Onderzoek naar de potentie van. Regio Groningen-Assen & Provincie Groningen. om voedsel te leveren aan eigen inwoners

Transcriptie

1 Onderzoek naar de potentie van Regio Groningen-Assen & Provincie Groningen om voedsel te leveren aan eigen inwoners Opdrachtgevers: Natuur en Milieufederatie Groningen Regio Groningen Assen Zuiderpark 16 Oosterstraat 56a 9724 AG Groningen 9700 AP Groningen Auteur: Ciska Nienhuis Begeleider Regio Groningen-Assen: Lianne Huzen Begeleider Natuur en Milieufederatie Groningen: Kristin Wijnja Begeleider Wageningen UR: Kees van Veluw

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding Methode Voedselconsumptie Voedselproductie Resultaten Provincies Groningen en Drenthe Regio Groningen-Assen Provincie Groningen... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Discussie... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Conclusie en aanbeveling... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Literatuur... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

3 1. Inleiding Dit verslag is een aangepaste versie van een hoofdstuk in het stageverslag over een Regionale Voedselstrategie. De stageopdracht voor Regio Groningen-Assen is het verkennen van de mogelijkheden voor een Regionale Voedselstrategie en de rol die zij daarin kunnen spelen. Het is voor de Regio en de Natuur en Milieufederatie Groningen nuttig om te weten wat de potentie van de Regio is om de eigen inwoners te voeden. Daarom wordt in dit hoofdstuk beschreven welke producten de boeren in de provincies Groningen en Drenthe, de Regio en de provincie Groningen kunnen leveren aan de eigen inwoners en voor welke producten zij zelfvoorzienend kunnen zijn. Architecte Carolyn Steel heeft een boekje, Foodtopia, geschreven over de kansen die zij voor de Regio ziet met betrekking tot het thema voedsel. Voedsel is een sterk element in de vormgeving van onze omgeving en onze samenleving. De effecten ervan zijn overal te vinden: in onze steden, weidse cultuurlandschappen, werkpatronen, sociale leven, politiek en in de ecologische voetafdruk. Volgens Steel is de kwaliteit van een bepaalde voedselcultuur afhankelijk van de waarde die de maatschappij geeft aan voedsel. Verandering van de eetcultuur met de bedoeling, het voedsel een hogere maatschappelijke waarde te geven, is in Steel s visie dan ook een prioriteit van een regionale voedselvisie. Verschuiving van de eetcultuur in de richting van een hogere voedselkwaliteit levert kansen op voor een herwaardering van menselijk contact en een versterking van de betrokkenheid van consumenten bij voeding (Steel, 2010). De regionale voedselvisie zou volgens Steel als doel kunnen hebben de cyclus die voedsel maakt in de regio te laten plaatsvinden. Van de productie van het voedsel tot hergebruik van het afval als input bij voedselproductie. Want voedsel heeft invloed op het landschap en infrastructuur maar ook op minder zichtbare aspecten als levensstijl. Voedsel heeft dus invloed op de aspecten die Regio Groningen-Assen graag wil versterken (Steel, 2010). Om die reden willen Natuur en Milieufederatie Groningen en de Regio Groningen-Assen graag de mogelijkheden verkennen van het produceren en verkopen van (streek)producten binnen de provincie/regio. Gaandeweg de stageopdracht kwam ik erachter dat het nuttig voor een Regionale Voedseleconomie is om een indicatie te geven van wat er in de Regio en de provincies Groningen en Drenthe geproduceerd en geconsumeerd wordt. Daarom is op eigen initiatief in overleg met de Natuur en Milieufederatie Groningen berekend wat de potentie van de landbouw in de provincie/regio is om voedsel aan de inwoners te leveren. Voor deze opdracht is een plan van aanpak geschreven met de volgende onderzoeksvragen: Vraagstelling Momenteel is de cyclus die het voedsel in de regio aflegt mondiaal, het is nog niet bekend wat er in de regio geproduceerd wordt en hoeveel daarvan in de regio geconsumeerd wordt. In de loop van het onderzoek is de vraag naar voren gekomen welke mogelijkheden er zijn voor streekproductie in de Regio. Ook de Natuur en Milieufederatie Groningen was in deze vraag geïnteresseerd. Daarom is op eigen initiatief besloten deze vraag ook mee te nemen in het onderzoek met de volgende onderzoeksvragen als resultaat: Hoofdonderzoeksvraag: Wat is de potentie van de landbouw in de Regio/provincie om voedsel te leveren aan de eigen inwoners Deelvragen: 1) Wat en in welke hoeveelheden eten de inwoners? 2) Wat en in welke hoeveelheden produceert de landbouw? 3) Welke productsoorten kunnen makkelijk vervangen worden door streekproducten? Daarnaast zijn er nog een aantal deelvragen die worden meegenomen in het verslag over een Regionale voedselstrategie, deze vragen zijn: 4) Welke boeren en locale initiatieven zijn al bezig met streekproducten 5) Is er bereidheid bij de boeren, consumenten en andere stakeholders

4 6) Welke consument koopt momenteel streekproducten, welke kenmerken heeft deze consument en zijn deze consumenten in de regio/provincie. Er is een methode gekozen en beschreven waarnaar er met de beschikbare gegevens van het CBS en het RIVM voor uiteindelijk 40 producten een complete berekening gemaakt kon worden. Deze berekening zou gemakkelijk kunnen worden uitgebreid als gedetailleerder onderzoek werd gedaan naar de grondstoffen van de geconsumeerde producten en de voedselproductie in de Regio/provincie zelf. Daarom worden er aan het eind van dit hoofdstuk aanbevelingen gedaan om het onderzoek gedetailleerder uit te voeren. Eindproduct Uiteindelijk wordt inzichtelijk gemaakt door middel van een verslag of een visuele kaart welke producten de landbouw kan leveren en hoeveel procent daarvan geconsumeerd zou kunnen worden door de inwoners.

