Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden

Transcriptie

1 Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden Januari 2016 Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari 2016

2 Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 5 Deel A. Handreiking keuzedeel Voorbereiding hbo Achtergrond Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Opbouw kwalificatiedossier Keuzedeel Voorbereiding hbo Doel Keuzedeel Voorbereiding hbo Opbouw keuzedeel Voorbereiding hbo Afsluiting Keuzedeel Voorbereiding hbo Goedgekeurde doorstroomgerichte keuzedelen voorbereiding hbo Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Doelstelling servicedocument Opleidings-/sectorspecifieke keuzedelen Voorbereiding hbo Aandachtspunten van studenten voor keuzedeel Regionale achtergrondinformatie doorstroom mbo-hbo Studentenpopulatie mbo en hbo Doorstroom mbo-hbo Landelijk Mbo-instellingen regio Rijnmond/Drechtsteden Hogeschool Rotterdam Hogeschool Inholland Studiesucces mbo ers in het hbo Landelijk Hogeschool Rotterdam Hogeschool Inholland Redenen uitval hbo en oplossingsrichtingen Werkprocessen Keuzedeel Voorbereiding hbo Voorbeeld opzet keuzedeel Voorbereiding hbo Uitwerking vier werkprocessen in prestatie-indicatoren Werkproces 1: Oriënteert zich op hbo-opleidingen en beroepen Werkproces 2: Zoekt, selecteert en analyseert informatie ten behoeve van (studie)opdracht Werkproces 3: Werkt samen in projectgroepen Werkproces 4: Reflecteert op gedrag en resultaten Examineren en beoordelen keuzedeel Examinering keuzedeel Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

4 6.2 Uitgangspunten beoordelingsmodel Scenario 1: Groeimodel Scenario 2: Rubricmodel Positionering keuzedeel Deel B. Tips keuzedeel Voorbereiding hbo Tips invulling Loopbaanoriëntatie en -Begeleiding LOB in het mbo Vijf loopbaancompetenties Loopbaangerichte leeromgeving Samenwerken aan LOB LOB in het keuzedeel doorstroom hbo Voorbereiding op de studiekeuzecheck Loopbaandossier mbo-hbo Ondersteunende activiteiten na aanmelding op het hbo Alumnibeleid Tips studievaardigheden hbo Zelfgereguleerd en zelfgestuurd leren Generieke studievaardighedenset mbo-hbo Samenhang met 21 e eeuwse vaardigheden in het beroepsonderwijs Studievaardigheden per werkproces Keuzedeel Voorbereiding hbo Taalvaardigheid hbo De kwantiteit van lezen en de kwaliteit van schrijven Taalvaardigheid per werkproces Schrijfwijzer Totstandkoming servicedocument Bronvermelding Bijlage 1: Overzicht doorstroomgerichte keuzedelen hbo Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

5 1. Inleiding Begin 2015 zijn medewerkers van Albeda College, Da Vinci College, Zadkine, STC-Group, Hogeschool Rotterdam en Hogeschool Inholland gestart met de invulling van het generieke Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden vanuit een gezamenlijke ambitie om de doorstroom van het mbo naar het hbo in de regio verder te optimaliseren 1. Dit servicedocument geeft opleidingsteams in het mbo concrete handvatten en inspiratie om onderwijs te maken van het generieke doorstroomgerichte keuzedeel voor een goede oriëntatie en voorbereiding op studeren in het hbo. Hiermee kunnen de teams de kans op studiesucces van hun mbo-studenten in het hbo vergroten. Ook voor opleidingsteams die ervoor kiezen een of meer specifieke doorstroomgerichte keuzedelen hbo in te zetten, kan de inhoud van dit servicedocument gebruikt worden als achtergrondinformatie. De vier werkprocessen, zoals uitgewerkt in hoofdstuk 5, zijn namelijk voor alle doorstroomgerichte keuzedelen hbo relevant. De basis voor dit servicedocument is het Keuzedeel Voorbereiding hbo (vastgesteld door ministerie van OCW, 2014). Daarnaast heeft de werkgroep keuzedeel Voorbereiding hbo bij de opzet dankbaar gebruik gemaakt van de handreiking Generieke doorstroommodule mbo-hbo, zoals die door het regionaal netwerk mbo-hbo Noord-Holland - Flevoland (2015) is opgesteld. Dit servicedocument bestaat uit twee delen: in deel A (hoofdstuk 2 t/m 7) krijgt de lezer (regionale) achtergrondinformatie over het Keuzedeel Voorbereiding hbo, in deel B (hoofdstuk 8 t/m 10) staan tips voor de vier werkprocessen die onderdeel zijn van dit keuzedeel. In dit servicedocument wordt in hoofdstuk 2 van de handreiking (deel A) kort ingegaan op het keuzedeel als nieuw onderdeel binnen de herziene kwalificatiestructuur, de doelstelling en opzet van het keuzedeel. In hoofdstuk 3 krijgt specifiek het regionale servicedocument aandacht. Vervolgens worden in hoofdstuk 4 enkele achtergrondgegevens gepresenteerd met betrekking tot de doorstroom van mbo-studenten naar het hbo en het studiesucces van hen bij de regionale hbo-instellingen. Deze kunnen bij de regionale inkleuring van het keuzedeel betrokken worden. Een nadere uitwerking van de vier werkprocessen die horen bij de kerntaak Treft voorbereidingen voor het volgen van een hbo-opleiding volgt in hoofdstuk 5. In hoofdstuk 6 en 7 is er aandacht voor examinering en twee scenario s voor de beoordeling van het keuzedeel. Ten slotte wordt deel A afgesloten met een handreiking voor de positionering van het keuzedeel in het curriculum. In deel B van het servicedocument staan tips voor mogelijke invulling van het keuzedeel met specifieke aandacht voor Loopbaanoriëntatie en Begeleiding (LOB), studievaardigheden en taalvaardigheid. 1 Betrokkenheid van specifiek deze hbo-instellingen is gebaseerd op de grote regionale doorstroom van mbostudenten naar Hogeschool Rotterdam en Hogeschool Inholland. In samenwerking met de hogescholen is dit servicedocument tot stand gekomen. Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

6 Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

7 Deel A. Handreiking keuzedeel Voorbereiding hbo Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

8 2. Achtergrond Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Het mbo staat aan de vooravond van een grootscheepse verandering: de herziening van de kwalificatiestructuur. Alle kwalificatiedossiers (waarin de diplomavereisten voor een opleiding staan) worden per cohort vernieuwd. Hierdoor sluiten de kwalificatie-eisen voor een beroep beter aan op trends en behoeften op de arbeidsmarkt. Daarnaast biedt de nieuwe kwalificatiestructuur meer samenhang, transparantie en onderscheidingsvermogen in de kwalificaties, wat ten goede komt aan de doelmatigheid van het mbo-onderwijs. Binnen de nieuwe kwalificatiestructuur wordt mbo-opleidingen de mogelijkheid geboden keuzedelen Voorbereiding hbo binnen het curriculum aan te bieden. Daarmee kunnen zij de mbo-studenten niveau 4, die de wens hebben naar het hbo door te stromen, de mogelijkheid bieden zich beter voor te bereiden op het hoger beroepsonderwijs. In dit hoofdstuk wordt eerst beschreven hoe binnen de herziene kwalificatiedossiers de keuzedelen gepositioneerd zijn ten opzichte van de andere delen (2.1). In 2.2 wordt ingezoomd op het Keuzedeel Voorbereiding hbo. 2.1 Opbouw kwalificatiedossier In de herziene kwalificatiestructuur is sprake van drie delen: een basis-, profielen keuzedeel. Een kwalificatiedossier bestaat uit één gemeenschappelijk basisdeel en één of meer profieldelen. De basis van het kwalificatiedossier bestaat uit een beroepsspecifiek en generiek deel. Het generieke deel bestaat voor mbo niveau 4 uit de generieke kwalificatieeisen aan Nederlandse taal, rekenen, loopbaan en burgerschap en Engels. Het beroepsspecifieke deel van de basis beschrijft de kerntaken en de vakkennis, vaardigheden en houdingsaspecten die alle beginnende beroepsbeoefenaren in het betreffende werkveld delen. Het profieldeel geeft vorm aan de specifieke onderdelen van een kwalificatie, die niet gelden voor alle kwalificaties in het kwalificatiedossier. Het profiel bestaat uit beroepsgerichte taken. De naam van het profiel wordt vermeld op het diploma. Keuzedelen zijn een verrijking van de kwalificatie (basis- en profieldeel). Er zijn vier soorten keuzedelen (Fact and Figures Keuzedelen, 2015): verdiepende keuzedelen (keuzedeel en kwalificatie zijn gericht op hetzelfde beroep); verbredende keuzedelen (het keuzedeel is gericht op een element van een ander beroep of een nieuw element van hetzelfde beroep); remediërende keuzedelen (alleen bij de entreeopleiding); doorstroomgerichte keuzedelen (het keuzedeel heeft betrekking op onderdelen die relevant zijn voor doorstroom naar een vervolgopleiding in het mbo of hbo). Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

