Dagboeken over de oorlogsjaren

Transcriptie

1

2

3 Dagboeken over de oorlogsjaren Geschreven door J.H. Gerritse Samengesteld door Dim Gerritse

4 Voorwoord Met veel plezier heb ik de dagboeken van mijn vader, Han Gerritse, in dit boek bijeengebracht. Mijn vader was dertien toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Hij schreef vijf school schriften vol en verzamelde talloze illustraties, postzegels, krantenknipsels, foto s enz. Hij schreef in een overgangstijd van een oude naar een nieuwe spelling, waardoor soms variaties in de schrijfwijze voorkomen. In deze gedrukte versie is ervoor gekozen om de spelling en interpunctie zo veel mogelijk ongewijzigd over te nemen. Ook plaatsnamen zijn daardoor niet altijd consequent gespeld. De verslaggeving van de oorlogsgebeurtenissen is geografisch niet altijd correct, en een heel enkele keer heb ik tussen vierkante haken informatie ter verduidelijking toegevoegd. Ook de voetnoten zijn door mij aangebracht. Achtergrondinformatie: Rond 1925 kwam de vader van Han, Cees Gerritse (1882), met zijn tweede vrouw, Wimpkje Broersma (1885), vanuit Gorinchem naar Woerden. Wimpkje werkte als onderofficier in het Leger des Heils en raakte als hulpverlener betrokken bij Cees en zijn drie kinderen nadat zijn eerste vrouw, Teuntje Hak, aan tuberculose was overleden. Uit dat eerste huwelijk werden Koos (1907), Jos (1908) en Marie (1911) geboren. Bij de verhuizing naar Woerden bleef Koos achter bij vrienden in Gorinchem en Marie ging bij een tante in Epe wonen wegens onenigheid met haar stiefmoeder. Jos verhuisde als enige kind mee naar Woerden, waar in 1926 mijn vader werd geboren. Cees Gerritse werd directeur van ijzerhandel Wijbo in de Voorstraat, destijds een groot bedrijf. In 1928 kocht hij de schilderswinkel van de vader van kunstschilder Leo Gestel aan de Kruisstraat 1 in Woerden. Hij begon daar een zaak in ijzerwaren, gereedschappen en huishoudelijke artikelen. Marie trouwde in 1936 met de handschoen met Henk ter Haar, onderofficier in het KNIL in Nederlandsch-Indië. Iets later voegde zij zich bij hem. In de oorlog werden Marie en hun jonge kinderen Ali en Kees geïnterneerd in een concentratiekamp van de Japanners op Sumatra. Henk werd als dwangarbeider tewerkgesteld aan de beruchte dodenspoorlijn. Jos trouwde met Nel en was in de oorlog boekhouder bij de dakpannenfabriek. Hij woonde op de Leidsestraatweg. Gedurende de oorlog deed hij ondergronds werk. Koos trouwde met Truus en verhuisde in de oorlog van Gorinchem naar Velp. Hij was actief in het verzet en zijn huis werd gebruikt als doorgangshuis voor o.a. neergestorte Engelse en Amerikaanse piloten. Begin april 1945, tijdens de urenlange bombardementen op Arnhem e.o. door de Engelsen, werd Truus dodelijk getroffen door een granaatscherf. Zij werd in eerste instantie in de achtertuin begraven, maar kort na de bevrijding, in juni 1945, hielp Han zijn broer Koos om haar te herbegraven. Het is opmerkelijk dat Han hier niets over heeft geschreven, maar waarschijnlijk was deze gebeurtenis daarvoor te indrukwekkend voor hem. Andere (veel)genoemde personen: Tante Lol: een zus van Wimpkje Broersma. Zij kwam in 1940 als weduwe vanuit Rotterdam naar Woerden en woonde in de Leliestraat. Bareld, haar zoon, woonde in Rotterdam en werd bij de grote razzia in 1944 opgepakt. Hij ontsnapte en dook waarschijnlijk onder bij de familie Gerritse in de Kruisstraat. Tante Lien (Apeldoorn): een schoonzus van Wimpkje Broersma. Tante Jans (Utrecht): onbekend. Oom Koen (Gorinchem): een broer van Cees Gerritse. Tante Gees en oom Hendrik (Amsterdam): Hendrik was een broer van Wimpkje Broersma. Tante Riek en oom Sjaak (Amsterdam): Sjaak was een broer van Wimpkje Broersma. Hij had 4

5 twee grote slagerijen en een auto, wat heel bijzonder was in die tijd. Hun zoon Henny kwam in de oorlog in Woerden wonen. Tante Maai en oom Jacob (Schiedam): Maai was een zus van Wimpkje Broersma. Zij werkte ook bij het Leger des Heils. Dick Zuijderduijn: een vriend van Han, die woonde tegenover de familie Gerritse in de Kruisstraat, op de plek waar nu een opticien is gevestigd. Dicks vader had een drukkerij, die later gevestigd was in het gebouw Concordia op het Kerkplein. Wim van den Bosch: een vriend van Han, die woonde in de Voorstraat. Wim de Pater: een vriend van Han, die woonde op de Prins Bernhardlaan. Hij kwam in de oorlog vanuit Rotterdam naar Woerden. Jan van de Wijngaard: een vriend van Han. Het kaaspakhuis van Jans vader stond aan de Utrechtsestraatweg, De kaashandel bestaat nog steeds en wordt voorgezet door de zoons van Jan. Wim Breunesse: een vriend van Han, die woonde in de Julianastraat. Het veelgenoemde N.S.B.-café (Doremans) lag tegenover het huis van de familie Gerritse in de Kruisstraat; waarschijnlijk het pand waarin nu de vishandel is gevestigd. Woerden, 2013 Dim Gerritse 5

6 Stamboom Cees Gerritse Teuntje Hak* Wimpje Boersma Koos Truus Jansonius* Johanna Nel Meijst Jos Marie Blonk Henk ter Haar Han Nel Kees Truus Ali Kees Teuntje (Liz) Jos Ted * jong overleden 6

7 Dim van der Heeden 1897 Neeltje Sille 1900 Joke Gerrit Aad Dim Koen Kleinschmidt Gonda de Goederen Kees Nerima Dick Hanneke Dim Okondo Plagmeijer Jody de Hoog Thilly Marion Kim Dim Fenny Abel Christine Esther Lynn Julia Sem

