Bewust over TYPOGRAFIE

Transcriptie

1 Bewust over TYPOGRAFIE Student: Dylan Mauer Studenten nr.: Docent: Tom Wolvers Klas: JDE-VIS-1 Datum:

2 Inhoud Inleiding 1 Onderzoeksmethodes 4 Ontwikkeling van typografie 5 Typografie als politiek middel 7 Gewend aan een lettertype 8 Nationaliteit oproepen 9 Onderscheiden met typografie 10 Belangrijke lettertypes 11 Tijdschriften onderzoek 14 Onderzochte tijdschriften 15 Bevindingen 20 Conclusie 23 Bronnen 26

3 Inleiding Toen ik begon aan seminar had ik als doel om bewuster te worden van het gebruikt van typografiegebruik. Op het moment volg ik namelijk de specialisatie Visual Design. Ik wil me verder ontwikkelen als grafisch vormgever door te kiezen voor Visual Design. Tijdens de specialisatie kregen we echter nauwelijks les in typografie. Hier had ik echter wel op gehoopt aangezien typografie vaak een belangrijk onderdeel is van een ontwerp. Ik had weinig kennis over typografie en baseerde mijn keuze voor een lettertype daarom op gevoel of persoonlijke voorkeur. Met seminar wil ik daarmee dit gat zelf opvullen. Ik wilde daarom bewuster worden van typografie gebruik, door de volgende onderzoeksvraag beantwoord te krijgen: Wat communiceren verschillende lettertypes voor emotie en boodschap? Mijn onderzoek begon op het internet. Hierdoor werd ik bewuster hoe weinig ik nog wist van typografie. Ik had verwacht een aantal theorieën of richtlijnen tegen te komen waarin stond beschreven en welke situatie je een bepaald lettertype moest gebruiken maar dit bleek niet het geval te zijn. Er zijn juist zoveel elementen die kunnen meespelen in de keuze van een lettertype, dat je niet simpel weg kunt zeggen dat je een bepaald lettertype altijd in een bepaalde situatie moet gebruiken. Tijdens mijn onderzoek op internet wordt er vaak kort verwezen naar de herkomst van lettertypes. Zo worden lettertypes onderverdeeld in verschillende lettertype groepen, namelijk: 1

4 Schreefletters: Humanist Old Style: Een lettertype dat is ontstaan in de 15e eeuw en gebaseerd op kalligrafie. Een bekende die we vandaag de dag nog gebruiken is Garamond. Transitional: Na de Old Style lettertypes kwam de Transitional in de 18e eeuw. Transitional lettertypes hadden een groter contrast in lijndikte en schreven die wat scherper afliepen dan de Old style lettertypes. Een bekende Transitional is Baskerville. Modern: Aan het eind van de 18e eeuw werd het lijndikte contrast nog meer vergroot en de schreven in letters nog dunner. Zo onstonden er lettertypes als Bodoni die we ook wel Modern noemen. Lettertypes die dus te herkennen zijn aan hun grote lijndikte contrast en platte en dunne schreef. Slab serif In de 19e eeuw werden de dunnen lijnen uit letters juist steeds dikker. Zo onstonden er lettertypes als Rockwell die we ook wel Slab Serif lettertypes noemen. Slab serif zijn te herkennen doordat ze weinig lijndikte contrast hebben met rechthoekige dikke schreven. 2

5 Schreefloze letters: Grotesk / Transitional Sans: Eind 19e eeuw werd een lettertype ontworpen wat wordt gezien als het schreefloze lettertype waar alle andere schreefloze lettertypes vanaf stammen. Dit was het lettertype Akzidenz Grotesk. Alle lettertypes die erg dicht bij dit lettertype blijven in hun vorm, worden Grotesk of Transitional lettertypes genoemd. Een goed voorbeeld van een Grotesk lettertype is Helvetica. De Akzidenz Grotesk had eigenlijk twee afsplitsingen. De volgende twee lettertype groepen maken daarom de kenmerken van een Grotesk lettertype duidelijker. Humanist Sans Serif De eerste afsplitsing onstond toen, in 1927, het lettertype Gill Sans werd ontworpen. Dit lettertype was ook schreefloos maar probeerde een kalligrafische basis (net als Old Style) aan te houden met meer lijndikte contrast in de letters. Geometric San serif De tweede afsplitsing ontstond in 1928, toen het lettertype Futura werd ontworpen. Dit lettertype kenmerkt zich juist doordat er niet of nauwelijks contrast zit in lijndikte. Dit zijn de meest gebruikte lettertype groeperingen omdat het de meest gebruikte lettertypes zijn. Daarnaast het je nog lettertypes gebaseerd op oude bijbeltekst letters (ook wel de eerste drukletter), romeinse letters, fantasie/vrije vorm letters en lettertypes gebaseerd op handschrift. 3