9 Bij de doorstroomgerichte keuzedelen hbo zijn tot nu toe drie verschillende soorten ontwikkeld (zie ook 2.2.4): domein-sectorniveau, bijvoorbeeld: hbo Gezondheidszorg; vakinhoudelijk, bijvoorbeeld: hbo Wiskunde voor techniek; generiek, bijvoorbeeld: Voorbereiding hbo. Bron: Keuzedeel Voorbereiding hbo Eerst wordt ingegaan op het doel (2.2.1), vervolgens worden de opbouw (2.2.2) en de afsluiting van het keuzedeel (2.2.3) beschreven. In staat een overzicht van de reeds goedgekeurde, doorstroomgerichte keuzedelen die oktober 2015 bekend waren Doel Keuzedeel Voorbereiding hbo De voorbereiding van het generieke Keuzedeel Voorbereiding hbo betreft met name: oriëntatie op het kiezen van een passende hbo-opleiding en de voorbereiding op de ontwikkeling van hbo-competenties. De oriëntatie op hboopleidingen en -beroepen is aanvullend op de reguliere loopbaanoriëntatie en - begeleiding in het mbo. Voorafgaand aan het keuzedeel heeft de mbo-student de keuze gemaakt voor het volgen van een hbo-opleiding en aangegeven zich te willen voorbereiden op (de beginperiode van) het propedeusejaar in het hbo. Het keuzedeel is (nog) geen formele instroomeis voor het hbo. Het is bedoeld om mbo-studenten voor te bereiden op een mogelijke hbo-opleiding. Het moet een koppeling krijgen met de studiekeuzecheck in het hbo en de propedeuse, met het accent op de eerste 100 dagen in de opleiding. Op opleidingsniveau kunnen eventueel maatwerkafspraken gemaakt worden. Dit is afhankelijk van de Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

10 hogeschool, de opleiding en de gevolgde keuzedelen gericht op doorstroom naar het hbo Opbouw keuzedeel Voorbereiding hbo Het generieke Keuzedeel Voorbereiding hbo heeft één kerntaak en vier daaruit voortvloeiende werkprocessen: Kerntaak: K1 Treft voorbereidingen voor het volgen van een hbo-opleiding Werkprocessen: W1 Oriënteert zich op hbo-opleidingen en -beroepen W2 Zoekt, selecteert en analyseert informatie ten behoeve van een (studie)opdracht W3 Werkt samen in projectgroepen W4 Reflecteert op gedrag en resultaten Afsluiting Keuzedeel Voorbereiding hbo Het keuzedeel heeft een studielast van 240 sbu. Dit kan bestaan uit begeleide onderwijstijd (bot), beroepspraktijkvorming (bpv) en/of zelfstudie. Het keuzedeel dient afgesloten te worden met een examen. Het resultaat telt vooralsnog niet mee in de slaag-/zakregeling. Het behalen van keuzedelen zal in de toekomst - gestreefd wordt naar het cohort wél mee gaan tellen voor het behalen van het mbo-diploma (zie ook hoofdstuk 6). De manier waarop hier invulling aan wordt gegeven, wordt al in 2015 opgenomen in het Examen- en kwalificatiebesluit beroepsopleidingen WEB (Doorstromen met Keuzedelen. Herziening mbo, 2015) Goedgekeurde doorstroomgerichte keuzedelen voorbereiding hbo Het Keuzedeel Voorbereiding hbo waar dit servicedocument bij hoort - steekt breed in (generiek) op doorstroom naar het hbo. Daarnaast zijn er ook keuzedelen die gericht zijn op doorstroom naar een specifieke hbo-opleiding. Om nog beter voorbereid te zijn op het hbo kan een mbo 4-student, naast het meer generieke Keuzedeel Voorbereiding hbo, ook nog één of twee andere doorstroomkeuzedelen hbo kiezen. Beschikbare keuzedelen, gericht op doorstroom naar het hbo (oktober 2015): Doorstroom hbo Juridisch Doorstroom naar hbo Gezondheidszorg Doorstroom naar hbo Mens en maatschappij Duits in de beroepscontext B2 Engels in de beroepscontext B2 Frans in de beroepscontext B2 Hbo-doorstroom Handel Instroom Pabo aardrijkskunde Instroom Pabo geschiedenis Instroom Pabo natuur & techniek Internationalisering en internationaal recht Jeugd- en opvoedhulp Onderzoek en beleid Spaans in de beroepscontext B2 Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

11 Voorbereiding hbo Voorbereiding hbo Kunstonderwijs Voorbereiding hbo Wiskunde voor techniek Als extra handreiking biedt bijlage 1 een globale omschrijving van de inhoud, de kerntaken en werkprocessen van deze beschikbare, doorstroomgerichte keuzedelen hbo. Ze zijn over het algemeen vrij verschillend uitgewerkt. Soms is alleen de kerntaak beschreven, andere keuzedelen kennen een uitgebreidere uitwerking in werkprocessen. De hbo-vaardigheden, zoals deze in het generieke Keuzedeel Voorbereiding hbo aan de orde komen, zijn in de andere keuzedelen beschreven in de uitwerking van de kerntaak, of komen terug in de werkprocessen of onderliggende competenties. Indien een mbo 4-opleiding de keus maakt om een of meer specifieke doorstroomgerichte keuzedelen op te nemen in het curriculum, dan kan dit servicedocument extra achtergrondinformatie bieden bij de ontwikkeling en inrichting van het Keuzedeel Voorbereiding hbo, omdat het zich oriënteren op een hbo-opleiding, het zoeken, selecteren en analyseren van informatie voor een (studie)opdracht, het samenwerken in projectgroepen en reflecteren op gedrag en resultaten in alle doorstroomgerichte keuzedelen hbo van belang zijn. Het aanbod aan keuzedelen is nog volop in ontwikkeling. De website Kwalificaties mbo van de Stichting Beroepsonderwijs en Bedrijfsleven (SBB) biedt een actueel overzicht van alle doorstroomgerichte keuzedelen (mbo en) hbo: Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

12 3. Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo In dit hoofdstuk wordt kort ingegaan op het servicedocument dat in de regio Rijnmond/Drechtsteden ontwikkeld is door een aantal mbo- en hbo-instellingen. In 3.1 wordt ingegaan op het doel van het document, in 3.2 hoe de keuzedelen het beste ontwikkeld kunnen worden en in 3.3 welke tips studenten geven voor het keuzedeel. 3.1 Doelstelling servicedocument Dit regionale servicedocument is in het bijzonder gericht op opleidingsteams mbo niveau 4 die invulling willen geven aan het Keuzedeel Voorbereiding hbo. Het geeft ze handvatten en inspiratie om hun mbo 4-studenten zich goed te laten oriënteren en voor te bereiden op studeren in het hbo. Daardoor kan de kans op studiesucces van hen in het hbo vergroot worden. Ook voor opleidingsteams die ervoor kiezen een of meer specifieke doorstroomgerichte keuzedelen hbo in te zetten, kan de inhoud van dit servicedocument gebruikt worden als achtergrondinformatie. De vier werkprocessen (zie ook hoofdstuk 5), zijn namelijk voor alle doorstroomgerichte keuzedelen hbo relevant. Verder kan het servicedocument gebruikt worden bij de ontwikkeling van samenwerkingstrajecten met het hbo voor een inhoudelijk goede en aantrekkelijke invulling van het keuzedeel. 3.2 Opleidings-/sectorspecifieke keuzedelen Voorbereiding hbo In samenspraak met de (verwante) hbo-opleiding kunnen naast de Keuzemodule Voorbereiding hbo meerdere opleidings- of sectorspecifieke keuzedelen ontwikkeld worden om mbo-studenten nog beter voor te bereiden op het hbo. Mbo-opleidingen niveau 4 met veel doorstroom naar het hbo dienen hier in hun programmering rekening mee te houden. Regulier sector-/opleidingsoverleg tussen verwante mbo- en hbo-opleidingen in de regio Rijnmond/Drechtsteden is aan te bevelen voor o.a. afstemming over door- en afstroom studenten, afstemming studiekeuzecheck en studiesucces. Ook is het mogelijk om samen met het hbo in de regio specifieke doorstroomgerichte keuzedelen hbo te ontwikkelen. Actuele informatie over het zelf ontwikkelen van nieuwe keuzedelen is te vinden op: Aandachtspunten van studenten voor keuzedeel De regionale werkgroep, die zich bezig heeft gehouden met het opstellen van het servicedocument, heeft in het voorjaar van 2015 aanvullend onderzoek gedaan naar de wensen voor invulling van het Keuzedeel Voorbereiding hbo onder studenten van de eigen instelling. Ruim 350 studenten van het Albeda College, Zadkine, Da Vinci College, STC-Group, Hogeschool Rotterdam en Hogeschool Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

