Hoe werkt een rekenmachine?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Hoe werkt een rekenmachine?"

Transcriptie

1 Hoe werkt een rekenmachine? Uit welke hardware-componenten bestaat een rekenmachine? Welke instructies kan de machine uitvoeren? Practicum met de rekenmachine I Constante getallen Instructies van het type immediate Practicum met de rekenmachine II

2 Hoe werkt een rekenmachine? Uit welke hardware-componenten bestaat een rekenmachine? Welke instructies kan de machine uitvoeren? Practicum met de rekenmachine I Constante getallen Instructies van het type immediate Practicum met de rekenmachine II 2

3 Rekenmachine: vier hoofdcomponenten: Program Counter Instruction Memory Registers Arithmetic Logic Unit (ALU) 3

4 Samenhang tussen deze 4 hoofdcomponenten: 4

5 Architectuur van de rekenmachine 4 hoofdcomponenten: Arithmetic Logic Unit: het rekenorgaan 5

6 ALU S S0 Operator Functie Y = A + B 0 - Y = A B 0 & (bitwise AND) Y = A & B B wordt doorgelaten Y = B 6

7 Architectuur van de rekenmachine 4 hoofdcomponenten: Opslag van (tussen)resultaten 7

8 adres inhoud Registers data uitgangen (6 bits) (register)adres Hoeveel bits is het adres? Hoeveel bits is dit geheugen? 8

9 adres Inhoud (6 bits) Registers 6 data uitgangen (6 bits) (register)adres Hoeveel bits is het adres? 4 bits Hoeveel bits is dit geheugen? 2 4 * 6 = 256 bits 9

10 Datapad: Registers + ALU 0

11 Architectuur van de rekenmachine 4 hoofdcomponenten: Machinetaalprogramma; één geheugenplaats per instructie

12 Instruction Memory Adres (6 bits) Inhoud (4 bits) Machinecode Hoeveel instructies kunnen we in dit geheugen opslaan? Hoeveel bits is dit geheugen? 2

13 Instruction Memory Adres (6 bits) Inhoud (4 bits) Machinecode = instructies 2 6 x 4 = x 4 = bits 3

14 Architectuur van de rekenmachine 4 hoofdcomponenten: Houdt bij welke instructie wordt uitgevoerd 4

15 Instructiepad: PC + Instruction Memory 5

16 Hoe werkt een rekenmachine? Uit welke hardware-componenten bestaat een rekenmachine? Welke instructies kan de machine uitvoeren? Practicum met de rekenmachine I Constante getallen Instructies van het type immediate Practicum met de rekenmachine II 6

17 Terug naar de ALU S S0 Operator Functie Y = A + B 0 - Y = A B 0 & (bitwise AND) Y = A & B B wordt doorgelaten Y = B 7

18 Instructies S S0 Operator Instructie Functie ADD Y = A + B 0 - SUB Y = A B 0 & (bitwise AND) AND Y = A & B B wordt doorgelaten COPY Y = B 8

19 Instructies S S0 Operator Instructie Functie ADD Y = A + B 0 - SUB Y = A B 0 & (bitwise AND) AND Y = A & B B wordt doorgelaten COPY Y = B Instructie ADD rd, rs, rt SUB rd, rs, rt AND rd, rs, rt COPY rd, rt Betekenis Voorbeeld Optellen registers ADD $7, $3, $4 Aftrekken registers SUB $7, $3, $4 Bitwise-AND registers AND $7, $3, $4 Kopieer register COPY $7, $4 Instructieset rekenmachine Betekenis r7 r3 + r4 r7 r3 r4 r7 r3 & r4 r7 r4 9

20 Assembly Language S Syntax: ADD rd, rs, rt Voorbeeld: ADD $7, $5, $6 Betekenis: het getal in register 7 het getal in register 5 + het getal in register 6 20

21 Belangrijke abstractie: variabelen zijn registeradressen! c a + b // c wordt a + b rd rs + rt ADD $7, $5, $6 Het getal in register 7 wordt het getal in register 5 + het getal in register 6 2

22 Rekenmachine I 22

23 Timing Positieve klokflank PC = PC + Negatieve klokflank Data in Destination Register kloksignaal Duur klokpuls 23

24 Rekenmachine I SUB $7, $3, $4 7-5 = 2 24

25 Hoe werkt een rekenmachine? Uit welke hardware-componenten bestaat een rekenmachine? Welke instructies kan de machine uitvoeren? Practicum met de rekenmachine I Constante getallen Instructies van het type immediate Practicum met de rekenmachine II 25

26 Practicum met de Rekenmachine I Maak de opdrachten van paragaaf

27 Hoe werkt een rekenmachine? Uit welke hardware-componenten bestaat een rekenmachine? Welke instructies kan de machine uitvoeren? Practicum met de rekenmachine I Constante getallen Instructies van het type immediate Practicum met de rekenmachine II 27

28 Constante getallen Waarom zijn constante getallen zo belangrijk? Heel veel instructies bevatten een constant getal Waar worden constante getallen opgeslagen? In het instructiegeheugen Welke type instructies werken met constante getallen? Immediate instructies 28

29 Hoe werkt een rekenmachine? Uit welke hardware-componenten bestaat een rekenmachine? Welke instructies kan de machine uitvoeren? Practicum met de rekenmachine I Constante getallen Instructies van het type immediate Practicum met de rekenmachine II 29

30 Instructies van het type immediate Rekenmachine II kent vier instructies van het type immediate:. ADDI (ADD Immediate) 2. SUBI 3. ANDI 4. LOADI Bij de instructie ADDI wordt een constante opgeteld bij een variabele. Bij de instructie LOADI wordt een constante opgehaald uit het instructiegeheugen. 30

31 Datapad van een immediate-instructie Welke operatie voert de ALU uit bij een LOADI-instructie? 3

32 Instructietypen Rekenkundige en logische instructies ADD SUB AND Immediate instructies LOADI ADDI SUBI ANDI Datatransfer COPY 32

