Actieplan Vrijetijdseconomie

Transcriptie

1 Actieplan Vrijetijdseconomie Ruimte voor ondernemers in de vrijetijdssector Provincie Gelderland Markt 11 Postbus GX Arnhem T (026) Provincie Gelderland, dichterbij dan je denkt mei 2012

2 Actieplan Vrijetijdseconomie: Ruimte voor ondernemers in de vrijetijdssector Samenvatting Provinciale Staten hebben in november 2011 de Langetermijnvisie economie vastgesteld. Vrijetijdseconomie 1 is een van de onderdelen van deze visie. In de voorliggende notitie wordt de langetermijnvisie uitgewerkt in een concreet actieplan voor de periode van 2012 tot en met 2015 om de vrijetijdssector 2 te versterken en ervoor te zorgen dat de economische én sociale waarde wordt vergroot. De sector is van grote economische betekenis voor Gelderland. De economische waarde loopt in de miljarden. Bijna 6% van de Gelderse beroepsbevolking werkt hier. Daarnaast kunnen dankzij recreatieve activiteiten veel voorzieningen met name op het platteland op peil gehouden worden. Een sterke vrijetijdssector is ook van betekenis voor de gezondheid en het welzijn van de Gelderse bevolking. Eveneens voor het in stand houden van cultuurhistorie en sociale samenhang. Alle reden om samen met de ondernemers in deze sector hard aan de slag te gaan. De sector kampt met een aantal problemen welke in deze notitie worden geschetst. Onder andere wordt geconstateerd dat veel vrijetijdsproducten 3 verouderd zijn of niet meer aansluiten op de wensen van de vrijetijdsconsument. Tegelijkertijd leven we in een periode waarin creativiteit, ondernemerszin en de wil tot samenwerking worden aangesproken. Dit biedt ook kansen. Er moet wel een gezamenlijk gevoel van urgentie ontstaan. Zowel bij de ondernemers als overheden willen we de kansen ook daadwerkelijk kunnen benutten. Meer dan in Groeten uit Gelderland zetten we in op versterking van de kwaliteit van het vrijetijdsproduct door kaders te scheppen en ondernemers ruimte te bieden. Ondernemers moeten zelf ondernemen, maar wij willen hen daarbij faciliteren. Wij faciliteren o.a. door het bieden van steun bij ro, promotie en nog verder verbeteren van routes. Ook willen we samenwerking stimuleren en beter gebruik van ICT stimuleren. We kiezen bewust voor een actieplan waarin we zowel de doelen, rol en de inzet van de provincie beschrijven als de rol die we zien weggelegd voor onze partners. Het Actieplan vervangt het eerdere beleidsplan `Groeten uit Gelderland`. Leeswijzer In deze notitie besteden we achtereenvolgens aandacht aan: 1 Belang van de vrijetijdssector voor Gelderland. 2 Trends en ontwikkelingen in vrijetijdsbesteding en de sector. 3 Welke resultaten het vorig beleidsprogramma Groeten uit Gelderland heeft opgeleverd. 4 Cijfers van resultaten in de sector. 5 Analyse waar het beter kan en wat er moet gebeuren. 6 Doel van het nieuwe Aanvalsplan. 7 Hoe we onze doel willen bereiken, langs zes speerpunten. 1 De vrijetijdseconomie is het spel van vraag en aanbod van sectoren die zich bezighouden met buitenhuis besteden van vrije tijd zowel in als buiten de eigen leefomgeving, waarbij ook cultuur(historie), natuur en landschap, landbouw en sport een rol spelen. 2 De vrijetijdssector is een groeisector en is gericht op de vrijetijdsbesteding van inwoners en bezoekers van Gelderland. 3 Onder vrijetijdsproduct verstaan we de combinatie van en samenhang in de door toeristische ondernemers aangeboden producten (dag en verblijf), cultuur- en cultuurhistorisch aanbod, horeca, routestructuren en ander openbaar aanbod zoals dagrecreatiemogelijkheden, imago en promotie. 1