13 Inholland hebben de volgende aandachtspunten meegegeven (gerubriceerd in drie categorieën): 1. Oriëntatie op hbo-opleiding Duidelijke en eerlijke voorlichting over studeren in het hbo en arbeidsmarktperspectieven. Duidelijke uitleg over de inhoud en opbouw van een opleiding, uitleg over de manier van lesgeven, inzicht in de moeilijkheidsgraad, inzicht in het lesmateriaal. Voorlichting over de Ad-opleidingen in het bijzonder. Oriëntatie door: o projectmatig werken; o bezoeken van open dagen; o meeloopdagen/proefstuderen/gastcolleges volgen; o gesprekken met studenten, docenten en werknemers uit het werkveld. 2. Oriëntatie op hbo-vaardigheden Samenwerken in projecten. Praktijkopdrachten en/of projectopdrachten volgen op hbo-niveau. Ervaring opdoen met specifieke vaardigheden, zoals: o plannen en organiseren; o zelfstandig werken; o het omgaan met veel en moeilijke lesstof; o onderzoeken, verwerken en overbrengen; o vakspecifieke onderwerpen. Oriëntatie via peercoaching (zowel tijdens het volgen van het keuzedeel als in het eerste jaar van het hbo) wordt door de meeste studenten als positief genoemd. 3. Positionering keuzedeel in mbo-opleiding De antwoorden variëren: in het laatste jaar, omdat dan de keuze gemaakt wordt; in het voorlaatste jaar: dan is er voldoende tijd om na te denken, in het laatste jaar gaat alle aandacht naar de examens; aandacht voor doorstroom naar het hbo in alle leerjaren. Tot slot geven de meeste studenten aan dat ze het keuzedeel zouden willen kiezen om zo een betere keuze voor een hbo-opleiding te kunnen maken en beter voorbereid te kunnen starten aan de gekozen hbo-opleiding. Zie voor positionering keuzedeel ook hoofdstuk 7. Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

14 4. Regionale achtergrondinformatie doorstroom mbo-hbo Het opleidingsniveau van de beroepsbevolking en de aanwezigheid van kennisintensieve bedrijvigheid zijn beide van invloed op de innovatiekracht van de Rotterdamse regio. In de afgelopen tien jaar is het opleidingsniveau van de beroepsbevolking in Rotterdam en regio Drechtsteden flink gestegen, maar de kloof tussen dit en het gevraagde (hoge) opleidingsniveau in het bedrijfsleven blijft echter groot. Er is nog veel onbenut talent in de regio Rijnmond/Drechtsteden aanwezig. Doorstroom van mbo ers niveau 4 naar hbo levert een belangrijke bijdrage aan verhoging van het opleidingsniveau van de beroepsbevolking. Er is een toename van de instroom van mbo ers in het hbo, maar tegelijkertijd is ook zichtbaar dat het studiesucces afneemt in het eerste jaar van de studie. Bestuurders van de regionale mbo- en hbo-instellingen nemen hun verantwoordelijkheid en buigen zich over een regionale agenda samenwerking mbo-hbo met de formulering van een gezamenlijke visie op het beroepsonderwijs voor de regionale arbeidsmarkt en de doorstroom mbo-hbo. Ook de gemeente Rotterdam zet in haar onderwijsbeleid (Leren Loont!, 2015) o.a. in op hogere onderwijsresultaten. In intensieve samenwerking tussen de onderwijssectoren moet er aandacht zijn voor doorgaande leerlijnen met afstemming van curriculum en loopbaanoriëntatie en beroepenvoorbereiding én de betrokkenheid van de ouders daarbij. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op regionale achtergrondinformatie die relevant is voor de doorstroom mbo-hbo. Dit hoofdstuk maakt ook duidelijk dat de aansluiting mbo-hbo specifieke aandacht verdient. In 4.1 wordt ingegaan op de studentenpopulatie, waarbij ingezoomd wordt op niveau 4 van het mbo en de mbo-studenten bij de hogescholen. De doorstroom mbo-hbo en het studiesucces worden in 4.2 en 4.3 beschreven. In 4.4 worden redenen van uitval en oplossingsrichtingen vermeld. 4.1 Studentenpopulatie mbo en hbo Uit het onderzoek naar de Rotterdamse staat van het onderwijs (Gemeente Rotterdam, 2014) komt naar voren dat het percentage studenten in de niveau 3- en 4-opleidingen in het mbo toeneemt, de studenten in de niveau 4-opleidingen vormen de grootste groep. Ook bij het Da Vinci College in de regio Drechtsteden laat het aantal studenten niveau 3 en 4 een lichte stijging zien ten opzichte van de voorgaande jaren. In 2014 bedroeg het percentage studenten niveau 4 per mbo-instelling: Albeda College: 39,7% (8.276 studenten op een totaal van ); Zadkine: 59,5% (8.622 studenten op een totaal van ); Da Vinci College: 34,8% (2.788 studenten op een totaal van 8.013); STC: 58% (3.199 studenten op een totaal van 5.526). De Rotterdamse roc s hebben, in vergelijking met de rest van Nederland (18,4%) en met het Da Vinci College (22,5%), maar ook in vergelijking met de Rotterdamse vakscholen, procentueel tweemaal zoveel studenten die in een Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

15 armoedeprobleemcumulatie(apc-)gebied wonen: circa 51%. Ook het aandeel niet-westers allochtone studenten 2 ligt bij het Albeda College en Zadkine met 47% veel hoger dan het landelijk gemiddelde van 18,1% en dat van de overige mbo-instellingen in de regio, Da Vinci College: 25,9% en de STC-Group: 19,8% ( Voor de Hogeschool Rotterdam geldt dat in de periode de verdeling van eerstejaars mbo-studenten naar geslacht en vooropleiding min of meer constant bleef (aandeel mbo in totaal Hogeschool Rotterdam in 2005: 27% en in 2013: 29,9%). Het aandeel niet-westerse allochtonen bij de mbo-instroom ligt rond de 45% (Hogeschool Rotterdam, 2014). In de periode is juist bij Hogeschool Inholland, locatie Rotterdam, een toename te zien in het aantal mbo-studenten dat instroomt: van 34% in 2005 naar 41% in Bij de hogeschool zijn al jaren vrouwen vanuit het mbo in de meerderheid. Vanaf 2005 is een afname te zien van de mbo-instroom van mannen (in 2005: 34% en in 2013: 29%) en juist een toename van vrouwen (in 2005: 66% en in 2013: 71%). Na 2012 begint het aandeel mannen geleidelijk aan weer te stijgen en het aandeel vrouwen te dalen. Het percentage nietwesterse allochtonen is onder mbo ers gestegen (van 50% in 2005 naar 57% in 2014). 4.2 Doorstroom mbo-hbo Hieronder staan eerst de landelijke doorstroomgegevens mbo-hbo vermeld (4.2.1). Daarna wordt ingegaan op de regionale doorstroomgegevens van mbo ers die kiezen voor een hbo-opleiding en het aantal mbo ers dat gekozen heeft voor een opleiding bij respectievelijk Hogeschool Rotterdam of Hogeschool Inholland (4.2.2, en 4.2.4) Landelijk Uit de benchmark mbo 2014 (MBO Raad) blijkt dat 39,8% van alle mbo 4- studenten in Nederland direct 3 doorstroomt naar het hbo. De gemiddelde doorstroom naar het hbo vanuit de roc s is met 40.2% het hoogst; de doorstroom vanuit de vakinstellingen bedraagt 39,3%; vanuit de aoc s stromen landelijk de minste studenten niveau 4 door naar het hbo: gemiddeld 32,3%. Als de indirecte doorstroom 4 wordt meegenomen, dan kiest ongeveer 50% van de studenten mbo-4 ervoor om ofwel direct na hun mbo 4-opleiding ofwel op een later moment door te leren in het hbo. Studenten mbo 4 kunnen doorstromen naar vierjarige hbo-bacheloropleidingen of naar tweejarige Associate degreeopleidingen. 2 Dit percentage overlapt voor een groot deel het percentage studenten uit APC-gebieden. 3 Na behalen van mbo-diploma meteen starten met hbo-studie. 4 Tussen behalen mbo-diploma en starten hbo-studie zitten een of meer tussenjaren Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