33 Instructieset van Rekenmachine II Instructie Betekenis Voorbeeld Betekenis ADD rd, rs, rt Optellen registers ADD $5, $6, $7 r5 r6 + r7 SUB rd, rs, rt Aftrekken registers SUB $5, $6, $7 r5 r6 - r7 AND rd, rs, rt Bitwise AND registers AND $5, $6, $7 r5 r6 & r7 COPY rd, rt Copy register COPY $3, $2 r3 r2 ADDI rd, rs, imm Optellen register en constante ADDI $5, $6, 0x234 r5 r6 + 0x234 SUBI rd, rs, imm Aftrekken register en constante SUBI $7, $6, 0x234 r7 r6-0x234 ANDI rd, rs, imm Bitwise AND register en const. ANDI $5, $6, 0d34 r5 r6 & 0d34 LOADI rd, imm Laad getal in register LOAD $, 0x 0020 r 0x

34 Hoe werkt een rekenmachine? Uit welke hardware-componenten bestaat een rekenmachine? Welke instructies kan de machine uitvoeren? Practicum met de rekenmachine I Constante getallen Instructies van het type immediate Practicum met de rekenmachine II 34

35 Rekenmachine II 35

36 Practicum met de Rekenmachine II Maak de opdrachten van paragaaf 3.6 en

Hoe werkt een computer precies?

Hoe werkt een computer precies? Hoe werkt een computer precies? Met steun van stichting Edict Ben Bruidegom & Wouter Koolen-Wijkstra AMSTEL Instituut Universiteit van Amsterdam Overview Introductie SIM-PL Simulatietool voor werking computer

Nadere informatie

Van Poort tot Pipeline. Ben Bruidegom & Wouter Koolen-Wijkstra AMSTEL Instituut Universiteit van Amsterdam

Van Poort tot Pipeline. Ben Bruidegom & Wouter Koolen-Wijkstra AMSTEL Instituut Universiteit van Amsterdam Van Poort tot Pipeline Ben Bruidegom & Wouter Koolen-Wijkstra AMSTEL Instituut Universiteit van Amsterdam Van Poort tot Pipeline Pipeline processor One cycle machine Calculator File of registers Assembly

Nadere informatie

Antwoorden vragen en opgaven Basismodule

Antwoorden vragen en opgaven Basismodule Antwoorden vragen en opgaven Basismodule Antwoorden van vragen en opgaven van hoofdstuk 1 1. Is elke combinatorische schakeling een digitale schakeling? Zo nee, waarom niet? Antwoord: Elke combinatorische

Nadere informatie

Proeftentamen in1211 Computersystemen I (Opm: de onderstreepte opgaven zijn geschikt voor de tussentoets)

Proeftentamen in1211 Computersystemen I (Opm: de onderstreepte opgaven zijn geschikt voor de tussentoets) TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT Faculteit Informatietechnologie en Systemen Afdeling ISA Basiseenheid PGS Proeftentamen in1211 Computersystemen I (Opm: de onderstreepte opgaven zijn geschikt voor de tussentoets)

Nadere informatie

Digitale technieken Deeltoets II

Digitale technieken Deeltoets II Digitale technieken Deeltoets II André Deutz 11 januari, 2008 De opgaven kunnen uiteraard in een willekeurige volgorde gemaakt worden geef heel duidelijk aan op welke opgave een antwoord gegegeven wordt.

Nadere informatie

HOE WERKT EEN COMPUTER NU PRECIES?

HOE WERKT EEN COMPUTER NU PRECIES? FACULTEIT DER NATUURWETENSCHAPPEN, WISKUNDE EN INFORMATICA UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM HOE WERKT EEN COMPUTER NU PRECIES? VO-MODULE DIGITALE TECHNIEK EN ARCHITECTUUR BEN BRUIDEGOM AMSTEL INSTITUUT FNWI

Nadere informatie

De computer als processor

De computer als processor De computer als processor DE FYSIEKE COMPUTER Componenten van de computerconfiguratie Toetsenbord Muis Scanner Microfoon (Extern geheugen) Invoerapparaten Uitvoerapparaten Monitor Printer Plotter Luidspreker

Nadere informatie

Hoofdstuk 7. Computerarchitectuur

Hoofdstuk 7. Computerarchitectuur Hoofdstuk 7 Computerarchitectuur 1 controlebus CPU MEMORY I/O databus adresbus Figuur 71 Schematische opbouw van een computersysteem 8 Figuur 72 Een busverbinding Buslijn Out E A In Out E B In Out E C

Nadere informatie

SIM-PL, auteursomgeving voor digitale componenten

SIM-PL, auteursomgeving voor digitale componenten SIM-PL, auteursomgeving voor digitale componenten Ben Bruidegom en Wouter Koolen-Wijkstra, AMSTEL-insituut UvA Samenvatting SIM-PL is een auteursomgeving om componenten te construeren en te simuleren voor

Nadere informatie

scc = b) CD AB

scc = b) CD AB Computerarchitectuur en -organisatie (213030) Dinsdag 21 januari 2040, 13.30 17.00 uur 7 bladzijden met 8 opgaven 4 bladzijden met documentatie Let op: Vul het tentamenbriefje volledig in (d.w.z. naam,

Nadere informatie

Antwoorden zijn afgedrukt!!!!!!!

Antwoorden zijn afgedrukt!!!!!!! Computerorganisatie INF/TEL (233) februari 2, 9. 2.3 uur 8 bladzijden met 9 opgaven 3 bladzijden met documentatie Let op: Vul het tentamenbriefje volledig in (d.w.z. naam, studentnummer, naam vak, vakcode,

Nadere informatie

assembleertaal F. Vonk versie

assembleertaal F. Vonk versie 2017 assembleertaal F. Vonk versie 1 8-8-2017 inhoudsopgave 1. inleiding... - 3-2. Zeer Eenvoudige Processor v2 (ZEP2)... - 4-3. de code, simulator en geheugen... - 6-4. optellen... - 11-5. vermenigvuldigen...

