Groene vaardigheden voor groene jobs: Een hype die wel zal overwaaien, of een teken van echte verandering die we best niet negeren?

Transcriptie

1 marie-ii Elektrotechniekers kunnen vrij makkelijk omgeschoold worden tot onderhoudstechniekers voor windenergie, mits ze de nodige en kunnen volgen over elektronica en hydraulische systemen, veiligheidsprocedures en bediening en onderhoud. Groene vaardigheden voor groene jobs: Een hype die wel zal overwaaien, of een teken van echte verandering die we best niet negeren? Met de vergroening van onze economie zien we ook jobs veranderen. Er is in enkele jaren al heel wat gezegd en geschreven over die zogenaamde groene jobs, ook in dit magazine. Toch is het nog goed om even stil te staan bij een welbepaald onderdeel van die groene jobs. Met name de groene vaardigheden of competenties, green skills in het Engelse jargon, die al dan niet noodzakelijk aanwezig moeten zijn of verworven moeten worden om de uitoefening of de creatie van die nieuwe groene jobs mogelijk te maken. 4 am magazine jaargang 2015 nr 1

2 De eerste studies die over dit onderwerp werden uitgevoerd, waren op zijn zachtst gezegd uiteenlopend in hun conclusies. Ofwel wachtte ons een schier onuitvoerbare taak om zowat iedereen om te scholen en bij te scholen om in onze nieuwe duurzame economie gelijk welke job te kunnen uitoefenen. Ofwel zouden we als vanzelf in die nieuwe groene jobs inrollen, zonder dat we het haast zouden merken. Groene jobs en het aanleren van de daarvoor noodzakelijke vaardigheden zou dus ofwel een aardschok teweegbrengen in onze economie, ofwel een puur hypothetische hype zijn waar we hoegenaamd niet van wakker moesten liggen. De waarheid ligt bij dergelijke uiteenlopende voorspellingen zoals wel vaker het geval is ergens in het midden. Natuurlijk moeten we niet allemaal terug naar de schoolbanken, maar zomaar vanzelf en onopgemerkt gaan veranderingen in de arbeidsmarkt natuurlijk zelden of nooit. Bovendien gaat het niet alleen over de vaardigheden van deze of gene groene of vergroende job. We zien op dit ogenblik duidelijk verschuivingen van tewerkstelling tussen sectoren, tussen bedrijven binnen sectoren, en binnen bedrijven of afdelingen van een groep. En we verwachten dat deze verschuivingen in de nabije toekomst zeker niet zullen afnemen. Veranderende economieën zijn echter niets nieuws. We hebben al meermaals grondige verschuivingen gekend. Denk aan die van landbouw, over de industriële naar een meer dienstgerichte economie. Of denken we aan de gevolgen van de automatisering en de informatisering, de invloed van het internet op onze consumptiepatronen, communicatie, kennisdeling en innovatie. Bij elk van die verschuivingen zijn ook jobs van inhoud veranderd, zijn er jobs verloren gegaan en zijn er nieuwe bijgekomen. Feit is wel dat die veranderingen in het verleden niet voor iedereen zomaar verteerd werden. Zo heeft mijn grootvader zaliger ooit besloten om zijn pensionering aan te vragen op het ogenblik dat de ambtenaren van de Europese Gemeenschap destijds besloten om de typmachines te vervangen door computers. Dat zag hij niet meer zitten, om dat nog te leren. Natuurlijk moeten we niet allemaal terug naar de schoolbanken, maar zomaar vanzelf en onopgemerkt gaan veranderingen in de arbeidsmarkt natuurlijk zelden of nooit. Op dezelfde manier kan men zich voorstellen en zal het ook voorvallen, dat in een vergroenende economie mensen uit de boot vallen van onze arbeidsmarkt, helaas ook buiten hun eigen wil om. En dat hopen we toch te kunnen vermijden. Er duiken voor die nieuwe groene jobs ook dikwijls vragen op naar veranderingen op vlak van werkbaarheid, arbeidsvoorwaarden en