Axenroos: een relationeel uitwisselingsmodel
|
|
- Renske van der Wolf
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Axenroos: een relationeel uitwisselingsmodel Ontwerper van de axenroos is Ferdinand Cuvelier. Met de term ax bedoelt hij: het vermogen om zich op een bepaalde wijze relationeel te gedragen. Op basis van jarenlange observatie kwam hij tot een ordening van de interacties die zich tussen mensen afspelen. De relatie tussen mensen gebeurt door de combinatie van drie componenten: 1. De wijze waarop iets wordt uitgewisseld: de bewegingen die daarbij gebeuren, zoals het geven, het aannemen, het afwijzen -> op welke manier? 2. De inzet van de transactie: datgene wat wordt uitgewisseld. -> wat waarom? 3. Het kanaal waarlangs de uitwisseling gebeurt: de woorden, handelingen, gebaren -> langs welke weg? 1. De relatiewijze Onder relatiewijze verstaan we de manier waarop met een inzet of inbreng wordt omgesprongen. We onderscheiden daarbinnen twee fundamentele bewegingen: er wordt gegeven en er wordt aangenomen. Bijvoorbeeld: - Bij de voeding: er wordt eten gegeven en er wordt voedsel aangenomen. - Bij een voorleesmoment: de begeleider vertelt en er wordt geluisterd. - Bij het slapengaan: de begeleider geeft het kind nog een nachtzoen en het gaat een rustige nacht tegemoet. We onderscheiden dus: 1. De bezitters : kunnen geven, voor zich houden, weigeren te geven. 2. De niet-bezitters : kunnen ontvangen, afwijzen. 1
2 De zes oervormen van de inter-persoonlijke relatie kunnen als volgt gesitueerd worden: Deze zes relatiewijzen nemen een bepaalde positie in op de plattegrond 1. Voor zover het krachten zijn, noemt Cuvelier het axen. - Geven: aanbieden, overhandigen, iets uitdrukken. - Nemen: aannemen, ontvangen, aanvaarden, tot zich toelaten, vragen om te krijgen. - Houden: voor zich houden, niet geven, verzamelen, geheim houden, bijhouden. - Ondergaan: over zich heen laten komen, geen echt ja of neen kunnen zeggen, lossen, zich terugtrekken, voorbij laten gaan. - Aanvechten: kritiseren, uittesten, vernietigen, confronteren, agressie uiten, aanvallen. - Weerstaan: zich verzetten, protesteren, niet akkoord gaan, eigen terrein beveiligen, afduwen. Deze relatiewijzen staan niet volledig los van elkaar. Er zijn drie zones: - SAMEN-zone: geven en aannemen/vragen: o er zijn harmonische interacties, de betrokkenen gaan complementair samen werken en samen leven, iemand geeft de andere neemt. - UITEEN-zone: houden en ondergaan: o het zijn relatiewijzen die een verwijdering inhouden, het is een tussenzone van uiteenlopende interacties, divergent, de partners leven naast en los van elkaar. - TEGEN-zone: aanvechten en weerstaan: 1 Gebaseerd op de Roos van Leary. 2
3 o een zone van conflictueuze interacties. De gezonde relatievorming die we beogen, is gericht op relationele evenwaardigheid. Dus niet op overheersing of onderdrukking van de ene partner door de andere. Wederzijds respect en ruimte creëren voor elkaar zijn waarden die thuishoren binnen een goede samenwerking. 2. De inzet De uitwisseling tussen mensen kan verschillende inhouden bevatten. De inzet is datgene, dat iets dat wordt uitgewisseld. Het kunnen allerlei dingen zijn, maar in elk geval is het iets dat voor de betrokkenen voldoende belangrijk is om in de relatie gebracht te worden. We onderscheiden zes categorieën van inzetten: - Het bijzijn o Het is de fysieke tegenwoordigheid. De handeling waardoor mensen zich aanwezig stellen voor elkaar is de basis voor elk contact. Het houdt ook de aanraking, het contact, de nabijheid en de afstand in. - De persoon o Het is datgene wat men van zichzelf kan laten zien. Heel wat relaties hebben als doel zichzelf kenbaar te maken, de eigen persoon en de waarden die ermee verbonden zijn over te dragen tot in iemands aandacht en waardering. Men brengt zichzelf tot uitdrukking in de hoop aanvaard te worden zoals men is. Hierbij hoort ook de status, het zich als mens erkend zien. - De goederen 3
4 o Dit behelst al wat er geschonken, gekocht, getoetst kan worden. In onze maatschappij draait een deel van de productie rondom deze inzet. - De diensten o Dit is het geheel van diensten die men doet ten gunste van de anderen. In onze samenleving neemt de dienstensector een belangrijke plaats in. - De informatie o Dit is de inzet die heel frequent aan bod komt. Het omvat: inlichtingen, mededelingen, nieuws, tips, roddels, kennisinhouden, enz. De hele wetenschap, het onderwijs, de media, boeken, films en kranten zijn doorgeefluiken van informatie. - De richtlijnen o Dit zijn adviezen, toelatingen, beweringen, raadgevingen van degene die weet wat en hoe iets moet gebeuren. Het zijn aanwijzingen die men door anderen wil gedaan krijgen. Denk hierbij aan de gezags- en gehoorzaamheidsrelatie. 3. De relatiekanalen Elke omgang met elkaar gebeurt via een of ander kanaal, een communicatiekanaal. Ook hierin bestaat een ruime verscheidenheid: - Het handelingskanaal - Het gebarenkanaal - Het kanaal van de lichaamstaal - Het kanaal van de stemgeving - Het tekst- of verbale kanaal We kunnen stellen dat het verbale kanaal andere mogelijkheden biedt dan andere kanalen. We kunnen dan onder meer verwijzen naar het verleden en naar de toekomst, we kunnen ingewikkelde constructies maken, we kunnen niet-aanwezige dingen binnenbrengen door het te verwoorden. Toch is het zo dat voor een interactie in de hier-en-nu situatie de niet-verbale kanalen dikwijls toch beter geschikt zijn. Eén blik zegt soms meer dan honderd woorden, één glimlach doorbreekt soms eindeloze woorddiscussies. 4. De tien totemdieren De axenroos is een laagdrempelig instrument dat geregeld vertaald wordt naar het niveau van kinderen. Zelfs kleuters leren gemakkelijk de axenroos zien en toe te passen wanneer dat op 4
5 een eenvoudige, concrete, beeldende manier wordt bijgebracht. De axenroos kan onder meer geïllustreerd worden door tien totemdieren die de verbeelding vasthouden. Elk totemdier symboliseert een bepaalde ax. De axenroos is een manier om de gedragingen van mensen te ordenen. In die roos is niet alleen de plaats belangrijk maar vooral ook de onderlinge relaties (wisselwerking pauw/wasbeer - leeuw/kameel...). Iedereen heeft eigenschappen van àlle dieren in zich of zou die althans moeten hebben, want mensen zijn pas sociaal vaardig als ze alle axen kunnen bewandelen, m.a.w. als ze zich kunnen aanpassen aan de andere. 1. de pauw: stelt zich present Een zanger, een kunstenaar, een mannequin Pronken, jezelf tonen, laten zien wie je bent en wat je kunt (eigenheid), contact zoeken, iemand opzoeken, aanwezigheid (bijzijn) aanbieden, op de voorgrond treden. Vb. Tijdens een kringgesprek vertelt Mieke over haar hobby's en haar vakantieplannen. Mourad is iemand die gemakkelijk naar anderen toe stapt en contacten legt. 5 De pauw laat zijn mooiste veren zien. Hij durft ook de minder fraaie achterkant van zijn veren laten zien. Een kind dat zich gedraagt als een pauw, toont zich, stapt naar anderen toe, neemt contact op, biedt zich aan om te spelen. Het kan uitspreken waar het goed en minder goed in is, wat zijn kwaliteiten en tekortkomingen zijn.