Nadere informatie

scc =!F3.!F2 b) CD AB

scc =!F3.!F2 b) CD AB Computerarchitectuur en -organisatie (213030) Dinsdag 21 januari 2040, 13.30 17.00 uur 7 bladzijden met 8 opgaven 4 bladzijden met documentatie Let op: Vul het tentamenbriefje volledig in (d.w.z. naam,

Nadere informatie

VRIJ TECHNISCH INSTITUUT Burg.Geyskensstraat 11 3580 BERINGEN. De PLC geïntegreerd in de PC. Vak: Toegepaste informatica Auteur: Ludwig Theunis

VRIJ TECHNISCH INSTITUUT Burg.Geyskensstraat 11 3580 BERINGEN. De PLC geïntegreerd in de PC. Vak: Toegepaste informatica Auteur: Ludwig Theunis Burg.Geyskensstraat 11 3580 BERINGEN De PLC geïntegreerd in de PC. Vak: Toegepaste informatica Auteur: Ludwig Theunis Versie: vrijdag 2 november 2007 2 Toegepaste informatica 1 De Microprocessor Zowel

Nadere informatie

Project Digitale Systemen

Project Digitale Systemen Project Digitale Systemen Case Study The Double Dabble algorithme Jesse op den Brouw PRODIG/2014-2015 Introductie Double Dabble In de digitale techniek wordt veel met decimale getallen gewerkt, simpelweg

Nadere informatie

11011 Processor MMI Intro. Binaire representatie. Computer: Logische opbouw (Von Neumann) 3-input 1-hot detector.

11011 Processor MMI Intro. Binaire representatie. Computer: Logische opbouw (Von Neumann) 3-input 1-hot detector. NOT NOT NOT NOT NOT NOT 9-09-7 Intro MMI The Digital World 2 Peter van Kranenburg Vandaag: Terugblik vorige week Werking CPU Soorten instructies Werking CPU Cache Pipelining Digitale representatie Tekst

Nadere informatie

Samenvatting Computer Architectuur 2006-2007

Samenvatting Computer Architectuur 2006-2007 Sequentiële logica Wat is sequentiële logica We noemen dit ook wel final state machine. Het neemt een ingang en een huidige toestand en vertaalt die via een combinatorische functie in een uitgang en een

Nadere informatie

Les B-03 Technologie: de werking van de processor

Les B-03 Technologie: de werking van de processor Les B-03 Technologie: de werking van de processor 2008, David Lans 3.0. Doel De gebruiker van een computer voert begrijpelijke informatie in (opdrachten, procedures, programma s, gegevens, bestanden) en

Nadere informatie

Microcontrollers Week 1 Introductie microcontroller Jesse op den Brouw INLMIC/2014-2015

Microcontrollers Week 1 Introductie microcontroller Jesse op den Brouw INLMIC/2014-2015 Microcontrollers Week 1 Introductie microcontroller Jesse op den Brouw INLMIC/2014-2015 Computersysteem Een systeem dat rekenkundige operaties, data manipulaties en beslissingen kan uitvoeren, aan de hand

Nadere informatie

Java virtuele machine JVM

Java virtuele machine JVM Implementatie Java Java virtuele machine JVM Java programma vertaald naar byte code instructies Byte code instructies uitgevoerd door JVM JVM is processor architectuur kan in principe in hardware worden

Nadere informatie

Tentamen Computersystemen

Tentamen Computersystemen Tentamen Computersystemen baicosy06 2e jaar bachelor AI, 2e semester 24 september 2013 13u-15u IWO 4.04A (blauw), Academisch Medisch Centrum, Meidreef 29, Amsterdam ZuidOost Het is niet toegestaan de communicatie

Nadere informatie

von-neumann-architectuur Opbouw van een CPU Processoren 1 december 2014

von-neumann-architectuur Opbouw van een CPU Processoren 1 december 2014 von-neumann-architectuur Opbouw van een CPU Processoren 1 december 2014 Herhaling: Booleaanse algebra (B = {0,1},., +, ) Elke Booleaanse functie f: B n B m kan met., +, geschreven worden Met Gates (electronische

Nadere informatie

Hoofdstuk 2. De Von Neumann-architectuur

Hoofdstuk 2. De Von Neumann-architectuur Input Interface Output Interface Informatica Deel III Hoofdstuk 2 De Von Neumann-architectuur 2.1. Organisatie. De overgrote meerderheid der digitale computers zijn georganiseerd zoals weergegeven in fig.

Nadere informatie

informatica. hardware. overzicht. moederbord CPU RAM GPU architectuur (vwo)

informatica. hardware. overzicht. moederbord CPU RAM GPU architectuur (vwo) informatica hardware overzicht moederbord CPU RAM GPU architectuur (vwo) 1 moederbord basis van de computer componenten & aansluitingen chipset Northbridge (snel) Southbridge ("traag") bussen FSB/HTB moederbord

Nadere informatie

EE1410: Digitale Systemen BSc. EE, 1e jaar, , 10e hoorcollege

EE1410: Digitale Systemen BSc. EE, 1e jaar, , 10e hoorcollege EE1410: Digitale Systemen BSc. EE, 1e jaar, 2012-2013, 10e hoorcollege Arjan van Genderen, Stephan Wong, Computer Engineering 13-5-2013 Delft University of Technology Challenge the future Hoorcollege 10

Nadere informatie

Inleiding Digitale Techniek

Inleiding Digitale Techniek Inleiding Digitale Techniek Week 4 Binaire optellers, tellen, vermenigvuldigen, delen Jesse op den Brouw INLDIG/25-26 Optellen Optellen is één van meest gebruikte rekenkundige operatie in digitale systemen.