omstandigheden, bijvoorbeeld inzake veiligheid en gezondheid. En dat heeft dan ook weer een sterke verwevenheid met nood aan de juiste kwalificaties, vorming en voor die jobs. Daarom dat van Europees, over Vlaams tot op sectoraal niveau de Commissie, regeringen, arbeidsbemiddelingsdiensten, vormings- en sinstellingen, het onderwijs, én de sociale partners zich hiermee inlaten. We merken wel dat dit voor zowat iedereen nieuw terrein is als het aankomt op die green skills : waar sommigen al grote stappen gezet hebben, vaak onder druk van nieuwe regelgeving en normering, horen anderen het nog in Keulen donderen wanneer geconfronteerd met dit gegeven, laat staan dat er dan sprake is van enige visie, strategie of concrete maatregelen. Een extra woordje uitleg kan dus zeker geen kwaad, niet in het minst ter versterking van het sociaal overleg. wagenwerkplaats Amersfoort Groene economie, groene jobs Wat zijn groene jobs en vanwaar komen die groene jobs dan, of waarom en hoe vergroenen jobs? De internationale arbeidsorganisatie (ILO) definieert groene jobs als die jobs die bijdragen aan een vermindering van de negatieve impact op het milieu door bedrijven en economische sectoren, om uiteindelijk tot een duurzaam niveau te komen. Dit gaat dan over jobs in landbouw, maakindustrie, diensteneconomie en binnen de overheid, die bijdragen aan milieubehoud, én tegelijk voldoen aan criteria voor waardig werk, met name voldoende hoge verloning en veiligheids- en gezondheidsstandaarden, werknemersrechten, sociale dialoog en sociale bescherming. Dit is een brede, inclusieve definitie, wat impliceert dat een groene job als begrip of het groene gehalte van een job kan evolueren met de tijd. Naarmate de tijd verstrijkt en de economie sterker vergroent, kan wat vandaag als een groene job wordt aanzien morgen niet meer zo gezien worden.* Jobs vergroenen naarmate een economie vergroent. De vergroening van die economie wordt gestuwd door vier factoren, die ook onderling met elkaar verband hou- Vergroening van de economie gaat gepaard met een verschuiving van jobs, zowel kwalitatief (andere jobs) als kwantitatief. Zo komen er jobs bij in de sector van het openbaar vervoer. am magazine jaargang 2015 nr 1 5

3 GROENE VAARDIGHEDEN VOOR GROENE JOBS Ten tweede, kan de introductie van nieuw regels en de ontwikkeling van nieuwe technologieën resulteren in het ontstaan van totaal nieuwe beroepen. Hiertoe moet voorzien worden in de juiste en en de aanpassing van bestaande vorming- en ssystemen. Het is vaak een kwestie van de juiste bijscholing van werknemers of een juiste bijsturing van basisen om aan een bepaalde vraag te voldoen. Denk aan de installateurs van zonnepanelen, die soms elektriciens waren die bepaalde competenties van dakwerkers moesten leren (of omgekeerd). den: (1) fysieke veranderingen in het leefmilieu, zoals de gevolgen van klimaatverandering, waardoor we moeten inspelen op extreem weer, droogte, overstromingen of een stijgende zeespiegel ; (2) nieuw beleid en regelgeving; (3) technologische ontwikkeling en innovatie; en (4) veranderende gewoontes van de consument en een groeiende markt voor groenere producten en diensten. Daardoor krijg je veranderingen op twee vlakken. Er is een kwalitatieve verschuiving van jobs, doordat jobs inhoudelijk veranderen. En er is een kwantitatieve verschuiving, waar bv. meer jobs in het openbaar vervoer bijkomen, maar de inhoud van de job niet verandert.