6 Het kan eigen veranderingen, gevoelens, meningen meedelen aan anderen. 2. de wasbeer: waardeert Een fotograaf, mensen die iets bekijken Vb. Wannes spreekt met veel lof over zijn opa. Lola nodigt regelmatig vriendinnetjes thuis uit. Waarderen, applaudisseren, feliciteren, verwelkomen, uitnodigen, luisteren, openstaan voor de ander, vragen om te laten zien. Een wasbeer heeft zwart omrande oogjes, waardoor het lijkt alsof hij een brilletje draagt om beter te kunnen zien. Hij kruipt het liefst wat hogerop zodat hij alles nog beter kan aanschouwen. Een kind dat zich gedraagt als een wasbeer, geeft aandacht aan de anderen, luistert naar wat de ander te vertellen heeft, uit zijn waardering, nodigt anderen uit om mee te spelen. 3. de bever: zorgt Een verpleegster, een moeder, een vader Vb. Op het einde van een les beeldopvoeding helpt Anneleen spontaan bij het opruimen. Rafaël zou eerder teveel weggeven, de leerkracht moet hem af en toe een beetje afremmen. Zorgen, verzorgen, verplegen, helpen, een dienst bewijzen, koesteren, knuffelen, omarmen, een kusje geven, iets geven, aanbieden, schenken, bemoederen, zorg dragen voor. Bevers leven jarenlang in een hecht familieverband. Het zijn bovendien noeste werkers; als dammenbouwers zorgen zij voor een aangepaste biotoop voor heel wat andere dieren. Een kind dat zich gedraagt als een bever, staat klaar om te helpen, om op te ruimen, om een ander een plezier te doen. Het deelt snoepjes en/of andere bezittingen met de anderen. 4. de poes: geniet Een kind op de schoot, verliefde mensen Vb. Petra laat zich graag helpen en knuffelen. Wanneer Pol een geschenkje krijgt, geniet hij er zichtbaar van. Kristo vraagt spontaan hulp als hij iets niet kan. Zich laten bedienen, zich laten verzorgen, zich tegen iemand aanvleien, op de schoot kruipen, bedanken, genieten, een snoepje of een kus vragen, een geschenk aannemen. Een poes vraagt om geaaid te worden. Ze begint te spinnen en te ronken als je haar vertroetelt. Een kind dat zich gedraagt als een poes, kan om hulp vragen, kan ervan genieten als anderen hun hulp aanbieden. Het is dankbaar voor wat het aangeboden krijgt (snoepjes, cadeautjes, een helpende hand...). 5. de leeuw: leidt Een politieagent, een dirigent, een verteller Uitleggen, informatie geven, nieuwtjes vertellen, instructies geven, bevelen, regels stellen, adviseren, leiding geven, raad geven, tips geven. Vb. Nadine is sterk in wiskunde, ze geeft vaak uitleg aan 6 De leeuw is de koning van de dieren. Hij weet altijd raad
7 wie een opdracht niet begrijpt. Omar neemt de leiding bij een groepsopdracht. Bert is eerder te bazig. en wijst de weg. Hij neemt stevig de leiding in handen. Een kind dat zich gedraagt als een leeuw, kan uitleggen hoe een spel in elkaar zit, geeft duidelijke richtlijnen, geeft informatie aan derden, doet voorstellen, geeft advies de kameel: volgt Iemand die leest, een kind dat zijn vinger opsteekt Vb. Carl is een gehoorzame jongen, hij doet zijn best om elke opdracht plichtsgetrouw uit te voeren. Eveline stelt regelmatig vragen tijdens een les wereldoriëntatie. Volgen, gehoorzamen, meelopen, advies vragen, beluisteren, ja knikken, informeren naar, uitleg vragen, aannemen van leiding of erom vragen. De kameel is een volgzaam woestijndier, hij loopt mee in de karavaan. Hij gehoorzaamt en draagt alle lasten zonder zeuren. Een kind dat zich gedraagt als een kameel, voert een gegeven opdracht uit, vraagt om uitleg, zoekt informatie op, vraagt raad. 7. de havik: vecht, valt aan Een bokser, ruziemakende mensen Vb. Catherine wijst op een fout op het bord. Karel geeft Monica een duw: hij wil ook een plaats in de kring. Aanvallen, klauwen, kritiek geven, in twijfel trekken, andermans (nieuw) terrein betreden, confronteren, wegduwen, onjuistheid bewijzen. Met zijn scherpe blik spiedt de havik van hoog in de lucht de omgeving af, speurend naar wat lelijk, vals of slecht is. Als hij iets opmerkt, duikt hij naar beneden en grijpt met zijn krachtige klauwen en scherpe snavel naar zijn prooi. Een kind dat zich gedraagt als een havik, kan aanwijzen wat fout loopt of onjuist is. Het heeft een kritische blik en deinst er niet voor terug onrechtvaardigheden aan te vechten. Het stelt kritische vragen om te toetsen of er in datgene wat aangeboden wordt geen onjuistheden of fouten te ontdekken zijn. 8. de steenbok: weerstaat Iemand die de deur op slot doet, een verdediger, iemand met een hoofdtelefoon op Vb. Vicky laat niet toe dat Kristof haar een kus geeft. Anthony weigert een huistaak te maken. Afweren, nee durven zeggen, weigeren, eigen terrein verdedigen, opkomen voor het eigen standpunt, van zich afbijten, niet op de kop laten zitten. Een steenbok zet zich schrap op zijn rots; hij laat er niemand anders toe. Wie te dichtbij komt, riskeert een stevige kopstoot. Een kind dat zich gedraagt als een steenbok, kan zijn terrein afbakenen. Het kan weerstaan aan eisen van anderen. Het zal hulp weigeren voor taken die het zelf aankan. Het laat zicht de 'goederen' die het niet wil aannemen in geen geval opdringen. 9. de uil: houdt Iemand die een dagboek schrijft, een kind dat 7 Voor zich houden, weigeren te geven, opsparen, verzamelen, zich erboven stellen, geheim houden, zwijgen, verstoppen, zich niet