3 1. Vrije tijdsbestedingen bron voor gezondheid, inkomen en leefbaarheid Coalitieakkoord Eén van de uitdagingen in het coalitieakkoord is het bestrijden van de economische crisis met als speerpunten het stimuleren van de Gelderse economie en het bevorderen van innovatie en werkgelegenheid. Naast de topsectoren is er ook speciale aandacht voor recreatie en toerisme. Het coalitieakkoord bevat uitgangspunten die van belang zijn voor de vrijetijdseconomie. Er moet gedacht worden in kansen en niet in problemen. Er is samenwerking nodig en er moeten geen belemmeringen worden opgeworpen. Kansrijke initiatieven moeten gefaciliteerd worden door regelgeving en ro-beleid. Belang vrijetijseconomie De keuze voor een apart actieprogramma vrijetijdseconomie wordt gemaakt vanwege het grote belang van de sector en de beleidsafhankelijke positie. Onder vrijetijdssector verstaan we de combinatie en samenhang van toeristische dag- en overheidsbedrijven, horeca, de recreatieschappen en Regionale Bureaus voor Toerisme (RBT s), aanbieders van routes en cultuur en cultuurhistorie. Bijna 6% van de Gelderse beroepsbevolking verdient haar geld in de vrijetijdssector. Indirect is dit percentage nog hoger. De sector is van grote economische betekenis voor Gelderland. Een paar cijfers ter illustratie: - Bestedingen binnenlandse vakanties in Gelderland 2011 ruim 404 miljoen. - Bestedingen dagrecreatieve vrijetijdsactiviteiten buiten de eigen woning van meer dan twee uur circa 2,5 miljard. - Vanuit Duitsland (Nordrhein-Westfalen/Niedersachsen) circa 4,5 miljoen dagtochten. ondernomen in Gelderland. De economische waarde hiervan komt uit op 345 miljoen. - Binnenlandse meerdaagse zakenreizen naar Gelderland ± 205 miljoen. - Vakanties en zakelijk bezoek van buitenlanders ± 78 miljoen. Het vrijetijdsproduct bepaalt mede de aantrekkelijkheid van een gebied en andersom. Cultuur en natuur zijn belangrijke voorwaarden voor een aantrekkelijk gebied. In sommige gemeenten kunnen voorzieningen, zoals een supermarkt, alleen dankzij toeristen blijven bestaan. Verder zijn toerisme en recreatie belangrijk voor een gezonde samenleving. Mensen hebben in deze drukke tijden tijd nodig om te ontspannen en nieuwe energie op te doen. Ook is de vrijetijdssector belangrijk voor schoolverlaters en lager opgeleiden en heeft de sector betekenis voor natuur en cultuur(historisch) behoud. Toerisme en vrijetijdsbesteding zijn potentiële dragers voor ruimtelijke ontwikkeling en kwaliteit omdat zij een gebiedsproduct zijn ( mensen bezoeken een stad of een streek). Goede recreatiemogelijkheden zijn een voorwaarde voor een goed vestigingsklimaat voor bedrijven. Vier toeristische regio s Gelderland bestaat uit vier toeristische regio s: de Veluwe, de Achterhoek, Rivierenland en de Stadsregio. Deze regio s hebben allen hun eigen specifieke kenmerken en aanbod. Voor de toerist zijn deze regio s meer of mindere mate herkenbare merken. Integrale aanpak Het provinciale beleidsterrein vrijetijdseconomie heeft veel raakvlakken met andere provinciale beleidsterreinen zoals natuur, cultuur, landschap, cultuurhistorie en sport. Daarom wordt er zo veel mogelijk integraal aan projecten gewerkt. Hierdoor ontstaan extra mogelijkheden. Daarnaast zijn er beleidsterreinen die weliswaar relevant zijn, zoals het vestigingsklimaat. Deze raakvlakken worden in deze notitie niet verder uitgewerkt. 2. Ontwikkelingen en trends Wij zijn veranderd De gestegen welvaart de afgelopen decennia heeft er bij consumenten voor gezorgd dat veel materiële behoeften meteen konden worden vervuld. Gemaksvoedsel ligt overal in de schappen van de supermarkten, Google ontsluit iedere informatie voor ons. De doorbraak van mobiel internet levert nog een extra versnelling op. Journalistieke en andere nieuwtjes vliegen over de wereld via Twitter. Datzelfde geldt voor de mens zelf. Via low costcarriers zijn veel exotische vakantiebestemmingen normaal geworden. Geduld is schaarser geworden nu onthaasten geen begrip meer is, maar een activiteit is geworden, waar een grote schare ondernemers staat te trappelen om de moderne consument bij te helpen. Vele ondernemers spelen op dit type trends is. 2