8 8

9 de meidagen 9

10 10 tot 15 Mei 1940 Het is s ochtends half vier.. Ik word wakker. Ik kijk op de klok om te zien hoe laat het is en draai me weer om, om weer in te slapen. Plotseling dreunen de ruiten. In de lucht hoor ik geronk. Mijn raam was open. Ik vlieg uit bed en zie hoog in de lucht vliegmachines. Ze vliegen in groepjes van drie. Slaperige gezichten kijken uit de ramen. Weer dreunen de ramen. Ik ga me aankleden. Vader en Moeder zijn ook wakker. Wij gaan naar beneden. Buitengekomen is het al druk op straat. Militaire auto s dreunen door de straten. Fantastische verhalen doen de ronde. Iemand kijkt door een verrekijker.. Het zijn Duitse vliegtuigen. We zetten de radio aan. Bericht na bericht komt door de aether: Hier luchtwachtdienst Ypenburg (Dordrecht, Rotterdam enz. enz.). Tien Duitse Heinkels op grote hoogte vliegende van zuidwest naar noordoost. Hier luchtwachtdienst Rotterdam. Zes Duitse transporttoestellen laten parachutisten uit. Hoog in de lucht zien we een oude Hollandse jager een Duitse aanvallen. Hij bestrijkt hem meermalen met de mitrailleur, doch hij is niet snel genoeg en draait om. Op straat: slaperige, zenuwachtige en angstige mensen. Soldaten worden gealarmeerd, krijgen patronen en bevel om op elk laagvliegend vliegtuig te schieten. Op het station staat een luchtdoelmitrailleur opgesteld. Ik ga met een stel jongens naar buiten, naar de grote verkeersweg. Tientallen vliegtuigen gaan over ons heen. Soms zoeken we dekking, als het jagers of bommenwerpers zijn. Een Duitser probeert in een weiland te landen. Angst grijpt ons aan. Het lukt niet en hij vliegt weer verder. De tijd kruipt voorbij, we gaan weer naar huis, doch als we bij het station komen, raken we zeer bevreesd. Twee vliegtuigen waren hoog in de lucht. Plotseling leek het alsof er een naar beneden kwam. Het viel als een dwarrelend blad. Wij allen zochten dekking onder de bomen, maar ook nu ging alles goed en was het slechts een schijnmanoeuvre. Thuisgekomen probeerden wij wat te eten, doch het lukte ons bijna niet. Deze dag was mijn moeder jarig.. Om 8 uur kwam het A.N.P. voor de radio: Duitse troepen zijn ons land binnengevallen. De inundaties verlopen normaal. Dagorder van H.M. de Koningin aan de troepen. Hulp aan Engeland gevraagd. Er zijn 4 Duitse pantsertreinen in de lucht gevlogen en vernietigd. Eén trein door het omzetten van een wissel. De wisselman deed zijn plicht, doch sneuvelde door een kogel voor zijn vaderland. Eén trein was juist op een brug, toen Hollandse genietroepen hem in de lucht lieten vliegen. Het vervoer per spoor ging niet door. Alles was voor de militairen. De Duitsers [die in Nederland woonden] en N.S.B. ers werden gevangengenomen. Vader moest voor kranen, kommen enz. zorgen in het interneringshuis. Iedereen begon haastig de ruiten te beplakken met papier om de luchtdruk van inslaande bommen te bestrijden. Binnen een halfuur waren de boekhandelaren door hun voorraad van gegomde papierrollen en verduisteringspapier heen. Toen kwam de eerste verduisteringsavond.. Donker. Guur weer. Angstig liepen de enkele mensen die nog buiten moesten zijn rond. Ik ben met Vader, die nog een boodschap doen moest voor het interneringsgebouw, mee geweest. Overal soldaten met lampen. Soms een vliegtuig, doch verder was de nacht rustig. Die avond riep het A.N.P. rond dat er op één dag 117 Duitse vliegtuigen waren vernield. De volgende dag begon met luchtalarm. De sirenes loeiden door de stad. Een angstig geluid. Er stond er een bij ons op de Visbrug, vlak bij ons huis. Ik meldde mij met nog meer jongens aan bij de luchtbescherming, als ordonnans. We hadden per dag 8 uur dienst. s Middags half één: luchtalarm. Mensen vluchtten van de straten, werden winkels en huizen ingestuurd. Zenuwachtige landstormers liepen door de straten. Plotseling een vliegtuig. 3, 4 explosies, de ruiten rinkelden. Het werden er 14. Hevig geschrokken. Toen het alles veilig - signaal klonk, gingen we eropuit. Het was op de Nieuwe Weg 1 gemunt, doch later bleek dat 1 De huidige A12. 10

11 slechts één doel had getroffen, waarvan ik nu nog een scherf bezit. Tijdens die dagen zijn zeer veel parachutisten gedaald op strategische punten, doch tegelijk rukte er een auto beladen met soldaten op verkenning uit, waarna de parachutisten gevangen werden genomen of gedood. Ze kwamen met fietsen, motoren, machinegeweren en voedsel en al uit de vliegtuigen. Velen waren vermomd als pastoor, non, boer, burger enz. en hebben als spionnen dienst gedaan. Wij hadden van de luchtbescherming een legitimatiebewijs en mochten door alle posten heen. s Avonds der derde dag plotseling bericht: de Voorstraat moet worden afgezet, vermoedelijk spionnen. Wie zich in de nabijheid waagt, loopt kans om de kogel te krijgen. Zelfs wij met ons legitimatiebewijs moesten onverrichter zake terugkeren. De soldaten zagen iedere auto na die passeerde. De vierde dag: De Duitsers rukten langzaam op. Het was een treurige dag. Eindeloze rijen van fietsers: zwaarbeladen, kleine kinderen voorop, grotere achterop. Hier een deken, daar een doos, daar een zeil enz. enz. Invaliden op een bakfiets met stoelen en al daarin. Auto s volgepropt met mensen, achterop koffers, dozen, dekens.. Ze kwamen zonder te stoppen van Rhenen, Veenendaal en Borculo enz. Wij hebben ook nog 3 geëvacueerde vrouwen gehad en 2 soldaten die nu hier moesten zijn. Zij waren van de luchtdoeladministratie, en hun batterij alleen heeft 35 vliegtuigen neergeschoten. Toen kwam de vijde dag: de laatste, de droevigste, de verschrikkelijkste!! s Ochtends vroeg zo n blijde sprank van vreugde: laag over de huizen scheerde Neerlands Glorie: de G.I 2, drie in formatie. Doch het was het laatste.. Om half negen kwamen er in de verte colonnes aan. Honderden en duizenden soldaten. Vermoeid en afgemat, somber gestemd. Licht en zwaar geschut voerden ze mee, mitrailleurs waar de trommels met kogels nog in zaten. Het was de terugtocht.. Zij kwamen van de grens en van de IJssel. De vijand was te groot. Met milde hand werd hun alles gegeven: koffie, thee, chocola, pepermunt, cigaretten enz. enz. Ze vertelden dat ze bij de Grebbelinie nog standhielden en dat daar het hevigst was gevochten. Toen kwam de middag, de treurigste dier dagen. Vroeg in de middag vlogen er zeer veel bommenwerpers over Woerden. Om 3 uur s middags zagen de mensen, die op de uitkijk voor de luchtbescherming stonden, in de verte reusachtige branden. Toen werd er slechts gegist. Een uur later was de lucht stampvol met verbrande stukjes papier. De zotste dingen hoorden we: Er zit traangas in, Het is vergift enz. Op enkele dier stukken stond: J. Janssen, Coolsingel, Rotterdam; Diaconessehuis Rotterdam enz. enz. Toen wisten wij het reeds. Het A.N.P. deelde mee: Rotterdam is gebombardeerd. Het was verschrikkelijk. Het was één brandende puinhoop. De hele Coolsingel was platgebrand; duizenden doden en gewonden. Er werden oproepen gedaan om brood, melk en andere producten te geven, benevens timmerhout, spaden, bijlen, rieken enz., want daaraan was gebrek. Toen kwam het. Het was ongeveer half zeven, de radio stond aan. Plotseling het A.N.P., een ernstige stem: Nederland capituleert! Generaal Winkelman had toen de leiding. De koninklijke familie was met de regering weg, iets wat we de eerste dagen veroordeelden, maar later begrepen we dat zij nog een andere taak hadden, nl. Indië! 65 millioen inwoners, daar moesten zij nog over regeren. Ook werden de Rijnsteden bedreigd met een bombardement. Rotterdam was puin. Daarom vond Generaal Winkelman het beter te capituleren, en ik ben het absoluut met hem eens. Het was voor hem de moeilijkste dag in zijn leven. Direct na de capitulatie: op straat huilende vrouwen, mannen met hun handen in de zakken, zich de nagels in hun handpalmen groevend, angstige kinderen En de soldaten? Tranen liepen over hun wangen. De één bad, de ander vloekte. Hebben we daar nu om gevochten? was hun roep. Zij gooiden de geweren in stukken toen ze ze moesten inleveren. Het was het einde.. 2 De G.I was een aanvalsjager die in 1934 werd ontworpen door Fokker. 11

