Klantonderzoek Wmo over 2012 Ervaringen van Mantelzorgers. Pijnacker-Nootdorp

Transcriptie

1 Klantonderzoek Wmo over 2012 Ervaringen van Mantelzorgers Pijnacker-Nootdorp

2

3 Klantonderzoek Wmo over 2012 Ervaringen van Mantelzorgers Pijnacker-Nootdorp

4

5 COLOFON Samenstelling Volkan Atalay Anja van Lonkhuijzen Maaike Woertel SGBO Benchmarking Postbus HE Den Haag SGBO Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan ook, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van SGBO. Aan de totstandkoming van deze publicatie is de grootst mogelijke zorg besteed. SGBO kan echter niet aansprakelijk worden gesteld voor eventuele onjuistheden, noch kunnen aan de inhoud rechten worden ontleend.

6

7 INHOUDSOPGAVE Inleiding 1 Samenvatting 2 1 Verantwoording en achtergrondgegevens Achtergrond onderzoek Achtergrond mantelzorgers 5 2 Algemene kenmerken van het mantelzorgen Duur van de hulp of zorg in maanden en uren per week Zorg of hulp delen met anderen Terugvallen op een ander Zich beschouwen als mantelzorger Begrip uit omgeving 11 3 Relatie tot zorgvrager inclusief zorgsituatie Sociale relatie tot zorgvrager en woonsituatie Zorgsituatie en vormen van hulp 13 4 Motieven 15 5 Participatie en eenzaamheid Participatie Eenzaamheid 17 6 Mate van overbelasting 18 7 Ondersteuning Registratie van mantelzorgers Ervaren ondersteuning Ondersteuningsorganisaties Ondersteuningsvormen: bekendheid, behoefte en gebruik Tevredenheid ondersteuning en effect 24 Bijlagen 26 Bijlage 1 Resultaten onderzoek onder mantelzorgers 28 Bijlage 2 Antwoorden op de open vraag 36 Bijlage 3 Uitnodiging 52 Bijlage 4 Gemeenteberichten 54

8 Inleiding Het is voor een gemeente nuttig te weten wat de ervaringen van mantelzorgers zijn met de geboden ondersteuning en diensten in het kader van de Wmo. De gemeente is verantwoordelijk voor die ondersteuning en middelen moeten zo goed mogelijk aangewend worden. Dit rapport gaat over de ervaringen en tevredenheid van mantelzorgers in Pijnacker-Nootdorp. Het onderzoek laat de gemeente zien of de inspanningen om de ondersteuning te verbeteren effect sorteren. De gemeente krijgt daarnaast inzicht in de achtergrond van de mantelzorgers, de algemene kenmerken van het mantelzorgen, de relatie tot de zorgvrager en de woonsituatie, de motieven om te zorgen, de participatie en eenzaamheid van de mantelzorger, de mate van overbelasting en de ondersteuning. De informatie over de tevredenheid van de ontvangen ondersteuning en het effect ervan geeft zowel de gemeente als betrokken organisaties, zoals de Wmo-(advies)raad, een instrument in handen om de uitvoering en effecten van het beleid te monitoren en daar waar nodig bij te sturen of aan te passen. Leeswijzer Het rapport begint met een samenvatting met daarin de resultaten op hoofdlijnen. Hoofdstuk 1 bevat de verantwoording en de achtergrondgegevens over het onderzoek. In hoofdstuk 2 komen de algemene kenmerken van de mantelzorgers aan bod en in hoofdstuk 3 de relatie tot de zorgvrager. Motieven en participatie worden respectievelijk in hoofdstuk 4 en 5 nader bekeken. In hoofdstuk 6 staat de mate van overbelasting centraal. De ondersteuning wordt in het afsluitende hoofdstuk weergegeven. In het rapport wordt met regelmaat verwezen naar de resultaten uit eerdere klantonderzoeken Wmo en de Benchmark Wmo. Voor gemeenten die eerder hebben deelgenomen aan een standaard onderzoek onder mantelzorgers zijn in de bijlage de resultaten van vergelijkbare vragen weergegeven. In sommige gevallen tellen antwoorden van een vraag niet op tot 100%, dit komt door afrondingsverschillen. SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

9 Samenvatting In uw gemeente is een onderzoek gehouden onder mantelzorgers. In de vragenlijst komen verschillende aspecten rondom het verlenen van mantelzorg aan de orde. In deze samenvatting worden de resultaten op hoofdlijnen weergegeven. Pijnacker-Nootdorp heeft ervoor gekozen om, net als twee jaar geleden, mantelzorgers te bereiken door burgers tussen de 45 en 54 jaar aan te schrijven. De andere gemeenten die het onderzoek onder mantelzorgers hebben uitgevoerd, hebben de mantelzorgers aangeschreven op andere manieren en dit maakt vergelijking met deze gemeenten in het rapport niet relevant. Dit rapport is daarom op maat aangepast door de referentiegroep te verwijderen en de resultaten van de meting van twee jaar geleden toe te voegen. Bij de meting van twee jaar geleden is er een steekproef getrokken van burgers. Van de verstuurde uitnodigingen waren 429 vragenlijsten retour gekomen, waarvan 141 zijn ingevuld door mantelzorgers. Om de respons te verhogen heeft de gemeente er dit jaar voor gekozen om alle burgers tussen de 45 en 54 jaar aan te schrijven. Daarnaast heeft de gemeente elke week een herinnering geplaatst in de Telstar, een plaatselijk weekblad in de gemeente Pijnacker-Nootdorp. Van de verstuurde uitnodigingen zijn 738 vragenlijsten retour gekomen, waarvan 272 zijn ingevuld door mantelzorgers. Voor de analyse van dit onderzoek zijn deze 272 vragenlijsten verwerkt. Algemene kenmerken van de mantelzorger In uw gemeente is 73% van de respondenten vrouw. Voor 61% van de mantelzorgers geldt dat zij in dezelfde gemeente als de zorgvrager wonen. In de meting van twee jaar geleden was dit 52%. Van de mantelzorgers geeft 84% aan dat zij betaalde arbeid verricht. Vrijwilligerswerk wordt door 53% van de mantelzorgers gedaan. 8% van de mantelzorgers doet geen van beide. Van de mantelzorgers verleent 28% aan meer dan één persoon hulp (mantelzorg). In de vorige meting was dit 32%. Algemene kenmerken van het mantelzorgen De grootste groep mantelzorgers geeft langer dan 5 jaar hulp of zorg aan een naaste. Dit wordt door ongeveer 40% van de respondenten gedaan. De meeste mantelzorgers (46%) in uw gemeente geven gemiddeld 0 tot en met 4 uur zorg of hulp per week. Van de mantelzorgers geeft 59% aan dat zij de zorg voor hun zorgvrager delen met een andere mantelzorger. Ook ontvangt 65% van de zorgvragers zorg of hulp van een zorg-of hulpverlener. Het overgrote deel van de mantelzorgers (79%) geeft aan dat zij kunnen terugvallen op een ander. Op de vraag: Beschouwt u zichzelf als mantelzorger? geeft 66% een positief antwoord, zij beschouwen zichzelf als mantelzorger. In de vorige meting was dit 55%. 70% van de respondenten ervaart begrip van hun omgeving. SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