6 Onderzoeksmethodes De informatie die ik op internet tegenkwam bleef echter nog erg op de oppervlakte. Daarom ben ik de literatuur ingedoken om meer te weten te komen over de herkomst van lettertypes. Ik heb daar voornamelijk de twee boeken Precies mijn Type (de vertaalde versie) van Simon Garfield en het digitale boek Type Form&Function van Jason Tselentis. Vooral uit het boek Precies mijn Type heb ik veel geleerd over het ontstaan van verschillende lettertypes. Tegenwoordig zijn we gewend aan het idee dat iedereen vanachter zijn computer een nieuw lettertype kan ontwerpen en op het internet kan plaatsen. Vroeger ging dat echter een stuk anders. Een lettertype ontwikkelen was een erg arbeidsintensief en duur proces. Een nieuw lettertype moest daarom ook echt wat toevoegen aan de lettertypes die er al waren. Meestal werden ze daarom vanuit een bepaalde overtuiging of met een doel ontworpen. Wanneer je weet met welke gedachte een lettertype ontworpen is, kun je hier ook mee rekening houden wanneer je een lettertype kiest. Ik hoopte daarom ook dat door het bestuderen van de geschiedenis van typografie, ik bewuster naar lettertype gebruik kon kijken. 4

7 Ontwikkeling van typografie De eerste drukletter was black letter textura, ontworpen door de (officiële) uitvinder van de boekdrukkunst johannes Gutenberg in Het wordt ook wel het bijbel font genoemd omdat Gutenberg zijn lettertype baseerde op de de handgeschreven letters uit de bijbel. Letters gebaseerd op de handgeschreven letters werden veel gebruikt, totdat mensen massaal behoefte kregen aan letters gebaseerd op de oude Romeinse letters die ze op oude tempels vonden. Tijdens de renaissance kwam er namelijk weer interesse in alles uit de Romeinse tijd. Dit wilde ze ook uitstralen in hun lettertype keuze en zo werd één van de eerste schreefdrukletter ontworpen door Nicolas Jenson in Dit was het lettertype Nicolas Jenson s roman. Hierin zie je dus al dat er bewust een lettertype werd gekozen niet alleen voor het praktische nut om een tekst te kunnen lezen, maar omdat het de associatie oproept met een andere tijd. Daaruit voort kwamen de oldstyle lettertypes die we ook vandaag de dag nog gebruiken zoals garamond in 1528 die uitgroeide tot het meest populaire schreef letter. Oldstyle letters waren gebaseerd op kalligrafie wat terug te zien is in de lijndikte contrast. Het contrast tussen dik en dunne lijnen in een letter werd steeds groter. Dit leidde tot moderne lettertypes als Bodoni in 1796 en Didot. Met de opkomst van de industriële revolutie werden moderne lettertypes steeds minder gebruikt. Er was geen plek meer voor subtiliteit in de huidige maatschappij die draaide om zware machines en hard zwoegen. De dunne lijnen werden verdikt en zo ontstond de slab serif letter dat ook nog eens goed te lezen was op de zijkant van machines. 5

8 Met de komst van adverteren is ook de schreefloze letter ontstaan. Het lettertype eigenlijk alle andere schreefloze letters vanaf stammen is Akzidenz Grotesk in Hier ontstonden twee splitsingen in namelijk de humanistische schreefloze zoals Gill Sans uit 1928 en de geometrische schreefloze met als eerst Futura uit De humanistische probeert wat meer een kalligrafische basis te houden met dus meer lijndikte contrast. Geometrische lettertypes probeerde juist zo min mogelijk contrast te houden. Daarom is de o vaak rond in geometrische lettertypes. Daartussen in staan transitionele lettertypes als helvetica die wat dichter bij de orginele Akzidenz Grotesk lettertype blijven. 6