5 2. Methode 2.1 Voedselconsumptie Het RIVM heeft in 2003 door middel van peilingen uitgerekend wat jong volwassenen en jonge kinderen eten. In de zomer van 2011 worden de resultaten van het onderzoek verwacht met de consumptiepeiling van de gehele bevolking. Om de voedselconsumptie en mogelijkheden om 20% zelfvoorzienend te kunnen zijn te berekenen heeft Almere voor het project Agromere gebruik gemaakt van de gegevens over jongvolwassenen in In Tilburg heeft de Brabantse Milieufederatie in samenwerking met Wageningen UR gebruikt gemaakt van een rekenmodel op basis van leeftijd, beroep en geslacht. Daarmee is berekend hoeveel de inwoners consumeren (Blanken, 2011). Om te berekenen hoeveel de inwoners van de Regio Groningen en Assen consumeren is er gekozen om te rekenen met de gemiddelden van de bevolkingsgroep jaar omdat deze methode in een kort tijdsbestek een goed beeld oplevert. De consumptie van de jongvolwassenen levert een tabel op (bijlage 3 in het RIVM rapport) van 19 pagina s met daarin gespecificeerd hoeveel gram er dagelijks van elk voedingsmiddel geconsumeerd wordt en hoeveel personen dit voedingsmiddel gebruiken. De volgende stap is om al deze producten te categoriseren naar producten die verbouwd worden in de Regio. Daarbij moet ook gekeken worden welke producten (vrijwel) onbewerkt geconsumeerd kunnen worden zoals aardappels, groente en fruit, maar ook vlees, melk, brood en bier. Vervolgens is met data van het CBS de gemiddelde bevolking van de provincies Groningen en Drenthe en de 12 gemeentes bij elkaar opgeteld, over de jaren een gemiddelde genomen en zo kon de gemiddelde consumptie van elk product per jaar en per provincie en Regio berekend worden. 2.2 Voedselproductie De statistieken weergegeven op de Statline website van het CBS zijn gebruikt om de voedselproductie te berekenen. Er is weer een gemiddelde genomen over de jaren 2006 tot en met Het CBS gaat uit van 4 categorieën, akkerbouw, tuinbouw, veeteelt en de algemene landbouwtellingen. De algemene landbouwtellingen geven het aantal hectare of dieren per provincie of gemeente weer. Van de akkerbouw gewassen in de Regio zijn gegevens beschikbaar over welk gewas er in de twee provincies verbouwd werd en wat de opbrengst daarvan was. De gewassen wintertarwe, zomertarwe, zomergerst, rogge, haver, korrelmais, corn cob mix, cichorei, consumptieaardappelen, pootaardappelen, zetmeelaardappelen, suikerbieten en uien worden veel verbouwd. Er is tevens per gemeente beschikbaar hoeveel are er van een bepaald gewas verbouwd wordt. Van de tuinbouw gewassen zijn geen opbrengsten per provincie beschikbaar, maar wel de landelijke opbrengst, het landelijke aantal hectares en hoeveel are er per gemeente (of provincie) van een bepaald gewas verbouwd wordt. Hiermee kan de opbrengst per gemeente dus worden uitgerekend. De volgende gewassen worden veel in de Regio verbouwd: consumptie-, poot- en zetmeelaardappelen, akkerbouwgroenten, granen, suikerbieten, fruit open grond, tuinbouwgrond en glasgroenten. Bij fruit (appel + peer) is het cijfer van Noord-Nederland genomen omdat het cijfer per provincie of gemeente er niet was. Van de veeteelt zijn net als bij de tuinbouw geen opbrengsten per provincie beschikbaar, maar wel de landelijke opbrengst en het aantal dieren per gemeente of provincie. De volgende dieren komen veel in de Regio voor: melk- en fokvee, jongvee voor de melkveehouderij, melk- en kalfkoeien > 2 jaar, vleeskalveren, jongvee voor de vleesproductie, vlees en weidekoeien >2 jaar, biggen en vleesvarkens, leghennen en vleeskuikens. Tevens is het aantal dieren dat geslacht werd en het gemiddelde slachtgewicht beschikbaar. Aan de hand van deze gegevens kan worden berekend hoeveel kilo van elke diersoort voor menselijke consumptie beschikbaar is. Dit gewicht is berekend aan de hand van weinig-bewerkelijke producten en te herleiden herkomst van het vlees. Niet al het vlees wat geconsumeerd wordt is dus meegenomen. Voor in totaal 83,4 gram per dag kon het vlees van koe, kip en varken exact herleid worden terwijl er (volgens dezelfde RIVM bron) in totaal 120 gram per dag geconsumeerd wordt.