8 niet meedoet maar alleen toekijkt Vb. Els speelt graag alleen. Jan kan heel goed een geheim bewaren. Timothy vertelt niets over zijn familie. laten kennen. Vanonder zijn halfgesloten oogleden ziet de uil wel wat er onder hem gebeurt, maar hij laat gebeuren. Hij houdt zijn snavel toe; zijn geheim blijft bewaard. Een kind dat zich gedraagt als een uil, wil soms eens alleen zijn, het blijft op afstand. Het kan informatie voor zich houden. Het wil niet altijd hulp bieden, wil niet overal aanwezig zijn, vertelt weinig over zichzelf. 10. de schildpad: lost Een kind dat verdrietig is, iemand die eenzaam is, iemand die bang is Vb. Leen laat zich soms pesten. In plaats van zich te verdedigen begint ze te huilen. Aïsha haakt af wanneer een lesinhoud haar niet langer boeit. Ondergaan, twijfelen, lossen, zich vervelen, terugtrekken, wegkruipen, schuilen, verdriet hebben, moe zijn, onzekerheid uitdrukken, contact ontwijken. Wanneer ze bang is, verdrietig of moe, trekt de schildpad zich kwetsbaar terug in haar schild. Ze zegt niet ja of niet nee als je haar benadert. Kiezen valt haar moeilijk. Een kind dat zich gedraagt als een schildpad, is onzeker, twijfelt, weet niet wat te doen. Het durft hier ook voor uitkomen. Het durft toe te geven dat het bang en moe is, en dat het iets niet kan of iets fout gedaan heeft. Inherent aan dit model zijn drie stellingen die beschouwd kunnen worden als criteria voor sociale vaardigheid. 1. Voor sociaal vaardig gedrag is het nodig alle posities te kunnen innemen en daartussen soepel te kunnen wisselen. 2. Voor sociaal vaardig gedrag is het nodig de verschillende posities eenduidig in te nemen. 3. Voor sociaal vaardig gedrag is het nodig de verschillende posities constructief in te nemen. Sociale vaardigheden aanleren, doe je niet zomaar van vandaag op morgen. Het is een langzaamaanactie. Belangrijk om hierbij op te merken is dat sociaal vaardig zijn of worden geen kwestie is van sociale overdracht ( ik zal jullie leren om sociaal vaardig te zijn ). Het is een kwestie van ervaringskansen te creëren tijdens lessen en activiteiten ( hoe was het om de voorzitter te zijn van de vergadering? ). Met het voorbeeld van de totemdieren bij de axenroos, krijg je beelden en woorden om jouw gedrag te benoemen. De axenroos en de dierensymbolen zijn een middel, maar geen doel op zich. Het helpt om jezelf beter te leren kennen, conflicten te bespreken, enz. De ene diersoort (type van gedragingen) is niet beter dan het andere. Het leert je vooral kijken naar verschillende soorten van relatiewijzen, om deze gepast te kunnen inzetten. 8
RIJMENDE DIEREN VAN DE AXENROOS
RIJMENDE DIEREN VAN DE AXENROOS Leuke, leerzame en ludieke Buikspreekshow van Aarnoud Agricola www.goochelaar.biz AARNOUD AGRICOLA, buikspreker en goochelaar Keizerstraat 37 3512 EA Utrecht 06-39 48 93
Nadere informatieAxenroos. Sociale vaardigheden aanleren doe je niet zomaar van vandaag op morgen.
Axenroos Sociale vaardigheden aanleren doe je niet zomaar van vandaag op morgen. Sociale vaardigheden aanleren, doe je niet zomaar van vandaag op morgen. Het is een langzaam-aan-actie. Het is ook geen
Nadere informatie10 dieren de Axenroos
10 dieren de Axenroos Met Sint-Jozefsschool Ieper zijn we dit jaar gestart met het aanbrengen van de Axenroos Dit is een bestaand concept dat duidelijk maakt hoe mensen zich tegenover elkaar gedragen,
Nadere informatieEen beestig leuk jaar.
Een beestig leuk jaar. Op bezoek in onze school: De leeuw, de schildpad, de steenbok, de bever, de poes, de pauw, de havik, de kameel, de wasbeer, de uil, Deze dieren zijn een middel om sociale vaardigheden
Nadere informatieSociale vaardigheden AXENROOS
De Toverboom Basisschool Sociale vaardigheden AXENROOS Waarom axenroos? Kinderen helpen begeleiden bij het ontwikkelen van relaties Kinderen leren bewuster omgaan met hun gedragingen Schematische voorstelling
Nadere informatieWat is de AXENROOS precies? Wat zijn SOCIALE VAARDIGHEDEN?