9 Typografie als politiek middel Na de opkomst van de oldstyle geschreefde lettertypes werden de oudere textura lettertype soorten nauwelijks meer gebruikt. Daar kwam echter verandering in in Duitsland begin jaren 30. De nieuwe politieke machthebbers waren van mening dat alleen het op de bijbel gebaseerde drukletter franktur paste bij hun nieuwe idealen. Paul Renner, de ontwerper van Futura, was geen groot voorstander van dit lettertype. Nadat hij een presentatie had gegeven op een school over de geschiedenis van lettertypes, werd hij daarna opgepakt in 1933 omdat hij zich te positief had gesproken over Romeinse letters. De Nazi s zagen de Romeinse letters als niet puur en geloofde dat alleen de traditionele gotische letters de puurheid van de natie kon uitdrukken (Precies mijn type; Simon Garfield; p. 192). Het lettertype was niet alleen een visueel kenmerk van hun boodschap maar kwam ook terug in de propaganda leus van de Nazi s: Voel Duits, denk Duits, spreek Duits, wees Duits, zelfs in uw schrift (Precies mijn type; Simon Garfield; 2012; p. 193). In 1941 werd het lettertype plotseling verboden in Duitsland. Volgens de nazi s omdat het lettertype werd geassocieerd met joodse bankiers en joodse eigenaren van drukpersen. De echte reden was waarschijnlijk veel praktischer van aard. Toen de Duitsers eenmaal vele landen hadden veroverd bleek hun nationalistische lettertype niet goed te werken in andere landen. Het lettertype werd buiten Duitsland namelijk bijna niet gebruikt. Mensen hadden daarom moeite met het lezen van borden in Franktur. De belangrijkste reden was echter dat, omdat de gotische letters bijna niet werden gebruikt in het buitenland, de drukpersen in bijvoorbeeld Nederland en Frankrijk niet in bezit waren van gotische drukletters. Dus er waren gewoon niet genoeg Gotische drukletters in het buitenland en daarom stapten ze over op de veel gebruikte romeinse/oldstyle drukletters. In Duitsland kom je dit lettertype daarom nog weinig tegen. In Engeland en de Vs wordt het bijvoorbeeld nog wel gebruikt in kranten om het een traditionele uitstraling te geven(precies mijn type; Simon Garfield; 2012). Zo zie je dat het erg kan verschillen per mens wat een lettertype uitstraalt. 7

10 Gewend aan een lettertype Als je een lettertype kiest kun je ook rekening houden met waar je doelgroep aan gewend is. Midden van de jaren twintig waren er een aantal lettertypes die de standaard werden voor bepaalde zaken als vervoer over de hele wereld. Leesbaarheid werd namelijk steeds belangrijker gevonden en lettertypes werden op een steeds wetenschappelijkere of semi wetenschappelijke manier benaderd. Zo moest er lettertypes gekozen voor bijvoorbeeld verkeersborden en openbaar vervoer. Die lettertypes werden zorgvuldig uitgekozen. Zo werd er getest welke lettertype het snelst werd gelezen en vanaf welke afstand ze nog leesbaar waren. Er bijvoorbeeld testpersonen op een tribune naast een weg gezet terwijl er auto s langs reden met tekst in verschillende lettertypes om zo te zien hoe snel ze het konden lezen. Een goed voorbeeld van een lettertype keuze basere op de gewenning van je doelgroep is American Airlines. De vliegtuig maatschappij American Airline wilde 40 jaar geleden een nieuw lettertype. Ze wisten dat hun klanten voornamelijk uit New York kwamen en werkte in kantoren. Het meest gebruikte lettertype in openbare ruimtes in New York was Helvetica. Het werd bijvoorbeeld gebruikt op alle borden in de metrostations. Ook was Helvetica het lettertype dat het meest werd gebruikt in kantoren en in het bedrijfsleven. American Airlines koos daarom om Helvetica te gebruiken voor al hun tekst. De doelgroep is vertrouwt met Helvetica dus American Airlines zou ook vertrouwen uitstralen door Helvetica te gebruiken (Precies mijn type; Simon Garfield; 2012). 8