12 12

13

14 Augustus 1940 Woensdag 21 Donderdag 22 Augustus 1940 Drukke dag in de winkel gehad, veel boodschappen bezorgd (inmaakglazen). Moeder is in Zutphen. Nel is nu in huis. 20 Augustus: Teruggekomen van mijn 23-daagse vacantie in Apeldoorn. 19 Augustus: Bruiloft van Truus en Koos. 11tot 14 Augustus: Fietstocht van Apeldoorn naar Woerden en omgekeerd met Truusje en Henk. Brief geschreven naar Apeldoorn (Truusje). Geschorst als secretaris van de N.J.V. 1 (wegens 4 x verzuiming). Fiets van de trein gehaald. Zeer drukke dag in de winkel gehad. Moeder teruggekomen uit Zutphen. Brief gehad van Truusje. Verder niets bijzonders. Vrijdag 23 Zaterdag 24 Zondag 25 Maandag 26 Dinsdag 27 Woensdag 28 Donderdag 29 Vrijdag 30 Zaterdag 31 Wederom zeer druk. s Middags voor zaken naar Utrecht geweest, doch onverrichter zake teruggekeerd. Truus en Koos uit Vlaardingen gekomen. Voor het eerst naar de tandarts geweest! Etui gehad voor pen en potlood. Koos en Truus weer vertrokken. Geruchten omtrent schijnvliegveld gehoord in de buurt van Achthoven. s Avonds voor het eerst naar de club geweest sedert vier weken. Donkere verduisteringsavonden. Nieuwe handtekening. s Ochtends naar de kerk geweest. Eerste vrije Zondagmiddag zonder H. van Vliet. s Avonds naar tante Lol geweest. Brief naar Truus geschreven. Laatste dag der vacantie. s Middags naar de tandarts geweest, 2 kiezen geplombeerd. Naar film van Dik Trom geweest. Voor het eerst naar school geweest, in de 2e klas. Boeken gekaft. Weinig huiswerk. Brief van neef Frans gehad, en gewonnen potlood ener prijsvraag gekregen. Niets bijzonders. Brief van Truus gehad. Beslissingswedstrijd W.Z.C. 2 Forel in Gouda. Uitslag 2-1. Bij den tandarts kies getrokken. Van 11 tot 12 s avonds uit bed geweest vanwege de vele schijnwerpers, luchtafweer en vliegmachines. Verjaardag der koningin (anders feest). Nu zelfs verboden om oranje, een bloem of iets anders bijzonders te dragen. s Middags met de club naar de Nieuwkoopse Plassen geweest. Fijn geroeid. s Avonds naar de rede van Prinses Juliana en Prins Bernhard geluisterd over de Engelse zender. September 1940 Zondag 1 Eén jaar geleden sinds de Duitse troepen Polen binnenvielen. s Avonds ben ik naar de jeugdkerkdienst geweest van Prof.dr. J. de Groot. Brief naar neef Frans geschreven Nederlandsch Jongelings Verbond. 2 W.Z.C.: waterpoloclub met eigen zwembad en zandstrandje aan de Nieuwendijk in Woerden. Het uitgegraven zandgat ligt nu nog achter de huizen. Forel was ook een Woerdense waterpoloclub, met een eigen zwembad in de Singel ter hoogte van het Joodse kerkhof.

15 September 1940 Maandag 2 Dinsdag 3 Woensdag 4 Donderdag 5 Vrijdag 6 Moeder heeft peren ingemaakt. Betrekkelijk veel huiswerk. s Avonds reportage gehoord van herdenking van de Koninginnedag in Londen. s Middags naar den tandarts geweest, weer 2 kiezen gevuld. Er gaan hardnekkige geruchten dat Hitler nu zijn Grote Aanval [op Engeland] zal doen. Zeer veel huiswerk voor Donderdag. Vader heeft een foto gekregen waarop een huis staat van een N.S.B. er, die op zijn verduisteringsborden een groot blad had van de N.S.B. Onbekenden hebben daar in de nacht voor Koninginnedag op geschreven met oranje menie: Leve de koningin. Dit heb ik met eigen ogen aanschouwd. Voor de tijd van het jaar zeer warm weer. We hebben aanzegging gehad voor inkwartiering van een Duitse soldaat, die morgen of overmorgen al komt. Deutsche Zeitung als reclame gekregen. 15

16 September 1940 Zondag 8 Dinsdag 10 Vrijdag 13 Zondag 15 Vrijdag 20 Maandag 23 s Nachts om half één is de Duitser gekomen voor inkwartiering. Aardig type, doch vast een echte Duitser. Kan hem al aardig verstaan. De hele stad is vol met Duitsers. Op school zijn ze in de Bestuurskamer. Strenge rantsoeneringen. Verboden om s avonds na elf en s ochtends voor vijf uur op straat te zijn. Bekendmaking van vleesdistributie. Er is al brood, meel, suiker, maïzena, schoenen, rijst, vermicelli, zeep, boter, vet, petroleum enz. enz. in de distributie. En textiel. Bekendmaking: Als een Duitse vlag wordt gehesen of gestreken, moet een Nederlander stilstaan en zijn hoofd ontbloten! Geweldige bombardementen der Engelse luchtmacht op de kuststreken waar de bijeengezamelde schepen voor de Grote Aanval liggen, die zoals iedereen verwacht deze week een aanvang zal nemen. Een paar dagen niet erg lekker geweest, nog niet naar school gegaan. De Grote Aanval is nog niet gekomen. Weer naar school gegaan. Grote verkoop van rode, witte, blauwe en oranje kippenringen. Woensdag 25 Donderdag 26 Nog steeds grote verkoop van kippenringen. Eerste schoolcijfers gehad. Duits 9, Handelsrekenen 10. Mooi weer. s Ochtends: de Duitsers oefenden met geschut terwijl we op school zaten. Verduisteren der winkel. Voortaan de Jongensclub Zaterdags om 3 uur. De ijzerhandel van C. Gerritse, met rechts het woonhuis aan de Kruisstraat 1. Zaterdag 28 Voortaan moeten we om 10 uur binnen zijn. Relletjes met N.S.B. ers. Vader is naar Koos en Truus in Vlaardingen. 16

17 October 1940 Zondag 29 Er komen nieuwe postzegels. Deze verdwijnen: De hele dag bij tante Lol geweest. Het hele Nederlandse volk boven 15 jaar moet een identiteitsbewijs met pasfoto hebben. Bestorming der fotografen. October 1940 Woensdag 2 Donderdag 3 Zondag 6 Maandag 7 Maandag is Vader teruggekomen uit Vlaardingen. Nog steeds kippenringenverkoop. Schitterend weer. Grote Aanval nog niet begonnen. Heinz [de ingekwartierde soldaat] heeft getracteerd omdat Moeder zijn goed heeft gewassen. Veel huiswerk voor morgen. Prachtige film gezien van Charlie Chaplin voor de dierenbescherming. Zeer veel huiswerk. Record aan kippenringen verkocht: ƒ 2,75 op één dag. Anders ƒ 2,45, ƒ 2,50, ƒ 1,50 enz. Moeder is naar Den Haag en Vlaardingen. Vader en ik zijn de hele dag bij Jos en Nel geweest. Voor het eerst is de kerkdienst om 3 uur begonnen. s Avonds zeer donker. De mensen begeven zich alleen op straat als ze een lamp bij zich hebben. Moeder in Vlaardingen. Jos en Nel nu in huis. Zomertijd wordt voorlopig niet verzet. Hevige luchtaanvallen der Engelsen op ons land [op Duitse doelen]. Lichtkogels en flak 3 in werking boven Amsterdam. Voor het eerst de kachel aan. 3 Afkorting van Flugabwehrkanone, de benaming voor het Duitse luchtafweergeschut. 17