6 Om de berekening productie-consumptie volledig te maken is het nodig om rekening te houden met de verwerking van de ruwe-producten naar consumptie-producten. Het rendement van de producten is het geschatte rendement, overgenomen uit het rapport van Agromere. Voor vleesconsumptie was het rendement niet beschikbaar en daarom is op basis van het rendement van de andere producten en logische redenatie een eigen schatting gemaakt.

7 3. Resultaten In deze paragraaf worden de resultaten van de berekeningen in Excel weergegeven. Eerst wordt een overzicht gegeven van de gehele landbouwproductie in de provincie Groningen en Drenthe. Vervolgens worden productie en consumptie tegen elkaar afgezet. Tot slot wordt met onder andere een kaart een overzicht gegeven van wat er in de Regio Groningen Assen geproduceerd wordt. 3.1 Provincies Groningen en Drenthe De volgende 2 tabellen laten zien wat er allemaal in de provincies Groningen en Drenthe geproduceerd wordt. Deze gegevens zijn verkregen met Statline van het Centraal Bureau voor Statistiek. Tabel 1 Productie in de provincie Groningen en Drenthe samen Akkerbouw Ha Tuinbouw Ha Totaal tarwe 38822,4 Fruit open grond, totaal 157,816 Wintertarwe Noten 0,642 Zomertarwe 5932,2 Wijndruiven 2,598 Wintergerst 1161,4 Aardbeien, productie 5,524 Zomergerst 20194,4 Asperges, productie 51,572 Rogge 853,6 Bloemkool 15,85 Haver 803,6 Bospeen 17,708 Triticale 310,8 Broccoli 3,386 Korrelmais 1162,4 Chinese kool 4,074 Snijmais Komkommerachtigen 12,234 Corn Cob Mix 422,4 Knolvenkel / venkel 30,87 Groene erwten 10,2 Koolrabi 0,81 Kapucijners 1,8 Peulen 0,026 Bruine bonen 1 Prei 28,702 Veldbonen 2,2 Pronkbonen 0,246 Koolzaad 1480,4 Rabarber 10,366 Cichorei 201,2 Selderij, bleek/groen 1,04 Aardappelen, totaal 53483,2 Sla 9,01 Consumptieaardappelen, totaal 3486 Sluitkool, totaal 54,836 Consumptieaardappelen(klei) 1422,4 Rode kool 14,316 Consumptieaardappelen (zand/veen) 2063,4 Groene / savooiekool 3,006 Pootaardappelen, totaal 9099,4 Spitskool 4,944 Pootaardappelen (klei) 8105,4 Witte kool 32,57 Pootaardappelen (zand of veen) 993,8 Spruitkool 129,328 Zetmeelaardappelen 40897,4 Stokbonen 0,424 Klei-aardappelen 3821,6 Overige tuinbouwgroenten 171,248 Zand- en veenaardappelen 1106,6 groenten open grond 41,422 Suikerbieten 20697,6 Glasgroenten, totaal 10187,19 Voederbieten 10 Aubergines 40,84 Zaai-uien na uitval 826,2 Aardbeien, totaal 614,438 Aardbeien onder glas 483,99 Veeteelt Aantal Aardbeien onder plastic tunnels 130,448 Rundvee, totaal Komkommers 4304,87 Melk en fokvee, totaal Paprika's, totaal 2375,15 Jongvee voor de melkveehouderij ,6 Gele paprika 238,24 Melk en kalfkoeien (>= 2 jaar) ,6 Groene paprika 789,44 Stieren voor fokkerij (>= 2 jaar) 1005,8 Rode paprika 1285,14 Vlees en weidevee, totaal Overige paprika 62,33 Vleeskalveren 45877,6 Tomaten, totaal 396,06 Jongvee voor vleesproductie 17066,6 Losse tomaten 133,53 Vlees en weidekoeien (>= 2 jaar) 4513,6 Trostomaten 260,97 Zoogkoeien (>= 2 jaar) 8138 Cherrytomaten 1,56