* Naarmate de tijd verstrijkt en de economie sterker vergroent, kan wat vandaag als een groene job wordt aanzien morgen niet meer zo gezien worden. Groene jobs, groene vaardigheden De transformatie van de economie en de jobs in die economie beïnvloeden de behoefte aan vaardigheden op drie manieren. The Climate Group Een eerste manier is door wat we groene herstructurering noemen. We zien een verschuiving van minder energie-efficiënte en CO 2 - en materiaalintensieve activiteiten naar meer energie-efficiënte en minder materiaalintensieve en vervuilende activiteiten. Dit soort van transformatie veroorzaakt structurele verschuivingen van economische activiteiten op het niveau van de industrie, en dus van tewerkstelling, tussen en binnen industrieën. Daardoor zien we een vermindering van de vraag naar sommige beroepsen competentieprofielen en een stijgende vraag naar andere profielen. Voorbeelden hiervan vinden we in de energiesector, waar de hernieuwbare energie de traditionele, fossiele energie uiteindelijk zal vervangen. Om dit op te vangen is er dus nood aan een kader waarbinnen werknemers kunnen (om)geschoold worden om van een krimpende sector naar de groeiende te migreren. Ten derde, zullen nieuwe vaardigheden nodig zijn bij werknemers in veel bestaande jobs en industrieën die aan het vergroenen zijn. Denk aan werknemers in de auto-industrie die te maken krijgen met nieuwe technologieën voor energieefficiëntie, of aan werknemers in de bouw, die meer energiezuinig, ecologisch verantwoord en materiaalbewust moeten bouwen.* Net zoals we een kwalitatieve en kwantitatieve verschuiving zien in jobs onder invloed van een vergroenende economie, zien we logischerwijze een kwalitatieve en kwantitatieve verschuiving van noden aan vaardigheden die met die veranderende jobs samenhangen. Dit wil zeggen, we zien een groeiende nood aan sommige vaardigheden, een krimpende nood aan andere. We zien nieuwe noden aan bepaalde vaardigheden. Nieuwe noden aan vaardigheden is echter iets anders dan totaal nieuwe vaardigheden die zouden ontstaan. Er is weinig bewijs dat we voor de uitdaging staan om onszelf heruit te vinden. Meestal worden uitdagingen rond vergroening van jobs het hoofd geboden door het toevoegen van bepaalde vaardigheden aan bestaande en reeds verworven competenties, of door nieuwe combinaties van competenties te maken. Mat andere woorden: een gewijzigde combinatie van vaardigheden of een toevoeging van vaardigheden, of upskilling, is nodig eerder dan totaal nieuwe vaardigheden. Een ander onderscheid kunnen we maken tussen technische groene vaardigheden en generieke groene vaardigheden, en kan het vorige punt ook mee verduidelijken. Technische competenties evolueren voortdurend, met of zonder vergroening. Het is een kwestie van de juiste bijscholing van werknemers of een juiste bijsturing van basisen om * International Labour Organization (2011), Skils for green jobs, a global view, p 4 6 am magazine jaargang 2015 nr 1

4 aan een bepaalde vraag te voldoen. Denk aan de installateurs van zonnepanelen, die soms elektriciens waren die bepaalde competenties van dakwerkers moesten leren, of dakwerkers die zich omscholen met de juiste technische bagage om zonnepanelen te kunnen installeren. Daarnaast is er echter nog een belangrijke, maar vaak over het hoofd gekeken groep van generieke, of algemene vaardigheden. Om al die veranderingen in gang te zetten, te begeleiden opdat ze naar wens verlopen en op te volgen, zien we immers een groeiende nood aan competenties ontstaan die niet technisch of specifiek van aard zijn, maar eerder algemeen. Doch daarom niet minder belangrijk. Dan gaat het over sensibilisering rond duurzaamheid in onderwijs en naar werkgevers en werknemers toe, over interdisciplinair samenwerken, veranderingsmanagement, enz Zonder de mensen die met de juiste kennis van zaken de juiste impulsen geven, die bruggen bouwen tussen verschillende eilandjes