18 October 1940 Gedicht zeer waarschijnlijk door Han Gerritse geschreven. Dinsdag 8 Moeder uit Vlaardingen teruggekomen. Prachtig weer. Donderdag 10 Nieuwe regenjas en plusfour gehad. Een 9 voor mijn Franse repetitie. Nog nooit in verbinding met Marie in Indië geweest. De kippenringenverkoop is nog niet afgelopen. Maandag 14 Heinz heeft 3 dagen schietverlof, omdat hij tijdens oefeningen 2 x 12 heeft geschoten. De ochtenden worden donkerder. Op school is het verboden om kippenringen, insignes van verenigingen, clubs enz. enz. te dragen. Woensdag 16 Donderdag 17 Niet meer om half negen maar om negen uur naar school. Omdat de tijd niet verzet is, is het s ochtends nog te donker. Prachtige heldere nachten. Volle maan. Om tien uur is het leven uitgestorven. Veel chauffeurs in de stad, die behoren bij Duitse auto s. Ze rijden geregeld af en aan naar het Magazijn 4. Ze hebben een rood-witte band om hun arm. Vrijdag 18 Zondag 20 Maandag 21 Druk in de winkel, nog steeds ringenverkoop. Heinz denkt dat hij gauw tot onderofficier bevorderd zal worden. s Ochtends naar de kerk geweest. Heinz is s avonds met Vader, Moeder en mij naar tante Lol geweest, en we hebben daar fijn gebiljart. s Avonds met Heinz poffertjes gegeten in de poffertjeskraam, die er altijd omstreeks de najaarsmarkt staat. s Ochtends is het zeer mistig Opslag en wasserij van het Nederlandse leger op het Defensie-eiland naast het kasteel in Woerden.

19 October 1940 Dinsdag 22 Woensdag 23 Kaas wordt gerantsoeneerd. Brood en melk worden 1 en 2 cent per brood en liter duurder. Boter wordt 40 cent per kilo duurder. En dan zitten we in het land van boter en kaas. Vanavond geen huiswerk omdat we morgen (Koeienmarkt) vrij hebben. Vandaag op de najaarsmarkt geweest. Geen school gehad. Veel lol gehad. Heinz gaat morgen met verlof; hij is er vol van. Hij heeft veel inkopen gedaan: schoenen, pyama s, zeep, allemaal om naar huis mee te nemen. Donderdag 24 Heinz is met verlof gegaan om 7 uur s ochtends. Hij heeft mij een foto van hem gegeven. Vanmiddag op school verschillende dingen door de microscoop van V.d. Vring gezien. Voor- en achterkant van de foto van Heinz. Vrijdag 25 Zaterdag 26 Zondag 27 Maandag 28 Dinsdag 29 s Avonds naar tante Lol geweest, die jarig was. Mooi, koud, helder weer. Stil in de lucht. Naar de club geweest, weer 4 nieuwe leden. Bij mijnheer Luten een boek gehaald. s Ochtends naar de kerk geweest. Van de kansel werd gezegd dat de Synode naar de Duitse regering in ons land een soort van smeekbrief voor de Joden zal sturen. s Middags zijn oome Bas, Marie en Jo hier geweest. s Avonds naar tante Lol geweest, waar tante Marie met Jo was. Alle Duitsers zijn uit Woerden vertrokken. Gisterenavond heeft de trompetter voor het laatst geblazen. Heinz is nog met verlof, maar we weten niet of hij nog terugkomt. Het is zeer koud maar prachtig weer. Italië heeft aan Griekenland de oorlog verklaard. s Avonds een paar liedjes op cijfers gemaakt voor het orgel. 19

20 Woensdag 30 Donderdag 31 October 1940 Koud weer. s Avonds 20 briefjes getypt voor de zangvereniging van mijn vader, die secretaris is. Bekendgemaakt dat we volgende week Woensdag de hele dag school en Zaterdags vrij hebben. Ook ga ik volgende week orgelles nemen. Er is in Haarlem een anti-duitse club opgepakt. Deze club bestond uit 40 jongens, die kabels doorbrandden en banden kapotsneden ten nadele van de Duitse Weermacht. De jongens waren allemaal leerlingen van U.L.O., gymnasium en H.B.S. Vier zijn er veroordeeld tot 4, 3 en 2 jaar tuchthuisschool. Nu is er de groet O.Z.O.: Oranje zal overwinnen! Gedicht overgetypt door Han Gerritse. 20

21 November 1940 November 1940 Vrijdag 1 Zaterdag 2 s Middags voor het eerst naar orgelles geweest. In de stad heeft men noodverlichting aangebracht. Je kunt alleen de lamp zien, meer niet. Koek, beschuit, gebak enz. komen Maandag op de bon. Nu run op de winkels. Met blikken, bussen en zakken vol worden de winkels geplunderd. Ook wordt een nieuw identiteitsbewijs ingevoerd voor mensen boven de 15 jaar, dat per stuk ƒ 1 kost. Het botert niet erg met de Italiaanse inval in Griekenland. Vanmiddag naar de club geweest. Weer twee nieuwe leden. Boek van de Jongensclubvereniging gehaald. Maandag 4 Dinsdag 5 Woensdag 6 Donderdag 7 Herfstvacantie. Hele dag in de winkel geholpen en gewerkt. s Middags briefjes uitgeschreven en opgehaald. 5 Ruim 47 gulden bracht ik mee. Het hele pakhuis opgeruimd en uitgeveegd. Alles van zijn plaats gehaald. s Avonds liedje overgetypt dat toepasselijk was op deze tijd. Rekeningen weggebracht. s Middags is Truus even hier geweest op doorreis naar Apeldoorn. Ik heb een gulden van haar gehad voor mijn verjaardag. Einde van mijn herfstvacantie. Weer naar school geweest, doch om 10 uur vanwege de duisternis. Het leven ontwaakt nu ongeveer pas tussen half 9 en 9 uur. Van kwart over 12 tot kwart 5 Rekeningen voor klanten, bij wie het geld thuis werd opgehaald. 21

22 November 1940 over 1 etenstijd en dan tot 4 uur school. Woensdagmiddag school. Zaterdag de hele dag vrij. s Avonds naar tante Lol geweest. Zeer helder weer met eerste kwartier. Roosevelt is voor de 3e keer met 3½ millioen stemmen meer gekozen als president van Amerika. Dit is een zeldzaamheid, dat hij tot driemaal toe gekozen werd. Engeland krijgt, en kreeg, ook volle militaire steun van Amerika. Vrijdag 8 Zaterdag 9 Zondag 10 Maandag 11 Dinsdag 12 Heinz is vanmiddag van zijn verlof teruggekomen, maar aangezien de troep vertrokken was naar Hilversum, moest hij direct weer weg. Ik heb hem niet gezien. Vanochtend vrij. Mooi boek van mijnheer Luten gehad om te lezen: Madame Curie. Heden mijn 14e verjaardag gevierd! Schaakbord met stukken, boek Bob en Ben bij Sorrasini van Dik Zuijderduijn, Een Piratenstreek en Een geschiedenis in Algebra gehad en een paar pantoffels. Fijne dag gehad. s Avonds waren hier Jos, Nel, tante Lol en zus Henny, Jenny Greven en Dick Zuijderduijn. Toen hebben we geharingd en gesjoeld. Heden is Chamberlain, ex-president van Engeland, overleden, 72 jaar. Van Wim Breunesse een boek gehad: Het geheimzinnige Thibet. Het is echt Novemberweer: regen en storm. De Grieken hebben in Albanië de hele 3e divisie vernietigd (Italiaanse)! Tamelijk zware repetitie moeten leren van Algebra. Tegenwoordig heb ik mijn huiswerk voor het eten om 6 uur, kwart voor 6 al af. Dan kijk ik het s avonds meestal nog even na en s morgens ook, want de school begint pas om 10 uur. Het is guur, winderig weer, maar s avonds tamelijk licht vanwege de maan. Donderdag 14 Slechte repetitie van Algebra gemaakt. Geweldige storm woedt over ons land. De Engelse marinevliegtuigen hebben de Italiaanse slagvloot in de Middellandse Zee gehalveerd. Van de 6 kruisers en slagschepen, zijn er 3 in de grond geboord (Torente). Vrijdag 15 Zaterdag 16 Vannacht was het zeer helder weer, want er was een onbewolkte lucht en volle maan. Tegen de avond heb ik 2 lichtkogels gezien (rode), en 1 groene seinkogel in het zuiden. Sinds enige tijd hebben we een wet dat we niet meer tot 10 uur, maar nu tot 12 uur op straat mogen blijven. Sedert de maand October zijn er 6000 doden in Engeland, vanwege de Duitse bombardementen, en 8000 gewonden volgens de Vlaamse (Engelse) zender, die wel te vertrouwen is. Ik heb in een schrift alle boeken opgeschreven die ik gelezen heb. Iedere keer als me een te binnen schiet, schrijf ik hem op. Ik heb met de orgelles niet de minste moeite. Drukke dag in de winkel gehad. Moeder is niet erg lekker. Voor Radio Oranje hebben ze een stuk opgevoerd ter gelegenheid van de onafhankelijkheid op 17 November Ook om 10 uur in de Duitse (Engelse) 6 uitzending hebben ze een stuk opgevoerd. Het handelde over een Duits eskader in Engelse dienst dat op 8 November een aanval op München zou doen, juist toen Hitler in een bierkelder een grote rede hield. Het was een prachtig stuk. s Avonds heeft er boven de stad nog een klein luchtgevecht plaatsgehad. Ik heb het niet gezien of gehoord De B.B.C. zond ook in het Duits uit tijdens de oorlog.