11 Nationaliteit oproepen In de VS werden veel lettertypes gebruikt die afkomstig waren uit Engeland. In 1790 vestigde er echter Schotse gieterijen in de VS. Schotten hadden een slechte relatie (door oorlog) met Engelse en daarom wilde ook de Schotse gieterijen op geen enkele manier geassocieerd worden met Engeland. De belangrijkste Schotse lettergieterij was Binny & Ronaldson. Zij kwamen met het overgangs lettertype Monticello, een kruising tussen Baskerville en Caslon met dunne en dikke streken. Het werd erg populair ook al was het niet heel vernieuwend. Het was dan ook voornamelijk een succes in Amerika. Veel Amerikaanse uitgevers gebruikte daarna de lettertype Scotch Roman. Dit was een een iets modernere overgangsletter met eigenschappen van Bodoni en Didot. In 1907 gaven ze hier als verklaring dat Boeken er niet zijn om uit te stallen. Boeken zijn geschreven om gelezen te worden, en dat moet zonder ongemak of ergernis gaan (Precies mijn type; Simon Garfield; 2012). In het begin van de 20e eeuw kreeg Amerikaanse typografie pas echt een eigen karakter. In 1896 werd namelijk het lettertype Cheltenham ontworpen door Bertram Grosvenor Goodhue en Ingalls Kimball. Dit lettertype is vervolgens de daaropvolgende 50 jaar veel gebruikt in Amerikaanse reclame uittingen en beletteringen. Toch begon het lettertype in de jaren 50 te vervelen en werd het gezien als een betrouwbaar en flexibel maar niet mooi lettertype (Precies mijn type; Simon Garfield; 2012). Franklin Gothic Is een het font dat het langst meegaat van de Amerikaanse fonts en tegenwoordig op de meeste pc te vinden is. Het lettertype is ontworpen in 1905 door Morris Fuller Benton. Dit was een schreefloze letter voordat schreefloos populair werd gemaakt in Engeland door Gill Sans en Johnston. Net als vele schreefloze lettertypes is Gothic een afstammeling van het Duitse Akzidenz Grotesk. Het font is niet geometrisch, mathematisch of futuristisch: het is breed, gedrongen en zelfverzekerd, een wat minder verfijnde vorm van Univers. (Precies mijn type; Simon Garfield; 2012; p. 204) 9

12 Het was een Amerikaans lettertype dat het dichts bij de Zwitserse stijl aansloot. Ook werd het gezien als het Amerikaanse lettertype waarin eindelijk de Engelse vergelijking verdwenen was. Dat is waarschijnlijk een reden dat Amerikaanse producten met dit lettertype willen benadrukken dat ze Amerikaans zijn. Onderscheiden met typografie Nadat helvetica was ontworpen in 1957, werd het al snel één van de meest gebruikte fonts in de wereld. Vooral in het zakenleven werd het zowel intern als extern massaal gebruikt. Er ontstond echter ook een cultuur in de jaren 60 die zich juist wilde afzetten tegen het bedrijfsleven. Het strakke Helvetica werd ook gezien als het lettertype dat hoordeuit het bedrijfsleven en de consumptie maatschappij. De jeugdige cultuur wilde zich daarom ook in lettertype keuze afzetten van het bedrijfsleven. Zo werd het lettertype Cooperblack en soortgelijke, massaal gebruikt op albums en posters die hoorde bij de jeugdige hippie cultuur. Cooperblack grijpt terug naar de Oldstyle lettertypes met een kalligrafische basis inplaats van de moderne schreefletters. De menselijke eigenschappen werden in Cooper Black nog eens versterkt met ronde hoeken en een ronde schreef (Type Form & function; Jason Tselentis; 2011). Het lettertype werd niet snel door grote bedrijven gebruikt omdat het er niet heel professioneel uitzag. Er kwam echter een vliegtuig maatschappij die hier wel gebruik van maakte en dat was Easyjet. Naast dat het lettertype een niet zakelijke uitstraling had, heeft door zijn ronde vormen maar ook door de associatie met de hippietijd, een vriendelijke en menselijke uitstraling. Zo onderscheid Easyjet zich van andere vliegtuig maatschappijen die juist iets kils uistralen door het gebruik van vooral schreefloze lettertypes. 10