10 Relatie tot zorgvrager inclusief zorgsituatie Uit de resultaten blijkt dat de grootste groep mantelzorgers zorg geeft aan een (schoon) ouder, dit is 60%. De meest voorkomende woonsituatie van degene voor wie gezorgd wordt, is woont elders, zelfstandig. Voor uw gemeente is dit bij 58% van de mantelzorgers het geval. De meest voorkomende zorgsituatie komt voort uit algemene, lichamelijke beperkingen door ouderdom. De meest voorkomende vorm van hulp is gezelschap, troost en afleiding. Motieven, participatie en eenzaamheid 87% van de mantelzorgers verleent de zorg vooral vanuit liefde en genegenheid. Bij de meting van twee jaar geleden was dit 89%. Van de respondenten ervaart 16% vaak beperkingen bij het ontmoeten van vrienden, familie en kennissen. 40% van de mantelzorgers ervaart dit soms. Ongeveer 6% van de mantelzorgers in uw gemeente geeft aan zich vaak eenzaam te voelen, voor 27% is dit soms het geval. Mate van overbelasting Op basis van een negental stellingen is een mate van overbelasting berekend met een score tussen de 0 en 9, waarbij geldt hoe hoger de score, hoe hoger de mate van overbelasting. De mate van overbelasting voor de mantelzorgers in uw gemeente is 4,8. Bij de vorige meting was deze score 4,9. De gemiddelde score van alle gemeenten die dit jaar hebben meegedaan aan het onderzoek onder mantelzorgers (de referentiegroep) is een 5,0. Twee jaar geleden was het gemiddelde voor de referentiegroep een score van 5,2. Ondersteuning Van de mantelzorgers heeft 6% zich geregistreerd bij de gemeente of het Steunpunt Mantelzorg. Ongeveer 23% van de mantelzorgers geeft aan niet te weten of zij geregistreerd zijn. De meest bekende vorm van ondersteuning is: periodieke respijtzorg met 52%. De ondersteuning financiële tegemoetkoming is door de meeste mantelzorgers genoemd als behoefte (40%). Het gebruik is het hoogst voor de functie praktische hulp (15%). Van de mantelzorgers geeft 12% aan dat zij het gevoel hebben dat de last van het mantelzorgen veel minder is geworden door de ontvangen ondersteuning. Voor 54% geldt dat dit enigszins is en voor 34% niet. SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

11 1 Verantwoording en achtergrondgegevens De vragen aan mantelzorgers bieden een goede gelegenheid om zicht te krijgen op de motieven, de mogelijke beperkingen in participatie en de mate van (over)belasting. Daarnaast wordt in deze vragenlijst aandacht besteed aan verschillende aspecten rondom de ondersteuning voor mantelzorgers: de bekendheid, de behoeften, het gebruik en de tevredenheid. Dit rapport presenteert de resultaten van deze vragen aan mantelzorgers. 1.1 Achtergrond onderzoek Om de ervaringen van een doelgroep te achterhalen, is het noodzakelijk om de doelgroep te kunnen bereiken. Het bereiken van mantelzorgers is vaak lastig. Niet alle mantelzorgers zijn bekend bij gemeenten en/of een Steunpunt Mantelzorg. Daarnaast herkennen veel mantelzorgers zichzelf niet in de term mantelzorg. De gebruikte definitie is: Mantelzorgers zorgen voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende partner, ouder, kind of ander familielid, vriend of kennis. Mantelzorg is anders dan de gebruikelijke (alledaagse) zorg, zoals de zorg voor een gezond kind. Daarnaast geldt dat mantelzorg geen vrijwilligerswerk is. Om mantelzorgers aan te schrijven zijn verschillende mogelijkheden: Geregistreerde mantelzorgers. Van deze mantelzorgers zijn de contactgegevens bekend bij gemeenten en/of een Steunpunt Mantelzorg en de vragenlijsten kunnen direct naar de mantelzorger worden gestuurd. Mantelzorgers van cliënten met een individuele voorziening. Insteek bij deze benadering is dat achter vrijwel iedere cliënt met een individuele voorziening een mantelzorger staat. De uitnodigingsbrief voor het onderzoek wordt verzonden naar de cliënt en er wordt gevraagd of er iemand in de omgeving is die de cliënt regelmatig vrijwillig hulp of zorg geeft. Vervolgens is hen verzocht de vragenlijst aan die persoon voor te leggen met de vraag deze in te vullen. Mantelzorgers van bewoners van (zorg)instellingen. De contactpersonen van de bewoners van een (zorg)instelling zijn veelal mantelzorgers voor de bewoners. Mantelzorgers onder inwoners. Uit de gemeentelijke basisadministratie wordt een steekproef getrokken uit inwoners van 18 jaar en ouder. Landelijke cijfers geven aan dat één op de vijf volwassen inwoners mantelzorger is. Met het aanschrijven van mantelzorgers via de eerste drie genoemde opties gaat het om een selectieve groep mantelzorgers, namelijk de mantelzorgers die bekend zijn bij gemeenten en/of een Steunpunt Mantelzorg, of mantelzorgers voor cliënten met individuele voorzieningen of mantelzorgers van bewoners van (zorg)instellingen. Dit kan gevolgen hebben voor de resultaten van bepaalde vragen. Mantelzorgers van cliënten met SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

12 een individuele voorziening kennen bijvoorbeeld veelal het Wmo-loket en zijn mogelijk beter op de hoogte van de mogelijkheden om ondersteuning vanuit gemeente en/of een Steunpunt Mantelzorg te ontvangen bij het geven van mantelzorg. Ook zal de bekendheid van het Steunpunt Mantelzorg bijvoorbeeld hoger zijn onder mantelzorgers die geregistreerd staan bij een Steunpunt Mantelzorg. Pijnacker-Nootdorp heeft ervoor gekozen om, net als twee jaar geleden, mantelzorgers te bereiken door burgers tussen de 45 en 54 jaar aan te schrijven. Dit maakt vergelijking mogelijk met de resultaten van twee jaar geleden. Die mantelzorgers zijn nog niet zo bekend bij de gemeente en het Bureau mantelzorgondersteuning, terwijl landelijk gezien het geven van mantelzorg in deze leeftijdsgroep veel voorkomt. Twee jaar geleden kwam het nog het meest voor in deze leeftijdsgroep, inmiddels het meest in de leeftijdsgroep van 50 t/m 64 jaar. De andere gemeenten die het onderzoek onder mantelzorgers hebben uitgevoerd, hebben de mantelzorgers aangeschreven op één van de andere genoemde manieren en dit maakt vergelijking met deze gemeenten in het rapport niet relevant. Dit rapport is daarom op maat aangepast door de referentiegroep te verwijderen en de resultaten van de meting van twee jaar geleden toe te voegen. Soms worden ter vergelijking echter wel de resultaten van de referentiegroep genoemd. Bij de meting van twee jaar geleden is er een steekproef getrokken van burgers. Van de verstuurde uitnodigingen waren 429 vragenlijsten retour gekomen, waarvan 141 zijn ingevuld door mantelzorgers. Om de respons te verhogen heeft de gemeente er dit jaar voor gekozen om alle burgers tussen de 45 en 54 jaar aan te schrijven. In tegenstelling tot twee jaar geleden is er, vanuit financieel en milieu oogpunt, voor gekozen het onderzoek in de eerste plaats alleen digitaal aan te bieden. Als digitaal invullen voor inwoners niet mogelijk was konden zij een papieren vragenlijst en antwoordenvelop opvragen. Hier hebben twee inwoners gebruik van gemaakt. Daarnaast heeft de gemeente elke week een herinnering geplaatst in de Telstar, een plaatselijk weekblad in de gemeente Pijnacker-Nootdorp, en op de gemeentelijke website. Van de verstuurde uitnodigingen zijn 738 vragenlijsten retour gekomen, waarvan 272 zijn ingevuld door mantelzorgers. Voor de analyse van dit onderzoek zijn deze 272 vragenlijsten verwerkt. Bij uitsplitsingen van de resultaten kan het, bij kleine aantallen respondenten, zijn dat de resultaten indicatief zijn. 1.2 Achtergrond mantelzorgers Van de respondenten geeft ongeveer 37% aan dat zij momenteel mantelzorg verlenen op basis van de definitie in de voorgaande paragraaf. Respondenten die aangeven geen mantelzorg te bieden, worden doorverwezen naar het einde van de vragenlijst. De gegevens van deze respondenten zijn niet meegenomen in de rapportage. SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