4 Zo is er Walt Disney die experimenteert met wachtloze attracties: je trekt een kaartje, gaat wat anders doen en zodra je aan de beurt bent wordt je omgeroepen. Heb je per ongeluk je bier niet koud gezet? Grolsch komt het graag omruilen voor een ijskoude. Sociale én economische trends spelen een belangrijke rol voor ondernemers. Wanneer haak je wel in, zet je de trend of sluit je aan. De vrijetijdssector is van oudsher een sector die gevoelig is voor trends van consumentengedrag en sociologische ontwikkelingen. Ondernemers moeten snel en wendbaar kunnen zijn om op de veranderende wensen in te kunnen spelen. De huidige economische ontwikkelingen zijn ook in deze sector voelbaar. Door de economische recessie stijgen momenteel de werkloosheid en de kosten. Het besteedbaar inkomen van mensen daalt daarentegen. Economisch tij 2012 Het economisch tij is veranderd. De vrijetijdssector merkte dit in eerste instantie door een stijging van de binnenlandse vakanties. Mensen kozen voor een vakantie in eigen land, in plaats van de langere en duurdere vakanties in het buitenland. Dit effect was niet blijvend. Mensen die in eigen land op vakantie gingen, gaven juist minder uit. Al met al namen de bestedingen dus af. De bevolking verandert De demografische ontwikkelingen spelen ook een rol. Het bevolkingsaantal neemt af. In het bijzonder in de Achterhoek is dit merkbaar. Het aantal ouderen groeit nog steeds, steeds meer mensen bereiken de pensioengerechtigde leeftijd. We leven ook langer waardoor de gemiddelde leeftijd toeneemt en mensen langer vitaal blijven. Met name de groep jonge ouderen (65-75 jaar) zorgt voor meer vakantiespreiding. Zij gaan meer buiten het hoogseizoen op vakantie en hebben ook andere wensen ten aanzien van het aanbod in de vrijetijdssector. Zij maken ook andere keuzes bij hun bestedingen aan cultuur, voedselgebruik en activiteiten. Het aantal eenpersoonshuishoudens neemt nog steeds toe 3