13 Belangrijke lettertypes Garamond Het lettertype heeft iets sobers, primitiefs en ongekunstelds (Precies mijn type; Simon Garfield; 2012; p. 98). Het is de populairste historische lettertype. Het ontstond in de overgang van de gotische letters naar het Romeinse. Garamond is een goede keuze wanneer je opzoek bent naar een warme maar toch respectabele letter. Baskerville Werd nog even gebruikt in revolutie in Parijs. Baskerville werd in de jaren 50 populair in de VS. Het werd vooral gebruikt als een tekst gezag en traditie moest uitstralen, of iets ambachtelijks of Engels. (Precies mijn type; Simon Garfield; 2012; p. 110) Baskerville kwam weer een beetje terug doordat de ipad het aanbood als één van de lettertypes voor de e-reader. Univers Het lettertype Univers zou Futura moeten opvolgen als symbool voor het nieuwe Europa. Dat wat word geschreven in Univers krijgt een gezaghebbende toon. Als je Univers in Europa gebruikte in de jaren 50 zat je altijd veilig. Ontworpen door Adrian Frutiger. Werd eerst vooral gebruikt voor reclameborden, instructies, reclame uitingen en later ook in veel openbare ruimtes zoals straatnaamborden en sommige metro s. Univers wordt door vele, in zijn leesbaarheid en contrast, als beter beschouwd dan Helvetica. Het heeft echter nooit de zelfde mate van populariteit bereikt. Frutiger Bijna 30 jaar nadat Adrian Frutiger het lettertype Univers heeft ontworpen, ontwierp hij het lettertype Frutiger. Het wordt tegenwoordig gezien als het lettertype dat je het best is voor borden en instructies. Waarbij zijn vorige lettertype rigide en strikt (Precies mijn type; Simon Garfield; 2012; p. 145) overkomt en precisie maar ook vrees uitstraalt, doet Frutiger dat niet. Frutiger heeft een menselijkere en warme uitstraling en heeft een aantal details die prettig voor het oog zijn. Tegenwoordig wordt het op elk vliegveld in Europa gebruikt en ook op veel universiteiten. 11

14 Helvetica Helvetica en Univers ontstonden beide rond 1957 in Zwitserland. Het was een tijd dat het afgelopen was met de naoorlogse soberheid en Europa klaar was om verder te gaan in de moderne tijd (Type Form & function; Jason Tselentis; 2011). Ontwerpen van onder andere gebouwen werden steeds vierkanter en functioneler en de twee lettertypes sloten hier goed bij aan. Het werden erg doelgerichte lettertypes die steden en het vervoer zouden ordenen. Het paste ook bij de opkomende massatoerisme en moderne consumentisme van die tijd. Helvetica was als eerst in 1957 ontworpen als Neue Haas Grotesk. Wat eigenlijk verder borduurde op de lettertype Akzidenz Grotesk uit Wat maakt Helvetica een goed font?: Het heeft geografische bagage door zijn zwitserse herkomst, die ook een achtergrond van onpartijdigheid, neutraliteit en frisheid verschaft. Het font drukt ook eerlijkheid uit en nodigt uit tot vertrouwen, terwijl de eigenzinnige details het onderscheiden van alles wat arrogante autoriteit uitstraalt; zelfs in bedrijfsuitingen blijft het een zekere vriendelijke alledaagsheid behouden. (Precies mijn type; Simon Garfield; 2012; p. 136, p.137) Al was dit niet de intentie van de ontwerpers. Die probeerde vooral een bruikbaar en strak lettertype te creëren om informatie zo duidelijk mogelijk over te brengen. Futura Paul renner kreeg in 1924 de opdracht om het lettertype te ontwerpen. Hij noemde zijn lettertype het lettertype van onze tijd (Precies mijn type; Simon Garfield; 2012). Het werd gebruikt bij de eerste maanlanding voor op het bord die werd achtergelaten voor buitenaards leven. Volkswagen gebruikt al heel lang Futura in zijn advertenties. 12

15 Gill Sans Gill sans komt uit Toen het voor het eerst verscheen werd het vooral gezien als een typisch Brits lettertype omdat het er sober, netjes en met ingehouden trots uitzag (Precies mijn type; Simon Garfield; 2012; p. 136, p.137). Het werd dan ook vooral door de Britten gebruikt. Zo werd Gill Sans gebruikt door de BBC, de anglicaanse kerk, de eerste penguin covers (boeken) en de Britse spoorwegen. Hieruit blijkt dat Gill Sans een erg goed toepasbaar lettertype is. Het zag er niet sierlijk uit maar daarom was het bijvoorbeeld wel goed te gebruiken voor catalogi of academische teksten. In de jaren 40 werden zijn letters ook gebruikt door het leger, om mensen te werven. Gotham Gotham is in 2000 door tobias Frere Jones ontworpen voor het ontwerpbureau Hoefler & Frere-Jones. Het werd echter in één klap populair toen het gebruikt werd tijdens de campagne van Obama. Het lettertype was gekozen omdat het niet een erg opvallend en opdringerig lettertype is maar tegelijkertijd wel progressieve ideeën uitstraalt (Precies mijn type; Simon Garfield; 2012). Het werd later ook gebruikt voor de inscriptie op de freedom tower voor de WTC herdenking. Arial Arial wordt ook wel gezien als een Helvetica kloon. Het werd gekocht door Microsoft omdat Arial een goedkoper Helvetica alternatief was. Arial zou (volgens de makers) een rondere en zachtere vormen hebben dan Helvetica en daarom de voorkeur van sommige hebben. Ook zou het minder mechanisch overkomen en meer humanistisch wat beter aansloot bij de tijd (Precies mijn type; Simon Garfield; 2012; p. 224). De meeste lettertypes zijn gebaseerd op andere lettertype en daar wordt meestal geen probleem van gemaakt. Toch wordt Arial wel als een kloon gezien en bestaat er nog steeds een afgunst voor Arial binnen de ontwerperswereld. Dit komt omdat Arial op hetzelfde grid is ontworpen als Helvetica, met een aantal kleine aanpassingen zodat ze niet konden worden aangeklaagd. Vooral doordat Microsoft vervolgens Arial kocht, om niet te hoeven betalen voor het duurdere Helvetica, heeft voor commotie gezorgd. 13