13 In deze paragraaf worden een aantal persoonlijke kenmerken van de mantelzorgers besproken. Het gaat om de resultaten van de vragen: Bent u man of vrouw? Wat is uw leeftijd? Woont u in dezelfde gemeente als degene voor wie u zorgt? Verricht u betaalde arbeid? Heeft u de afgelopen 12 maanden vrijwilligerswerk gedaan? Geeft u hulp (mantelzorg) aan meer dan één persoon? In uw gemeente is 73% van de respondenten vrouw. Uit landelijk onderzoek blijkt dat mantelzorgers veelal vrouw zijn. Dit geldt ook voor uw gemeente. In onderstaande tabel zijn persoonlijke kenmerken van de mantelzorgers terug te vinden voor uw gemeente en de meting van twee jaar geleden. Tabel 1 Persoonlijke kenmerken mantelzorgers (geslacht, leeftijd, woonplaats) Over 2012 Over 2010 Geslacht Man 27 % 42 % Vrouw 73 % 58 % Woonplaats Zelfde gemeente als zorgvrager 61 % 52 % Andere gemeente als zorgvrager 39 % 48 % Vooral vrouwen en ouderen verlenen landelijk gezien mantelzorg. Vrouwen en ouderen zijn niet per se meer bereid om te zorgen, maar de trefkans is voor hen groter. Dat wil zeggen dat voor hen de kans dat er een hulpbehoevende in het sociale netwerk aanwezig is, groter is. Mantelzorgers die in dezelfde gemeente wonen als hun zorgvrager genieten een aantal voordelen. Bijvoorbeeld omdat de afstand tot elkaar relatief klein is, waardoor de belasting en de (on)kosten voor de mantelzorger door deze korte afstand minder kunnen zijn. Ook kunnen beiden voor ondersteuning terecht bij dezelfde gemeente of zelfs bij hetzelfde loket. Voor 61% van de mantelzorgers geldt dat zij in dezelfde gemeente als de zorgvrager wonen. Mantelzorgers met betaalde arbeid hebben te maken met een dubbele belasting omdat zij zowel werken als zorgen. In het algemeen verricht het merendeel van de mantelzorgers echter geen betaalde arbeid. Het kan zijn dat mantelzorgers stoppen met werken om mantelzorg te verlenen, maar ook is het mogelijk dat ze eerder geneigd zijn om te zorgen, omdat ze niet werken. SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

14 Werk kan fungeren als afleiding van de zorg en een uitlaatklep bieden. Soms kan de combinatie voor de mantelzorger zwaar zijn en zetten zij vrije dagen en vakantie in om te kunnen zorgen. Gemeenten hebben een aantal middelen tot hun beschikking om de werkende mantelzorger te ondersteunen, zoals afstemming met re-integratie, vrijstelling van sollicitatieplicht, specifieke regelingen binnen personeelsbeleid en stimuleren van regelingen voor op het werk (flexibele werktijden, thuiswerken). Van de respondenten geeft 84% aan dat zij betaalde arbeid verricht. Een mogelijke verklaring voor de afwijking van het algemeen geldende ligt in de leeftijdsgroep die aangeschreven is, en waarvan mag worden aangenomen dat die veelal nog werkt. Vrijwilligerswerk wordt door 53% van de mantelzorgers gedaan. 32% doet dit structureel. 8% van de mantelzorgers verricht geen betaalde arbeid of doet vrijwilligerswerk. In onderstaande tabel wordt nader ingegaan op de combinatie van mantelzorg met betaalde arbeid en/of vrijwilligerswerk. Tabel 2 Participatie door betaalde arbeid en/of vrijwilligerswerk Over 2012 Over 2010 Betaalde arbeid Nee 16 % 11 % Ja, 1 t/m 12 uur per week 6 % 4 % Ja, 13 t/m 31 uur per week 33% 30% Ja, 32 uur of meer per week 45 % 55 % Vrijwilligerswerk Nee 47 % 48 % Ja, incidenteel 21 % 24 % Ja, tot 2 uur per week 9 % 9 % Ja, 2 tot 4 uur per week 12% 11% Ja, 4 tot 8 uur per week 8 % 5 % Ja, 8 uur of meer per week 4 % 3 % Van de mantelzorgers verleent 28% aan meer dan één persoon hulp (mantelzorg). In de vorige meting was dit 32%. Deze mantelzorgers hebben de vragen beantwoord voor diegene voor wie zij het meeste zorgen. Hierdoor moeten voor een aantal vragen de resultaten in de volgende hoofdstukken als een minimum worden gezien. SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

15 2 Algemene kenmerken van het mantelzorgen Om inzicht te krijgen in wie de mantelzorger is, is een aantal algemene kenmerken van de mantelzorger en het mantelzorgen uitgevraagd: Hoe lang en hoeveel uur per week verleent de mantelzorger hulp of zorg? Deelt de mantelzorger de hulp of zorg? Heeft de mantelzorger zelf iemand om op terug te vallen voor hulp of zorg? Beschouwt de mantelzorger zichzelf als mantelzorger? Voelt de mantelzorger zich erkend? Met de antwoorden op deze vragen wordt in dit hoofdstuk een beeld geschetst van de mantelzorger. Mantelzorgers voldoen niet aan één bepaald profiel. Dé mantelzorger bestaat niet. De verschillende kenmerken geven inzicht in de mantelzorgers in uw gemeente in de leeftijdsgroep van 45 t/m 54 jaar. 2.1 Duur van de hulp of zorg in maanden en uren per week Veel mantelzorgbeleid en ondersteuning richten zich op de groep die lang en/of intensief helpt. Bij langdurige hulp wordt veelal uitgegaan van langer dan drie maanden, voor intensieve hulp is dat meer dan acht uur per week. In onderstaande tabel zijn de resultaten voor de duur van de hulp of zorg terug te vinden. Tabel 3 Duur van hulp of zorg Over 2012 Over 2010 Minder dan 3 maanden 3 % 2 % 3 t/m 6 maanden 8 % 5 % 7 t/m 12 maanden 5 % 6 % 1 tot 2 jaar 17 % 2 tot 5 jaar 26 % 87 % Langer dan 5 jaar 40 % De resultaten laten zien dat 97% van de respondenten drie maanden of langer hulp of zorg verleent aan een naaste. De grootste groep mantelzorgers geeft langer dan 5 jaar hulp of zorg aan een naaste. Dit wordt door ongeveer 40% van de respondenten gedaan. Het aantal uren zorg dat een mantelzorger verleent per week, verschilt van persoon tot persoon. Van invloed hierop is bijvoorbeeld de zorgsituatie, de woonsituatie en de sociale relatie tot de zorgvrager. Hier wordt in het volgende hoofdstuk verder op ingegaan. SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