8 Stieren vleesproductie (>= 2 jaar) 720,2 Overige glasgroenten 334,76 Geiten, totaal 19873,2 Champignons, totaal 175,65 Melkgeiten Champignons handmatig geoogst 156,69 Overige geiten 5582,2 Champignons machinaal geoogst 18,96 Varkens, totaal ,8 Witloftrek 4,428 Biggen ,6 Fokvarkens 44935,2 Vleesvarkens Kippen, totaal Leghennen Ouderdieren van leghennen Vleeskuikens Ouderdieren van vleeskuikens Tabel 1 laat zien dat er een grote en gevarieerde voedselproductie in de 2 provincies aanwezig is, dus qua beschikbaarheid van producten zijn er veel mogelijkheden voor een regionale voedselketen. Niet alles wat in de provincies geproduceerd wordt kan worden meegenomen in de berekening van de voedselpotentie. Als de productiegegevens gecombineerd worden met de consumptiegegevens van het RIVM dan blijven er 40 productsoorten over. Deze zijn weergegeven in onderstaand tabel, samen met de inname per dag volgens het RIVM, of Hof van Twello.nl. Tabel 2 Consumptie per dag per persoon Inname Bron Inname Bron gram/dag gram/dag Consumptieaardappelen 96 T2 Sla 5,3 B3O Granen totaal 219 T2 Selderij bleek/groen 0,5 B3O Tarwe 300 H1 Prei 2,3 B3O Rogge 0,5 B3O Spitskool 0,7 B3O Haver 0,1 B3O Witte Kool 0,4 B3O Champignons 2 B3O Spruitkool 4,3 B3O Witloftrek 3,1 B3O Aubergines 0,3 B3 Korrelmais 0,6 B3 Aardbeien 0,2 B3O Groene erwten 0,2 B3 Komkommers 5,3 B3O Kapucijners 0,4 B3O Paprika 2,6 B3O Peulvruchten 3 T2 Tomaten 11,6 B3O Suiker(bieten) 13,2 B3O Witlofrek 3,1 B3O Uien 9,9 B3O Rundvlees 22,2 B3O Asperges 0,2 B3O Varkensvlees 42,6 B3O Bloemkool 6,4 B3O Kippenvlees 18,6 B3O Bospeen 7,1 B3O Eieren 11 T2 Broccoli 4,1 B3O Koemelk 391 T2 Chinese kool 0,5 B3O Geitenmelk 0,2 B3O Groene/savoie kool 0,1 B3O Appel 34,9 B3O Rode kool 1,8 B3O Peer 4,4 B3O Bron: H1 staat voor informatie uit het artikel van Jansma op Hof van Twello.nl T2 staat voor tabel 2 uit het RIVM rapport B3 staat voor de tabel in bijlage 3 van het RIVM rapport B3O staat voor cijfers opgeteld aan de hand van bijlage 3 in het RIVM rapport De inname per dag is berekend op basis van de gemiddelde consumptie van alle personen uit het onderzoek van het RIVM, inclusief nul-gebruikers. Het verschil tussen granen en tarwe kan worden verklaard door het verschil in herkomst. Op basis van het RIVM onderzoek is maar 219 gram per dag te herleiden, het Hof van Twello heeft een ander onderzoek als basis dat alle producten waar tarwe voor gebruikt wordt meerekent.

9 Tabel 3 Jaarlijkse consumptie en productie provincie Groningen en Drenthe in tonnen Nr. Productie Consumptie Nr. Productie Consumptie 1 Kapucijners Haver Groene erwten Korrelmais Broccoli Rundvlees totaal Selderij Vleeskuikens Witloftrek Tomaten, totaal Groene / savooiekool Vleesvarkens Chinese kool Koemelk Spitskool Uien Sla Peren Bloemkool Eieren Asperges Champignons Peulvruchten Appels Prei Paprika's Consumptieaardappelen Bospeen Rode kool Totaal tarwe Aardbeien Komkommers Aubergines Granen totaal Spruitkool Suikerbieten Witte kool Geitenmelk Rogge Een rode kleur geeft aan dat er minder geproduceerd dan geconsumeerd wordt aan. Een groene kleur geeft aan dat er (meer dan) voldoende wordt geproduceerd. Met uitzondering van groen/savoie kool en asperges wordt vanaf rode kool product 15 meer geproduceerd dan geconsumeerd. Tarwe totaal betekend in deze tabel wintertarwe en zomertarwe bij elkaar opgeteld. Granen totaal betekend tarwe, gerst, rogge en haver bij elkaar opgeteld.. In onderstaande tabel wordt per product de gemiddelde jaarlijkse consumptie en de productie in de provincies Groningen en Drenthe weergegeven en daarachter het op dit moment mogelijke zelfvoorzieningspercentage. Tabel 4 Productie, consumptie en mogelijk zelfvorzieningspercentrage voor de provincies Groningen en Drenthe Produc tie (ton) Consump tie (ton) zelfvoorziening (%) Productie (ton) Consum ptie (ton) zelfvoorziening (%) Kapucijners 1, ,0703 O,9 Rogge 2542, , Groene erwten 15, ,53514 Haver 2942,45 38,76757 Broccoli 25, ,47 1,6 Korrelmais 7258, , Selderij 35, , Tomaten , Witloftrek 55, ,795 4,6 Uien 31848, , Groene / savooiekool 68, ,76757 Peren ,773 Chinese kool 108, ,8379 Champignons 45180,82 775,3514 Appels , Spitskool 124, , Paprika's 54005, , Sla 124, ,681 6 Consumptieaardappelen 95175, ,87 256

10 Hoeveelheid in tonnen Bloemkool 224, ,125 9 Tarwe , , Asperges 244, , Komkommers ,6 2054, Peulvruchten , ,027 Granen totaal , ,98 Prei 659,31 891, Suikerbieten , Bospeen 660, , Rundvlees 10486, , Rode kool 748, , Vleeskuikens 11405, , Aardbeien 1323,796 77, Vleesvarkens 17182, , Aubergines 1549,22 116, Geitenmelk 17735,131 77, Spruitkool 2241, , Eieren 41510, , Witte kool 2256, , Koemelk , , Met de volgende grafiek is goed te zien welke producten er in overvloed in de 2 provincies beschikbaar zijn, en welke maar beperkt. Figuur 1 Productie afgezet tegen consumptie Productie afzet tegen consomptie op logaritmische schaal Groningen + Drenthe Voedselproductie Voedselconsumptie Producten Met de gegevens van de productie en consumptie kan uitgerekend worden welke mate van zelfvoorziening mogelijk is voor deze producten. Zo zijn kapucijners, sla, broccoli, witlof, bloemkool en bospeen voor minder dan 10% uit de 2 provincies te halen. Selderij, groene erwten, bospeen en peulvruchten voor respectievelijk 18%, 20%, 24% en 28%. En spitskool, Chinese kool en prei voor respectievelijk 46%, 56%, en 74%. De overige producten genoemd in tabel 3 zijn voor 100% of meer uit de 2 provincies te halen. In de cirkel diagram hieronder zijn de zelfvoorziening percentages samengevoegd tot 5 categorieën. Als een product voor 0 tot 20% uit de 2 provincies gehaald kan worden dan behoort dat product tot categorie 1. En als een product voor meer dan % uit de 2 provincies gehaald kan worden (er wordt dus véél meer geproduceerd dan geconsumeerd) behoort dat product tot categorie 5. Van het aantal producten dat tot een bepaalde categorie hoort is een cirkel diagram gemaakt. In de tabel eronder staat welke producten tot welke categorie behoren.