Nadere informatie

Computerarchitectuur en netwerken. Memory management Assembler programmering

Computerarchitectuur en netwerken. Memory management Assembler programmering Computerarchitectuur en netwerken 2 Memory management Assembler programmering Lennart Herlaar 10 september 2018 Inhoud 1 Protectie: Hoe het O.S. programma s tegen elkaar kan beschermen modes memory management

Nadere informatie

Microcontrollers Week 2 Opbouw ATmega32 controller, instructies Jesse op den Brouw INLMIC/2014-2015

Microcontrollers Week 2 Opbouw ATmega32 controller, instructies Jesse op den Brouw INLMIC/2014-2015 Microcontrollers Week 2 Opbouw ATmega32 controller, instructies Jesse op den Brouw INLMIC/2014-2015 Blokdiagram ATmega32 2 ATmega32 Features 131 instructies 32 KB Flash ROM programmageheugen 2 KB Intern

Nadere informatie

Microcontrollers Week 4 Introductie microcontroller Jesse op den Brouw (met dank aan Ben Kuiper) INLMIC/

Microcontrollers Week 4 Introductie microcontroller Jesse op den Brouw (met dank aan Ben Kuiper) INLMIC/ Microcontrollers Week 4 Introductie microcontroller Jesse op den Brouw (met dank aan Ben Kuiper) INLMIC/2018-2019 Week 3 Lussen Ontdenderen Stack Parameteroverdracht 2 Wachtlussen In een programma willen

Nadere informatie

De CPU in detail Hoe worden instruc4es uitgevoerd? Processoren 28 februari 2012

De CPU in detail Hoe worden instruc4es uitgevoerd? Processoren 28 februari 2012 De CPU in detail Hoe worden instruc4es uitgevoerd? Processoren 28 februari 2012 Tanenbaum hoofdstuk 2 von Neumann - architectuur. Tanenbaum, Structured Computer Organiza4on, FiMh Edi4on, 2006 Pearson Educa4on,

Nadere informatie

Studentnummer:... Opleiding:...

Studentnummer:... Opleiding:... Computerorganisatie INF/TEL (233) februari 2, 9. 2.3 uur 8 bladzijden met 9 opgaven 3 bladzijden met documentatie Let op: Vul het tentamenbriefje volledig in (d.w.z. naam, studentnummer, naam vak, vakcode,

Nadere informatie

Wouter Geraedts Processen & Processoren

Wouter Geraedts Processen & Processoren FACULTEIT DER NATUURWETENSCHAPPEN, WISKUNDE EN INFORMATICA Wouter Geraedts Overzicht Welkom op het 5 e werkcollege van Processen & Processoren! Uitwerkingen vorige opgavenserie Behandelen (oefen)opgaven

Nadere informatie

Inleiding microcontrollers. Week 2 Introductie microcontroller Jesse op den Brouw (met dank aan Ben Kuiper) INLMIC/

Inleiding microcontrollers. Week 2 Introductie microcontroller Jesse op den Brouw (met dank aan Ben Kuiper) INLMIC/ Inleiding microcontrollers Week 2 Introductie microcontroller Jesse op den Brouw (met dank aan Ben Kuiper) INLMIC/2018-2019 Week 2 Datapad AVR-CPU Registers ALU Programmageheugen Fetch-decode-execute Instructies

Nadere informatie

Jörg R. Hörandel Afdeling Sterrenkunde http://particle.astro.ru.nl/goto.html?prog1516

Jörg R. Hörandel Afdeling Sterrenkunde http://particle.astro.ru.nl/goto.html?prog1516 Jörg R. Hörandel Afdeling Sterrenkunde http://particle.astro.ru.nl/goto.html?prog1516 1 Jörg R. Hörandel Afdeling Sterrenkunde http://particle.astro.ru.nl/goto.html?prog1516 2 wiskunde om 8:45 in HG00.023

Nadere informatie

Tentamen Computersystemen

Tentamen Computersystemen Tentamen Computersystemen baicosy6 2e jaar bachelor AI, 2e semester 21 oktober 213, 9u-11u OMHP D.9 vraag 1 Van een Single Cycle Harvard machine hebben de componenten de volgende propagation delay time:

Nadere informatie

Tentamen Computersystemen

Tentamen Computersystemen Tentamen Computersystemen baicosy06 2e jaar bachelor AI, 2e semester 23 september 2013 13u-15u IWO 4.04A (blauw), Academisch Medisch Centrum, Meidreef 29, Amsterdam ZuidOost Het is niet toegestaan communicatieapparatuur

Nadere informatie

Proeftentamen in1211 Computersystemen I (NB de onderstreepte opgaven zijn geschikt voor de tussentoets)

Proeftentamen in1211 Computersystemen I (NB de onderstreepte opgaven zijn geschikt voor de tussentoets) TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT Faculteit Informatietechnologie en Systemen Afdeling ISA Basiseenheid PGS Proeftentamen in1211 Computersystemen I (NB de onderstreepte opgaven zijn geschikt voor de tussentoets)

Nadere informatie

Computerarchitectuur. H&P Appendix A: Instruction Set Principles

Computerarchitectuur. H&P Appendix A: Instruction Set Principles Computerarchitectuur H&P Appendix A: Instruction Set Principles Kristian Rietveld http://ca.liacs.nl/ Instruction Sets Een processor moet precies worden verteld wat deze moet doen. Dit staat opgeschreven

Nadere informatie

Computerarchitectuur. H&P Appendix A: Instruction Set Principles

Computerarchitectuur. H&P Appendix A: Instruction Set Principles Computerarchitectuur H&P Appendix A: Instruction Set Principles Kristian Rietveld http://ca.liacs.nl/ Instruction Sets Een processor moet precies worden verteld wat deze moet doen. Dit staat opgeschreven

Nadere informatie

Digitale en analoge technieken

Digitale en analoge technieken Digitale en analoge technieken Peter Slaets February 14, 2006 Peter Slaets () Digitale en analoge technieken February 14, 2006 1 / 33 Computerarchitectuur 1 Processors 2 Primair geheugen 3 Secundair geheugen

Nadere informatie

DE INTERACTIEVE SHELL

DE INTERACTIEVE SHELL Hoofdstuk2 De interactieve shell 6 Hoofdstuk 2 DE INTERACTIEVE SHELL In dit hoofdstuk behandelen we: Integers (gehele getallen) en getallen met drijvende komma Expressies Waarden Operatoren Het evalueren