16 De onderstaande tabel toont hoeveel uur hulp de respondenten gemiddeld per week geven aan de zorgvrager. Tabel 4 Aantal uren mantelzorg per week Over 2012 Over t/m 4 uur 46 % 50 % 5 t/m 8 uur 23 % 28 % 9 t/m 16 uur 14 % 9 % 17 t/m 24 uur 3 % 4 % 25 uur of meer 14 % 9 % In uw gemeente is bij 31% van de respondenten sprake van intensieve hulp, oftewel meer dan 8 uur per week. De meeste mantelzorgers (46%) in uw gemeente van 45 t/m 54 jaar geven gemiddeld 0 tot en met 4 uur zorg of hulp per week. 2.2 Zorg of hulp delen met anderen Het zorgen voor een zorgvrager vindt in de praktijk vaak plaats door meerdere personen. Dit kunnen naasten van de zorgvrager zijn ofwel mantelzorgers, maar ook formele zorgof hulpverleners of een combinatie hiervan. Een goede afstemming tussen de verschillende verzorgers is van belang, want dit draagt bij aan het plezier van het zorgen, de kwaliteit van de zorg en het leven van de zorgvrager. De zorg- of hulpverlener krijgt door de afstemming met de mantelzorger meer inzicht in het leven van de zorgvrager, zodat maatwerk kan worden geleverd. Daarnaast voorkomt het delen van de zorg of hulp mogelijke overbelasting bij de mantelzorger. De mantelzorger voelt zich erkend, gekend en ondersteund. Van de mantelzorgers geeft 59% aan dat zij de zorg voor hun zorgvrager delen met een andere mantelzorger. Ook ontvangt 65% van de zorgvragers zorg of hulp van een zorg-of hulpverlener. De meerderheid van de mantelzorgers (57%) geeft aan dat er afspraken zijn gemaakt over de verdeling van de zorgtaken tussen hen en de andere zorg- of hulpverlener(s). 2.3 Terugvallen op een ander Soms is het noodzakelijk dat mantelzorgers, ongeacht de leeftijd, tijdelijk op een ander kunnen terugvallen, bijvoorbeeld vanwege ziekte of een operatie. De mantelzorger heeft dan zelf hulp of zorg nodig. Het overgrote deel van de mantelzorgers geeft aan dat zij (79%) kunnen terugvallen op een ander. De volgende tabel geeft weer op wie de mantelzorger kan terugvallen voor hulp of zorg. SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

17 Tabel 1 Terugvallen voor hulp of zorg Over 2012 Over 2010 Familie 95 % N.v.t. Buren 30 % N.v.t. Vrienden 55 % N.v.t. (Zorg)vrijwilligers 2 % N.v.t. Zorg- of hulpverlener 10 % N.v.t. Anders 7 % N.v.t. De meeste mantelzorgers kunnen terugvallen op familie voor hulp of zorg als zij deze nodig hebben. Het uitvallen van de mantelzorger door bijvoorbeeld ziekte of een ziekenhuisopname heeft niet alleen gevolgen voor de mantelzorger, maar vaak ook voor de zorgvrager. De mantelzorger verleende immers hulp of zorg, die tijdelijk niet kan worden gegeven. Voor de zorgvrager kunnen de gevolgen wisselend zijn. Van invloed zijn bijvoorbeeld de vormen van hulp die de mantelzorger verleent en of de zorg wordt gedeeld. In de volgende tabel is terug te vinden welke gevolgen het plotsteling uitvallen van de mantelzorger door ziekte of een ziekenhuisopname heeft voor de zorgvrager. Tabel 2 Gevolgen uitval mantelzorger voor zorgvrager Over 2012 Over 2010 Zorg of hulp wordt niet gegeven 27 % N.v.t. Zorg of hulp wordt gegeven door een andere mantelzorger Zorg of hulp wordt gegeven door een vrijwilliger of professional Zorg of hulp wordt gegeven middels een particuliere hulp 53 % 8 % 3 % N.v.t. N.v.t. N.v.t. Opname van zorgvrager is nodig 3 % N.v.t. Anders 6 % N.v.t. Sommige mantelzorgers zijn de spil in het leven van de zorgvrager en worden spilzorgers genoemd. Spilzorgers zijn de spil zonder welke het bestaan van de cliënt zou instorten 1. Resultaat van het uitvallen van deze spilzorger zal veelal resulteren in een noodzakelijke opname van de zorgvrager. Voor 3% van de respondenten is dit van toepassing. 1 Tonkens, E., Broecke, J. van den en Hoijtink, M, Op zoek naar weerkaatst plezier SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

18 2.4 Zich beschouwen als mantelzorger Hoewel hun aantal afneemt, zijn er nog altijd mantelzorgers die zichzelf niet beschouwen als mantelzorger, of die zich niet herkennen in de term. Zij vinden de zorg aan een naaste vaak vanzelfsprekend. Dit maakt het voor gemeenten extra lastig deze mantelzorgers te bereiken en te registreren. Op de vraag: Beschouwt u zichzelf als mantelzorger? geeft 66% een positief antwoord, zij beschouwen zichzelf als mantelzorger. In de vorige meting was dit nog 55%. Het vanzelfsprekend zijn van mantelzorg maakt dat de mantelzorger veelal persoonlijk moet worden verteld dat zij mantelzorger zijn. Zij verlenen meer dan de alledaagse zorg aan een partner, ouder, kind of ander familielid, vriend of buren dan gebruikelijk is en zijn daarom dus mantelzorger. 2.5 Begrip uit omgeving Mantelzorgers kunnen niet altijd rekenen op begrip uit hun omgeving. Begrip opbrengen lukt des te beter, wanneer men deze situatie al eens eerder meegemaakt heeft en uit die tijd informatie heeft verkregen over het mantelzorgen en het verloop ervan. Deze ervaring heeft niet iedereen. Daarnaast geldt dat de aandacht vaak naar de zorgvrager uitgaat. De situatie van de zorgvrager is bekend en onderwerp van gesprek. Aan de zorgvrager wordt gevraagd hoe het met hem of haar gaat (of aan de mantelzorger als de zorgvrager niet in staat is om te communiceren). Lastiger zijn de situaties waarbij aan de buitenkant van de zorgvrager niet is te zien dat hij of zij zorg nodig heeft. Soms ziet de omgeving niet wat er aan de hand is; zij zien de zorgvrager alleen op zijn of haar goede dagen. De vraag Hoe gaat het met je? wordt echter minder vaak gesteld aan de mantelzorger. Juist deze interesse is voor mantelzorgers van belang. Het geeft hun ook de kans om hun verhaal te doen en te vertellen over hun ervaringen. Het kunnen doen van je verhaal geeft lucht. Voor mantelzorgers hangt begrip nauw samen met erkenning. Een aantal mantelzorgers wil graag erkenning van de omgeving, zij voelen zich daardoor verplicht om verantwoording af te leggen over de keuzes die zij maken. Dit geldt niet alleen voor familie en vrienden, maar vooral van de instellingen willen zij erkenning. 70% van de respondenten ervaart begrip van hun omgeving. Een mantelzorger die zich begrepen voelt, ervaart doorgaans minder overbelasting en voelt zich minder eenzaam. SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