16 4.2.2 Mbo-instellingen regio Rijnmond/Drechtsteden Uit de instellingsrapportages van de Benchmark mbo 2014 (MBO Raad) blijken de volgende regionale doorstroomcijfers hbo. Het gaat hierbij om het percentage en aantal gediplomeerden op niveau 4 dat op 1 oktober 2013 stond ingeschreven in het hbo: Albeda College: 43,4% (1.241 studenten) Zadkine: 39,8% (1.252 studenten) Da Vinci College: 30,1% (497 studenten) STC: 23,4% (122 studenten) Hogeschool Rotterdam De BMI-terugkoppelingsrapportage van Hogeschool Rotterdam geeft het aantal studenten aan vanaf het cohort 2010, dat is ingestroomd vanuit het Albeda College, Zadkine, Da Vinci College en de STC-Group. Mbo-instroom Hogeschool Rotterdam Cohort Mbo-instelling Ba Ad Ba Ad Ba Ad Ba Ad Ba Ad Albeda College Zadkine Da Vinci College STC-Group Bron: Hogeschool Rotterdam BMI terugkoppelingsrapportage Hogeschool Inholland De rendementsdatabase van Hogeschool Inholland geeft het aantal studenten aan vanaf het cohort 2010, dat is ingestroomd vanuit het Albeda College, Zadkine, Da Vinci College en de STC-Group. Mbo-instroom Hogeschool Inholland (locatie Rotterdam) Cohort Mbo-instelling Ba Ad Ba Ad Ba Ad Ba Ad Ba Ad Albeda College Zadkine Da Vinci College STC-Group Bron: rendementsdatabase Hogeschool Inholland Studiesucces mbo ers in het hbo Hieronder staan eerst de landelijke gegevens vermeld over uitval en switch onder mbo ers in het hbo (4.3.1). Daarna wordt ingegaan op studiesucces van de mbo ers binnen de regionale hbo-instellingen (4.3.2 en 4.3.3). Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

17 4.3.1 Landelijk Landelijk is het aantal studenten dat uitvalt in het eerste jaar van het hbo sinds 2009 relatief stabiel (Vereniging Hogescholen, 2015). Het percentage mbouitvallers onder eerstejaars studenten stijgt echter. Binnen deze groep is de uitval van niet-westerse mannelijke allochtonen opvallend hoog. Uitvalpercentage eerste studiejaar hbo landelijk Cohort Totaal 14,7% 15,7% Afkomstig uit mbo 19,9% 23,1% Afkomstig uit mbo, niet-westerse 22,9% 26,3% mannelijke allochtonen Bron: Feiten en cijfers, Vereniging Hogescholen, 2015 Daarnaast is er landelijk een lichte stijging te zien van het aantal studiewisselaars 5 in het eerste jaar. Onder de groep niet-westerse allochtone studenten die afkomstig is uit het mbo, is ook hier een duidelijke stijging te zien. Percentage studiewisselaars eerste studiejaar hbo landelijk Cohort Totaal 20,6% 21,9% Afkomstig uit mbo, niet-westerse 30,7% 35,1% mannelijke allochtonen afkomstig uit mbo, niet-westerse 26,3% 33,2% vrouwelijke allochtonen Bron: Feiten en cijfers, Vereniging Hogescholen, 2015 Het studiesucces na vijf jaar neemt in zijn totaliteit af. Van alle eerstejaars studenten in 2009 had vijf jaar later 49% een einddiploma behaald. De grootste daling is te zien bij mbo ers. Hun studiesucces na vijf jaar daalde van 56,4% (cohort 2005) naar 45,3% (cohort 2009). Nog altijd is het studiesucces van deze groep hoger dan het studiesucces van havisten na vijf jaar: 44,9% (cohort 2009), maar het verschil wordt steeds kleiner Hogeschool Rotterdam Mbo-uitval Hogeschool Rotterdam Cohort Mbo-instelling Ba Ad Ba Ad Ba Ad Ba Ad Albeda College 25% - 32% 15% 34% 26% 35% 34% Zadkine 31% - 33% 33% 37% 40% 36% 27% Da Vinci College 26% - 37% - 31% 20% 40% 32% STC-Group 17% - 29% - 37% - 39% 33% Bron: Hogeschool Rotterdam BMI terugkoppelingsrapportage, Studenten die binnen de hbo-instelling van studie veranderen. Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

18 Mbo-switch Hogeschool Rotterdam Cohort Mbo-instelling Ba Ad Ba Ad Ba Ad Ba Ad Albeda College 10% - 15% 4% 15% 10% 15% 10% Zadkine 12% - 17% - 13% - 16% 5% Da Vinci College % - 10% - 12% - STC-Group 11% % - 12% - Bron: Hogeschool Rotterdam BMI terugkoppelingsrapportage, Hogeschool Inholland Mbo-uitval Hogeschool Inholland Cohort Mbo-instelling Ba Ad Ba Ad Ba Ad Ba Ad Albeda College 40% - 44% - 36% - 46% - Zadkine 42% - 45% - 47% - 48% - Da Vinci College 47% - 56% - 44% - 44% - STC-Group 50% Bron: Rendementsdatabase Hogeschool Inholland, 2014 Mbo-switch Hogeschool Inholland Cohort Mbo-instelling Ba Ad Ba Ad Ba Ad Ba Ad Albeda College 11% - 11% - 14% - 15% - Zadkine 15% - 16% - 9% - 22% - Da Vinci College 12% % - 11% - STC-Group Bron: Rendementsdatabase Hogeschool Inholland, Redenen uitval hbo en oplossingsrichtingen Onder eerstejaars studenten van Hogeschool Rotterdam en Hogeschool Inholland vindt er ieder jaar een grootschalig onderzoek plaats (uitgevoerd door Researchnet), waarbij vragen over aansluiting met de vooropleiding een van de thema s is. Doorgestroomde mbo ers die gestopt zijn met hun studie, geven in de Startmonitor (Hogeschool Rotterdam en Hogeschool Inholland, 2014) de volgende redenen voor hun uitval aan: De studie is te zwaar; De student heeft een verkeerde studiekeuze gemaakt 6 ; De student heeft moeite met de manier van onderwijs; Persoonlijke omstandigheden; De student heeft moeite met aansluiting op de vooropleiding; De verwachtingen over de opleiding zijn niet uitgekomen. De overgang van het mbo naar het hbo wordt door veel mbo ers, vooral in de eerste drie maanden, als zeer moeilijk ervaren. In 2014 hebben de adviseurs aansluiting vo/mbo-hogeschool Rotterdam (mbo-rapport 2014) en Hogeschool 6 Verkeerde studiekeuze heeft ook te maken met verkeerde beeldvorming over het beroep en wat het betekent om zo n beroep succesvol uit te kunnen oefenen. Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

19 Inholland een groot aantal gesprekken gevoerd met mbo ers om te achterhalen wat zij ervaren als verschillen tussen mbo en hbo. De belangrijkste verschillen die tot hun uitval kunnen leiden zijn: Structuur: planning onderwijs, samenhang vakken en regels; Docenten: begeleiding en verwachtingen; Medestudenten: houding en ervaring; Schoolcultuur: lesomgeving en niveauverschillen; Didactiek: tempo, niveau, verhouding theorie/lezen-praktijk, zelfstandigheid; Toetsing en beoordeling: hoeveelheid stof, manier van toetsen; Studieloopbaancoaching; Vakinhoudelijke aansluiting; Vaardigheden: samenwerken, analyseren, mondeling communiceren, schriftelijk communiceren, plannen en organiseren, nauwkeurigheid, initiatief nemen en reflecteren. Van Asselt (2015) 7 geeft in zijn recent verschenen herziene notitie verklaringen voor het sterk dalende studiesucces vanaf 2003 van mbo ers in alle hbo-sectoren en gaat hij in op oplossingsrichtingen in de aanpak om het dalend diplomarendement aan te pakken. Hij richt zich met zijn notitie op het hbo en geeft de volgende suggesties ter verbetering: aandacht voor heterogeniteit en diversiteit in het onderwijs om een flexibele brug te slaan tussen enerzijds de verschillende vermogens en ambities van studenten en anderzijds de diversiteit aan beroepsprofielen die het beroepenveld kent en wenst; versterking sociale binding van studenten met de hogeschoolorganisatie; het bieden van structuur, regelmaat en duidelijkheid in en over het studieprogramma; structurele invoering van keuzedelen Voorbereiding hbo in het mbo; verhoging van de kwaliteit van LOB; doorlopende LOB in de onderwijsketen en afstemming LOB op studiekeuzechecks hbo. Verder adviseert hij regionale afspraken te maken in de beroepskolom met als uitgangspunt: integrale probleemanalyse van de doorstroom (vmbo-)mbo-hbo en samenwerkingsdoelen. 7 Van Asselt neemt als uitgangspunt vijf jaar voltijd hbo-studie. Daarvoor gebruikt hij de instroomcohorten 2003 tot en met 2009, inclusief de diplomarendementen gemeten per 2008 tot en met Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