11 Figuur 2 Tabel Kapucijners Groene erwten Rode kool Totaal tarwe Komkommers Broccoli Bospeen Rundvlees totaal Rogge Geitenmelk Witloftrek Peulvruchten Spruitkool Aubergines Suikerbieten Sla Spitskool Vleeskuikens Koemelk Bloemkool Chinese kool Groene / savooiekool Witte kool Selderij, bleek/groen Prei Consumptieaardappelen Aardbeien, Asperges, productie Peren Tomaten, totaal Korrelmais Granen totaal Paprika's Appels Champignons Uien Haver Eieren In het cirkel diagram hieronder zijn de zelfvoorziening percentages samengevoegd tot 6 categorieën. Als een product voor 0 tot 20% uit de 2 provincies gehaald kan worden dan behoort dat product tot categorie 1. En als een product voor meer dan % uit de 2 provincies gehaald kan worden (er wordt dus véél meer geproduceerd dan geconsumeerd) behoort dat product tot categorie 6. Van het aantal producten dat tot een bepaalde categorie hoort is een cirkel diagram gemaakt. In de tabel eronder staat welke producten tot welke categorie behoren. Op het Groningse en Drentse platteland zijn over het algemeen veel aardappelen te zien, de cijfers van het CBS laten echter zien dat het overgrote merendeel geen consumptie- maar pootaardappelen zijn. Er zijn veel zetmeelaardappelen in de provincies Groningen, Drenthe en de Regio. Zetmeelaardappelen worden gebruikt voor veel voedingswaren zoals pasta s zoetwaren, sauzen, mayonaise, soep, snack frisdranken etc. (bron: Agroweb). De consumptie van zetmeelaardappelen kon om die reden ook niet mee worden genomen in de gehele berekening. In de provincies Groningen en Drenthe wordt er geen tarwe, gerst of triticale voor veevoer verbouwd.

12 3.2 Regio Groningen-Assen CBS Statline heeft alleen van de akkerbouw en veeteelt gegevens per gemeente beschikbaar. De gegevens van de 12 gemeentes van de Regio zijn bij elkaar opgeteld en weergegeven in tabel 5. Tabel 5 Productie 12 gemeentes van de Regio in totaal Veeteelt Aantal Akkerbouw Ha Rundvee, totaal Akkerbouw, totaal Melk en fokvee, totaal Aardappelen, totaal 6825 Jongvee voor de melkveehouderij Consumptieaardappelen 578 Melk en kalfkoeien (>= 2 jaar) Pootaardappelen 1012 Stieren voor fokkerij (>= 2 jaar) 319 Zetmeelaardappelen 5234 Vlees en weidevee, totaal Akkerbouwgroenten 187 Vleeskalveren 7523 Granen 9471 Jongvee voor de vleesproductie 5115 Graszaden 287 Vlees en weidekoeien (>= 2 jaar) 1476 Handelsgewassen 251 Zoogkoeien (>= 2 jaar) 2601 Peulvruchten 10 Stieren voor vleesproductie (>= 2 jaar) 243 Suikerbieten 2213 Geiten, totaal 1805 Overige akkerbouwgewassen 46 Melkgeiten 879 Braak 662 Overige geiten 926 Tuinbouw open grond, totaal 227 Varkens, totaal Fruit open grond 36 Biggen 9528 Tuinbouwgroenten 63 Fokvarkens 2222 Tuinbouw onder glas, totaal 315 Vleesvarkens Fruit onder glas 1 Kippen, totaal Glasgroenten 29 Leghennen Champignons 0,016 (afgerond 0) Ouderdieren van leghennen Witloftrek 4 Vleeskuikens Ouderdieren van vleeskuikens De uiteindelijke opbrengst kon voor 11 productgroepen worden uitgerekend. De groene cijfers kunnen uit de Regio gehaald worden en de rode niet. Uit de tabel blijkt dat 5 van de 11 producten volledig uit de Regio gehaald kan worden. Tabel 6 Productie en Consumptie Regio Groningen-Assen Product Productie in Ton Consumptie in ton Consumptieaardappelen Granen Champignons Witlof Peulvruchten Rundvlees Varkensvlees Kippenvlees Eieren Koemelk Geitenmelk Figuur 5 laat zien welke producten er in de Regio geproduceerd worden. De grote bolletjes betekenen dat er ten opzichte van de totale productie van dat product in de Regio heel veel geproduceerd wordt. Het middelste bolletje betekend een relatief hoge productie van dat product en het kleinste bolletje betekend dat er weinig maar wel noemenswaardig veel van dat product geproduceerd wordt ten opzichte van de totale productie van het desbetreffende product.