19 3 Relatie tot zorgvrager inclusief zorgsituatie In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de woonsituatie van de zorgvrager en op zijn/haar sociale relatie tot de mantelzorger. Daarna komen de zorgsituatie en de verschillende vormen van hulp die de mantelzorger verleent, aan bod. 3.1 Sociale relatie tot zorgvrager en woonsituatie Naarmate mantelzorgers ouder zijn, verlenen ze vaker zorg aan hun partner en aan hun ouders. Uit onderstaande tabel blijkt dat de grootste groep mantelzorgers zorg geeft aan een (schoon) ouder, dit is 60%. Dit is geen verrassend resultaat gelet op de aangeschreven leeftijdsgroep. Tabel 3 Aan wie geeft u mantelzorg? Over 2012 Over 2010 Echtgeno(o)t(e) of partner 12 % 11 % (Pleeg- of stief)kind 16 % 18 % (Schoon)ouder 60 % 57 % Ander familielid 6 % 7 % Buur, vriend of kennis 4 % 4 % Anders 2 % 2 % De meest voorkomende woonsituatie van degene voor wie gezorgd wordt, is woont elders, zelfstandig. Voor uw gemeente is dit bij 58% van de mantelzorgers het geval. Tabel 4 Woonsituatie van de zorgvrager Over 2012 Over 2010 Woont bij mij in huis 26 % 26 % Woont elders, in tehuis of zorgvoorziening 13 % 19 % Woont elders, zelfstandig 58 % 53 % Anders 3 % 2 % Ook indien de zorgvrager elders, in tehuis of zorgvoorziening woont, voelt een deel van de mantelzorgers zich 24 uur per dag verantwoordelijk. De (zorg)voorziening heeft een aanspreekpunt nodig voor vragen, die zowel overdag als s nachts kunnen opkomen. Daarnaast worden vaak niet alle zorgtaken door de (zorg)voorziening geleverd, deze blijven liggen voor de mantelzorger. SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

20 3.2 Zorgsituatie en vormen van hulp In onderstaande tabel is de zorgsituatie van de zorgvrager terug te vinden. De aandelen in de tabel kunnen oplopen tot meer dan 100%, aangezien op een zorgvrager meerdere situaties van toepassing kunnen zijn. Tabel 5 Zorgsituatie Over 2012 Over 2010 Dementerend/ geestelijke achteruitgang 28 % 25 % Algemene, lichamelijke beperkingen door ouderdom 51 % 52 % Lichamelijke beperkingen (handicap) 22 % 36 % Verstandelijke handicap 9 % 11 % Psychische problemen 12 % 12 % Gedragsproblemen 10 % 8 % Niet alleen kunnen zijn 11 % 10 % Anders 17 % 16 % De meest voorkomende zorgsituatie komt voort uit algemene, lichamelijke beperkingen door ouderdom. Mantelzorgers verlenen diverse vormen van hulp, die vaak afhankelijk zijn van de situatie van de zorgvrager. De verschillende vormen van hulp zijn in onderstaande tabel terug te vinden. Ook hier kunnen de aandelen in de kolom optellen tot meer dan 100%, aangezien de mantelzorger meerdere vormen van hulp kan verlenen. Voor een aantal vormen van hulp zijn de antwoorden Ja, volledig en Ja, samen samengevoegd (*). Tabel 6 Vormen van hulp Over 2012 Over 2010 Hulp bij het huishouden* 64 % 46 % Persoonlijke verzorging* 29 % 22 % Verpleegkundige hulp* 28 % 16 % Administratieve hulp* 78 % 54 % Vervoer en begeleiden bij bezoeken* 86 % 72 % Aanvragen en regelen van voorzieningen* 81 % 55 % Klaarmaken warme maaltijden* 43 % N.v.t. Gezelschap, troost, afleiding 90 % 65 % Structuur aanbrengen in het dagelijkse leven/dagritme 45 % N.v.t. Begeleiden bij het communiceren met anderen 59 % N.v.t. Begeleiden bij het omgaan met anderen 37 % N.v.t. Anders* 70 % N.v.t. SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

21 De meest voorkomende vorm van hulp is gezelschap, troost, afleiding. De woonsituatie van de zorgvrager bepaalt vaak ook welke vormen van hulp verleend worden. Inwonende mantelzorgers bieden vaker hulp in de vorm van hulp bij het huishouden, persoonlijke verzorging, verpleegkundige hulp, het klaarmaken van warme maaltijden en het aanbrengen van structuur in het dagelijks leven (dagritme) dan mantelzorgers waarvan de zorgvrager niet in huis woont. SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

22 4 Motieven Mantelzorg is in tegenstelling tot vrijwilligerswerk niet een keuze, mantelzorg overkomt je. Motieven die voor mantelzorgers een rol spelen bij het vervullen van de mantelzorg kunnen uiteenlopen. Aan de mantelzorgers is gevraagd om voor negen stellingen aan te geven of deze meespelen bij het verrichten van de mantelzorg. De stellingen zijn: Ik doe het uit liefde en genegenheid. Ik put veel voldoening uit de zorg. Ik vind het vanzelfsprekend om te doen. Ik wil niet dat degene voor wie ik zorg in een woonvoorziening of tehuis wordt opgenomen. Hij/zij wil niet door een vreemde geholpen worden. Hij/zij wil niet opgenomen worden in een woonvoorziening of tehuis. Er is geen plaats in een woonvoorziening of tehuis. Er is niet voldoende thuiszorg beschikbaar. Er is niemand anders beschikbaar. De resultaten zijn in de volgende tabel weergegeven. Tabel 7 Motieven voor mantelzorgers (speelt zeer sterk mee, speelt sterk mee) Over 2012 Over 2010 Liefde en genegenheid 87 % 89 % Veel voldoening uit de zorg 26 % 34 % Vanzelfsprekend om te doen 91 % 94 % Voorkomen opname in woonvoorziening of tehuis 44 % 40 % Zorgvrager wil niet door vreemde worden geholpen 31 % 27 % Zorgvrager wil niet worden opgenomen in woonvoorziening of tehuis 38 % 35 % Geen plaats in woonvoorziening of tehuis 4 % 6 % Niet voldoende thuiszorg beschikbaar 6 % 12 % Er is niemand anders 28 % 30 % Maar liefst 91% van de respondenten vinden de mantelzorg vanzelfsprekend en 87% van de respondenten verleent de zorg vooral vanuit liefde en genegenheid. Ten opzichte van de meting van twee jaar geleden geven minder respondenten aan voldoening te halen uit de zorg. Ook zijn er minder respondenten die zorg verlenen omdat er niet voldoende thuiszorg beschikbaar is. SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