20 5. Werkprocessen Keuzedeel Voorbereiding hbo De werkprocessen vormen de kern van het Keuzedeel Voorbereiding hbo. In dit hoofdstuk wordt eerst een voorbeeld gegeven van een mogelijke opzet van het Keuzedeel Voorbereiding hbo (5.1) en vervolgens wordt ingegaan op een voorbeelduitwerking van de vier werkprocessen uit het keuzedeel in prestatieindicatoren (5.2). 5.1 Voorbeeld opzet keuzedeel Voorbereiding hbo In het Keuzedeel Voorbereiding hbo is het de bedoeling dat mbo ers de hbo-eisen en de hbo-werkwijze ervaren, zich bewust worden van het verschil met het mbo en inzicht krijgen in hun eigen sterke en zwakke punten. Door daarbij ook gebruik te maken van materiaal van de hbo-opleidingen waarmee wordt samengewerkt, krijgen de mbo ers een goed beeld van hoe het eraan toegaat in het hbo. Hieronder is op basis van de aandachtspunten die de studenten hebben meegegeven (zie ook 3.3) een voorbeeld uitgewerkt van een opzet waarin alle werkprocessen uit het keuzedeel aan bod komen. Uiteraard zijn ook andere invullingen mogelijk en kunnen de studiebelastingsuren per onderdeel verschillen. Voorbeeld opzet Keuzedeel Voorbereiding hbo Oriëntatie op het hbo Groepsonderwijs in de vorm van project(en) Studievaardigheden individueel Circa 44 SBU Circa 112 SBU Circa 84 SBU Verdieping van de keuze voor hbo door o.a.: Het bezoeken van open dagen/studiebeurzen Meeloopdagen/proefstuderen /gastcolleges Gesprekken met studenten hbo, docenten en werknemers uit het werkveld Verdieping inhoud hboopleiding en beroep én aansluiting op mbo-opleiding en persoonlijk profiel NB Specifieke aandacht voor Ad-opleidingen Individueel onderzoek naar de hbo-opleiding(en) en eigen geschiktheid voor het starten met de hbo-opleiding Samenwerken in (realistische) projecten in de context van sector of opleiding: Plan van aanpak maken Samenwerken en overleggen Plannen en organiseren Analyseren Rapporteren Hbo-werkwijze ervaren (zelfstandigheid, hoog tempo, hboeisen, onder meer aan taalvaardigheid) Individuele studieopdrachten - bijvoorbeeld naar aanleiding van een hoorof werkcollege - in de context van de sector of opleiding Nadruk op begrijpend lezen (omgaan met grote hoeveelheden tekst) en schrijfvaardigheid gekoppeld aan onderzoeksvaardigheden: Onderzoeksvraag opdelen in subvragen Bronnen onderzoeken Rapporteren Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

21 Werkproces 1.1: Oriënteert zich op hboopleidingen en beroepen Werkproces 1.4: Reflecteert op gedrag en resultaten Werkproces 1.2: Zoekt, selecteert en analyseert informatie ten behoeve van (studie)opdracht Werkproces 1.3: Werkt samen in projectgroepen Werkproces 1.4: Reflecteert op gedrag en resultaten Werkproces 1.2: Zoekt, selecteert en analyseert informatie ten behoeve van (studie)opdracht Werkproces 1.4: Reflecteert op gedrag en resultaten 5.2 Uitwerking vier werkprocessen in prestatie-indicatoren In dit hoofdstuk zijn de vier werkprocessen, zoals beschreven in het Keuzedeel Voorbereiding hbo, aangevuld met prestatie-indicatoren (5.2.1, 5.2.2, en 5.2.4). De werkprocessen staan niet op zichzelf, maar moeten in relatie tot elkaar ingevuld worden. Het opgeleverde eindproduct is idealiter het totaalresultaat van de vier werkprocessen. Ook deze uitwerking is bedoeld als voorbeeld. Bij de definitieve uitwerking dient met de ontvangende hbo-opleiding te worden afgestemd aan welke eisen het op te leveren eindproduct moet voldoen. Hierbij kan worden gedacht aan: 1. rapport met een schriftelijk verslag van de resultaten en waarin is aangegeven dat het een product is van individueel onderzoek en onderzoek in tweetallen met in ieder geval de volgende onderdelen: titelpagina, voorwoord, samenvatting, inhoudsopgave, kerndeel, conclusie, bronvermelding en in de bijlage(n): plan van aanpak, logboek en andere producten en tussentijdse opdrachten; 2. reflectieverslag (reflectie op proces, eigen functioneren en samenwerking); 3. presentatie met ondersteunend beeldmateriaal ter ondersteuning van het rapport Werkproces 1: Oriënteert zich op hbo-opleidingen en beroepen Kerntaak 1 Treft voorbereidingen voor het volgen van een hbo-opleiding Werkproces 1.1: Oriënteert zich op hbo-opleidingen en beroepen. Gewenst resultaat Op basis van de oriëntatie kan de student een gefundeerde keuze maken voor een mogelijke vervolgstap in zijn (school)loopbaan. Prestatie-indicatoren: de student heeft zich een beeld gevormd van beroepen waarvoor hbo-niveau vereist is en Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

22 de bijbehorende beroepsperspectieven heeft gekeken welke opleidingen in aanmerking komen om te gaan volgen heeft de verschillen onderzocht tussen zijn mbo-opleiding en de beoogde hboopleiding, wat betreft verwachtingen ten aanzien van kennis, vaardigheden en gedrag heeft de verschillen onderzocht tussen zijn mbo-opleiding en de beoogde hboopleiding, wat betreft loopbaanperspectieven heeft verschillende activiteiten ondernomen om te achterhalen of een hboopleiding en beroep bij hem passen en voor hem haalbaar zijn (zoals gesprekken voeren, informeren naar instroomeisen, voorlichtingsbijeenkomsten volgen) heeft een keuze gemaakt voor een vervolgstap in zijn (school)loopbaan, heeft deze keuze onderbouwd met de resultaten van zijn onderzoek heeft zijn keuze en de onderbouwing daarvan duidelijk gepresenteerd toont vertrouwen in en verantwoordelijkheid voor zijn eigen keuze In hoofdstuk 8 wordt nader ingegaan op Loopbaanoriëntatie en Begeleiding LOB) Werkproces 2: Zoekt, selecteert en analyseert informatie ten behoeve van (studie)opdracht Kerntaak 1 Treft voorbereidingen voor het volgen van een hbo-opleiding Werkproces 1.2: Zoekt, selecteert en analyseert informatie ten behoeve van een (studie)opdracht Gewenst resultaat De gehanteerde informatiebronnen, de analyse en de weergave van de informatie zijn voldoende om in verschillende situaties juiste en betrouwbare informatie te verstrekken. Prestatie-indicatoren: de student heeft de opdracht bestudeerd en relevante vragen gesteld om na te gaan welke informatie nodig is is nagegaan waar hij de benodigde informatie kan vinden heeft diverse bronnen vergeleken en relevante informatie verzameld heeft zelf onderzoek gedaan om informatie te verzamelen en van dit onderzoek een verslag gemaakt met daarin de onderzoeksmethode en de gevonden resultaten Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

23 heeft alle verzamelde informatie bestudeerd en geordend, en beoordeeld op basis van relevantie, betrouwbaarheid en juistheid heeft de informatie schriftelijk kort en bondig samengevat in correct Nederlands heeft een reactie geformuleerd in het kader van de opdracht en daarbij zijn bronnen vermeld op correcte wijze heeft zijn reactie gebruikt als onderbouwing van argumenten in discussies en presentaties In hoofdstuk 9 wordt nader ingegaan op vaardigheden in het hbo en in hoofdstuk 10 op taalvaardigheid in het hbo Werkproces 3: Werkt samen in projectgroepen Kerntaak 1 Treft voorbereidingen voor het volgen van een hbo-opleiding Werkproces 1.3: Werkt samen in projectgroepen Gewenst resultaat De samenwerking met anderen heeft een positieve bijdrage aan het eindproduct/resultaat Het eindproduct/resultaat van de opdracht/beroepstaak voldoet aan de gestelde eisen Prestatie-indicatoren: de student heeft bereidheid tot samenwerken getoond heeft afspraken gemaakt met de projectgroep over de uitvoering van de opdracht: doelen, taakverdeling, stappenplan met deadlines, wijze van opleveren en presenteren heeft in de projectgroep actief deelgenomen aan de bespreking van de voortgang en bijgedragen aan het oplossen van problemen heeft in zijn eigen werk en verantwoordelijkheden het groepswerk als uitgangspunt genomen heeft ingespeeld op kansen en bedreigingen, en creativiteit met realiteitszin gecombineerd heeft feedback gegeven en feedback ontvangen op gedrag en (tussen)resultaten heeft zich gehouden aan de gemaakte afspraken heeft tussentijds het resultaat getoetst aan de gestelde eisen Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