13 Figuur 2 Productie in de Regio Zoals in tabel 5 en figuur 5 te zien is zijn de gemeentes Noordenveld, Slochteren en Zuidhorn de grootste landbouwgemeentes. Maar ook in Leek, Winsum en Hoogezand-Sappemeer wordt veel geproduceerd. In de stadsrand van de gemeente Groningen worden veel eieren en granen geproduceerd. In de stadsrand van Assen worden veel zetmeelaardappelen, granen en suikerbieten verbouwd. Het is opvallend dat er in iedere gemeente noemenswaardig veel melk geproduceerd wordt, ook verbouwd iedere gemeente behalve Haren suikerbieten. Uit de berekening komt naar voren dat de Regio consumptieaardappelen voor precies 100% uit de Regio kan halen, champignons, witlof en peulvruchten voor respectievelijk 13%, 11% en 13%. Rundvarken- en kippenvlees voor respectievelijk 65%, 14% en 77%. Granen, eieren, koemelk en geitenmelk is meer dan 100% aanwezig met 118%, 203%, 1015% en 3323%.

14 3.3. Provincie Groningen De volgende 2 tabellen laten zien wat er allemaal in de provincie Groningen geproduceerd wordt. Deze gegevens zijn verkregen met Statline van het Centraal Bureau voor Statistiek. Tabel 7 Productie in de provincie Groningen Akkerbouw Ha Tuinbouw Ha Totaal tarwe Fruit open grond, totaal 88,484 Wintertarwe 30423,4 Noten 0 Zomertarwe 2527,6 Wijndruiven 1,404 Wintergerst 1036,8 Aardbeien, productie 2,998 Zomergerst 8292,6 Asperges, productie 22,606 Rogge 239,4 Bloemkool 14,708 Haver 529,4 Bospeen 1,892 Triticale 75,4 Broccoli 1,896 Korrelmais 321,2 Chinese kool 0,128 Snijmais 5832,4 Komkommerachtigen 8,31 Corn Cob Mix 165,4 Knolvenkel / venkel 3,212 Groene erwten 5 Koolrabi 0,112 Kapucijners 1,8 Peulen 0,016 Bruine bonen 1 Prei 10,818 Veldbonen 1,4 Pronkbonen 0,18 Koolzaad 1428 Rabarber 8,894 Cichorei 85,2 Selderij, bleek/groen 0,118 Aardappelen, totaal 25276,8 Sla 0,682 Consumptieaardappelen, totaal 1669 Sluitkool, totaal 50,956 Consumptieaardappelen(klei) 1388,6 Rode kool 13,83 Consumptieaardappelen (zand/veen) 280,4 Groene / savooiekool 2,544 Pootaardappelen, totaal 8134,4 Spitskool 2,634 Pootaardappelen (klei) 8065,2 Witte kool 31,948 Pootaardappelen (zand of veen) 69 Spruitkool 124,938 Zetmeelaardappelen 15473,4 Stokbonen 0,272 Klei-aardappelen 3799 Overige tuinbouwgroenten 80,072 Zand- en veenaardappelen 116,4 groenten open grond 32,122 Suikerbieten 10154,4 Glasgroenten, totaal 1670,158 Voederbieten 6,2 Aubergines 0,24 Zaai-uien na uitval 790,2 Aardbeien, totaal 189,948 Aardbeien onder glas 105,7 Veeteelt Aantal Aardbeien onder plastic tunnels 84,248 Rundvee, totaal Komkommers 82,5 Melk en fokvee, totaal ,8 Paprika's, totaal 213,18 Jongvee voor de melkveehouderij Gele paprika 0,04 Melk en kalfkoeien (>= 2 jaar) 87910,8 Groene paprika 0 Stieren voor fokkerij (>= 2 jaar) 593 Rode paprika 212,78 Vlees en weidevee, totaal 28830,2 Overige paprika 0,36 Vleeskalveren 17332,2 Tomaten, totaal 48,42 Jongvee voor vleesproductie 6277,8 Losse tomaten 47,36 Vlees en weidekoeien (>= 2 jaar) 1837,6 Trostomaten 0,33 Zoogkoeien (>= 2 jaar) 3150,6 Cherrytomaten 0,73 Stieren vleesproductie (>= 2 jaar) 232 Overige glasgroenten 318,63 Geiten, totaal 9799,6 Champignons, totaal 128,918 Champignons handmatig Melkgeiten 6856,2 geoogst 118,93 Champignons machinaal geoogst 9,988 Overige geiten 2943,4 Varkens, totaal ,4 Witloftrek 4,428 Biggen 50122,6