Wat is de AXENROOS precies? De axenroos is een manier om de gedragingen van mensen te ordenen. In die roos is niet alleen de plaats belangrijk, maar vooral de onderlinge relaties: zo kan je maar leiding
Nadere informatieBEUK & NOOT gemeentelijke basisschool
BEUK & NOOT gemeentelijke basisschool nieuwsbrief oktober 2017 Nieuwe instapklas Na de herfstvakantie starten er weer 12 peutertjes in de instapklas. Juf Hildegard gaat hen, samen met haar anciens van
Nadere informatieBewaar deze brochure zorgvuldig!
brochure voor ouders Bewaar deze brochure zorgvuldig! blz. situering / waar gaat deze brochure over? 2 inleiding 3 achtergrond bij de axenroos 4, 5 en 6 voorstelling van de pauw 6 voorstelling van de
Nadere informatieSociale vaardigheden axenroos
Sociale vaardigheden axenroos Wanneer kinderen spelen, leren,, omgaan met andere kinderen, volwassenen, hun omgeving verwerven ze op spontane wijze heel veel sociale vaardigheden. Net zoals bij een moedertaal.
Nadere informatieDe Axenroos DE AXENROOS: SOCIALE EN EMOTIONELE ONTWIKKELING IN ONZE SCHOOL
De Axenroos DE AXENROOS: SOCIALE EN EMOTIONELE ONTWIKKELING IN ONZE SCHOOL "Ik leer jou leiden", zegt de leeuw. "Ik leer jou volgen", zegt de kameel. "Van mij leer je zorgen", zegt de bever. "Van mij leer
Nadere informatieEr kan maar worden gegeven als er iemand is die wil krijgen. bv. een baby lacht pas als er iemand is om naar te lachen.
DE AXENROOS 1 De roos van Axen Algemene achtergrond De roos van Axen werd uitgewerkt door Ferdinand Cuvelier. De axenroos is een manier om het gedrag van mensen te ordenen. In die roos is niet alleen de
Nadere informatiePREVENTIEPLAN PESTBELEID
PREVENTIEPLAN PESTBELEID Waar kinderen samen zijn wordt geplaagd, wordt wel eens gepest. Pesten komt helaas op iedere school voor. Het is een probleem dat zich niet gemakkelijk laat oplossen. Pesten speelt
Nadere informatieEen ax omvat het vermogen om zich op een bepaalde wijze relationeel te gedragen, bijv. leiding geven,ondergaan, aanvechten,...
1.1 Axenroos Wat? Een ax omvat het vermogen om zich op een bepaalde wijze relationeel te gedragen, bijv. leiding geven,ondergaan, aanvechten,... De axenroos is a.h.w. een bril waarmee je naar gedragingen
Nadere informatieSjef de Leeuw is groot en sterk. In zijn tuin staat een prieeltje. Daar zit Sjef graag. Groene planten groeien tegen het houtwerk omhoog.
Het Axenlandverhaal Voorbij de hoge bergen ligt Axenland. Het is erg mooi. De inwoners van Axenland zijn dieren. Je gaat er heen over zee, over het land, over de rivier, maar altijd moet je over de hoge
Nadere informatieSociale Vaardigheden. Het Axenlandverhaal
Het verhaal Voorbij de hoge bergen ligt. Het is erg mooi. De inwoners van zijn dieren. Je gaat er heen over zee, over het land, over de rivier, maar altijd moet je over de hoge bergen. Mensen die goed
Nadere informatieNIEUWSBRIEF OUDERS MEI 2016
NIEUWSBRIEF OUDERS MEI 2016 DECEMBER 2006 MEDEDELINGEN Vrije dagen in mei (even herhalen) woensdag 4 mei Pedagogische studiedag voor de leerkrachten (vrije dag voor alle kinderen) donderdag 5 mei Hemelvaartsdag
Nadere informatieSOCIAAL VAARDIGER : de axenroos
SOCIAAL VAARDIGER : de axenroos Je kind dat speelt, doet meer dan spelen. Het leert al doende de regels van het spel. Je kind dat hinkelt, doet meer dan hinkelen. Het leert al doende de opvolging van de
Nadere informatieInformatie vanuit het boek: De ronde stad. Communicatie in de stad van axen. Lilian Coenen & Maartje ter Horst van Delden.
De Stad van Axen: Informatie vanuit het boek: De ronde stad. Communicatie in de stad van axen. Lilian Coenen & Maartje ter Horst van Delden. Communicatie Volgens Paul Watzlawick kunnen we bij communicatie
Nadere informatieBetrokkenheid. Competentie. De behoefte aan competentie wordt vervuld.
Betrokkenheid Autonomie Competentie Relatie leerkracht Relatie leerlingen De behoefte aan autonomie De behoefte aan competentie De behoefte aan een goede relatie met de leerkracht De behoefte aan goede
Nadere informatieSOCIALE VAARDIGHEDEN: contactsleutels
SOCIALE VAARDIGHEDEN: contactsleutels We gebruiken op school voor het 4 de, 5 de en 6 de leerjaar de handleiding CONTACTSLEUTELS van uitgeverij De Sleutel. Kenmerken van Contactsleutels: Elk leerjaar beschikt
Nadere informatieBeleid Kanjertraining
Beleid Kanjertraining Inleiding Op de Gertrudisschool werken we sinds januari 2012 met de kanjertraining. Voor u ligt het beleidsstuk Kanjertraining. We hopen dat het zicht geeft op wat we doen op school
Nadere informatieDoelen relationele vorming
Doelen relationele vorming RV 1 Kinderen hebben vertrouwen in zichzelf RV 1.1. Ontdekken dat ieder uniek is. RV 1.2. Zich bewust worden van hun eigen kwetsbaarheid en ermee kunnen omgaan. RV 1.3. Eigen
Nadere informatieDoelenlijst Relationele Vorming in de Basisschool in combinatie met de IK-zinnen
Doelenlijst Relationele Vorming in de Basisschool in combinatie met de IK-zinnen RV 1 Kinderen hebben vertrouwen in zichzelf. RV1.1 RV1.2 RV1.3 RV1.4 Ontdekken dat iedereen uniek is. Ik heb door dat iedereen
Nadere informatieCompetenties verbonden aan het ComPas
Competenties verbonden aan het ComPas 5 kerncompetenties en 8 erg waardevol competenties 1. Kunnen samenwerken... 2 2. Contactvaardig zijn... 3 3. Inlevingsvermogen/empathie bezitten... 4 4. Zelfreflectie...
Nadere informatie- Een docent controleert of jij je huiswerk op hebt geschreven. - Je hebt aanmoediging nodig om je huiswerk te noteren.
