Een nieuwigheid is ingevoerd in artikel 5 (zulks op advies van de Centrale Commissie voor Drinkwatervoorzieningen), waarbij is bepaald dat het Hoofd van den Dienst der Volksgezondheid geheel of gedeeltelijk vrijstelling van betaling kan verleenen voor onderzoekingen tbv den aanleg, verbetering, uitbreiding en vernieuwing van drinkwatervoorzieningen Alt 1 Voor het onderzoek van water op deszelfs geschiktheid als drinkwater, badwater, of als water voor huishoudelijk of industrieel gebruik, verricht aan een der daartoe ingerichte laboratoria van den Dienst der Volksgezondheid, IS verschuldigd a voor een volledig chemisch en bacteriologisch onderzoek zestig gulden per verricht onderzoek, b voor een volledig chemisch, of een volledig bacteriologisch onderzoek dertig gulden per verricht onderzoek, ( voor de geregelde hedrijfscontrole eener drinkwatervoorziening bij onderzoek eenmaal in de drie maanden, negentig gulden per jaar, bij talrijker onderzoekingen dan eenmaal per maand, een bedrag per jaar voor elk geval vast te stellen door het Hoofd van den Dienst der Volksgezondheid Art 2 Vooi het onderzoek van water op deszelfs geschiktheid als dimkwater, badwater, of als water vooi huishoudelijk of industrieel gebruik, met uitmakende een volledig chemisch en of bacteriologisch onderzoek, verricht in de in artikel 1 van dit tarief bedoelde laboratoria, of door eenig ander orgaan van den Dienst der Volksgezondheid, worden de kosten voor ieder geval zoowel voor ieder op zichzelfstaand onderzoek, als voor geregeld periodiek onderzoek, bepaald door het Hoofd van den Dienst der Volksgezondheid Art 3 Ten laste van dengene, ten behoeve van wien de onderzoekingen geschieden, komen voorts a de reis- en verblijfkosten van den met het onderzoek belasten ambtenaar, die daarvoor declareert volgens het I^eisreglement, /) de kosten van transport van de voor het onderzoek benoodigde apparaten en chemicaliën Art 4 De bepalingen in art 1 (sub a en b), in art 2 en in art 3 zijn niet van toepassing op vanwege den Dienst der Volksgezondheid ter uitoefening van het Staatstoezicht op de Volksgezondheid ingestelde onderzoekingen Art 5 Het Hoofd van den Dienst der Volksgezondheid behoudt zich de bevoegdheid voor, geheel of gedeeltelijk vrijstelling te verleenen van vergoeding van de kosten van wateronderzoek volgens het bepaalde in de artikelen 1, 2 en 3 van dit reglement, voorzoover het betreft a onderzoekingen ten behoeve van den eventueelen aanleg, uitbreiding, verbetering of vernieuwing van Overheids-watervoorzieningen, b onderzoekingen ten behoeve van den eventueelen aanleg, uitbreiding, verbetering of vernieuwing van particuliere watervoorzieningen, waarbij ter beoordeeling van het Hoofd van den Dienst der Volksgezondheid algemeene bevolkmgsbelangen in beteekenende mate zijn betrokken, ( onderzoekingen in andere, naar het oordeel van het Hoofd van den Dienst der Volksgezondheid daarvoor in aanmerking komende gevallen Amsterdamsche Raadhuisprijsvraag. Ongetwijfeld mede op aandrang en zeker tot verheugenis van een groot deel der Nedeilandsche bouwkundige wereld, waai in over dit onderwerp veel is gesproken en gepubliceerd, is op voorstel van B en W door den Raad van Amsterdam besloten een openbare prijsvraag uit te schrijven voor den bouw van het Raadhuis, zooals bekend, komt dit op het terrein van het voormalige Paleis voor Volksvlijt De prijsviaag zal zijn een zg samengestelde prijsvraag, bestaande uit een ideeenprijsvraag, waaraan een ieder kan deelnemen, gevolgd door een besloten prijj- V raag waartoe zij worden uitgenoodigd, wiei eerste ontwerp tot de besten behooren Het prijsvraag-programma is thans m bcweiking Examen Architect Locale Werken Bij voldoende deelname zal in Augustus 1<)37 een examen voor het diploma Architect Locale Werken van de Vereeniging vooi Locale Belangen worden afgenomen 148