Nadere informatie

VAN HET PROGRAMMEREN. Inleiding

VAN HET PROGRAMMEREN. Inleiding OVERZICHT VAN HET PROGRAMMEREN Inleiding Als je leert programmeren lijkt het nogal overweldigend om die eerste stappen te doorworstelen. Er zijn dan ook heel wat programmeertalen (Java, Ruby, Python, Perl,

Nadere informatie

Computerarchitectuur en Netwerken. Computerarchitectuur

Computerarchitectuur en Netwerken. Computerarchitectuur Computerarchitectuur en Netwerken 1 Computerarchitectuur Lennart Herlaar 2 september 2015 Opbouw van het vak Eerst (6 keer) over de opbouw van computer en operating system Collegedictaat Systeemarchitectuur

Nadere informatie

Beter, Sneller, Mooier. Processoren 12 januari 2015

Beter, Sneller, Mooier. Processoren 12 januari 2015 Beter, Sneller, Mooier Processoren 12 januari 2015 Beter! Sneller! Krachtigere CPU: maak instructies die meer doen Snellere CPU: pipeline, out-of-order execution Sneller RAM: cache meer mogelijkheden...

Nadere informatie

Jan Genoe KHLim. Reken schakelingen. Jan Genoe KHLim

Jan Genoe KHLim. Reken schakelingen. Jan Genoe KHLim Jan Genoe KHLim Meestal aangewend in digitale computers optellers optellers-aftrekkers Vermenigvuldigers ingebed in een grotere rekeneenheid ALU (Arithmetic and logical unit) 2 Talstelsels definitie Tiendelig

Nadere informatie

Indirecte adressering

Indirecte adressering Indirecte adressering 1 pagina 1 Absolute adressering - Directe adressering Operand Operand- Supplementaire Beschrijving adres toegangsbreedte (voorbeeld) I 37.4 byte, woord, Ingangen dubbelwoord Q 27.7

Nadere informatie

VAN HET PROGRAMMEREN. Inleiding. Het spiraalmodel. De programmeertaal. vervolgens de berekening van het totale bedrag, incl. BTW:

VAN HET PROGRAMMEREN. Inleiding. Het spiraalmodel. De programmeertaal. vervolgens de berekening van het totale bedrag, incl. BTW: OVERZICHT VAN HET PROGRAMMEREN Inleiding Als je leert programmeren lijkt het nogal overweldigend om die eerste stappen te doorworstelen. Er zijn dan ook heel wat programmeertalen (Java, Ruby, Python, Perl,

Nadere informatie

Processoren. Marc Seutter & David N. Jansen 10 November 2014

Processoren. Marc Seutter & David N. Jansen 10 November 2014 Processoren Marc Seutter & David N. Jansen 10 November 2014 Leerdoelen Inzicht krijgen in de opbouw van de hardware van een computer en de instructies van een processor. je construeert een (eenvoudige)

Nadere informatie

Computerarchitectuur. H&P App. C. Pipelining

Computerarchitectuur. H&P App. C. Pipelining Computerarchitectuur H&P App. C. Pipelining Kristian Rietveld http://ca.liacs.nl/ Motivatie Pipelining is een techniek die tegenwoordig in iedere CPU wordt gebruikt om de performance te verbeteren. Idee:

Nadere informatie

Computerarchitectuur en netwerken. Memory management Assembler programmering

Computerarchitectuur en netwerken. Memory management Assembler programmering Computerarchitectuur en netwerken 2 Memory management Assembler programmering Lennart Herlaar 12 september 2016 Inhoud 1 Protectie: Hoe het O.S. programma s tegen elkaar kan beschermen modes memory management

Nadere informatie

De Arduino-microcontroller in de motorvoertuigentechniek (8)

De Arduino-microcontroller in de motorvoertuigentechniek (8) De Arduino-microcontroller in de motorvoertuigentechniek (8) E. Gernaat (ISBN 978-90-79302-11-6) 1 Assembly (Assembleertaal) 1.1 Inleiding De Arduino kan ook in assembleertaal (assembly) worden geprogrammeerd.

Nadere informatie

Tentamen Computerorganisatie in aug. 1999, uur. N.B.: Dit tentamen bestaat uit 30 opgaven Totaal aantal bladzijden: 9

Tentamen Computerorganisatie in aug. 1999, uur. N.B.: Dit tentamen bestaat uit 30 opgaven Totaal aantal bladzijden: 9 TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT Faculteit Informatietechnologie en Systemen Subfaculteit Technische Wiskunde en Informatica Werkeenheid Technische Informatica Tentamen Computerorganisatie in101 27 aug. 1999,

Nadere informatie

Werking van computersystemen (T )

Werking van computersystemen (T ) Tentamenopgaven Cursus Werking van computersystemen (T.16.1.4.1) Tentamennummer Voorbeeld 1 Versienummer 1 Datum ieder moment Duur 19.00-22.00 Dit voorblad dient u, voorzien van uw naam en handtekening,

Nadere informatie

Digitale technieken Microprocessoren

Digitale technieken Microprocessoren Digitale technieken Microprocessoren ir. Patrick Colleman Inhoudstafel Inhoudstafel. Afkortingen. Inleiding - voorwoord 1 Hoofdstuk 1 : Voorstelling van getallen en karakters. 2 1.1 Voorstelling van binaire

Nadere informatie

Bachelor Kunstmatige Intelligentie

Bachelor Kunstmatige Intelligentie Computer Systemen baicosy06 Bachelor Kunstmatige Intelligentie Deeltentamen Datum: 25 september 2015 Tijdstip: 13u-15u Aantal pagina s (inclusief voorblad): 12 Aantal vragen: 6 VOORDAT U BEGINT Controleer

Nadere informatie

Assembly en Assemblers. Processoren 5 januari 2015

Assembly en Assemblers. Processoren 5 januari 2015 Assembly en Assemblers Processoren 5 januari 2015 Doel van vandaag Ik heb al losse eindjes over assembly verteld en een voorbeeldprogramma doorlopen. vandaag: algemeen + systematisch overzicht Programmeertalen