23 November 1940 Zondag 17 Veel activiteit in de lucht. s Zondags is er, op de Duitse en die van een enkele dokter na, geen enkele auto te zien op straat. Wat dat betreft is het zeer rustig. Het is wel op Zondag dat ik dit schrijf, maar in de sigarenwinkels zijn haast geen sigaretten of tabak meer verkrijgbaar, behalve dure sigaren. De meeste sigarenzaken zijn alleen Zaterdags geopend om hun enkele doosjes, die ze van een grossier krijgen, te verkopen. Dan stroomt het jongens en mannen, maar als de winkel een uur open is, kan hij weer worden gesloten want de voorraad is uitverkocht. Zo er soms een onbekende handelaar is, en een jongen weet dat deze sigaretten bezit, dan gaat hij eerst zelf een pakje halen om daarna al zijn broertjes, neefjes of vriendjes die niet roken, de opdracht te geven om daar een pakje sigaretten te halen! We kunnen in t geheel maar 21 mud brandstof krijgen voor de winter, doch we boffen, want Vader had extra aangevraagd voor de winkel en zodoende hebben we bonnen ontvangen voor 10 mud extra! Er zijn in Den Haag, Amsterdam en nog meer grote steden een soort escortediensten opgericht, d.w.z. dames of oude dames die s avonds in het donker niet alleen willen lopen, kunnen een telefoontje geven aan een bureau: Om zo en zo laat kom ik van een partijtje, en het komt voor elkaar. Dan is er een heer die U voor een kwartje veilig en wel thuisbrengt. Regent het, dan geeft de dienst een paraplu mee, en nog veel meer gemakken. In Amsterdam heet de dienst Uw Leidsman. Woensdag 20 Donderdag 21 Vader heeft 2 kleine etalagekastjes in de voorkamer laten maken, die echter weer weg kunnen genomen worden. Veel huiswerk. Twee zakenbrieven getypt. Er is afgekomen dat afval bewaard moet blijven. Nieuwe schilleboeren moeten een speciale vergunning hebben. Dode honden, katten, cadavers van paarden enz. moeten bij den Burgemeester ingeleverd worden. Men mag geen Duitse soldaten inkwartieren die geen bewijs van de hogere officieren hebben of wanneer er geen kwartiermakers zijn geweest, want het is gebleken dat er Engelse spionnen zijn die inkwartiering vragen en als Duitse (en Duits sprekende) soldaten vermomd zijn. 23

24 November 1940 Vrijdag 22 Zaterdag 23 Maandag 25 De Grieken hebben Koritza bezet. Deze stad is voor de Italianen van het grootse belang. Zij ligt ongeveer op de Grieks-Albanese (Italiaanse) grens en vormt voor de Italianen een zeer belangrijk steunpunt en voorraadbasis. Deze week hebben we verschillende repetities gemaakt, waarvan ik de uitslag nog niet weet. We hebben een Sint-Nicolaas in de etalage gemaakt. Hij is mooi geworden, maar het was veel werk. Het heeft vannacht voor het eerst een beetje gevroren. Orgelles gehad, het is tamelijk moeilijk. Ik ben als penningmeester van de Jongensclub benoemd. De club is in 2 afdelingen gesplitst. Ik ben nu bij de oudste afdeling. Er gaan geruchten dat er een bepaalde tijd is afgekondigd (waar Kerstmis tussenligt) dat er geen passagiers per trein mogen worden vervoerd. Met ons schrale vleesrantsoen moeten we nu niet 7 maar 10 dagen doen. Gelukkig krijgen we er nogal eens een bonnetje bij, maar anders is het niet veel. Het is zo sterk dat mensen uit Utrecht en andere omringende plaatsen s ochtends hiernaartoe komen en om 7 uur in de rij bij een exportslagerij wachten of ze, natuurlijk tegen inlevering van hun bonnen, een pondje vet (meestal reuzel) kunnen krijgen. We krijgen 5 bonnen: 1 voor worst en vleeswaren, 1 voor de benen en op de overige 3 kunnen we 3 ons vlees krijgen, en dan nog schreeuwend duur. Ook is men van vanochtend af begonnen met de melk af te romen. Ik heb veel huiswerk, doch kan me er wel doorheen slaan. Vanavond heb ik van 10 luciferdoosjes een kastje gemaakt voor de distributiebonnen. Donderdag 28 Gisterenavond vier licht(sein)kogels gezien. Dat was een prachtig gezicht. Ze verlichtten de laaghangende wolken in een fantastische rosse gloed. In Leiden is de Hoogeschool gesloten, de studenten waren aan het staken gegaan. Ook in het buitenland Parijs, Noorwegen, Tsjecho-Slowakije enz. zijn de universiteiten gesloten en professoren op last der Duitsers gearresteerd. Er zijn zeer veel boeken in beslag genomen, ook van onze school. Mijn aardrijkskundeboek ook. Ik heb vanmiddag met Wim Breunesse geschaakt en gewonnen. Vrijdag 29 Zaterdag 30 Vandaag zijn alle slagers voor de eerste keer gesloten geweest. Het is om negen uur ( s ochtends) nog zo donker dat we alleen met electrisch licht kunnen lezen. Vanochtend orgelles gehad. Het heeft vannacht hard gevroren en het was de koudste dag die we tot nu toe hebben gehad. Toen ben ik voor een boodschap naar Kamerik geweest. s Middags ben ik naar de club geweest en hebben we speelmiddag gehad. Ik heb mijn sjoelbak meegenomen. Vanavond de 1e sigaret thuis gerookt in de kamer bij Va en Moe. Wij hebben al verscheidene schaatsen verkocht voor Sint-Nicolaassurprises. s Avonds om 10 uur het wekelijkse hoorspel gehoord van de B.B.C. (Engels) in het Duits, getiteld: Die Freiheit marschiert. Het was een zeer aangrijpend stuk van een vader, moeder en dochter die in een kamer zijn en wachten op hun zoon. De dochter speelt de melodie van het Wilhelmus, en de vader en moeder bespreken de moeilijke toestand die Hitler over hen gebracht heeft. Vader neuriet het 2e couplet van het Wilhelmus. Plotseling gaat de deur open en verschijnt een Duitse officier, die vertelt dat hun zoon gevangen is genomen omdat hij lichtsignalen aan Engelse vliegtuigen gaf. De doodstraf wordt geëist, maar de officier wil genade boven recht doen gelden. Het werd natuurlijk veel uitvoeriger voorgedragen dan het hierboven geschreven is. Doch het was prachtig. 24