23 5 Participatie en eenzaamheid Mantelzorgers maken het voor de zorgvrager mogelijk om mee te doen aan de maatschappij, doordat zij vaak langer zelfstandig kunnen blijven wonen. De gemeente ondersteunt de zorgvragers hierin door samen naar een oplossing te zoeken voor de beperking, waarbij zowel individuele als collectieve voorzieningen mogelijk zijn. Daarnaast ondersteunt de gemeente ook de mantelzorgers bij het uitvoeren van hun mantelzorgtaak. De participatie van de mantelzorgers zelf maakt ook onderdeel uit van de Wmo. Gemeenten dienen bepaalde groepen burgers te compenseren als zij problemen met participatie ondervinden. Mantelzorgers verlenen zorg aan een naaste en komen daardoor soms zelf minder goed toe aan meedoen (werk, gezin, opleiding, ontspanning). Het zorgen kost dan dusdanig veel tijd en energie dat er voor andere vormen van participatie weinig tot niets overblijft en dit kan tot eenzaamheid bij de mantelzorgers leiden. 5.1 Participatie In onderstaande tabel is terug te vinden bij welke activiteiten de mantelzorgers beperkingen ervaren als gevolg van de mantelzorg die zij verlenen. De resultaten van de vorige meting zijn terug te vinden tussen haakjes. Tabel 8 Ervaren van beperkingen (soms, vaak) Nooit Soms Vaak Vrijetijdsbesteding buitenshuis 25 %(23%) 47 %(53%) 28 %(24%) Huishoudelijk werk 40 %(35%) 42 %(46%) 18 %(19%) Vrienden, familie of kennissen ontmoeten 43 %(34%) 40 %(46%) 16 %(20%) Vrijetijdsbesteding binnenshuis 44 %(42%) 41 %(42%) 15 %(15%) Aandacht en tijd aan gezinsleden geven 34 %(35%) 48 %(48%) 18 %(18%) Vrijwilligerswerk doen 60 %(61%) 26 %(27%) 14 %(12%) Betaald werk verrichten 48 %(54%) 34 %(36%) 18 %(11%) Aandacht en tijd voor jezelf 20 %(24%) 48 %(49%) 32 %(27%) Van de respondenten ervaart 32% vaak beperkingen bij aandacht en tijd voor zichzelf en 28% ervaart vaak beperkingen bij vrijetijdsbesteding buitenshuis. Bij alle genoemde activiteiten geldt dat mantelzorgers met een inwonende zorgvrager vaker een beperking ervaren dan mantelzorgers waar dit niet het geval voor is. Een risico van mantelzorgen is dat zowel de zorgvrager als de mantelzorger geïsoleerd raken. Hun hele leven bestaat voor de zorgvrager uit het ontvangen van zorg en voor de mantelzorger uit het verlenen van zorg. Van de respondenten ervaart 16% vaak SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

24 beperkingen bij het ontmoeten van vrienden, familie en kennissen. 40% van de mantelzorgers ervaart dit soms. Voor de respondenten in de vorige meting was dit 20% en 46%. 5.2 Eenzaamheid Iedereen heeft wel eens te maken met gevoelens van eenzaamheid, maar vaak nemen die gevoelens na verloop van tijd af of verdwijnen deze eenzaamheidgevoelens helemaal. Mantelzorgers lopen ook een zeker risico om in een isolement terecht te komen en zich eenzaam te gaan voelen. Hun sociale contacten kunnen in gedrang komen door gebrek aan tijd. Ze kunnen in conflict komen met anderen door de grote betrokkenheid bij het zorgen (thuis of op het werk) en soms missen ze de energie om nog andere activiteiten te ondernemen 2. Deze risico s spelen ook een rol bij de mate van overbelasting (volgende hoofdstuk). Niet alle mantelzorgers voelen zich eenzaam. Sommige ervaren juist een hechtere band met de zorgvrager door het zorgen en zien dit als positief. Ongeveer 6% van de mantelzorgers in uw gemeente geeft aan zich vaak eenzaam te voelen, voor 27% is dit soms het geval. Belangrijk is om vast te stellen voor welke mantelzorgers eenzaamheid een belemmering is voor deelname aan de maatschappij en bij welke mantelzorgers dit van een meer blijvende aard is. Het merendeel van de gemeenten heeft het tegengaan van eenzaamheid benoemd als speerpunt binnen het Wmo-beleid 3. 2 Timmermans, J. Boer, A. de & Iedema, J. (2005). De mantelval. Over dreigende overbelasting van de mantelzorger. SCP. 3 Benchmark Wmo SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

25 6 Mate van overbelasting Mantelzorgers zijn voor de samenleving een belangrijke groep actieve burgers. Door mantelzorgers kunnen burgers met een zorgbehoefte of beperking langer zelfstandig thuis blijven wonen en meedoen aan de maatschappij. Gemeenten kunnen mantelzorgers ondersteunen bij het uitvoeren van hun zorgtaken met als doel om overbelasting te voorkomen. Overbelasting is subjectief en afhankelijk van verschillende factoren. Factoren zijn bijvoorbeeld de eigenschappen van de mantelzorger, de eigenschappen van de zorgvrager, de relatie tussen de mantelzorger en de zorgvrager, de aard en duur van de aandoening of beperking, de woonsituatie, de duur en omvang van mantelzorgtaken en het sociale netwerk. Ook de berichtgeving over mantelzorg en bezuinigingen in de zorg kan van invloed zijn. De stellingen in onderstaande tabel zijn afkomstig uit de vragenlijst Ervaren Druk door Informele Zorg (EDIZ) en kunnen worden gebruikt om mogelijke overbelasting van de mantelzorgers inzichtelijk te maken. De resultaten van de vorige meting zijn terug te vinden tussen haakjes. Tabel 9 Stellingen voor mate van overbelasting Helemaal mee eens Mee eens Min of meer mee eens Mee oneens Helemaal mee oneens De situatie van diegene voor wie ik zorg laat mij nooit los 35% (38%) 26% (19%) 24% (22%) 12% (17%) 3% (4%) De situatie van diegene voor wie ik zorg eist voortdurend 12% (13%) 24% (28%) 35% (22%) 24% (32%) 5% (5%) mijn aandacht Ik moet altijd klaarstaan voor diegene voor wie ik zorg 13% (13%) 26% (24%) 36% (26%) 23% (28%) 3% (8%) Door de situatie van diegene voor wie ik zorg kom ik te weinig aan mijn eigen leven 5% (6%) 14% (8%) 27% (30%) 39% (41%) 15% (16%) toe Ik voel me over het geheel genomen erg onder druk staan door de situatie voor wie ik 8% (5%) 12% (15%) 24% (25%) 39% (36%) 16% (19%) zorg Het combineren van de verantwoordelijkheid voor diegene voor wie ik zorg en de 15% (8%) 14% (23%) 25% (21%) 32% (32%) 13% (17%) verantwoordelijkheden voor SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

26 mijn werk en/of gezin valt niet mee Mijn zelfstandigheid komt in de knel 4% (5%) 11% (9%) 17% (20%) 47% (45%) 21% (21%) Door de betrokkenheid bij diegene voor wie ik zorg doe ik 3% (3%) 13% (11%) 24% (21%) 41% (47%) 19% (18%) anderen tekort Door de betrokkenheid bij diegene voor wie ik zorg krijg ik conflicten thuis en/of op het 4% (3%) 6% (6%) 20% (19%) 45% (47%) 24% (25%) werk Op basis van de resultaten is een score berekend om de mate van overbelasting weer te geven tussen de 0 en 9, waarbij geldt hoe hoger de score, hoe hoger de mate van overbelasting 4. De mate van overbelasting voor de mantelzorgers uit de genoemde leeftijdsgroep in uw gemeente is 4,8. Bij de vorige meting was deze score 4,9. De gemiddelde score van alle gemeenten die dit jaar hebben meegedaan aan het onderzoek onder mantelzorgers (de referentiegroep) is een 5,0. Twee jaar geleden was het gemiddelde voor de referentiegroep een score van 5,2. Twee jaar geleden hebben wij ook een vergelijking gemaakt met beschikbare landelijke cijfers uit 2007 van het SCP, ten aanzien van de mate van overbelasting bij mantelzorgers tussen de 45 en 54 jaar. Op dit moment zijn er echter geen vergelijkbare landelijke cijfers. Vergelijking met het rapport van destijds achten wij niet representatief, omdat cijfers over overbelasting sindsdien zijn gestegen. Uit analyses van de resultaten voor de referentiegroep blijkt dat mantelzorgers die zichzelf als mantelzorger beschouwen, een druk ervaren die hoger lijkt te zijn dan mantelzorgers die zichzelf niet als mantelzorger beschouwen. Dit geldt ook voor mantelzorgers zonder iemand op wie zij kunnen terugvallen in vergelijking met mantelzorgers die wel kunnen terugvallen op iemand. Daarnaast blijkt uit de analyses van de referentiegroep dat mantelzorgers met een inwonende zorgvrager een druk ervaren die hoger lijkt te zijn dan de druk van mantelzorgers met een uitwonende mantelzorger. Mantelzorgers die geregistreerd zijn bij een gemeente en/of een Steunpunt Mantelzorg geven meer aan een hoge druk te ervaren. 4 Per stelling wordt 1 punt toegekend voor de antwoordcategorieën helemaal mee eens, mee eens en min of meer mee eens. Voor de overige twee antwoorden worden 0 punten gegeven. SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