Schoolse competenties Competentie 1: Agendagebruik - Je schrijft je huiswerk in je agenda als dit wordt opgegeven. - Je agenda ziet er verzorgd uit. - Een docent controleert of jij je huiswerk op hebt
Nadere informatieSOCIAAL VAARDIGER : de axenroos
SOCIAAL VAARDIGER : de axenroos Je kind dat speelt, doet meer dan spelen. Het leert al doende de regels van het spel. Je kind dat hinkelt, doet meer dan hinkelen. Het leert al doende de opvolging van de
Nadere informatieWelkom bij onze vereniging! Omgangsregels
Welkom bij onze vereniging! Omgangsregels Iedereen die Muziekvereniging Soli bezoekt onderschrijft de doelstellingen en het huishoudelijk reglement van de vereniging en houdt zich aan de omgangsregels
Nadere informatieVisie (Pedagogisch werkplan)
Visie (Pedagogisch werkplan) Gastouderopvang De Krummeltjes stelt zich tot doel om een omgeving te bieden waarin kinderen kunnen opgroeien tot zelfstandige en evenwichtige mensen met respect voor anderen
Nadere informatieSOCIAAL VAARDIGER : de axenroos
SOCIAAL VAARDIGER : de axenroos Je kind dat speelt, doet meer dan spelen. Het leert al doende de regels van het spel. Je kind dat hinkelt, doet meer dan hinkelen. Het leert al doende de opvolging van de
Nadere informatie5 / /12 / 2017
5 / 2017-2018 19 /12 / 2017 We ronden af Inschrijvingen 2016 Welkom Sociale vaardigheden Leren leren Warme chocomelk Lezen Belangrijke data Dankwoord vanuit MIN Wij ronden stilaan af. Hiermee vinden jullie
Nadere informatieDE ROOS VAN AXEN, TOEGEPAST OP LEIDERSSCHAP
DE ROOS VAN AXEN, TOEGEPAST OP LEIDERSSCHAP Er zijn verschillende wijzen om met anderen in relatie te treden. Een manier om daarnaar te kijken is de relatieroos of roos van axen (F. Cuvelier). Deze relatieroos
Nadere informatie5 Assertiviteit. 1 Inleiding
DC 5 Assertiviteit 1 Inleiding Als SAW er zul je regelmatig in situaties terecht komen waarin je duidelijk moeten maken wat je wel of niet wilt. Bijvoorbeeld omdat een cliënt op een activiteitenafdeling
Nadere informatieLesdoelen: Werkvormen: Benodigdheden: Prentenboeken: Les 10: Hoe zeg ik nee. Lesoverzicht. Basis
Les 10: Hoe zeg ik nee Lesoverzicht Lesdoelen: Kinderen weten het verschil tussen prettige en onprettige situaties en kunnen deze herkennen. Kinderen weten dat ze onprettige aanrakingen mogen weigeren.
Nadere informatieKanjerprotocol hoe gaan we om met elkaar
Inleiding Kanjerprotocol hoe gaan we om met elkaar We hebben ons als doel gesteld: Kinderen in een veilige, vertrouwde omgeving begeleiden bij de ontwikkeling van hun eigen mogelijkheden. Goed onderwijs
Nadere informatieVerbindingsactietraining
Verbindingsactietraining Vaardigheden Open vragen stellen Luisteren Samenvatten Doorvragen Herformuleren Lichaamstaal laten zien Afkoelen Stappen Werkafspraken Vertellen Voelen Willen Samen Oplossen Afspraken
Nadere informatieJEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen +
> vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik JEUGDIGEN Heb jij seksueel misbruik meegemaakt of iemand in jouw gezin, dan kan daarover praten helpen. Het kan voor jou erg verwarrend zijn hierover te praten,
Nadere informatieKanjerbeleid. Doelstelling Voor de kinderen hebben we als doel dat ze zoveel mogelijk als volgt over zichzelf denken:
Kanjerbeleid Inleiding Op de obs Stegeman werken we sinds januari 2012 met de kanjertraining. Voor u ligt het beleidsstuk Kanjertraining. We hopen dat het zicht geeft op wat we doen op school en waar we
Nadere informatiey02 Marcus 15.2 Rinze IJbema - Marcus 15, 2-5. Gemeente van Jezus Christus,
Rinze IJbema - Marcus 15, 2-5. Gemeente van Jezus Christus, het is al bijna 8 april, het is al bijna Pasen. Met Pasen vieren we feest, omdat Koning Jezus de dood overwint. Onze Koning is sterker dan de
Nadere informaties Heeren Loo Samen mediawijs Met elkaar in gesprek over het gebruik van (social) media s Heeren Loo Advisium September 2017
s Heeren Loo Samen mediawijs Met elkaar in gesprek over het gebruik van (social) media s Heeren Loo Advisium September 2017 Inleiding De wereld verandert. Er zijn steeds nieuwe digitale ontwikkelingen.
Nadere informatieLEEF- EN WERKHOUDING RESPECT
LEEF- EN WERKHOUDING RESPECT Onze school vindt respect belangrijk: van de leerlingen tegenover elkaar en tegenover alle personeelsleden van de school. We verwachten een voorname houding en een beschaafde
Nadere informatievoorwoord VOORBEELDPAGINA S Bestelnr De ander en ik
voorwoord Dit werkboek gaat over de omgang met andere mensen. We bespreken hoe jij met anderen kunt omgaan. Bijvoorbeeld hoe je problemen oplost, omgaat met pesten, gevoelens en vriendschappen en hoe je
Nadere informatieKEN JE HEERSGEEST. Het werkmateriaal Ken je heersgeest is een onderdeel van de website Krachtenspel.nl.