van kennis, die theorie in praktijk kunnen omzetten en durven experimenteren. Zonder mensen die buiten de bestaande denkkaders kunnen treden en niet zomaar wat bijsturen van wat al altijd bestaan heeft, en die nieuwe vormen van samenleven, consumeren, en verplaatsen introduceren. Mensen die ons wijzen op het voordeel van delen in plaats van hebben. Zonder mensen die visie ontwikkelen en zorgen dat iedereen mee is en er een draagvlak bestaat voor verandering, Zonder die mensen met dergelijke vaardigheden, verandert er meestal helemaal niets. Ook die vaardigheden zijn dus cruciaal om onze economie en onze jobs te vergroenen, en een aantal daarvan verdienen dan ook een meer prominente plaats in het rijtje van competenties waarover we zouden moeten kunnen beschikken. Zonder de juiste generieke groene vaardigheden, verandert er meestal helemaal niets. WAT KUNNEN DIE GROENE VAARDIGHEDEN NU CONCREET ZIJN? Omdat het gros van de veranderingen als gevolg van vergroening zal inhouden dat vaardigheden moeten toegevoegd worden aan bestaande om de uitdagingen het hoofd te bieden, geven we hieronder een aantal voorbeelden daarvan. Beroep(en) Basis Upskilling Nieuw beroep Industrieel elektricien / Energietechnologieexpert Ingenieurs / beroepsspecifieke Kennis van energiebronnen, integratie van energiesystemen, projectmanagement Manager hernieuwbare energie Industrieel operator / Industrieel elektricien Beroepsspecifieke / hoger secundair Montage, installatie van onderdelen, gebruik van gereedschappen Windturbine operator Bouwarbeider Minimale beroepsspecifieke Kennis van energiesystemen, dataanalyse en projectmanagement Energie-auditor Arbeider afvalverwerker Minimale beroepsspecifieke Sorteer- en intaketechnieken, kennis van conditionering en opslag Recyclage-operator Productontwerper Verscheidene cursussen en en Milieu-criteria opnemen in ontwikkelingsproces, ketenbeheer en levenscyclusanalyse Ecodesigner Elektrotechnieker Initiële beroeps Elektronica en hydraulische systemen, veiligheidsprocedures, bediening en onderhoud Onderhoudstechnieker windenergie Loodgieter / Installateur elektriciteit en verwarming Initiële beroeps Technische bijscholing, administratie en ondernemerschap Zelfstandig installateur zonnepanelen Ingenieur in de energiesector Ingenieurs Installatie en onderhoud van CO 2 -arme technologieën en klantenservice Slimme energie-expert Beurshandelaar Hoger onderwijs Praktische vaardigheden over het functioneren van de CO 2 -handel CO 2 -makelaar Bron: ILO & Cedefop, Skills for green jobs - European synthesis report, p. 10 am magazine jaargang 2015 nr 1 7

5 GROENE VAARDIGHEDEN VOOR GROENE JOBS Welke rol voor het sociaal overleg? Het belang van sociaal overleg is meer dan duidelijk. Gezien de verschuivingen die we (zullen) zien in de arbeidsmarkt en de competenties die daarvoor noodzakelijk zijn, is er nood aan een kader om toekomstige noden te identificeren, een nauwe opvolging van wijzigende competenties en een adequate respons op die noden. De overheid, de sociale Een bruuske en chaotische transitie in economie en arbeidsmarkt is niet alleen dodelijk voor de tewerkstelling zelf, het is ook een recept voor meer precaire jobs en slechtere arbeidsomstandigheden. partners, kennisinstellingen, het onderwijs en arbeidsbemiddelings- en sdiensten hebben allen een rol te spelen en moeten hierrond samenwerken. De eerste kiemen daarvan zijn reeds gelegd. De overheid bestelt sinds enkele jaren studies bij kennisinstellingen over dit thema, VDAB werkt aan een vergroening van zijn en, en sociale partners hebben binnen sommige sectoren al afspraken gemaakt en fondsen vrijgemaakt voor en bijscholing van werknemers. Vooral