Nadere informatie

2 Algemene opbouw van een computersysteem

2 Algemene opbouw van een computersysteem Procescomputer E. Gernaat 1 Microprocessoren algemeen Informatie-verwerking zoals behandeld is momenteel vrijwel geheel overgenomen door microprocessoren. Wanneer we voortborduren op het idee van combinatorische

Nadere informatie

Practicum 1: Construeer je eigen microprocessor

Practicum 1: Construeer je eigen microprocessor Practicum 1: Construeer je eigen microprocessor Processen en processoren 19 april 2011 1 Inleiding Doel van deze opdracht is het een werkende, eenvoudige microprocessor te maken volgens de specificaties

Nadere informatie

Oefeningen Interpretatie I Reeks 6 : Registermachines

Oefeningen Interpretatie I Reeks 6 : Registermachines Oefeningen Interpretatie I Reeks 6 : Registermachines Deze oefeningenreeks behandelt het beschrijven van computationele processen aan de hand van registermachineprogrammaʼs. Registermachines manipuleren

Nadere informatie

Informatica Universiteit van Amsterdam. Een multi-architectuur C-compiler voor SIM-PL. Robin Perz. 20 augustus Bachelor Informatica

Informatica Universiteit van Amsterdam. Een multi-architectuur C-compiler voor SIM-PL. Robin Perz. 20 augustus Bachelor Informatica Bachelor Informatica Informatica Universiteit van Amsterdam Een multi-architectuur C-compiler voor SIM-PL Robin Perz 20 augustus 2013 Supervisor(s): Toto van Inge (UvA) Signed: Toto van Inge (UvA) 2 Samenvatting

Nadere informatie

De samenvatting van hoofdstuk 3 van enigma

De samenvatting van hoofdstuk 3 van enigma De samenvatting van hoofdstuk 3 van enigma Verloop van communicatie -letterteken printer (schrijftransactie). -ieder apparaat heeft een unieke code. -CPU zet adres en code op de bus. -printer herkent adres

Nadere informatie

Inleiding Digitale Techniek

Inleiding Digitale Techniek Inleiding Digitale Techniek Week 5 2 s complement representatie, BCD-optellen Jesse op den Brouw INLDIG/2015-2016 Introductie negatieve getallen Tot nu toe zijn alleen positieve getallen (en nul) behandeld.

Nadere informatie

Getalformaten, timers en tellers

Getalformaten, timers en tellers Getalformaten, timers en tellers S_CU CU S PV R CV DEZ CV_BCD S_ODT S TV BI R BCD 1 pagina 1 Getalformaten (16 bits) PG CPU BCD W#16#296 Voorteken (+) 2 9 6 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 1 0 1 1 0 Positieve getallen

Nadere informatie

Hfdst. 2: COMBINATORISCH PROGRAMMEREN

Hfdst. 2: COMBINATORISCH PROGRAMMEREN 2.1. Basisinstructies: 2.1.1. Ja-functie: Indien je een normaal open schakelaar bedient, moet de lamp oplichten. Waarheidstabel: Booleaanse schrijfwijze: Q0.0 = I0.0 2.1.2. Niet-functie: Waarheidstabel:

Nadere informatie

Informatica gaat net zo min over computers als astronomie gaat over telescopen. (Edsger W. Dijkstra)

Informatica gaat net zo min over computers als astronomie gaat over telescopen. (Edsger W. Dijkstra) 1. inleiding Informatica gaat net zo min over computers als astronomie gaat over telescopen. (Edsger W. Dijkstra) Om informatica toe te passen en "tot leven te brengen" hebben we computer hardware (computers)

Nadere informatie

Uitwerking oefententamen Computerarchitectuur December 2016

Uitwerking oefententamen Computerarchitectuur December 2016 Uitwerking oefententamen Computerarchitectuur December 2016 I.a. De overall CPI kan worden berekend met de formule n IC i CPI Instruction count CPI i voor de ratio vullen we telkens de geven frequentie

Nadere informatie

Dealer instructie. SE serie 2008 versie 009

Dealer instructie. SE serie 2008 versie 009 Dealer instructie SE serie 2008 versie 009 Inhoudsopgave 1 Dealer F.A.Q... 3 1.1 Dealer frequently Asking Questions... 3 1.2 Initalisatiecodes... 4 1.3 Grafisch bericht (=grafische commerciële boodschap)...

Nadere informatie

Let op dat de scoping regels gerespecteerd blijven; het volgende voorbeeld mag geen fout melden.

Let op dat de scoping regels gerespecteerd blijven; het volgende voorbeeld mag geen fout melden. Vrije Universiteit Brussel Faculteit Wetenschappen Vakgroep Computerwetenschappen Academiejaar 2009 2010: tweede examenzittijd Interpretatie van Computerprogrammaʼs I schriftelijke test Voorafgaandelijk:

Nadere informatie

Sequentiële gepijplijnde machine

Sequentiële gepijplijnde machine Sequentiële gepijplijnde machine Samenvatting controlesignalen Als we de controlesignalen van vorig hoofdstuk nemen, kunnen we per cyclus een naam geven aan de stap. We plaatsen hiervoor wel de registerbeschrijving

Nadere informatie

Rekenen met computergetallen

Rekenen met computergetallen Rekenen met computergetallen Getallenstelsel en notaties Getallen in computers zijn opgebouwd met het kleinste element dat een computer kent: een bit. Een bit kan twee logische waardes bevatten, een nul

Nadere informatie

Examen computerarchitectuur

Examen computerarchitectuur Examen computerarchitectuur Vrijdag 6 juni 2008, 14:00 Prof. Koen De Bosschere Naam, Voornaam: Richting: Belangrijk 1. Vergeet niet uw naam en voornaam te vermelden. 2. Schrijf de antwoorden in de daarvoor

Nadere informatie

Software Reverse Engineering. Jacco Krijnen

Software Reverse Engineering. Jacco Krijnen Software Reverse Engineering Jacco Krijnen Opbouw Inleiding en definitie Techniek Assemblers/Disassemblers Compilers/Decompilers Toepassingen Security Overige Softwarebeveiliging Piracy Anti RE technieken