KEN JE HEERSGEEST Het werkmateriaal Ken je heersgeest is een onderdeel van de website Krachtenspel.nl. Werkmateriaal Sociaal Emotionele Educatie (SEE) Alle informatie is te vinden op de website Mieke Vollenhoven
Nadere informatieSamen werken = samenwerken bij De Belvertshoeve
Themabundel Samen werken = samenwerken bij De Belvertshoeve Assistent medewerker Dit project is mede mogelijk gemaakt met een bijdrage uit het Europees Sociaal Fonds Voorwoord Deze themabundel is bedoeld
Nadere informatieHOE NIEMAND MIJ GELOOFDE EN IK BIJNA ALLES VERLOOR
HOE NIEMAND MIJ GELOOFDE EN IK BIJNA ALLES VERLOOR Deze lesbrief hoort bij Hoe niemand mij geloofde en ik bijna alles verloor van Gertrud Jetten. In dit boek wil Iris niets liever dan bij haar verzorgpony
Nadere informatieInteractie en communicatie. Communicatie
Interactie en communicatie Communicatie Communicatie is het geven en ontvangen van boodschappen. Alle gedrag (in nabijheid van anderen) is communicatie. Dus : je kunt niet niet communiceren. Een aardige
Nadere informatieMethodisch werken binnen Lang Verblijf. woonzorg en dagbesteding
Methodisch werken binnen Lang Verblijf woonzorg en dagbesteding 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Gentle Teaching 4 Middelen 5 Voor wie is Gentle Teaching? 5 3. Competentievergrotend werken 6 Middelen
Nadere informatieWat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.
Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me
Nadere informatieActiviteit 8. Taal Kringgesprek Ik ben bang... Doelen. Materiaal. Voortaak
d e n k o n t w i k k e l i n g Taal Kringgesprek Ik ben bang... Doelen 1 De kleuters kunnen communiceren over gevoelens en ze benoemen. (15) (WO 3.1) 2 De kleuters kunnen hun gevoelens uitdrukken door
Nadere informatieLeer- en ontwikkelingslijnen jonge kind (ZONDER extra doelen) - versie aug Naam leerling. Sociaal-emotionele ontwikkeling Betrokkenheid
Leer- en ontwikkelingslijnen jonge kind (ZONDER extra doelen) - versie aug 2018 Sociaal-emotionele ontwikkeling etrokkenheid etrokkenheid - 0 eleeft plezier in het ontdekken van nieuwe dingen Laat heel
Nadere informatieThema/lessenreeks: Psycho-Motorisch - respect hebben voor de materialen waarmee ze aan de slag gaan(pm1)
Naam student: Datum: School: Uur: Klas: Thema/lessenreeks: Activiteit: Samen Spelen De leerlingen weten hoe ze zich voelen en gedragen als ze samenspelen. De leerkracht werkt voor de eerste keer met een
Nadere informatieWaar gaan we het over hebben?
Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: De puberteit is naast de lichamelijke veranderingen ook de periode waarin je op een andere manier naar jezelf en de mensen om je heen gaat kijken. Dit komt omdat
Nadere informatieDe manus branding stichting
De manus branding stichting ontwikkelt programma s, die door lessen relationele en musische vorming sociale vaardigheden aanleren, waardoor jongeren beter in staat zijn op een, zowel voor hen zelf als
Nadere informatieAssertiviteitstest: kom jij op voor jezelf?
1 Assertiviteitstest: kom jij op voor jezelf? Zet een kruisje bij het antwoord dat voor jou passend is - eerder juist indien je meestal op die manier handelt - eerder onjuist indien je slechts zelden op
Nadere informatieThema Op het werk. Lesbrief 16. Herhaling thema.
http://www.edusom.nl Thema Op het werk Lesbrief 16. Herhaling thema. Wat leert u in deze les? De woorden van les 12, 13, 14 en 15. Veel succes! Deze les is ontwikkeld in opdracht van: Gemeente Den Haag
Nadere informatieInhoudstafel Leermeermoment La J Kinderen Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doel van de activiteit... 2 Overzicht... 2 Praktische voorbereiding...
Inhoudstafel Leermeermoment La J Kinderen Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doel van de activiteit... 2 Overzicht... 2 Praktische voorbereiding... 2 Voorbereiding... 2 Locatie... 2 Materiaal... 2 Veel
Nadere informatieAnti-pestprotocol. Signalen van pesterijen kunnen o.a. zijn:
Anti-pestprotocol Pesten komt helaas op iedere school voor, ook bij ons. Wij vinden dit ontzettend vervelend, want ieder kind dat gepest wordt is er één teveel. Het is een probleem dat wij onder ogen zien
Nadere informatie- ontdekken dat stilte en rust helpen om een gepaste uitdrukking te vinden voor gevoelens.
Tuin van Heden 2 Werken met kunst in de paasperiode Opmerking vooraf: Voor de uitwerking van deze lessen hebben we doelen gehaald uit verschillende thema s van de betreffende graad. Na elk doel verwijzen
Nadere informatieBeleid Kanjertraining op De Meeander
Beleid Kanjertraining op De Meeander Voor u ligt het beleidsstuk Kanjertraining. We hopen dat het zicht geeft op wat we doen op school en waar we voor staan. Kanjertraining is meer dan een lesmethode.
Nadere informatieSamen mediawijs. Met elkaar in gesprek over het gebruik van (social) media
Samen mediawijs Met elkaar in gesprek over het gebruik van (social) media Met elkaar in gesprek over (social) media 1 Inleiding De wereld verandert. Je kunt steeds meer dingen doen op je computer, laptop,
Nadere informatieHand out Voorkomen en oplossen van pesten bij kinderen met autisme
Hand out Voorkomen en oplossen van pesten bij kinderen met autisme In deze hand-out vindt u een korte samenvatting terug van de deelonderwerpen die Helen Wildeboer, trainer van de Stichting Omgaan met
Nadere informatietoont enthousiasme (lacht, kirt, trappelt met de beentjes)
1 Omgaan met en uiten van eigen gevoelens en ervaringen toont enthousiasme (lacht, kirt, trappelt met de beentjes) laat non-verbaal zien dat hij/zij iets niet wil (bijv. slaat fles weg, draait hoofd als
Nadere informatieZML SO Leerlijn Sociale en emotionele ontwikkeling: zelfbeeld en sociaal gedrag
ZML SO Leerlijn Sociale en emotionele ontwikkeling: zelfbeeld en sociaal gedrag Leerlijnen Kerndoelen 1.1. Jezelf presenteren 1.2. Een keuze maken 1.3. Opkomen voor jezelf 1.4. Omgaan met gevoelens 2.1.
Nadere informatie- ontdekken dat stilte en rust helpen om een gepaste uitdrukking te vinden voor gevoelens.