25 December 1940 Vandaag is de Winterhulpcollecte 7 geweest, doch het is een fiasco geworden. Grote zaken krijgen schriftelijk bericht dat ze een zeker (hoog) bedrag moeten schenken.dit is dan collecte! Het staat onder Duitse controle en men verwacht dat de grootste hoeveelheid wel naar Duitsland zal gaan. Men mag alleen aan de Winterhulp geven, andere collectes zijn verboden. De mensen die toch wat gaven, liepen met molentjes, omdat het speldje een molen was. December 1940 Maandag 2 Dinsdag 3 Donderdag 5 Vrijdag 6 Dinsdag 10 Vanavond Sint-Nicolaaspuzzel van de krant opgelost. Grote meetkunderepetitie voor morgen geleerd. De Grieken vorderen nog steeds goed in Albanië. Thans zijn de slagerswinkels alleen Woensdags en Donderdags geopend, de overige dagen der week is er geen vlees te krijgen. Ik heb vanavond verschillende dingen voor Sint-Nicolaas gekocht voor de familie. Vader en Moeder zijn even naar tante Lol gegaan, toen heb ik er mooie pakjes van gemaakt en in een grotere doos gedaan. Reuzefijne dag gehad! Onze klas heeft iedere onderwijzer een Sint- Nicolaascadeautje gegeven. Druk in de winkel geweest. Ik heb een mooi boek van Nel gehad: Holland zo ben je! Vader heeft vanochtend nog vlees en twee pond vet gehad zonder bon en Moeder heeft ook nog een half pond koffie gehad van Sint- Nicolaas, want er was bijna geen koffie meer. Er woedt de hele dag een geweldige storm. Fietsen is bijna onmogelijk. De Grieken hebben Santi Quaranta bezet. Dit is de grootste haven van Zuid-Albanië, die de Italianen voor hun munitie en voedsel als invoerhaven gebruikten. Volgens geruchten moeten de bakkers gemalen bloembollen in hun deeg doen voor het brood. Gisterenavond naar de Sint-Nicolaasavond van W.Z.C. geweest. Het was een prachtige avond. Wij moesten tevoren allemaal een cadeautje voor een ander meebrengen met een gedichtje. Ik moest een pakje voor To Vonk doen. Ik heb een mooi potlood gehad met gedichtje van Elli. Op 9 December hebben de Engelsen in Egypte en Noord-Afrika een tegenoffensief ingezet tegen de Italianen, die (zoals ze zeiden in September) binnen een maand in Alexandrië zouden zijn. Ook krijgen ze nog steeds klappen in Albanië. Ze [het Griekse leger] zijn al 18 km ten noorden van Santi Quaranta, dat inderdaad gevallen is, en ze rukken nu naar Valona op, de grootste haven van Albanië op Durazzo na. Het is geen Blitzkrieg die ze voeren, maar ze nemen eerst op het hele front stellingen in voor ze verder optrekken. Hitler heeft vandaag weer een rede gehouden om de moed er bij de Duitser in te houden. Hij was lang niet zo vol vuur als de vorige keren. Het is terecht zoals de Vlaam voor de Engelse zender zegt: Hitler gaat de berg af. Wij hebben op school een Duits boek dat verboden is, omdat er een regel verkeerd in staat. Daar hebben we nu een ander blad in geplakt, en het bewuste blad hebben we eruit moeten scheuren. De zin was deze (het was een los zinnetje van een oefening): Het zijn dwazen die denken dat de oorlog zegenrijke gevolgen kan hebben. 7 Winterhulp was een nationaalsocialistische organisatie die tijdens de Tweede Wereldoorlog alle maatschappelijke hulpverlening zoals verleend door de overheid, particuliere en kerkelijke organisaties in Nederland moest overnemen. 25

26 December 1940 Vader is vandaag aan de jaarbalans begonnen. Ik zal hem deze keer niet behoeven te helpen, want Henny Koes helpt hem. Op 10 december 1940 stortte Han Gerritse f 1 op zijn bankrekening. Donderdag 12 We weten in onze klas al verschillende kerstrapportcijfers en ze zijn heel mooi. De Engelsen hebben in Egypte reeds krijgsgevangenen gemaakt. Ook in Albanië gaat het goed. We leven in een tijd dat we zeggen: Alweer vandaag gegeten en een dag dichter naar de eindoverwinning. Vader heeft gisteren vlees en vet gehaald zonder bonnen, en de hele familie heeft wat gekregen. Ook de familie in Utrecht, waar ze de hele week geen vet hebben gehad. Zaterdag 14 Vandaag voor ongeveer ƒ 50 aan briefjes opgehaald. Het is zeer koud, doch s avonds helder weer, want het is volle maan. Wij krijgen op school met Januari gymnastiek. Tot gymnastiekleraar is benoemd G. Cast, die ik kende van het kamp van de Jongensclub in Leusden. Hij was daar de technisch leider. Ook was hij tijdens de mobilisatie hier korporaal en gaf hij gymnastiekles aan de soldaten. Hij is reusachtig lenig en sterk. Het was vanochtend om 9 uur nog volslagen donker. In Amsterdam hebben veel slagers geitenvlees en geitenvet verkocht. Voor de Winterhulpcollecte is in Woerden ƒ 800 opgebracht (1e collecte). Ze reiken aan de armen de zogenaamde Winterhulpbons uit, waarop die ze dan bij de winkeliers kunnen inwisselen en voor ƒ 0,50, ƒ 1 of ƒ 2,50 kunnen kopen. En dan moet de winkelier maar zien dat hij zijn geld krijgt, want met die waardeloze bonnen kan hij niets beginnen. Alweer een teken dat de Winterhulp geen zuivere koffie is, anders gaven ze de armen wel zilvergeld, of in ieder geval de waarde. 26