24 heeft (zijn aandeel in) het groepswerk opgeleverd volgens de afspraken heeft bij de afronding (zijn aandeel in) het groepswerk gepresenteerd In hoofdstuk 9 wordt nader ingegaan op vaardigheden in het hbo en in hoofdstuk 10 op taalvaardigheid Werkproces 4: Reflecteert op gedrag en resultaten Kerntaak 1 Treft voorbereidingen voor het volgen van een hbo-opleiding Werkproces 1.4: Reflecteert op gedrag en resultaten. Gewenst resultaat Een beeld van de eigen capaciteiten, ambities en/of verbeterpunten Vervolgstappen voor verdere ontwikkeling en geeft sturing en verantwoording aan ontwikkelproces Prestatie-indicatoren: de student heeft aangetoond dat hij zich bewust is van zijn rol en verantwoordelijkheid voor zijn eigen ontwikkeling is kritisch naar zichzelf en heeft realistische ambities geformuleerd heeft feedback gevraagd, onder andere in begeleidingsgesprekken heeft conclusies getrokken uit zijn eigen oriëntatieonderzoek en uit (zelf)tests heeft gereflecteerd op zijn eigen kwaliteiten en ambities met betrekking tot een vervolgstudie in het hbo heeft vervolgstappen geformuleerd voor het sturen van de eigen ontwikkeling/(studie-)loopbaan In hoofdstuk 9 wordt nader ingegaan op vaardigheden in het hbo. Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

25 6. Examineren en beoordelen keuzedeel In dit hoofdstuk zijn de kaders voor examinering te vinden (6.1) en mogelijke beoordelingsmodellen voor examinering van het keuzedeel (6.2). 6.1 Examinering keuzedeel Examinering van de keuzedelen is verplicht (vanaf 1 augustus 2016), maar het behaalde resultaat weegt nog niet mee bij het al dan niet behalen van het diploma. De Tweede Kamer heeft juni 2015 besloten de keuzedelen op termijn onder de slaag-/zakregeling te plaatsen. Het streven is om vanaf cohort het behaalde resultaat van een keuzedeel mee te laten tellen in de slaag- /zakregeling. Het weegt dan dus mee in het behalen van het mbo-diploma. Voor examinering van de keuzedelen gelden dezelfde kaders als voor examinering van de kwalificatie. Dat betekent dat er voor het examen een gestandaardiseerd exameninstrument moet zijn waarin de examenvorm, beoordelingscriteria en het proces omschreven staan. Integratie van examinering van de kwalificatie en keuzedelen mag, maar het oordeel moet per keuzedeel herleidbaar zijn. In het beroepsonderwijs is er een grote variatie in beoordelingssystematiek. Er zijn grote verschillen tussen het mbo en het hbo, per sector en per instelling. Er bestaat dus niet maar één manier. Dit hoofdstuk bevat handvatten, zowel wat betreft inhoud als vorm, waarmee ontwikkelaars van doorstoommodules aan de slag kunnen. 6.2 Uitgangspunten beoordelingsmodel Een goed beoordelingsmodel: maakt groei zichtbaar: kan gebruikt worden voor 0-meting, tussenmeting en eindbeoordeling; kan door mbo en hbo ingevuld worden; maakt het mogelijk formatieve feedback te geven; faciliteert het inhoudelijke gesprek, zonder dat studenten in een hokje worden geplaatst; bevat een meetlat: er worden afspraken gemaakt over de cesuur; omschrijft het hbo-instapniveau duidelijk. Hierna worden twee mogelijke scenario s gegeven voor een beoordelingsmodel: 1. Groeimodel (6.2.1) 2. Rubricmodel (6.2.2) Scenario 1: Groeimodel In een groeimodel worden op basis van de competenties beschrijvingen gemaakt van de uitersten van schalen (zie tabel hieronder). De laatste kolom komt overeen met de beschrijvingen van de prestatie-indicatoren. In de eerste kolom staat een omvorming van deze prestatie-indicator. Doel van deze manier van werken is dat er een meetlat wordt gemaakt. De studenten en docenten kunnen Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

26 aangeven waar in hun optiek zijzelf/de student staat. Het verdient aanbeveling om hierbij te werken met een evenpuntschaal, zodat er positie gekozen moet worden. Over de uitkomsten kan het gesprek worden aangegaan met de mbo er: Wat kun je nog doen om naar de volgende stap te komen? Zeker als er gewerkt wordt met een nul-, tussen- en eindmeting kan dit groeimodel het proces op een relatief eenvoudige wijze ondersteunen. Hieronder staat een voorbeeld van een groeimodel: Voorbeeld groeimodel: uitersten van schalen Competentie: organiserend vermogen Is in beperkte mate in staat zelfstandig een werkplanning te maken en uit te voeren Is in staat zelfstandig een werkplanning te maken en uit te voeren Scenario 2: Rubricmodel Een andere manier van werken is dat de prestatie-indicatoren uitgewerkt worden in een matrix met tussenniveaus (portretten). Een dergelijke matrix wordt een rubric genoemd. Rubrics zijn een goede manier van werken, omdat ze kunnen voorzien in bovengenoemde uitgangspunten. Het ontwikkelen van rubrics is een bewerkelijk proces, want behalve een omschrijving van het begin- en eindgedrag moeten omschrijvingen voor de tussenniveaus gemaakt worden: welk gedrag past daarbij? Deze investering levert echter wel tijd op gedurende het beoordelen zelf en draagt bij aan de objectiviteit van de beoordeling. Op de volgende bladzijde is een voorbeeld opgenomen van een rubric bij de vier werkprocessen uit het Keuzedeel Voorbereiding hbo. Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

27 Rubricbeoordelingsmatrix op het niveau van werkprocessen Werkproces Beginniveau Streefniveau Besef van wat wordt Oriënteren Specificeren Eigen maken 1. Oriënteert zich op hbo opleidingen en beroepen 2. Zoekt, selecteert en analyseert informatie ten behoeve van een (studie)opdracht gevraagd De student heeft zich een beeld gevormd van beroepen waarvoor hboniveau vereist is en van de bijbehorende beroepsperspectieven. Hij heeft gekeken welke opleidingen in aanmerking komen om te gaan volgen. De student krijgt een onderzoeksvraag en begrijpt dat van hem wordt verwacht dat hij deze op een systematische manier evidence-based beantwoordt. De student heeft de opdracht bestudeerd en relevante vragen gesteld om na te gaan welke informatie nodig is. Hij is nagegaan waar hij de benodigde informatie kan vinden. De student heeft verschillen onderzocht tussen zijn mboopleiding en de beoogde hbo-opleiding, wat betreft verwachtingen ten aanzien van kennis, vaardigheden en gedrag, en wat betreft loopbaanperspectieven. De student heeft de onderzoeksvraag opgeknipt in deelvragen. Hij heeft informatie verzameld die relevant is om de deelvragen te kunnen beantwoorden. De student heeft diverse bronnen vergeleken en relevante informatie verzameld. Hij heeft ook zelf onderzoek gedaan om informatie te verzamelen, en van dit onderzoek een verslag gemaakt met daarin de onderzoeksmethode en de gevonden resultaten. Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari 2016 De student heeft verschillende activiteiten ondernomen om te achterhalen of een hboopleiding en-beroep bij hem past en voor hem haalbaar is. Hij heeft drie mogelijke vervolgopleidingen met elkaar vergeleken. De student heeft de gevonden informatie geanalyseerd en geordend, en heeft daarbij onderscheid gemaakt tussen feiten en meningen. Hij heeft een eigen standpunt ingenomen ten aanzien van de gevonden informatie. De student heeft alle verzamelde informatie bestudeerd en geordend, en beoordeeld op basis van betrouwbaarheid en juistheid. Hij heeft de informatie schriftelijk Op basis van de oriëntatie kan de student een gefundeerde keuze maken voor een mogelijke vervolgstap in zijn (school)loopbaan. De gehanteerde informatiebronnen, de analyse en de weergave van de informatie zijn voldoende om in verschillende situaties juiste en betrouwbare informatie te verstrekken.

28 3. Werkt samen in projectgroepen 4. Reflecteert op gedrag en resultaten De student heeft bereidheid tot samenwerking getoond. Hij heeft afspraken gemaakt met zijn projectgroep over de uitvoering van de opdracht, doelen, taakverdeling, stappenplan met deadlines, wijze van opleveren en presenteren. De student is zich bewust van zijn rol in en verantwoordelijkheid voor zijn eigen ontwikkeling. Hij is kritisch naar zichzelf en heeft realistische ambities verwoord. Tabel 7 Voorbeelduitwerking werkprocessen in rubrics De student heeft feedback gegeven en ontvangen op gedrag en (tussen)resultaten. Hij heeft zich gehouden aan gemaakte afspraken, en tussentijds het resultaat getoetst aan de gestelde eisen. De student is zich bewust van zijn rol in en verantwoordelijkheid voor zijn eigen ontwikkeling. Hij is kritisch naar zichzelf en heeft realistische ambities verwoord. samengevat in correct Nederlands, kort en bondig. De student heeft in de projectgroep actief deelgenomen aan de bespreking van de voortgang, en bijgedragen aan het oplossen van problemen. Hij heeft in zijn eigen werk en verantwoordelijkheden het groepswerk als uitgangspunt genomen. De student heeft feedback gevraagd, onder andere in begeleidingsgesprekken. De samenwerking met anderen heeft een positieve bijdrage aan het eindproduct/resultaat Het eindproduct/resultaat van de opdracht/beroepstaak voldoet aan de gestelde eisen De student heeft een beeld van de eigen capaciteiten, ambities en/of verbeterpunten De student zet vervolgstappen voor verdere ontwikkeling en geeft sturing en verantwoording aan ontwikkelproces Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