16 Tijdschriften onderzoek De boeken die ik heb gelezen bespreken vooral de meest belangrijke lettertypes ontworpen door grote ontwerpers of ontwerpbureaus. Wat vooral naar voren kwam is dat een lettertype keuze vaak gebaseerd is op de achtergrond van een lettertype, maar ook hoe lettertypes in jouw tijd worden gebruikt zoals het voorbeeld van Easy Jet en Cooper black. Om erachter te komen welke lettertypes er tegenwoordig worden gebruikt om een bepaald gedachtegoed of een bepaalde doelgroep aan te spreken, heb ik Nederlandse tijdschriften onderzocht. Daarvoor heb ik alle tijdschriften die verkrijgbaar zijn op gebruikt. Daarbij het ik alleen gekeken naar de lettertype keuze van het logo. Een logo moet namelijk de identiteit uitstralen en daarom ook een boodschap en een bepaalde emotie overbrengen. Lettertypes die worden gekozen voor de koppen en tekst worden voor een groter deel gekozen op leesbaarheid. Tijdens mijn onderzoek heb ik er alleen voor gekozen om vakbladen niet te gebruiken. Behalve het vak dat de doelgroep uitoefent, hadden vakbladen vaak niet een gespecificeerde doelgroep of statement (behalve informatie over het vak). Oftewel de meeste vakbladen willen geen boodschap of emotie overbrengen. Wat ook meespeelde is dat ik twijfelde aan de professionaliteit van de vormgeving. Vakbladen worden niet verkocht om hoe ze gepresenteerd worden maar om hoe nuttig de content is. Daarbij hebben ze maar een beperkt aantal lezers. Het is daarom niet rendabel om te investeren in de vormgeving van een blad. 14

17 Onderzochte tijdschriften 15

18 Van alle tijdschriften heb ik de doelgroep opgezocht en hun bladformule en visie. Ten eerste heb ik de demografische kenmerken zoals leeftijd, geslacht en opleiding niveau met elkaar vergeleken. Daarna ben ik gaan kijken naar woorden die veel voorkomen in zowel de doelgroep beschrijving als de visie van de bladen. Woorden die veel voorkomen in visies en doelgroep omschrijvingen zijn: - Actief - Brede interesse - Enthousiast - Genieten - Humor - Inspiratie - Kritisch - Kwaliteit - Modern - Nieuwsgierig - Open - Serieus Daarbij wilde ik ook nog doelgroepen met een laag en hoog inkomen met elkaar vergelijken. Wat echter opviel was dat er wel regelmatig werd vermeldt dat een doelgroep een hoog inkomen had, maar niet dat een doelgroep een laag inkomen had. Misschien omdat het negatief overkomt als je je doelgroep omschrijft als een doelgroep met een laag inkomen. Hierdoor kon ik dus geen vergelijking maken tussen hoge en lage inkomens. Hier volgen de vergelijken die ik heb gemaakt, door de tijdschriften met overeenkomsten in doelgroep of visie naast elkaar te leggen. 16

19 Mannen Vrouwen Voor mannen en vrouwen 17

20 Hoogopgeleid Laagopgeleid Leeftijd 18

21 Actief Brede interesse Enthiousiast Genieten Inspiratie Kritisch Kwaliteit Modern Nieuwsgierig Open Trends 19

22 Uiterlijk Bevindingen Mannen en vrouwen Een duidelijk verschil is te vinden tussen mannen en vrouwen bladen. Bij mannen bladen wordt bijna altijd gekozen voor een schreefloos lettertype. Met als enige uitzondering het autoblad Carros. Bij vrouwen komen veel meer Oldstyle en Modern schreefletters voor met een groot lijndikte contrast. Bij vrouwen worden met uitzondering op roddelbladen geen Slab Serif letters gebruikt. Bij bladen die bedoeld zijn voor zowel mannen als vrouwen zie je zowel gebruik van schreefloze letters als schreef Oldstyle lettertypes, maar geen Modern of Slab Serif lettertypes. Uiterlijk Wat opvalt is dat alle tijdschriften die een moderne lettertype zoals Bodoni en Didot gebruiken, uiterlijk hebben als een onderwerp. Dit zijn de tijdschriften Elle, Vogue en Grazia. 20