Tuin van Heden 1 Werken met kunst in de paasperiode Opmerking vooraf: Voor de uitwerking van deze lessen hebben we doelen gehaald uit verschillende thema s van de betreffende graad. Na elk doel verwijzen
Nadere informatieASSERTIVITEIT
ASSERTIVITEIT WWW.I-LEARNING.BE - WAT IS ASSERTIVITEIT? Subassertief, agressief, manipulatief of assertief? Assertief gedrag Assertief ben je als je op een vriendelijke, kalme manier opkomt voor je mening,
Nadere informatieVertel aan je kind dat het nodig is de school in te lichten om het pesten te laten stoppen;
Pesten op school Veel gestelde vragen Wat doe je als je kind gepest wordt? Maak voldoende tijd voor een gesprek; laat je kind vertellen wat er zich afspeelt en hoe het zich voelt; Neem het verhaal van
Nadere informatieKen jezelf en de ander
Ken jezelf en de ander Codificatie Verwantschapsleutel Doel kat die zichzelf in de spiegel ziet als leeuw we zien onszelf graag anders dan we zijn Uitwisseling over wie we zijn en hoe we de ander denken
Nadere informatieIk ga een grote uitdaging niet uit de weg. Taken die moeilijk zijn, vind ik veel leuker dan eenvoudige taken.
Ik ga een grote uitdaging niet uit de weg. Taken die moeilijk zijn, vind ik veel leuker dan eenvoudige taken. 2 5 Ik hoef niet aangespoord te worden om mijn taken te maken. Niemand hoeft mij te zeggen
Nadere informatiePestbeleid op school
Pestbeleid op school Pesten wordt niet aangepakt en opgelost door projecten. Het vereist attitudeverandering. Een zaligmakende oplossing voor pestproblemen bestaat helaas niet. Bob van der Meer Natuurlijk
Nadere informatieThema Op het werk. Lesbrief 15. Het functioneringsgesprek.
http://www.edusom.nl Thema Op het werk Lesbrief 15. Het functioneringsgesprek. Wat leert u in deze les? Moeten en hoeven gebruiken. Vragen hoe het met uw kind gaat. Veel succes! Deze les is ontwikkeld
Nadere informatieActiviteit 1. Waarnemen Ik kijk en ik knuffel. Doelen. Materiaal. Voortaak
i m p r e s s i e Activiteit 1 Waarnemen Ik kijk en ik knuffel Doelen 1 De kleuters kunnen gevoelens herkennen, ze ervaren hoe fijn het is om te knuffelen. (16) (WO 3.1) 2 De kleuters tonen hoe graag ze
Nadere informatieTussendoelen sociaal - emotionele ontwikkeling: Omgaan met zichzelf
Tussendoelen sociaal - emotionele ontwikkeling: Omgaan met zichzelf 1. Wijst dingen aan die het wil, herkent zichzelf in de spiegel, is zich bewust waar het wel en niet van houdt. (Het kind wordt bewust
Nadere informatieNaam: Datum: Ik-Wijzer
Ik-Wijzer Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Jouw uitslag... 4 Pagina 2 van 8 1. Inleiding Hallo, Dit is de uitslag van jouw Ik-Wijzer. Hierin staat wat jij belangrijk vindt en wat je minder belangrijk
Nadere informatieWhitepaper Verbindend communiceren In 4 stappen effectief feedback geven
Whitepaper Verbindend communiceren In 4 stappen effectief feedback geven De 4 stappen Je communiceert de hele dag en meestal hebben wij het gevoel dat dat ons best goed afgaat, toch? Pas op het moment
Nadere informatieWerkstuk Verzorging Pesten
Werkstuk Verzorging Pesten Werkstuk door een scholier 1721 woorden 12 juni 2005 6,9 373 keer beoordeeld Vak Verzorging HOOFDSTUK 1 WAT IS PESTEN Pesten is iets heel anders dan plagen, plagen is bijvoorbeeld
Nadere informatieOnderwijskundige Visie
Onderwijskundige Visie 1 Inleiding Missie Het kind Het kind staat voorop en dus centraal. Ieder kind is uniek en heeft talenten. Elk kind is bijzonder en elk kind mag er zijn. Kinderen zijn niet gelijk,
Nadere informatieGastouderbureau MijnGastouderopvang
Hoe gaat het met mijn gast- of oppaskind? Gastouderbureau MijnGastouderopvang Observatielijst voor de ontwikkeling van kinderen in de gastouderopvang Iedere gastouder kent 'haar' gastkind na tijdje behoorlijk
Nadere informatieLeer uw kind De Ondergoedregel.
1. Leer uw kind De Ondergoedregel. Ongeveer één op de vijf kinderen is slachtoffer van seksueel geweld, waaronder seksueel misbruik. U kunt helpen voorkomen dat het uw kind overkomt. Leer uw kind De Ondergoedregel.
Nadere informatieGedragscode. Gewoon goed doen
Gedragscode Gewoon goed doen 2 Inhoudsopgave pagina 1. Missie, ambitie en kernwaarden 4 2. Gewoon goed doen 5 3. Waarom een gedragscode? 6 4. Omgaan met de patiënt/klant: respectvol en gastvrij 7 5. Professioneel
Nadere informatieOntdek je kracht voor de leerkracht
Handleiding les 1 Ontdek je kracht voor de leerkracht Voor je ligt de handleiding voor de cursus Ontdek je kracht voor kinderen van groep 7/8. Waarom deze cursus? Om kinderen te leren beter in balans te
Nadere informatieKlasbezoek bibliotheek 2de-3de kleuter
Klasbezoek bibliotheek 2de-3de kleuter De bib is een bos. In groep volgen we een spoor van blaadjes langs verschillende plaatsen in de bib. We leren het reglement kennen en aan de hand van voorwerpen ontdekken
Nadere informatieAdviezen in een hulpverlenend gesprek: zegen of vloek? Door: Johan Clarysse, stafmedewerker Tele-Onthaal West-Vlaanderen
Adviezen in een hulpverlenend gesprek: zegen of vloek? Door: Johan Clarysse, stafmedewerker Tele-Onthaal West-Vlaanderen Adviezen in een hulpverlenend gesprek: zegen of vloek? 1 Advies is vaak iets anders
Nadere informatieOpleiders in de school: Els Hagebeuk elshagebeuk@de-gouw.nl Sjef Langedijk sjeflangedijk@de-gouw.nl. Begeleiden van pabostudenten
Opleiders in de school: Els Hagebeuk elshagebeuk@de-gouw.nl Sjef Langedijk sjeflangedijk@de-gouw.nl Begeleiden van pabostudenten Dit stuk geeft je handvatten bij de begeleiding van een pabostudent. Als
Nadere informatieCollectief aanbod Jeugd Houten
Collectief aanbod Jeugd Houten Groepsmaatschappelijk werk Santé Partners in Houten 2018-2019 1 Inhoud Blz. Training Sterk staan 9-12.... 3 Zomertraining Plezier op School (aankomende brugklassers). 4 Assertiviteitstraining
Nadere informatieFeedback ontvangen. Feedback ontvangen is moeilijk. Hoe gaan we om met feedback?