29 7. Positionering keuzedeel Aanmelding voor een hbo-studie moet in het jaar voorafgaand aan de studie vóór 1 mei plaatsvinden. Dat betekent dat met de Keuzemodule Voorbereiding hbo ruim voor die datum gestart moet worden om mbo-studenten de gelegenheid te geven te onderzoeken of doorstuderen in het hbo een passende keuze is en afhankelijk van hun beslissing zich op tijd aan te melden. Via Studielink ( meldt de aankomend student zich aan bij het hbo. Hiervoor moet de student in het bezit zijn van een DigiD (de aanvraag duurt ongeveer een week), op te vragen via Aanmelding moet vóór 1 mei bij de meeste opleidingen, voor enkele opleidingen met loting/selectie geldt een andere (eerdere) uiterste aanmelddatum (vaak 15 januari) en/of een afwijkende aanmeldprocedure. Informatie hierover is te vinden bij de betreffende opleiding van de hogeschool. Daar en op (de tab toelating en kosten ) is ook informatie te vinden over extra toelatingseisen hbo, bijvoorbeeld bij doorstroom vanuit een bepaald mbo-domein. Afhankelijk van de opbouw van het curriculum (te denken valt aan de programmering van de bpv en de examinering in het laatste jaar) wordt geadviseerd om het Keuzedeel Voorbereiding hbo uiterlijk in de tweede helft van het voorlaatste jaar van start te laten gaan en in ieder geval niet later dan vóór de start van de tweede helft van het laatste jaar af te ronden. Dit is in verband met de gezamenlijke aanmelddatum in het hbo en de mogelijkheid voor mbo-studenten om zich te oriënteren op een vervolgopleiding. In deze fase van hun opleiding zullen de studenten naar verwachting (mede op basis van reguliere LOB-activiteiten in het curriculum) een eerste voorzichtige keuze hebben gemaakt tussen het vervolgen van de opleiding in het hbo dan wel na diplomering toe te treden tot de arbeidsmarkt. De start in de tweede helft van het voorlaatste jaar maakt het goed mogelijk om in het kader van werkproces 1 Oriënteert zich op hbo-opleidingen en -beroepen deel te nemen aan door de hogescholen georganiseerde informatiebijeenkomsten en voorlichtingsactiviteiten (informatiemarkten, open dagen, meeloopdagen e.d.) (zie ook hoofdstuk 8). Aanvullend daarop kan worden gewerkt aan de uitvoering van de werkzaamheden, die gekoppeld aan werkprocessen 2, 3 en 4 uitgevoerd moeten worden. Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

30 Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

31 Deel B. Tips keuzedeel Voorbereiding hbo Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

32 8. Tips invulling Loopbaanoriëntatie en - Begeleiding Jongeren hebben behoefte aan begeleiding bij het maken van de juiste opleidingsen beroepskeuzes. Met name voor jongeren met een niet-westerse achtergrond is de behoefte aan studiebegeleiding en loopbaanoriëntatie groter. Uit het rapport Studiebegeleiding en loopbaanoriëntatie voor een kleurrijke generatie (SER, 2015) blijken de volgende redenen voor de grotere behoefte aan begeleiding bij deze jongeren: Ze ondervinden vaak minder begeleiding van hun ouders of vanuit de eigen omgeving bij het uitdenken van een opleidingstraject. Er is vaak minder kennis aanwezig over welke opleidingen tot hoge baankansen leiden. Ze hebben vaak minder inzicht en/of vertrouwen in de eigen capaciteiten, waardoor het vinden van een passend opleidingstraject wordt bemoeilijkt. Werkervaring, relevante voorbeelden en een netwerk ontbreken vaker. Ze stapelen vaak opleidingen (ook op basis van enkelvoudige of niet passende studieadviezen), waardoor de behoefte aan studie- en loopbaanbegeleiding vaak groter en frequenter is. In het hbo is de studie-uitval en het aantal studiewisselaars onder mbo-studenten, met name mannen met een niet-westerse achtergrond, de afgelopen jaren toegenomen en het studiesucces afgenomen. Verkeerde studiekeuze is nog steeds voor mbo ers de belangrijkste reden om te stoppen met de gevolgde hbo-opleiding (zie ook 4.4). Studiebegeleiding en loopbaanoriëntatie kan er dus (deels) voor zorgen dat deze jongeren eerder een opleidingstraject kiezen dat bij hun kwaliteiten past en meer baankansen heeft, waardoor ze minder vaak uitvallen. Om studenten te ondersteunen bij het ontwikkelen van hun loopbaancompetenties, is het belangrijk loopbaanlessen en LOB-activiteiten te programmeren. Er kunnen dan vaardigheden getraind worden als: leren netwerken, het oefenen met het benoemen van kwaliteiten en motieven en inzicht krijgen in verschillende opleidingen en beroepen. LOB geeft een student meer inzicht in zijn kwaliteiten, mogelijkheden en drijfveren. Dit helpt een student bij het maken van de juiste vervolgstappen in zijn studieloopbaan en beroepskeuze. Dit deel van het servicedocument is een aanvulling op de werkprocessen van het keuzedeel (zie ook hoofdstuk 5). Achtereenvolgens is er aandacht voor LOB in het mbo (8.1), LOB in het keuzedeel (8.2), voorbereiding studiekeuzecheck (8.3), loopbaandossier (8.4), ondersteunende activiteiten na aanmelding hbo (8.5) en alumnibeleid (8.6). 8.1 LOB in het mbo Achtereenvolgens wordt binnen LOB ingegaan op de vijf loopbaancompetenties (8.1.1), het belang van een loopbaangerichte leeromgeving (8.1.2) en samenwerken (8.1.3). Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

33 8.1.1 Vijf loopbaancompetenties In het Stimuleringsproject LOB (geïnitieerd door het ministerie van OCW en uitgevoerd onder regie van MBO Diensten) zijn vijf loopbaancompetenties benoemd en ontwikkeld, die inmiddels door de meeste roc s zijn opgenomen in het lob-beleid van de instelling ( De vijf loopbaancompetenties zijn: 1. Capaciteitenreflectie: ontdek je talent. Beschouwing van de capaciteiten die van belang zijn voor de loopbaan. 2. Motievenreflectie: ontdek je passie. Beschouwing van de wensen en waarden die van belang zijn voor de loopbaan. 3. Werkexploratie: ontdek je werkplek. Onderzoek naar werk en mobiliteit in de loopbaan. 4. Loopbaansturing: zelf aan zet. Loopbaangerichte planning en beïnvloeding van het leer- en werkproces. 5. Netwerken: in gesprek met. Contacten opbouwen en onderhouden op de arbeidsmarkt, gericht op loopbaanontwikkeling Loopbaangerichte leeromgeving Door het creëren van een loopbaangerichte leeromgeving kan het mbo studenten beter begeleiden bij hun keuzes in de (onderwijs)loopbaan. Dit verstevigt hun arbeidsidentiteit 8 en ze ontwikkelen hun loopbaancompetenties. Een loopbaangerichte leeromgeving voldoet aan de volgende voorwaarden: De leeromgeving is praktijkgestuurd. Richting en identiteit zijn niet te ontwikkelen vanuit een boek. De student moet echte ervaringen op doen. Hierom staan levensechte problemen centraal, waarbij het bedrijfsleven een cruciale rol speelt. Er is een reflectieve dialoog. De student praat met één of meer vertrouwde personen over zijn ervaringen. Hij wordt bevraagd op zijn kwaliteiten, waarden en ambities. Hij ontwikkelt hierdoor zijn zelfbeeld en zelfinzicht. De reflectieve dialoog wordt uitgevoerd vanuit het onderstaande model: De student krijgt hiermee zeggenschap over zijn leerproces Samenwerken aan LOB Het verdient aanbeveling dat studenten binnen LOB samenwerken. Ze kunnen elkaar ondersteunen en aanvullen in het eigen onderzoek naar beroepen en opleidingen. Kwalitatief goede samenwerking wordt bereikt, als studenten gedeelde verantwoordelijkheid voor het werk hebben. Hierdoor leren ze belangrijke samenwerkingsvaardigheden als: onderhandelen, taken verdelen, luisteren naar 8 Het vertrouwen van de leerling in de passendheid van het werk waarvoor hij wordt opgeleid op basis van een realistisch beeld van zichzelf en werk Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