23 Leeftijd Bij kinderen tot 18 jaar zien we een duidelijke ontwikkeling van lettertype gebruik. Bij kinderen van 1 tot en met 13 staan de letters in het logo niet op een grid (dus niet op één lijn met gelijke spatiëring). Pas bij een doelgroep van 9 tot 14 zie je dat er wordt gekozen voor een schreefloos lettertype dat wel op een grid staat, namelijk het Meiden magazine en National Geographic Junior. Dat zijn nog wel lettertype met bollere randen. Bij doelgroepen vanaf 13 begin je te zien dat er voor schreefloze lettertypes met rechte hoeken wordt gekozen. Lettertypes die ook voor volwassenen worden gebruikt. Voor de rest lijkt de leeftijd geen grote rol te spelen bij het kiezen van een lettertype. Wel worden er geen schreef letters gebruikt bij een doelgroep onder de 25. Doelgroepen waar wel schreef letters worden gebruikt, zijn doelgroepen die minimaal beginnen bij 25 en minimaal eindigen bij 49. Brede interesse Alleen gebruik van schreefloze lettertypes, 6 resultaten is echter te weinig voor een conclusie en de lettertypes verschillen te veel van elkaar op andere vlakken. Genieten Wat opvalt is dat er veel gebruik wordt gemaakt van lettertypes met veel oldstyle en modern kenmerken. Zo zie je bij Jamie magazine, Beau Monde en Hollands Glorie allemaal een groot lijndikte contrast zoals de modern lettertypes, en de dunne (maar geen platte zoals de modern lettertypes) schreef van oldstyle lettertypes. Wat ook opvalt is dat er bij de 3 bladen vrij Nederland, Jamie magazine en Jazzism de staart een gebolde uiteinde heeft. Inspiratie Geen gebruik van schreefloze lettertypes. 21

24 Opleidings niveau Er zijn geen grote verbanden te vinden tussen hoogopgeleiden en typografie. Ook tussen het lettertypegebruik voor hoogopgeleide en laagopgeleide zijn er geen grote verschillen te ontdekken. Je ziet bijvoorbeeld wel dat er alleen bij bladen voor hoogopgeleide, gebruik wordt gemaakt van oldstyle en moderne lettertypes. Hier kan ik echter geen echte conclusie uit trekken omdat er te weinig laagopgeleide bladen zijn om een vergelijking te trekken. Net als de doelgroepen met een hoog en laag inkomen, werd er wel vaak aangeven in doelgroep beschrijvingen dat het om een hoogopgeleide doelgroep gaat, maar weinig of het ging om een laagopgeleide doelgroep. Vergelijkingen zonder een verband Andere vergelijkingen waar geen conslusieve verbanden in waren te ontdekken zijn: - Actief - Enthiousiast - Kritisch - Kwaliteit - Modern - Nieuwsgierig - Open - Trends 22