27 Voor gemeenten en/of een Steunpunt Mantelzorg ligt een taak in het ondersteunen van mantelzorgers. Niet alleen voor mantelzorgers die al overbelast zijn, zij hebben namelijk ook een preventieve taak. Gemeenten en/of een Steunpunt Mantelzorg kunnen bijvoorbeeld de mantelzorgers bijstaan door het bieden van een luisterend oor of handreikingen om met de situatie om te gaan of door andere vormen van ondersteuning aan te bieden. In het volgende hoofdstuk gaan we in op verschillende mogelijkheden van ondersteuning. SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

28 7 Ondersteuning Gemeenten zijn sinds 2007 binnen de Wmo expliciet verantwoordelijk voor het ondersteunen van mantelzorgers. Gemeenten hoeven niet alle ondersteuning te organiseren, maar vervullen wel een samenbrengende rol. Op een aantal terreinen is sprake van een gedeelde verantwoordelijkheid met andere financiers en aanbieders. Zoals eerder aangegeven beschouwt niet iedere mantelzorger zich als mantelzorger en dit brengt een risico met zich mee. Niet alle mantelzorgers worden daardoor bereikt met informatie die wel voor hen is bedoeld, zoals over de ondersteuningsmogelijkheden. Belangrijk blijft het om de mantelzorger op een laagdrempelige manier aan te spreken: Zorgt u voor een naaste? En niet met: Bent u mantelzorger? Ook al bestaat de Wmo ruim vijf jaar en de term mantelzorg zelfs al langer. Daarnaast geldt dat niet alle mantelzorgers ondersteuning nodig hebben bij het zorgen. Zij beleven plezier aan het zorgen voor hun naaste, halen hier voldoening uit en ondervinden geen problemen. Of een mantelzorger ondersteuning nodig heeft, is afhankelijk van de persoon en de situatie. Dus het doel is niet iedereen te bereiken maar de toegang wanneer nodig helder en laagdrempelig te maken. 7.1 Registratie van mantelzorgers Uit de resultaten van de Benchmark Wmo 2011 blijkt dat slechts 5% van de mantelzorgers geregistreerd staat bij hun gemeente of een Steunpunt Mantelzorg. Een deel van de mantelzorgers heeft geen behoefte aan ondersteuning en komt daarom niet in beeld van de gemeente of het Steunpunt Mantelzorg. Ook zijn er mantelzorgers die wel ondersteuning ontvangen van bijvoorbeeld patiëntenorganisaties of vrijwilligers maar onbekend zijn met het Steunpunt Mantelzorg. Dat deze mantelzorgers niet geregistreerd zijn, hoeft geen probleem te zijn, zolang ze maar weten waar ze terecht kunnen als een ondersteuningsbehoefte ontstaat. Ook zijn er mantelzorgers die zich niet willen laten registreren, omdat ze geen etiket opgeplakt willen krijgen. Van de respondenten heeft 6% zich geregistreerd bij de gemeente of het Steunpunt Mantelzorg. Ongeveer 23% van de mantelzorgers geeft aan niet te weten of zij geregistreerd zijn. Een Steunpunt Mantelzorg is een belangrijk instrument om de mantelzorger te bereiken, maar mantelzorgers hebben geen specifieke vindplaats. Om mantelzorgers te vinden zal moeten worden samengewerkt met diverse partijen, zoals eerstelijnszorg, patiëntenorganisaties, CJG s en scholen. Niet per se om de mantelzorger naar het Steunpunt Mantelzorg te verwijzen, maar om te zorgen dat de mantelzorger de benodigde ondersteuning krijgt ongeacht of hij/zij geregistreerd is. Hiervoor is het belangrijk dat het SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

29 aanbod aan ondersteuning bekend is bij alle partijen en dat er indien nodig voor een goede doorverwijzing wordt gezorgd. De verwachting is dat meer mantelzorgers in beeld komen bij de gemeente als bij de keukentafelgesprekken in het kader van de gekantelde werkwijze ook nadrukkelijk naar hun aandeel in de zorgverlening wordt gevraagd, alsook naar hun inschatting van wat nodig is voor de cliënt. 7.2 Ervaren ondersteuning Ondersteuning voor een mantelzorger kan uit verschillende dingen bestaan: dit is ook afhankelijk van de persoon en situatie. Daarnaast geldt dat de ondersteuning vanuit verschillende kanten kan worden geboden. Onderstaand is terug te vinden door wie of wat de mantelzorger zich gesteund voelt. Hierbij kunnen de percentages optellen tot meer dan 100%, want het was mogelijk om meerdere antwoorden te geven. Tabel 10 Gesteund voelen Over 2012 Over 2010 Familie 82 % N.v.t. Buren 20 % N.v.t. Vrienden 36 % N.v.t. (Zorg)vrijwilligers 4 % N.v.t. Zorg- of hulpverlener 33 % N.v.t. Patientenvereniging(en) 1 % N.v.t. Belangenvereniging 3 % N.v.t. Wmo-loket 1 % N.v.t. Steunpunt mantelzorg 2 % N.v.t. Werkgever 15 % N.v.t. Huisarts 22 % N.v.t. Anders 8 % N.v.t. 7.3 Ondersteuningsorganisaties Ondersteuning kan rechtstreeks via de gemeente worden geboden, vaak vanuit het Wmoloket, maar kan ook via een steunpunt. Mantelzorgers zijn de volgende vragen over ondersteuning voorgelegd, waarvan de resultaten in onderstaande tabel worden weergegeven (de resultaten van de vorige meting zijn terug te vinden tussen haakjes): Hebben zij contact gehad met de organisatie? Zijn zij door de organisatie met hun (ondersteunings)vraag geholpen? SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