34 ideeën en kennis van anderen en integratie van kennis in een samenhangend geheel. Studenten hebben elkaar nodig om tot een product te komen. Samenwerken op deze manier is werken aan een van de zogenaamde 21 st century skills. Op de website LOB voor mbo ( is er per loopbaancompetentie een boekje voorhanden met allerlei activiteiten (en lesmateriaal) die deels individueel en deels groepsgewijs kunnen worden uitgevoerd. Als studenten al gewerkt hebben aan loopbaancompetenties, kan bijvoorbeeld gekozen worden om de meeste aandacht te besteden aan andere competenties als: loopbaansturing ( zelf aan zet ) en netwerken (ga in gesprek). Een voorbeeld uit het boekje Zelf aan zet: Afhankelijk van de ontwikkelingsfase waarin de student zich bevindt en welke LOBactiviteiten tot dan toe zijn aangeboden/gevolgd, maakt hij een keuze voor LOBactiviteiten. Daarnaast voert hij loopbaangesprekken, waarmee hij een gesprek in gang zet/op gang houdt. Ter inspiratie kan hij het boekje Vertel me: wie ben je? gebruiken met talloze vragen die uitnodigen tot gesprek en die tegelijkertijd de student aanzetten om over zichzelf en anderen na te denken. Alle boekjes zijn terug te vinden op de website onder Loopbaanmagazijn. Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

35 8.2 LOB in het keuzedeel doorstroom hbo De LOB-activiteiten en het loopbaangesprek koppelt de student aan de activiteiten die door de hogescholen worden aangeboden. In 8.3 is een overzicht opgenomen van deze activiteiten die door de regionale hogescholen, al dan niet in samenwerking met het mbo, worden aangeboden. Op de website is (onder Instrumenten) een boekje beschikbaar over doorstroom naar het hbo in het algemeen: Doorstroom naar het hbo: De loopbaan als reis en informatie over doorstroom naar de Pabo in het bijzonder: Goed voorbereid naar de pabo. 8.3 Voorbereiding op de studiekeuzecheck Het is van belang dat de studieloopbaanbegeleider (mentor, docent) zijn studenten stimuleert aan zoveel mogelijk LOB-activiteiten deel te nemen, essentieel om tot een juiste studiekeuze te komen. Studenten die zich vóór 1 mei aanmelden hebben recht op een studiekeuzecheck (skc). Hogescholen en opleidingen bepalen zelf hoe zij invulling geven aan deze skc. Voor enkele opleidingen met loting/selectie geldt een andere (eerdere) uiterste aanmelddatum (vaak 15 januari) en/of een afwijkende aanmeldprocedure. Vragen over gevolgde LOB-activiteiten en motivatie voor studiekeuze maken vaak deel uit van de studiekeuzecheck. Hieronder staat een overzicht van de LOB-activiteiten die de hogescholen uitvoeren gedurende het schooljaar. Kijk voor de meest actuele overzichten altijd op de site van de betreffende hogeschool. Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

36 LOB-activiteiten mbo-hbo regio Rijnmond/Drechtsteden Voorlichtings -markten Mbo ers (voor)laatste jaar Gastlessen Mbo ers (voor)laatste jaar Keuzeles, keuzeworkshop Mbo ers laatste jaar Student- mentor Mbo ers laatste jaar Studiebeurs Rotterdam mbo-dag Mbo ers (voor)laatste jaar oktober, afwisselend locatie Hogeschool Rotterdam en Hogeschool Inholland Open dag Proefstudeerdag Meeloopdag Mbo ers (voor)laatste jaar Hogeschool Rotterdam: oktober, december, februari, maart, april Hogeschool Inholland: oktober, december, februari, april, juni Mbo ers (voor)laatste jaar Hogeschool Rotterdam: november, december, januari, maart (laatste jaar), juni (voorlaatste jaar) Mbo ers laatste jaar Oriënterend Oriënterend Verkennend Verkennend Oriënterend Oriënterend Hogeschool Inholland: november, februari en april Verdiepend Verdiepend Voorlichting over opleidingen en beroepen, verschillen mbo-hbo, werken of studeren Verschillen mbo-hbo, werken of studeren, Hoe kies je een studie? Hulp bij kiezen Hulp bij kiezen: Vraag het een student Kennismaking hoger beroepsonderwijs Mbo ers worden als aparte doelgroep benaderd Studentenforum en voorlichtingsmarkt opleidingen met studentvoorlichters Voorlichting over opleidingen Er zijn speciale activiteiten/voorlichting en voor mbo ers en ouders Inzet van hbo ers met mbo-achtergrond Hbo zelf ervaren door proefstuderen Georganiseerde groepsactiviteit bij één opleiding met vast programma, na een open dag Individueel meelopen met een student (liefst met een oudmbo er) tijdens een reguliere lesdag, na een open dag Hogeschool Rotterdam: Hogeschool Inholland: nl gstudent/ www. Studiebeursrotterdam. nl Hogeschool Rotterdam: Hogeschool Inholland: Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari

37 Studiekeuzecheck Hogeschool Rotterdam Nadat de student zich via Studielink heeft ingeschreven voor een opleiding, ontvangt hij een uitnodiging voor een studiekeuzecheck waarbij de opleiding nadere informatie verstrekt over de inhoud. De studiekeuzecheck bestaat in ieder geval uit een studiekeuzeadviesgesprek met een contactpersoon van de opleiding. Daarnaast kunnen er aanvullende voorwaarden zijn, zoals het maken van een digitale vragenlijst, een motivatiebrief of een portfolio. In de studiekeuzecheck komen de inhoud van de opleiding, motivatie en persoonlijke omstandigheden aan bod. Het doel van de skc is om te bekijken of de gekozen opleiding de juiste keuze is en of de student ondersteuning nodig heeft om een goede start te kunnen maken bij de opleiding. Na de studiekeuzecheck wordt een studiekeuzeadvies gegeven, dat kan positief of negatief zijn. Studiekeuzecheck Hogeschool Inholland Hogeschool Inholland heeft de studiekeuzecheck zo ingericht dat de student een goed beeld krijgt van de opleiding en de opleiding een beeld van de aankomende student. Alle opleidingen vragen de student, voorafgaand aan een programma op de hogeschool, een online vragenlijst in te vullen. Hiervoor ontvangt de deelnemer een uitnodiging per . In de vragenlijst kunnen vragen worden gesteld over de huidige studiesituatie, welke studiekeuzeactiviteiten gedaan zijn, de motivatie en de capaciteiten. Het programma op school bestaat uit minimaal één dagdeel, waarin de mbostudenten aan de slag gaan met een praktijkopdracht en waar ze kennis maken met studenten en docenten van Hogeschool Inholland. Aansluitend volgt meestal een persoonlijk gesprek. De studiekeuzecheck wordt afgerond met een studieadvies voor het volgen van de opleiding. Elke opleiding heeft een eigen programma voor de studiekeuzecheck. 8.4 Loopbaandossier mbo-hbo Goed zicht op de eigen capaciteiten en een overtuigde studie- en beroepskeuze vergroten de kans op studiesucces. Een loopbaandossier kan als leidraad dienen voor het keuzeproces van de mbo er voor een vervolgopleiding. In het doorlopend loopbaandossier (ook wel doorstroomportfolio genoemd) houdt de mbo er onder andere bij welke studiekeuzeactiviteiten hij heeft ondernomen en welke conclusies hij daaruit trekt. Binnen de studiekeuzecheck in het hbo is er aandacht voor dit loopbaandossier Het doorlopend loopbaandossier kan de volgende onderdelen bevatten: informatie over ondernomen activiteiten ten behoeve van beroepsen studieoriëntatie; de mbo er toont aan wat hij aan oriëntatie heeft gedaan en overlegt bewijsstukken; motivatiebrief: op basis van zijn opgedane bevindingen met beroeps- en studieoriëntatieactiviteiten onderbouwt de mbo er zijn keuze voor een hbo-opleiding; resultaten Keuzedeel Voorbereiding hbo en eventuele overige doorstroomgerichte keuzedelen/programmaonderdelen; Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari 2016

38 cijferlijst en diploma: cijfers van het laatste schooljaar en examen, inclusief verplichte onderdelen Nederlands, Engels en rekenen. De mbo-opleiding kiest welke vorm dit loopbaandossier heeft. Sommige opleidingen kiezen een digitaal instrument, zoals Next Step of een ander instrument. Een voorbeeld van een formulier voor een doorlopend loopbaandossier mbo-hbo is te vinden op de site van het door het Regionaal netwerk mbo-hbo Noord-Holland Flevoland (2015) ontwikkelde document. Voorbeeld van een formulier voor doorlopend loopbaandossier mbo-hbo: 8.5 Ondersteunende activiteiten na aanmelding op het hbo Voorafgaand aan de start van de hbo-opleiding, kan het volgen van een zogenaamde vakantieschool mbo-hbo of summer courses in het hbo helpen bij het wegwerken van eventuele deficiënties, als: Nederlands, Engels, rekenen, wiskunde of natuurkunde. Het Albeda College en Zadkine werken al een aantal jaren nauw met de beide hogescholen samen in de Vakantieschool mbo-hbo Rotterdam, die met subsidie Servicedocument keuzedeel Voorbereiding hbo Rijnmond/Drechtsteden versie 1, januari