Nadere informatie

2. Optellen en aftrekken van gelijknamige breuken

2. Optellen en aftrekken van gelijknamige breuken 1. Wat is een breuk? Een breuk Een breuk is een verhoudingsgetal. Een breuk geeft aan hoe groot een deel is van een geheel. Stel een taart is verdeeld in stukken. Je neemt 2 stukken van de taart. Je hebt

Nadere informatie

De AT90CAN microprocessor van ATMEL in de motorvoertuigentechniek (2)

De AT90CAN microprocessor van ATMEL in de motorvoertuigentechniek (2) De AT90CAN microprocessor van ATMEL in de motorvoertuigentechniek (2) Timloto o.s. / E. Gernaat / ISBN 978-90-79302-06-2 Op dit werk is de Creative Commens Licentie van toepassing. Uitgave: september 2012

Nadere informatie

Studentnummer:... Opleiding:... a) Met welke term wordt het interface tussen software en hardware van een processor aangeduid?

Studentnummer:... Opleiding:... a) Met welke term wordt het interface tussen software en hardware van een processor aangeduid? Computerorganisatie (213110) Dinsdag 15 augustus 2000, 13.30 17.00 uur 7 bladzijden met 6 opgaven 3 bladzijden met documentatie Bij dit tentamen mag geen gebruik worden gemaakt van boeken, dictaten of

Nadere informatie

1 Rekenen met gehele getallen

1 Rekenen met gehele getallen 1 Inhoudsopgave 1 Rekenen met gehele getallen... 1.1 De gehele getallen... 1. Optellen... 1. Opgaven... 1. Aftrekken... 1. Opgaven... 1. Vermenigvuldigen... 1. Opgaven... 1.8 Delen... 9 1.9 Opgaven...9

Nadere informatie

De Arduino-microcontroller in de motorvoertuigentechniek (2)

De Arduino-microcontroller in de motorvoertuigentechniek (2) De Arduino-microcontroller in de motorvoertuigentechniek (2) E. Gernaat (ISBN 978-90-79302-11-6) 1 Procescomputer 1.1 Microprocessoren algemeen De informatie-verwerking zoals is behandeld, is vrijwel geheel

Nadere informatie

COMPUTERVAARDIGHEDEN EN PROGRAMMEREN

COMPUTERVAARDIGHEDEN EN PROGRAMMEREN COMPUTERVAARDIGHEDEN EN PROGRAMMEREN 3 e les Prof. Dr. Frank De Proft 12 oktober 2004 Tweede les : Inleiding Computerwetenschappen vs. computervaardigheden - Algoritmen 1 Derde les : Enkele basisbegrippen»

Nadere informatie

Geheugenbeheer. ICT Infrastructuren 2 december 2013

Geheugenbeheer. ICT Infrastructuren 2 december 2013 Geheugenbeheer ICT Infrastructuren 2 december 2013 Doelen van geheugenbeheer Reloca>e (flexibel gebruik van geheugen) Bescherming Gedeeld/gemeenschappelijk geheugen Logische indeling van procesonderdelen

Nadere informatie

Uw gebruiksaanwijzing. TEXAS INSTRUMENTS TI-30 ECO RS http://nl.yourpdfguides.com/dref/2995675

Uw gebruiksaanwijzing. TEXAS INSTRUMENTS TI-30 ECO RS http://nl.yourpdfguides.com/dref/2995675 U kunt de aanbevelingen in de handleiding, de technische gids of de installatie gids voor. U vindt de antwoorden op al uw vragen over de in de gebruikershandleiding (informatie, specificaties, veiligheidsaanbevelingen,

Nadere informatie

Inhoud leereenheid 2. Opbouw van een computer. Introductie 49. Leerkern 50. Samenvatting 81. Zelftoets 82. Terugkoppeling 83

Inhoud leereenheid 2. Opbouw van een computer. Introductie 49. Leerkern 50. Samenvatting 81. Zelftoets 82. Terugkoppeling 83 Inhoud leereenheid 2 Opbouw van een computer Introductie 49 Leerkern 50 1 Wat is een computer? 50 1.1 De computer als gegevensverwerker 50 1.2 Een kijkje in de systeemkast, computerorganisatie 56 1.3 De

Nadere informatie

EE1410: Digitale Systemen BSc. EE, 1e jaar, , 8e hoorcollege

EE1410: Digitale Systemen BSc. EE, 1e jaar, , 8e hoorcollege EE4: Digitale Systemen BSc. EE, e jaar, 22-23, 8e hoorcollege rjan van Genderen, Stephan Wong, Computer Engineering 3-5-23 Delft University of Technology Challenge the future Hoorcollege 8 Combinatorische

Nadere informatie

Stapelgeheugen. Processoren 6 maart 2012

Stapelgeheugen. Processoren 6 maart 2012 Stapelgeheugen Processoren 6 maart 2012 Programma van komende week 7 maart 8.45: extra vragenuur over HADES 13 maart 8.45: hoorcollege vervalt, maar werkcolleges vinden plaats. Stapelgeheugen Tanenbaum

Nadere informatie

Hoofdstuk 3: Processen: Beschrijving en Besturing. Wat is een proces? Waarom processen? Wat moet het OS ervoor doen? Is het OS zelf een proces?