30 Tabel 11 Bekendheid met, contact met en ondersteuning vanuit organisaties Contact bij (ondersteunings) vraag Hulp bij (ondersteunings)vraag Wmo-loket 18% ( 17%) 10% Steunpunt mantelzorg 6% ( 5%) 5% Het Wmo-loket wordt door de meeste mantelzorgers aangegeven als organisatie waarmee zij bekend zijn, contact mee hebben en van wie zij hulp hebben gehad bij hun (ondersteunings)vraag. 7.4 Ondersteuningsvormen: bekendheid, behoefte en gebruik Voor het mantelzorgen zijn een aantal functies benoemd als handvatten voor een kwalitatief goed ondersteuningsaanbod voor mantelzorgers. De functies zijn: Informatie, Advies en begeleiding, Emotionele steun, Educatie, Praktische hulp, Respijtzorg, Financiële tegemoetkoming en Materiële hulp. Deze zijn benoemd in de vragenlijst, waarbij de respijtfunctie is opgedeeld in incidentele respijtzorg en periodieke respijtzorg. Aan de mantelzorgers is een drietal vragen voorgelegd over deze functies: Kent u deze vorm van ondersteuning? Heeft u behoefte aan deze vorm van ondersteuning? Maakt u gebruik van deze vorm van ondersteuning? De meest bekende vorm van ondersteuning is: periodieke respijtzorg met 52%. De ondersteuning financiële tegemoetkoming is door de meeste mantelzorgers genoemd als behoefte (40%). Het gebruik is het hoogst voor de functie praktische hulp (15%). De overige resultaten zijn terug te vinden in de volgende tabel. Tabel 12 Ondersteuning: kennen, behoefte en gebruik (% ja) Kennen Behoefte Gebruik Informatie 44% (49%) 25% (28%) 11% (20%) Advies en begeleiding 35% (N.v.t.) 23% (N.v.t.) 14% (N.v.t.) Emotionele steun 35% (34%) 11% (16%) 6% (6%) Educatie 37% (41%) 14% (15%) 6% (8%) Praktische hulp 50% (39%) 27% (12%) 15% (5%) Incidentele respijtzorg 46% (36%) 15% (16%) 8% (3%) Periodieke respijtzorg 52% (N.v.t.) 20% (N.v.t.) 9% (N.v.t.) Financiële tegemoetkoming 31% (30%) 40% (34%) 11% (10%) Materiële hulp 43% (44%) 31% (25%) 14% (14%) SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

31 Uit de resultaten van dit onderzoek en eerdere klantonderzoeken van de Wmo, uitgevoerd door SGBO, onder mantelzorgers blijkt dat veel mantelzorgers behoefte hebben aan een financiële tegemoetkoming, maar dit maakt vaak geen onderdeel uit van het ondersteuningsaanbod van gemeenten en/of een Steunpunt Mantelzorg. Mezzo geeft aan dat mantelzorgers (financieel) onder druk komen te staan door: het stijgen van de kosten van bijvoorbeeld zorgpremies en eigen risico; het beperken van de vergoedingsregelingen; het ongunstig zijn van de wetsvoorstellen in de sociale zekerheid; het nadelig zijn van mantelzorg in de belastingwetgeving; het genoodzaakt zijn om minder te gaan werken. Met de voorgestelde maatregelen komen meer mensen die zorg nodig hebben en hun mantelzorgers in de financiële problemen. Uit onderzoek blijkt dat financiële zekerheid juist één van de factoren is die een verdere belasting van mantelzorgers kan voorkomen 5. De behoefte van mantelzorgers aan ondersteuning is groter dan het daadwerkelijke gebruik van ondersteuning. Dit kan enerzijds te maken hebben met dat deze groep niet bekend is met de ondersteuning die geboden wordt. Ook blijkt uit onderzoek dat mantelzorgers vaak drempels ervaren om gebruik te maken van de geboden ondersteuning. 7.5 Tevredenheid ondersteuning en effect In de tabel op de volgende pagina wordt ingegaan op de tevredenheid van de mantelzorgers over de ondersteuning. Hierbij zijn alleen de resultaten meegenomen voor de mantelzorgers die gebruikmaken of gebruik hebben gemaakt van de betreffende ondersteuning. De resultaten hiervan geven bij een klein aantal respondenten alleen een indicatie van de tevredenheid van de mantelzorgers in uw gemeente. De aantallen zijn veelal te klein om harde uitspraken te kunnen doen. 5 SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

32 Tabel 13 Tevredenheid ondersteuning Zeer ontevreden Ontevreden Tevreden Zeer tevreden Informatie 12% (6%) 14% (15%) 70% (73%) 4% (6%) Advies en begeleiding 15% (8%) 18% (15%) 65% (73%) 3% (4%) Emotionele steun 21% (7%) 18% (29%) 57% (50%) 4% (14%) Educatie 18% (0%) 11% (23%) 68% (77%) 4% (0%) Praktische hulp 14% (0%) 22% (33%) 57% (67%) 8% (0%) Incidentele respijtzorg 17% (8%) 17% (33%) 58% (58%) 8% (0%) Periodieke respijtzorg 25% (N.v.t.) 10% (N.v.t.) 60% (N.v.t.) 5% (N.v.t.) Financiële tegemoetkoming 25% (5%) 31% (32%) 33% (59%) 11% (5%) Materiele hulp 13% (8%) 19% (12%) 60% (68%) 8% (12%) Het meest tevreden zijn de mantelzorgers over informatie, 74% geeft aan hier (zeer) tevreden over te zijn. Ten opzichte van de meting van twee jaar geleden, zijn de respondenten over het algemeen minder tevreden en dan met name over de financiële tegemoetkoming. Alleen over de respijtzorg zijn de respondenten meer tevreden dan twee jaar geleden. Naast de tevredenheid is het zinvol om het effect van de geboden ondersteuning te bekijken. Immers de ondersteuning wordt geboden met als doel om overbelasting van de mantelzorger te voorkomen. Van de mantelzorgers geeft 12% aan dat zij het gevoel hebben dat de last van het mantelzorgen veel minder is geworden door de ontvangen ondersteuning. Voor 54% geldt dat dit enigszins is en voor 34% niet. SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

33 Bijlagen SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER

34

35 Bijlage 1 Resultaten onderzoek onder mantelzorgers De eerste kolom geeft de scores van uw gemeente in 2012 weer. De resultaten van de meting van twee jaar geleden zijn hier ook in opgenomen (zie kolom 2010 ). De resultaten van de referentiegroep (tussen haakjes) over de voorgaande jaren kunnen enigszins afwijken van eerder gepubliceerde waarden, aangezien hoogst waarschijnlijk niet alle onderzoeken van het betreffende jaar waren afgerond bij het uitgeven van uw rapport. Voor een aantal items is geen resultaat beschikbaar voor de voorgaande jaren, in dat geval betreft het een nieuw toegevoegde of aangepaste vraag in Kenmerken Geeft u hulp aan meer dan een persoon? 28% ( 22%) 32% (22%) Hoeveel uur mantelzorg per week? 0 t/m 4 uur 46% ( 26%) 50% (23%) 5 t/m 8 uur 23% ( 24%) 28% (26%) 9 t/m 16 uur 14% ( 17%) 9% (14%) 17 t/m 24 uur 3% ( 9%) 4% (12%) 25 uur of meer 14% ( 24%) 9% (25%) Hoe lang geeft u deze zorg? Minder dan 3 maanden 3% ( 1%) 2% ( 1%) 3 t/m 6 maanden 8% ( 3%) 5% ( 2%) 7 t/m 12 maanden 5% ( 4%) 6% ( 4%) 1 tot 2 jaar 17% ( 12%) 2 tot 5 jaar 26% ( 25%) 87% ( 93%) Langer dan 5 jaar 40% ( 55%) Aan wie geeft u mantelzorg? Echtgeno(o)t(e) of partner 12% ( 38%) 11% (38%) (Pleeg- of stief)kind 16% ( 12%) 18% (10%) (Schoon)ouder 60% ( 36%) 57% (36%) Ander familielid 6% ( 7%) 7% ( 8%) Buur, vriend of kennis 4% ( 5%) 4% ( 6%) Anders 2% ( 2%) 2% ( 2%) Wat is de woonsituatie van de zorgvrager? Woont bij mij in huis 26% ( 47%) 26% (46%) Woont elders, in tehuis of zorgvoorziening 13% ( 13%) 19% (13%) Woont elders, zelfstandig 58% ( 39%) 53% (38%) Anders 3% ( 2%) 2% ( 3%) SGBO KLANTONDERZOEK WMO OVER