2 7 Feedback ontvangen Feedback kun je zien als een cadeau. Je kunt het aannemen, uitpakken en er je voordeel mee doen. Of je neemt het cadeau aan, bedankt de gever en legt het vervolgens in een kast om
Nadere informatieIk-Wijzer Naam: Sander Geleynse Datum: 27 januari 2016
Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Jouw uitslag... 4 Pagina 2 van 8 1. Inleiding Hallo Sander, Dit is de uitslag van jouw Ik-Wijzer. Hierin staat wat jij belangrijk vindt en wat je minder belangrijk vindt.
Nadere informatieCOMPETENTIEPROFIEL BIJLAGE 3D-MAP
COMPETENTIEPROFIEL BIJLAGE 3D-MAP Dit competentieprofiel is een (zelf)reflectiedocument betreffende het functioneren van de BIO op een bepaald moment. Het wordt ingevuld: 1) door de begeleider zelf tijdens
Nadere informatieInfo. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde
Info Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Inhoud INHOUD 1. Waar gaat het over 3 2. Aanraken 4 3. Hoe noem jij dat? 5 4. Baas over
Nadere informatieDe axenroos... tips en bruikbaar materiaal
De axenroos... tips en bruikbaar materiaal Geert Kraeye Hoe, wat waarom? Wat draagt het kind van ons mee? Het drillen van de maaltafels? Hoe ze plots konden lezen? Het cijferen met decimale getallen? Wie
Nadere informatieTuin van Heden 1 Werken met kunst in de kerstperiode
Tuin van Heden 1 Werken met kunst in de kerstperiode Opmerking vooraf: Voor de uitwerking van deze lessen hebben we doelen gehaald uit verschillende thema s van de betreffende graad. Na elk doel verwijzen
Nadere informatieNaar: Raad van Europa, Compasito: Manual on Human Rights Education for Children
Wat is aanvaardbaar? Naar: Raad van Europa, Compasito: Manual on Human Rights Education for Children Leeftijd: 6-9 jaar; 9-12 jaar Duur: 60 min. Doelen Kinderen discussiëren over gedrag en houdingen. Wat
Nadere informatieDe doelen van de kanjertraining:
Wat is kanjertraining: De kanjertraining is meer dan alleen een (anti) pestmethode. De kanjertraining richt zich op de sociale-emotionele ontwikkeling van kinderen. Door verhalen en oefeningen in de les
Nadere informatieTACTIEKEN BIJ DE STRIJDGEEST
TACTIEKEN BIJ DE STRIJDGEEST Het werkmateriaal is een onderdeel van de website Krachtenspel.nl. Werkmateriaal Sociaal Emotionele Educatie (SEE) Alle informatie is te vinden op de website Jan Ausum en Mieke
Nadere informatiePsychotherapie. anders denken anders voelen anders doen. ASVZ is er voor mensen met een verstandelijke beperking
ASVZ Touwbaan 1 Postbus 121 3360 AC Sliedrecht t 0184 491200 info@asvz.nl www.asvz.nl ASVZ is er voor mensen met een verstandelijke beperking anders denken anders voelen anders doen Psychotherapie Inhoudsopgave
Nadere informatieZML SO Leerlijn Sociale en emotionele ontwikkeling: zelfbeeld en sociaal gedrag
ZML SO Leerlijn Sociale en emotionele ontwikkeling: zelfbeeld en sociaal gedrag SOCIALE EN EMOTIONELE ONTWIKKELING: ZELFBEELD EN SOCIAAL GEDRAG Leerlijnen Kerndoelen 1.1. Jezelf presenteren 1.2. Een keuze
Nadere informatieIK WIJZER. Ik wil graag weten wie ik ben
IK WIJZER Ik wil graag weten wie ik ben Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Jouw uitslag... 4 Copyright DilemmaManager B.V. Pagina 2 van 8 1 Inleiding Hallo Ruben, Dit is de uitslag van jouw Ik-Wijzer.
Nadere informatieThema Gezondheid. Lesbrief 33. In gesprek met de leerkracht.
http://www.edusom.nl Thema Gezondheid Lesbrief 33. In gesprek met de leerkracht. Wat leert u in deze les? Een gesprek voeren met de leerkracht. Zinnen maken met omdat. Hulp vragen. Veel succes! Deze les
Nadere informatie11 Omgaan met verbale agressie
11 Omgaan met verbale agressie AGRESSIE Praktijkinformatie Welke vormen zijn er? Hoe buig je opkomende verbale agressie om? Hoe en wanneer stel je je grens? EN Omgaan met verbale agressie Tip 1 Herken
Nadere informatieBIJLAGE 3 DE LEERPLANNEN EN RELATIONELE EN
BIJLAGE 3 DE LEERPLANNEN EN RELATIONELE EN SEKSUELE VORMING In deze bijlage maken we de vergelijking tussen de Ontwikkelingsdoelen uit het Ontwikkelingsplan van de katholieke kleuterschool en de doelen
Nadere informatieObservatielijst bezoek op de werkplek Competentieprofiel
Observatielijst bezoek op de werkplek Competentieprofiel 1) Kunnen vragen en luisteren naar informatie over de kinderen Sleutelcompetentie: communicatie Je luistert naar wat je ouders hoort vertellen over
Nadere informatieJongeren-BOTS. Rob Verstegen & Henny Lodewijks. Aanvullend materiaal bij Interactiewijzer, 10e herziene druk, 2018
Jongeren-BOTS Aanvullend materiaal bij Interactiewijzer, 1e herziene druk, 218 Boven BS BT SB TB Tegen Samen SO TO OT OS Onder Rob Verstegen & Henny Lodewijks Voor jongeren vanaf 12 á 13 jaar De vragenlijst
Nadere informatie