Hoofdstuk 3: Processen: Beschrijving en Besturing. Wat is een proces? Waarom processen? Wat moet het OS ervoor doen? Is het OS zelf een proces? Hoofdstuk 3: Processen: Beschrijving en Besturing Wat is een proces? Waarom processen? Wat moet het OS ervoor doen? Is het OS zelf een proces? 1 Wat is een proces? Een proces is een programma in uitvoering

Nadere informatie

Niveau 2F Lesinhouden Rekenen

Niveau 2F Lesinhouden Rekenen Niveau 2F Lesinhouden Rekenen LES 1 Begintest LES 2 Getallen Handig optellen en aftrekken Handig vermenigvuldigen en delen Schattend rekenen Negatieve getallen optellen en aftrekken Decimale getallen vermenigvuldigen

Nadere informatie

VBA voor Doe het Zelvers deel 20

VBA voor Doe het Zelvers deel 20 VBA voor Doe het Zelvers deel 20 Handleiding van Auteur: leofact Augustus 2015 handleiding: VBA voor Doe het Zelvers deel 20 Vorige aflevering In het vorige deel werd besproken hoe je de structuur en vensteropbouw

Nadere informatie

Digitale Systeem Engineering 2

Digitale Systeem Engineering 2 Digitale Systeem Engineering 2 Week 4 Datapadsystemen Jesse op den Brouw DIGSE2/2016-2017 Complexe systemen In principe kan elk sequentiëel systeem beschreven worden met een toestandsdiagram. In de praktijk

Nadere informatie

hardware F. Vonk versie

hardware F. Vonk versie 2015 hardware F. Vonk versie 3 24-11-2015 inhoudsopgave 1. inleiding... - 2-2. hardware... - 3-3. moederbord... - 4 - bussen... - 5 - cpu... - 5 - bridges... - 6 - voorbeelden... - 6 - RAM... - 9-4. CPU...

Nadere informatie

Praktische Toets Computerarchitectuur

Praktische Toets Computerarchitectuur Praktische Toets Computerarchitectuur Oefentoets, december 2016 Examinator: dr. K. F. D. Rietveld De praktische toets is open boek. Echter zijn alleen het voorgeschreven tekstboek, of materiaal uitgeprint

Nadere informatie

Register Transfer Level systemen en de Delta I processor

Register Transfer Level systemen en de Delta I processor Register Transfer Level systemen en de Delta I processor Arjan J.C. van Gemund (bewerkt door Arjan van Genderen) Dit diktaatje beoogt een bekopte aanvulling te geven bij de sheets van hoorcollege 10. In

Nadere informatie

De uitleg in dit moduul is gebaseerd op een CASIO rekenmachine fx-82ms. Voor de verschillen met de TI-30X II zie de bijlage achterin.

De uitleg in dit moduul is gebaseerd op een CASIO rekenmachine fx-82ms. Voor de verschillen met de TI-30X II zie de bijlage achterin. Rekenmachine 1. Rekenmachine De uitleg in dit moduul is gebaseerd op een CASIO rekenmachine fx-82ms. Voor de verschillen met de TI-30X II zie de bijlage achterin. Onze rekenmachine geeft het resultaat

Nadere informatie

Vakgroep CW KAHO Sint-Lieven

Vakgroep CW KAHO Sint-Lieven Vakgroep CW KAHO Sint-Lieven Objecten Programmeren voor de Sport: Een inleiding tot JAVA objecten Wetenschapsweek 20 November 2012 Tony Wauters en Tim Vermeulen tony.wauters@kahosl.be en tim.vermeulen@kahosl.be

Nadere informatie

2.2 Ongelijknamige breuken en vereenvoudigde breuken 22. 2.3.1 Gemengde getallen optellen en aftrekken 26. 2.5 Van breuken naar decimale getallen 28

2.2 Ongelijknamige breuken en vereenvoudigde breuken 22. 2.3.1 Gemengde getallen optellen en aftrekken 26. 2.5 Van breuken naar decimale getallen 28 Breuken Samenvatting Als je hele getallen deelt, kunnen er breuken ontstaan. Een breuk is een deel van iets. Je hebt iets in gelijke delen verdeeld. Wanneer je een kwart van een pizza hebt, dan heb je

Nadere informatie

Module nummer Elke speciale module krijgt een eigen module nummer om de betreffende module in te stellen en uit te lezen. Ethernet module FX3u-ENET

Module nummer Elke speciale module krijgt een eigen module nummer om de betreffende module in te stellen en uit te lezen. Ethernet module FX3u-ENET Datum : 3 november 2009 Aangemaakt door : Matthias FAQ 3 : Instellen van analoge module FX2n-5A Input 4x Analoog in Output 1x Analoog uit Bedrading Let op! Bij stroom-input de ingang V+ en I+ doorverbinden

Nadere informatie

Conversies, vergelijkingen, logische, reken- en schuifbewerkingen

Conversies, vergelijkingen, logische, reken- en schuifbewerkingen Conversies, vergelijkingen, logische, reken- en schuifbewerkingen SUB_R WOR_W 1 2 BCD_I MU_R 1 2 1 Basis PC Inhoud pagina pagina 1 Basis PC Conversie-instructies BCD Integer Uiteenzetting Ingave van

Nadere informatie

Tentamen Computerorganisatie 28 augustus 1998, uur. N.B.: Dit tentamen bestaat uit 30 opgaven Totaal aantal bladzijden: 11

Tentamen Computerorganisatie 28 augustus 1998, uur. N.B.: Dit tentamen bestaat uit 30 opgaven Totaal aantal bladzijden: 11 TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT Faculteit Informatietechnologie en Systemen Subfaculteit Technische Wiskunde en Informatica Werkeenheid Technische Informatica Tentamen Computerorganisatie 28 augustus 1998,

Nadere informatie

PLC Automatisering. Nico Bartholomevis KHLim dep IWT

PLC Automatisering. Nico Bartholomevis KHLim dep IWT PLC Automatisering Nico Bartholomevis KHLim dep IWT S7 Instructieset S7 instuctieset Pagina - 1 /29-5. Instructieset S7 5.1. Bit instructies Bit instructies werken met twee binaire waarden, 1 en 0. Het

Nadere informatie

Geannoteerde uitwerking tentamen Processoren 30 Januari 2015

Geannoteerde uitwerking tentamen Processoren 30 Januari 2015 Geannoteerde uitwerking tentamen Processoren 30 Januari 2015 Aangezien het voor het volgende tentamen handig kan zijn om van het januaritentamen een uitwerking te kunnen bekijken, heb ik deze geannoteerde

Nadere informatie

1 Rekenen in eindige precisie

1 Rekenen in eindige precisie Rekenen in eindige precisie Een computer rekent per definitie met een eindige deelverzameling van getallen. In dit hoofdstuk bekijken we hoe dit binnen een computer is ingericht, en wat daarvan de gevolgen

Nadere informatie