15 Fokvarkens 12543,2 Vleesvarkens 90628,6 Kippen, totaal ,2 Leghennen ,2 Ouderdieren van leghennen 3547 Vleeskuikens ,2 Ouderdieren van vleeskuikens ,8 Tabel 7 laat zien dat er ook in de provincie Groningen alleen een grote en gevarieerde voedselproductie is, dus qua beschikbaarheid van producten zijn er veel mogelijkheden voor een meer locale voedselketen. Als de productiegegevens gecombineerd worden met de consumptiegegevens van het RIVM dan blijven er ook voor de provincie Groningen 39 productsoorten over. Deze zijn weergegeven in onderstaand tabel, samen met de inname per dag volgens het RIVM, of Hof van Twello.nl. Tabel 8 Consumptie en productie provincie Groningen Productie Consumptie Productie Consumptie 1 Kapucijners Haver Chinese kool Spruitkool Selderij, bleek/groen Witte kool Groene erwten Rundvlees totaal Aubergines Komkommers Sla Paprika's, totaal Broccoli Vleeskuikens Witloftrek Vleesvarkens Groene / savooiekool Geitenmelk Spitskool Eieren Bospeen Zaai-uien na uitval Asperges, productie Champignons Peulvruchten Peren Bloemkool Consumptieaardappelen Prei Appels Aardbeien, totaal Totaal tarwe Rogge Granen totaal Rode kool Suikerbieten Tomaten, totaal Koemelk Korrelmais Met de volgende grafiek is goed te zien welke producten er in overvloed in de provincie Groningen beschikbaar is, en welke maar beperkt. Vanaf product 15, prei, wordt er meer geproduceerd dan geconsumeerd. Met uitzondering van product 20, korrelmaïs, daar wordt minder geproduceerd als geconsumeerd.

16 Hoeveelheid in tonnen Figuur 3 Productie afgezet tegen consumptie provincie Groningen Productie afzet tegen consumptie op logaritmische schaal (Groningen) Voedselproductie Producten Voedselconsumptie Met de gegevens van de productie en consumptie kan uitgerekend worden welke mate van zelfvoorziening mogelijk is voor deze producten. Zo is kapucijners, sla, broccoli, witlof, bloemkool, bospeen en witlof voor minder dan 10% uit de 2 provincies te halen is. Aubergines, bloemkool, groene erwten en peulvruchten voor respectievelijk 14%, 16%, 18% en 30%. Spitskool, prei en tomaten voor respectievelijk 45%, 52% en 79%. En varkensvlees en rundvlees voor respectievelijk 78% en 85%. De overige producten genoemd in tabel 7 zijn voor 100% of meer uit de 2 provincies te halen. In de cirkel diagram hieronder zijn de zelfvoorziening percentages samengevoegd tot 5 categorieën. Als een product voor 0 tot 20% uit de 2 provincies gehaald kan worden dan behoort dat product tot categorie 1. En als een product voor meer dan % uit de provincie gehaald kan worden (er wordt dus véél meer geproduceerd dan geconsumeerd) behoort dat product tot categorie 5. Van het aantal producten dat tot een bepaalde categorie hoort is een cirkel diagram gemaakt. In de tabel 8 staat welke producten tot welke categorie behoren. Figuur 4 c

17 Tabel Kapucijners Peulvruchten Rode kool Korrelmais Suikerbieten Sla Spitskool Aardbeien, totaal Witte kool Geitenmelk Uien Broccoli Prei Spruitkool Haver Chinese kool Tomaten, totaal Asperges, productie Champignons Selderij, bleek/groen Rundvlees Appels Peren Bospeen Vleesvarkens Totaal tarwe Koemelk Witlof Komkommers Aubergines Granen totaal Bloemkool Groene erwten Rogge Groene / savooiekool Paprika's, totaal Consumptieaardappelen Vleeskuikens Eieren

18 Discussie Bij elk onderzoek kunnen kanttekeningen worden geplaatst, zo ook bij de resultaten van dit onderzoek. De berekeningen hebben met betrekking tot representativiteit en betrouwbaarheid enkele kanttekeningen die hieronder genoemd zullen worden. Er is gerekend met een voedselconsumptie van de leeftijdscategorie jaar. De consumptie van deze leeftijdscategorie zal waarschijnlijk iets afwijken van het gemiddelde in totaal omdat ouderen en kleine kinderen gerekend worden als een eter van De werkelijke consumptie zal dus waarschijnlijk lager zijn dan aangegeven. De voedselproductie categorieën van Statline kunnen soms niet 1 op 1 vergeleken worden met de voedselconsumptie categorieën van het RIVM. Daarom is er voor een aantal categorieën gebruik gemaakt van interpretaties. Deze interpretaties zijn terug de vinden in het Excel document en als de cijfers vergeleken worden met de tabel van het RIVM. Er is gerekend met gemiddelde opbrengsten en producties over 5 jaar, van 2006 tot en met 2010, maar in het verleden behaalde oogsten en geproduceerde gewassen geven geen garantie dat hetzelfde gewas of oogst ook in de toekomst behaald wordt. Het rendement van de dierlijke producten is zelf geschat op basis van de andere schattingen van het rapport van Agromere, voor de berekening van de zelfvoorziening heeft een fout weinig invloed omdat er dierlijke producten in overvloed geproduceerd worden in de provincies. De productie in de Regio aangegeven met 3 verschillend grote bolletjes is ingedeeld op basis van een schatting omdat het anders teveel tijd in beslag nam. Deze schatting kan verkeerd zijn en dus een verkeerd beeld weergeven. Hoewel er meermalen is gezocht naar fouten en er zo zorgvuldig mogelijk gerekend is kan het zijn dat er een foutjes zitten in de berekening van Excel. Om dit te voorkomen is er zoveel mogelijk geautomatiseerd gewerkt maar het blijft mensenwerk om gegevens te interpreteren, eenheden te gelijkstemmen en meerdere bronnen samen te voegen.