25 Conclusie Het gevoel dat een lettertype uitstraalt begint met de intentie van de lettertype ontwerper. Of de intentie van de letterontwerper daadwerkelijk terug te zien is in het lettertype zelf is nog maar de vraag. De intentie van de ontwerper kan er echter wel voor zorgen dat het op een bepaalde manier gebruikt wordt, waardoor de verdere beeldvorming van een lettertype ontstaat. Futura maanlanding, Ook de tijd waarin het is ontworpen speelt een rol. Daardoor kan een lettertype nog steeds associaties oproepen met de periode waarin het is ontworpen. Ook stralen (oldstyle) geschreefde letters nog steeds iets ouders uit dan de schreefloze nieuwere letters. Zo worden er geen schreef letters gebruikt bij tijdschriften met een jonge (onder de 25) doelgroep. Wat echter nog belangrijker is dan de afkomst van een lettertype het lettertype wordt of werd gebruikt. Een goed voorbeeld is het Franktur lettertype gebaseerd op het oude handgeschreven bijbel lettertype. Waar het in sommige landen nog steeds wordt gebruikt om iets traditioneels uit te stralen, omdat het zo n oud lettertype is, associëren ze het in Duitsland vooral met de tweede wereld oorlog. Doordat Franktur door de nazi s werd gebruikt in hun propaganda. Ook zijn er lettertypes die vooral worden gebruikt op bepaalde plekken. Denk aan Frutiger die op alle vliegvelden wordt gebruikt. Bij het gebruik van dit lettertype kan je bijvoorbeeld, gevoelens die mensen hebben op een vliegveld, oproepen. Dit is echter afhankelijk van je doelgroep. Iemand die bijvoorbeeld wekelijks op een luchthaven komt, zal bij Frutiger veel sterker de associatie hebben met een vliegveld dan iemand die maar één keer in zijn leven een luchthaven gezien heeft. Daarbij speelt gewenning dus een grote rol. Daarvoor zal je eerst je doelgroep goed moeten kennen voordat je weet waar ze aan gewend zijn. Zo wist American Airline dat hun doelgroep gewend was aan Helvetica en baseerde daar hun lettertype keuze op. Je kan ook juist niet het lettertype kiezen waar je doelgroep aan gewend is. Als jij bijvoorbeeld een reisorganisatie hebt met vooral klanten uit het bedrijfsleven, kan een veel gebruikte lettertype (Helvetica) in het bedrijfsleven, juist geen goede keuze zijn. Als mensen op vakantie zijn willen ze namelijk juist even weg zijn van hun dagelijkse leven. 23

26 Uiteindelijk heb ik niet een lijst met lettertypes kunnen vinden die je altijd kunt inzetten om een bepaald gevoel op te roepen. Ik ben erachter gekomen dat je niet kunt zeggen dat een bepaald lettertype altijd een bepaald gevoel oproept. Er zijn meerdere factoren die ervoor zorgen dat lettertypes bepaalde associaties oproepen. Na mijn tijdschriften onderzoek zou ik wel kunnen stellen dat je veiliger zit wanneer je een schreefloos lettertype kiest voor een mannelijke doelgroep. Dat de Modern lettertypes echt iets vrouwelijks uitstralen. Het enige mannenblad dat een lettertype gebruikt met Modern kenmerken is het autoblad Carros. Die hebben als doelgroep mannen die een gevoel voor stijl en design hebben. Net als de vrouwenbladen met een Modern lettertype, onderwerpen als mode behandelde. Ook zou ik kunnen stellen, uit mijn tijdschriften onderzoek, dat een schreefloos lettertype meestal iets ouds uitstraalt en dat je bij een doelgroep jonger dan 25 beter kunt kiezen voor een schreefloos lettertype. Ook dit staat in verband met de oude herkomst van schreefletters tegenover de relatief jongere schreefloze letters. In elke situatie zou je opnieuw moeten onderzoeken welk lettertype je het best kunt kiezen om daarmee het juiste gevoel (voor jouw project) uit te stralen. Daarvoor zou je de volgende vragen kunnen stellen wanneer je een lettertype moet kiezen voor een nieuw project: Waar komt lettertype vandaan? In welke tijd is het ontworpen? Wat voor gevoelens/associaties kunnen die tijd oproepen? Wat wilde de ontwerper met zijn lettertype bereiken? Waar wordt het lettertype tegenwoordig veel voor gebruikt? Waar is het in het verleden veel voor gebruikt? Met welk lettertype komt de doelgroep het meest in contact? In welke situatie komen ze in contact met dit lettertype? 24

27 Een bewuste keuze in lettertype zal misschien niet altijd een groot verschil maken in hoe jouw visuele uitingen eruit zien. Ik denk echter dat het vooral voor een CMDer altijd goed is als je een onderbouwde keuze kunt maken. Wanneer je later werkt op een bureau of iets moet presenteren voor een klant, wordt jouw ontwerp een stuk overtuigender als je je keuzes goed kunt onderbouwen. Vooral de voorbeelden uit boeken maakte mij bewust dat je ook als grafisch vormgever een bewuste keuze gebaseerd op onderzoek kunt maken, voor een visueel onderdeel zoals typografie. Ik denk ook dat dat ons als CMDer zal moeten onderscheiden van bijvoorbeeld vormgevers van het grafisch lyceum, die ook mooie dingen kunnen maken. 25

28 Bronnen Literatuur Simon Garfiel, Precies mijn type (vertaald). Amsterdam. Uitgeverij Podium. Jason Tselentis, Type Form & Function. Rockport Publishers. Websites Geraadpleegd op Websites van bijbehorende tijdschriften 26