27 December 1940 Maandag 16 Dinsdag 17 Woensdag 18 Vrijdag 20 Zaterdag 21 Maandag 23 Dinsdag 24 Woensdag 25 Ben vanmiddag met de hele school naar de schoolbioscoop geweest. De film ging over de mijnen in Limburg. Het is verschrikkelijk koud en sommige waaghalzen liepen reeds over het ijs in de gracht. De dooi is weer ingevallen, jammer genoeg! Ik heb een aanvang gemaakt om al mijn boeken te kaften en om deze in een catalogus te schrijven. Morgen krijgen wij vacantie. Heden mijn kerstrapport gekregen en kerstvacantie tot 7 Januari. Ik heb twaalf achten op mijn rapport, twee zevens, één negen en een vijf voor mijn schrijven, wat zeer schandalig is. Ik heb vanavond op acht na al mijn ± 60 boeken gekaft. Het was een reuzewerk. Men kan thans alleen Donderdags vlees krijgen. Elke klant krijgt dan voor de hele week 2½ ons vlees en ½ ons vet. Gelukkig heeft Vader nog een goede bekende die nogal eens wat vlees kan krijgen, dat we dan weer onder de hele familie verdelen. Ik ben een beetje verkouden, wat geen wonder is, want het is ontzettend koud weer. Nu help ik veel in de winkel en ik heb al 2 paar nikkelen schaatsen verkocht. Vandaag is er een feest gegeven door de Duitsers voor degenen die op het Magazijn werken. Ieder is verplicht erheen te gaan. Het is opnieuw gaan vriezen en wij hebben al verscheidene schaatsen verkocht. Het is vandaag de kortste dag met de langste nacht. Het was vanochtend om kwart over negen nog zo donker dat men niet op straat kon lezen, en de fietsers moesten hun licht nog op hebben. De verduistering zit in de winkel om negen uur nog voor de ramen, en in de kamer is het vroeg als om kwart voor tien de verduistering weg is. Vanmiddag naar kerstwijding van de Jongensclub geweest. Vandaag ben ik voor het eerst op de schaats geweest. Fijn gereden op de sloten en de zandgaten bij het nieuwe kerkhof. Mijn schaatsen zijn echter te bot en ik heb ze naar iemand gebracht die ze voor me zal slijpen. Wij hebben veel schaatsen verkocht. In Egypte hebben de Engelsen thans krijgsgevangenen, onder wie 1704 officieren. Vandaag weer fijn schaatsengereden. Grote tocht door de polder gemaakt met een stuk of 6 jongens. Geweldig druk in de winkel met schaatsenverkoop. Hedenavond zou de koningin voor Radio Oranje komen met de kerstboodschap. Voor deze gelegenheid hadden we zolang een toestel geleend waarop we de ultrakorte golf konden krijgen, want op ons eigen toestel werden de zenders de laatste tijd geweldig gestoord. Ook waren er verscheidene mensen bij ons om te luisteren, en toen konden we geen ultrazenders krijgen. Dit was een geweldige strop. Op het laatste ogenblik hebben we ons eigen toestel weer klaargemaakt (waarbij ik de stroom door mijn lichaam kreeg), en toen was hij zo prachtig als we hem nog nooit gehad hebben, maar de koningin was al verdwenen. 1e Kerstdag Het is een witte Kerstmis. Toch is het niet zo als andere jaren. Er ligt een grote schaduw op: wij zijn niet vrij, we leven onder vreemde heersers. Vandaag in een reportage toch nog de kerstboodschap van onze koningin gehoord. 27

28 Donderdag 26 December e Kerstdag Vandaag bijna de hele dag fijn geschaatst op de gracht bij het postkantoor. Het dooit iets, maar het zal vannacht wel weer opvriezen. Er zijn door de Engelsen en Duitsers geen bombardementen gehouden in de eerste kerstnacht. Wij zijn allen vol goede moed voor de toekomst. Zaterdag 28 Maandag 30 Dinsdag 31 Met ingang van Januari verdwijnen alle omroepverenigingen. Nu komt de omroep van de staat en het hoofd ervan zal waarschijnlijk een N.S.B. er wezen. Vanavond hebben we het boekje gehad: Wilt u de waarheid weten? Het handelt uitsluitend over Hitler, die op ongeveer 50 foto s voorkomt. Overal toont hij zich van zijn goede kant. Hij is daar in één woord de beste, aardigste, vriendelijkste, vredelievendste man die op de aarde bestaat. Gisterenavond clubavond gehad van de Jongensclub. De vorst is toch nog uitgebleven en het dooit nog steeds flink. Maar het is vanavond nieuwe maan en... moed verloren, al verloren. Vandaag heb ik voor Vader een stukje van de balans uitgerekend, nl. de slotschroeven en de machinebouten. Het is buitengewoon regenachtig weer. s Avonds bij Jos geweest, die jarig is. Vandaag heeft President Roosevelt, de president van Amerika, een rede gehouden die zo ontzettend tegen de Duitsers en Italianen is, dat men niet begrijpt dat Amerika nog niet in de oorlog betrokken is. De Engelsen hebben in Lybië reeds bijna krijgsgevangenen. Oudejaarsdag De laatste dag van 1940, het jaar van oorlog en verwoesting, is kalm voorbijgegaan. Broer Koos en Truus zijn uit Vlaardingen gekomen om Oud en Nieuw te vieren. Jos en Nel waren er ook, maar die moesten om half twaalf al weg, want het was verboden om na twaalf uur op straat te komen. We hebben fijn geharingd en naar de Engelse radio geluisterd, die in het Duits een prachtig hoorspel over 1940 opvoerde. Er zijn veel mensen geweest die om elf uur pas begonnen te fuiven en om vier uur (dan mag men weer op straat) naar huis gingen. Nadat we elkaar een gelukkig Nieuwjaar hadden toegewenst, waarin we allen wensten een 1941 zoals 1939, vrij van Duitsers en N.S.B. ers, en dat dit jaar vrede mag brengen, gingen we om één uur naar bed. 28

29 December

30

31

32 Januari 1941 Januari 1941 Woensdag 1 Maandag 6 Dinsdag 7 Donderdag 9 Nieuwjaarsdag Vol moed en vertrouwen in de toekomst gaan we een nieuw jaar tegemoet, een jaar dat, als het oorlog blijft, zeer moeilijk zal worden. Morgen ga ik met Koos en Truus mee terug naar Vlaardingen en daar blijf ik een paar dagen. Koos heeft schitterende oorlogsfoto s en ik krijg er ook een paar voor mijn rapport. Ik heb vandaag Indië op de radio gekregen, op de ultragolf. Vandaag om half zes uit Vlaardingen teruggekeerd. Ik heb er reuzelol gehad. Bij de buren van Truus en Koos was een jongen van omstreeks mijn leeftijd, Jan Lagendijk, met wie ik vriendschap aangeknoopt heb. Ik ben er vaak in huis geweest en s avonds was zijn zuster er ook met een vriendin. Ik heb daar geen afweergeschut gehoord en ook geen schijnwerpers gezien. Het was al die dagen ontzettend koud en er stond gewoonweg een storm. Het enige nadeel is dat ik die tijd niet heb geschaatst, want ik had mijn schaatsen niet bij me. Overal kan men nu schaatsen. In het IJsselmeer zit al een schip vastgevroren. De trein had uit Rotterdam driekwartier vertraging. Overal staan in het verwoeste gebied van Rotterdam noodwinkeltjes, waarvan elk een of twee Hollandse vlaggen heeft uithangen. Het is een troosteloze aanblik als men kijkt over het verwoeste gebied. Het puin is nu allemaal opgeruimd en men kan enige kilometers ver kijken, midden in de binnenstad waar niets anders dan een kale ruimte te zien is. Ik heb een nieuwe pen gehad, die me beter bevalt dan de vorige die Moeder nu gebruikt. Bardia is gevallen!! Deze zwaar verdedigde havenplaats in Lybië met zijn Italiaanse verdedigers is in bijna 2 uur (hoofdaanval) genomen, grootendeels door Australische troepen gedaan. Zij rukken nu op naar Tobroek, dat 100 km verder in Lybië ligt. In het geheel zijn er nu Italiaanse krijgsgevangenen in Noord-Afrika gemaakt. Het vervoer van de laatste krijgsgevangenen kan nu met schepen worden gedaan, omdat er geen Italiaans oorlogsschip meer te zien is. Dit is een geweldig voordeel. In veel steden in Nederland is thans ook gas en electriciteit in de distributie. Einde kerstvacantie. Vandaag voor het eerst naar school van dit nieuwe jaar. Nieuw rooster op school gehad. We krijgen nu Donderdags en Vrijdags gymnastiek. Vanmiddag heb ik weer fijn geschaatst. Aan het einde van 1940 is de 2e Winterhulpcollecte gehouden, die in Woerden ca. ƒ 200 heeft opgebracht. Diezelfde tijd is er de halfjaarlijkse collecte voor de diaconie (armen) gehouden in onze kerk (anders langs de huizen, maar vanwege de overheid is dat verboden), en deze collecte heeft de geweldige som van ƒ 1370 opgebracht. Dit is alleen van de Hervormde Kerk. Wel een bewijs dat als de Winterhulp echt was, men in de gehele gemeente Woerden makkelijk ƒ 3000 op kan brengen. President Roosevelt heeft dezer dagen een rede gehouden, waarin hij zei dat Amerika het arsenaal voor de democratie is. Voor het eerst gymnastiek gehad op de U.L.O. Fijn geschaatst gisteren en vandaag. Het is prachtig helder vriesweer. Veel en moeilijk huiswerk. Vader heeft vandaag weer verschillende distributiebescheiden gehaald. De broodkaart is ongeveer een halve meter. Dit is niet overdreven! Verder zijn er ook nog andere bonboekjes, die alle van veel groter formaat zijn dan de vorige. 32