19 Conclusie en aanbeveling Conclusie Er is inzichtelijk gemaakt hoeveel er in de provincies Groningen en Drenthe samen, in de Regio en in de provincie Groningen alleen geconsumeerd en geproduceerd wordt. Dit levert een lijst met 100 productsoorten die in beide provincies geproduceerd worden. Daaruit blijkt dat er al een groot gevarieerd aanbod aan voedsel wat uit de provincies gehaald kan worden is. De lijst is vervolgens afgestemd op de lijst uit het RIVM rapport van producten wat er geconsumeerd wordt, dit afstemmen heeft een lijst met 39 productsoorten als resultaat. Van 27 productensoorten (26 in de provincie Groningen alleen) produceren beide provincies samen ruimschoots genoeg (meer dan 100%) voor de eigen inwoners, waarbij de export van deze producten gewoon door kan blijven gaan. Er worden in het bijzonder veel vleesproducten geproduceerd in beide provincies. 12 andere producten of productgroepen kunnen ook voor een deel uit de eigen provincie gehaald worden, maar niet voor 100% of meer. Met een bepaalde mate van aanpassingen zou de zelfvoorzienendheid beduidend groter kunnen worden, juist omdat er ruimte genoeg in de provincies is. Dat zou bijvoorbeeld kunnen door het teeltplan aan de passen of door de omschakeling van pure melk- of vleesveehouderijen naar gemengde bedrijven. Er zouden meer tuinbouwbedrijven kunnen ontstaan die in de kleigebieden onder andere verschillende koolsoorten kweken. Ook zouden in steden en dorpen tijdelijk braakliggende terreinen gebruikt kunnen worden voor de productie van kwetsbare en transportgevoelige groentes en fruit, zoals sla en andere bladgroenten, frambozen en bessen. Niet alleen voor een meer locale voedselproductie is een omschakeling naar meer gemengde bedrijven positief, veeteelt zorgt ook voor een grote uitstoot van CO 2, volgens de FAO (Food and Agriculture Organization) is de broeikasgasuitstoot 18%. Het is niet 1 van de doelen van de Regio, maar aangezien de veeteelt sector in de Regio enorm is, zou vanuit klimaatoogpunt een omschakeling ook positief zijn. Aanbevelingen Om het onderzoek naar de voedselpotentie gedetailleerder uit te voeren kan de basisberekening in Excel aangevuld worden, daarvoor is meer onderzoek op de volgende punten nodig: Productie: - onderzoek naar de grondstoffen van bepaalde producten die geconsumeerd worden - het rendement van een product zou berekend moeten worden om een goede schatting te kunnen geven van de werkelijke voedsel consumptie/productie cijfer, nu is hiervoor de schatting van het rapport van Agromere overgenomen Consumptie: - met de gegevens van het CBS uit rekenen hoeveel inwoners er van elke leeftijdscategorie zijn. Met de tabellen van het RIVM rapport kan vervolgens worden uitgerekend wat elke leeftijdscategorie eet. En hoeveel alle inwoners tezamen van een product eten. - gebruik maken van het RIVM rapport wat in de zomer van 2011 verschijnt met gegevens over de voedselconsumptie van de gehele bevolking Tussenhandel - Onderzoek naar de mogelijkheden om streekproducten te gebruiken als grondstof voor producten, bijvoorbeeld zetmeel van streekaardappelen in de sauzen Nuttige websites en rapporten H. Klawer, S. Dekker & H. Wiskerke (2002) Sturen op onderscheidend kwaliteit, aanknopingspunten voor het versterken van de typiciteit van streekproducten, Wageningen UR R. de Bruin & H. Oostindie (2005) Koepelproject Kennisontwikkeling Streekgebonden Productie en Vermarkting, Stichting Streekeigen Producten Nederland, LTO-Nederland, LEI Wageningen UR N. Oerlemans, H. Oostindie, P.J. Brandsema, D Roep & H. Wiskerke (2006) Het vemarkten van duurzame landbouw: kansen voor nieuwe voedselketens, Wageningen UR, CLM

20 Literatuur Literatuur R. Blanken, L. Duineveld, B. Jonkers, B. Oosterbroek, A. Salomon & A. Vingerhoets (2011) How to feed Tilburg, Brabantse Milieufederatie, Wageningen UR K.F.A.M. Hulshof, M.C. Ocké, C.T.M van Rossum, E.J.M. Buurma-Rethans, H.A.M. Brants, J.J.M.M. Drijvers & D. ter Doest (2004) Resultaten van de Voedselconsumptiepeiling 2003, RIVM, TNO voeding J.E. Jansma, A.J.G. Dekking, G. Migchels, A.J. de Buck, M.N.A. Ruijs, P.J. Galema, A.J. Visser (2010) Agromere: Stadslandbouw in Almere, van toekomstbeelden naar het ontwerp, Praktijkonderzoek Plant en Omgeving, Lelystad C. Steel (2010) Foodtopia, how food shapes our live, Inspiratie document Gemeente Groningen Websites CBS Staline thema landbouw Jansma, Hof van Twello, pergola systeem