de bouwsector staat, onder impuls van regelgeving vanuit Europa, al veel verder dan de andere sectoren. De doelstellingen rond energiebesparing en de uitbouw van een circulaire economie, waaraan op Europees niveau wordt gewerkt, zullen ook op die andere sectoren een grondige impact hebben de komende jaren. Als we er dan niet in slagen om hierop te anticiperen en de nodige bijsturing te doen en het juiste aanbod aan vorming en uit te bouwen, riskeren we in een situatie te komen waar mensen geen Er duiken voor nieuwe groene jobs ook dikwijls vragen op naar veranderingen op vlak van werkbaarheid, arbeidsvoorwaarden en omstandigheden, bijvoorbeeld inzake veiligheid en gezondheid. plaats meer vinden in de arbeidsmarkt. Een bruuske en chaotische transitie in economie en arbeidsmarkt is niet alleen dodelijk voor de tewerkstelling zelf, het is ook een recept voor meer precaire jobs en slechtere arbeidsomstandigheden. Dat alles is in de eerste plaats een ramp voor die mensen, maar het zet ook de doelstellingen rond een vergroening van onze economie zelf op de helling. Allerminst een wenselijk scenario dus. Waar kan, naast een overheid die haar rol opneemt, het sociaal overleg dan bijdragen? De uitdagingen rond vergroening zijn nog niet tot in alle sectoren, en dus ook niet binnen het sociaal overleg, doorgedrongen. Bewustwording en bewustmaking daarrond in alle sectoren, want vergroening zal ook alle sectoren aanbelangen, is al een eerste en noodzakelijke stap. Het identificeren, herkennen en erkennen van noden aan groene vaardigheden moet vervolgens nog veel meer ontwikkeld worden. Het moet integraal deel gaan uitmaken van de programma s, in plaats van totaal niet of slechts ad hoc en fragmentair aan bod te komen. Een gewijzigde combinatie van vaardigheden of een toevoeging van vaardigheden, of upskilling, is nodig eerder dan totaal nieuwe vaardigheden. domus medica Vakbonden moeten via het sociaal overleg mee bewaken dat die groene jobs ook waardige jobs zijn. Er zijn vele aspecten aan waardig werk, maar we zien in elk geval een verband tussen het niveau van van werknemers en waardig werk: hoe beter opgeleid, hoe beter de arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden. Opleiding, bijscholing en levenslang leren moet dus absoluut aangemoedigd worden. Maar dan moet er ook voor gezorgd worden dat er een voor iedereen toegankelijk, effectief en betaalbaar aanbod is. Vooral werknemers uit KMO s hebben nog te weinig kansen en toegang tot stelsels van levenslang leren en bijscholing. Beleidscoördinatie, coherentie van maatregelen en consistentie moeten een geleidelijke overgang verzekeren. Industrieel beleid, sociaal beleid, klimaat- en milieubeleid en het beleid en de programma s en middelen voor vorming en moeten in een logisch geheel op elkaar afgestemd worden. Dat is uiteraard een heel moeilijke opgave, en het lijkt misschien zelfs een utopische doelstelling, maar het is wel mogelijk. Sociale partners spelen een belangrijke rol bij het in kaart brengen, monitoren en regelmatig evalueren van noden in snel veranderende omgevingen. Vakbonden moeten via het sociaal overleg mee bewaken dat groene jobs ook waardige jobs zijn. Verder is er voor de partners ook intern een rol weggelegd. Sociale partners kunnen naar hun respectievelijk achterban de bewustmaking rond deze uitdagingen organiseren en hen wapenen in hun taak binnen het sociaal overleg op nationaal, regionaal, sectoraal en ondernemingsniveau. Bij deze krijgt u al een eerste aanzet hiertoe. Bron: ETUC, BusinessEurope, CEEP, UAEPME, skills needs in greening economies, Brussel, 31 jan Leeroy Jorre Van Damme Coördinator A&M 8 am magazine jaargang 2015 nr 1