33 Januari 1941 Het is thans verboden voor Joden om naar een bioscoop te gaan. Ook hier is weer een smoes verzonnen, want ze zouden te oproerig zijn in de bioscoopzalen. Ook ons Franse leerboek was niet recht in de ogen der Duitsers: er moest een bladzijde uitgescheurd (geknipt) worden en een ander ingeplakt. Alweer één regeltje, dat als volgt luidt: Ter gelegenheid van het huwelijk van Prinses Juliana en Prins Bernhard zijn overal feesten georganiseerd. Duidelijk spreekt hieruit de grote kinderachtigheid die de Duitsers tentoonspreiden. Zaterdag 11 Weer fijn geschaatst vanmiddag. We kunnen rond de hele stad rijden 8 en ik heb van één tot half zeven gereden; het ijs was goed. Het ziet er thans naar uit dat het zal gaan dooien, maar vast is het nog niet. Wij krijgen nu geregeld elke week 8 De Oostdam was toen een brug en door de Rijnstraat stroomde de Oude Rijn. 33

34 Januari 1941 de Unie 9, die alleen in December al nieuwe leden boekte. Op verscheidene plaatsen gooien N.S.B. ers de ruiten van Unieleden of Uniewinkels kapot, met het gevolg dat diezelfde week weer enige honderden nieuwe leden geboekt worden. Zij noemen het dan ook: Voor de N.S.B. de straat, voor de N.U. ons volk. Maandag 13 Het is hoogstwaarschijnlijk wel uit met de vorst. Het dooit vandaag 5 of 6 graden en het regent pijpenstelen. Maar het werd, wat het vervoer betreft, ook wel tijd, want in Utrecht zijn er zeer veel huisgezinnen, ook tante Jans, die zonder kolen zitten. De kolenhandelaar heeft de bonnen al gekregen, maar zijn klanten kan hij geen kolen geven. De verloofde van tante Jans en oome Bas hun dochter, heeft in een papieren zak afgelopen Zondag wat kolen bij zijn thuis opgehaald. Ook met vlees is de toestand zeer treurig; ze krijgen daar met zijn zessen 6½ ons vlees en vet in de week! We hebben een nieuwe onderwijzer op school: Ten Hoeve. Hij noemt ons U. Het is U voor en U na, natuurlijk tot grote lachlust van ons. Vanmiddag heb ik een partijtje geschaakt met Wim Breunesse, dat ik heb gewonnen. Gisteren heb ik ook met Henny Koes geschaakt, maar hier moest ik het onderspit delven. Hedenavond ook weer de Belgische zender gehoord, die vanuit Engeland uitzendt, en altijd met deze zin besluit: Wij zullen niet pochen, wij zullen niet boffen, maar krijgen zullen we ze... de Moffen!!! Woensdag Blad van de Nederlandsche Unie (N.U.). De N.U. was opgericht tegen de N.S.B, en werkte wel samen met de Duitsers, maar wilde eigen bestuur over Nederland en was tegen de Jodenvervolging. De N.U. was echter ook omstreden i.v.m. hun samenwerking met de Duitsers.

35 Donderdag 16 Januari 1941 Vanmiddag met Moeder naar Utrecht geweest om een pak te kopen. Ik had vrij van school gevraagd. In de eerste de beste winkel gelukte het ons al een mooi pak van oude kwaliteit voor nog geen ƒ 20 te kopen. In de grote zaken is geen pak van de oude kwaliteit meer te krijgen, en ook haast niet van de nieuwe, waarvan de stof zeer slecht is. Daarom zijn wij naar een kleine zaak gegaan, waar wij ook slaagden. Wij hadden voor tante Jans gelijk 3 pond vlees meegenomen, want zelf krijgt ze bijna niets. Het is voor de 6e keer opnieuw gaan vriezen. Er zijn thans Duitse vliegtuigen en piloten in Italië om in het Middellandse Zeegebied te opereren. Weer een teken van de zwakheid der Italianen. Voor het eerst in het nieuwe jaar strafwerk opgelopen. Het heeft vannacht zo hard gevroren dat we vanmiddag weer geschaatst hebben. Het ijs is ontzettend glad. Zondag 19 Maandag 20 Ik ben gisteren en vandaag niet buiten geweest, want ik ben zwaar verkouden en licht in mijn hoofd. Het heeft gisteren en vannacht zo ontzettend gesneeuwd dat wij de achterdeur niet open konden krijgen. Het lag op de stoep bijna 30 cm hoog. Grote hopen liggen midden op de straat. Het vriest niet meer. Nu schijnt de zon, dan regent het weer, dan sneeuwt of hagelt het. Gisterenavond is er een reportage door Radio Oranje gekomen van een zeemansfeest 10 in Londen. Prins Bernhard sprak het openingswoord, en nadat al de zeelui het Wilhelmus hadden gezongen en drie keer Leve de Koningin hadden geroepen, werd de avond besloten door een toneelstuk dat door de zeelui zelf werd opgevoerd en handelde over de overwintering op Nova Zembla. Er is thans door de Engelse zender bekendgemaakt dat er vanaf Juli van het vorige jaar Engelse officieren en onderofficieren-instructeurs 800 km in Abessinië zijn doorgedrongen, dat door de Italianen sinds 1936 is bezet. Deze Engelsen hebben enige duizenden Abessiniërs opgeleid en geoefend, en hen bekendgemaakt met de modernste wapens enz. enz. Tientallen malen hebben de Italianen getracht de plaats te vinden waar zij zich bevonden, maar zij zijn nooit gevonden. Ook de Negus, de keizer van Abessinië, die in Engeland vertoefde, is sedert lang naar zijn land teruggekeerd om het verzet dat daar al is tegen de fascisten zelf te leiden.de Engelse troepen in Lybië zijn Tobroek al meer dan 80 km gepasseerd, zodat deze stad nu helemaal ingesloten is en het nog slechts een kwestie van tijd is voordat hij zal vallen. Zaterdag heb ik de eerste brief van Jan Lagendijk uit Vlaardingen gehad. Wij zijn op de Spiegelserie geabonneerd, en het eerste boek was uit dezen oorlog. Het heet: Chauffeur Maas in het Vuur. Het handelt over de oorlog in De Peel en in Zeeland. Ook in de Spiegel 11 zelf staan prachtige vervolgverhalen over de vijf oorlogsdagen. Tot overmaat van ramp is er nu ook al slecht aan melk te komen en ze kost thans al 16 cent per liter. Het is al wel één maand geleden dat we voor het laatst volle melk zagen. De melk gaat van de boer via de melkfabriek (waar ze ontroomd wordt) naar de slijter. Dit geldt voor het hele land. Nu is de dooi voorgoed ingetreden. Het regent de hele dag en de sneeuw is bijna alweer weg. Aan de radio valt tegenwoordig ook al niet veel meer te beleven. Na 7 uur is er geen speciale zender meer, maar het heet dan Nederlands Programma. Van half 8 tot 10 uur wordt dat drie keer afgebroken voor een Duitse uitzending 10 Veel Nederlandse zeelieden waren op zee toen de oorlog uitbrak en kwamen soms pas na zes of zeven jaar terug in Nederland. 11 Geïllustreerd christelijk weekblad. 35