5 Zoeken en boeken via internet Consument zoeken, vergelijken en boeken nog steeds meer via internet. Daarbij betrekken ze het oordeel van andere consumenten. Sociale media en mobiel internet vervullen een belangrijke rol bij zoekgedrag, delen van informatie maar ook bij marketing en reclame. Via mobiel internet kan de consument aangeven dat hij net bij restaurant X heeft gegeten en dat het beslist een aanrader is of juist niet. Restaurant X kan zijn fans en bezoekers laten weten dat er nog tafels vrij zijn en deze tegen gereduceerd tarief aanbieden. De mogelijkheden voor interactie zijn groot. Deze ontwikkelingen hebben een negatief effect op de ontwikkeling van het winkelaanbod en de horeca in de binnensteden. Vooral kleinere steden hebben hiervan te lijden. De belangrijkste reden voor de consument om naar de winkels en horeca van de binnenstad te gaan is funshoppen. Alleen in toenemende mate shopt de consument op internet, waardoor de fun in de binnenstad steeds minder wordt. Hoe deze trend te keren? Veel ondernemers ontwikkelen razendsnel een combinatie van internet en winkel. Hebben we nog vrije tijd? Veel mensen hebben wel veel vrije tijd maar beleven dit niet zo omdat de tijd wordt gevuld met zorgen voor gezin, tweede banen, hobby s en zorg voor ouders. We zien ook dat de beschikbare vrije tijd objectief afneemt. De vrijetijdsbesteding moet een hoge kwaliteit hebben en zo veel mogelijk een gevoel van vrijheid, beleving en in toenemende mate betekenis opleveren. Voor gezondheid, wellness en sport is meer aandacht gekomen. Werken aan je gezondheid via allerlei activiteiten is geen onderdeel meer van het dagelijks bestaan tijdens werk en in huis, maar een activiteit die zich verplaatst naar de vrije tijd. Duurzaam wordt gewoon In alle sectoren is een zeer langzame kentering gaande. Voorspeld door vele trendwatchers tien jaar geleden. Duurzaamheid is geen trend meer maar gemeengoed aan het worden. Dit heeft te maken met een groeiende consumentendruk tot meer duurzaamheid en de bewustwording bij het bedrijfsleven dat de consument het werkelijk meent. Tegelijkertijd neemt het bedrijfsleven ook zelf veel initiatieven als gevolg van de druk en uit werkelijke bevlogenheid voor de toekomst van de wereld en haar bevolking en/of uit economische motieven. Duurzaamheid kan op termijn leiden tot besparen en leidt tot meer vertrouwen bij de consument. Lage marges, minder investeren Voor de ondernemers in de vrijetijdssector zijn de marges in het algemeen laag. Daardoor blijven veel investeringen achter. De kwaliteit van de verblijfsrecreatie maar ook op langere termijn van de dagrecreatie komt daarmee nog verder onder druk. Tegelijkertijd staat er een kritische consument die mede gezien de daling van de vrije tijd een toenemende behoefte heeft aan kwaliteit. In verschillende sectoren is er overcapaciteit in aanbod. De concurrentie met het goedkopere buitenland neemt toe. De administratieve druk en belastingdruk in Nederland is hoog ten opzichte van andere landen en beïnvloedt de concurrentiepositie nadelig. In de vrijetijdssector gaat het om veel kleinschalige familiebedrijven waar man en vrouw samenwerken. Bij veel bedrijven is het maar de vraag of de kinderen de camping, het park of het hotel gaan overnemen. Er is niet veel tijd en geld beschikbaar voor innovatie. Regelgeving en langdurige overheidsprocedures maken het voor ondernemers moeilijker om te investeren en beperken de creativiteit.. Schaalvergroting Een groeiende ontwikkeling is de schaalvergroting. Steeds meer zijn recreatiebedrijven eigendom van (internationaal) opererende concerns of er is sprake van een gezamenlijk marketingconcept al dan niet in de vorm van een franchise. Deze formules vergroten de slagkracht van de marketing van de deelnemende bedrijven. Voor individueel opererende bedrijven is samenwerking in de marketing steeds belangrijker om zich voldoende te kunnen profileren en een voldoende stevige positie te kunnen creëren bij het samenstellen van arrangementen. Wat wil de vrijetijdsconsument? De hedendaagse consument is op zoek naar authenticiteit, aandacht, beleven en betekenis. De behoefte aan bezit zoals een tweede huis of een boot neemt af. Zowel vanuit een intrinsieke motivatie, gebrek aan tijd om dit tweede huis/boot te onderhouden of te benutten als vanuit financiële overwegingen. 4

6 Het platteland is weer in trek, dit heeft te maken met behoefte aan rust, nostalgie en de vraag van de oudere consumenten. De 65 plussers hebben weer een eigen set wensen. De vraag naar grotere accommodaties waar men met de hele familie of de vriendenkring een weekend door kan brengen neemt toe als gevolg van de behoefte aan meer echt met elkaar zijn. Er wordt in toenemende mate gekozen voor meer korte vakanties door het jaar heen in plaats van een grote vakantie in de zomer. 3. Stand van zaken uitvoering Groeten uit Gelderland `Groeten uit Gelderland` was het beleidsprogramma waarmee de provincie de vrijetijdseconomie wilde versterken in de periode van 2009 tot en met De doelstellingen van het beleid waren kort samengevat was meer bezoekers, bestedingen, meer werkgelegenheid. Dit beleidsplan kent de volgende speerpunten: 1 Gebiedsgerichte aanpak. 2 Ondernemen in Gelderland. 3 Basisinfrastructuur. 4 Marketing en promotie. 5 ICT. Per speerpunt een korte toelichting en stand van zaken 1. Gebiedsgerichte aanpak Gelderland bestaat uit 4 toeristische regio s: Veluwe, Achterhoek, Rivierenland en Stadsregio. In de beleidsperiode is gewerkt aan een beeldverhaal per regio. Doel van het regional beeldverhaal is economische ontwikkeling stimuleren. Het regionaal beeldverhaal is een instrument dat tot doel heeft ondernemers én overheid enthousiast te maken om ontwikkelingen in een gebied en de kenmerken van dit gebied te benutten voor nieuwe producten en arrangementen. Belangrijk kenmerk hiervan is dat verschillende sectoren gaan samenwerken. Op de Veluwe en in Rivierenland wordt op dit moment volop gewerkt met een beeldverhaal, met actieve betrokkenheid van de provincie. Beide regio s vullen dit op een eigen manier in. In Rivierenland is bijvoorbeeld gekozen voor het concept fruit. 2. Ondernemen in Gelderland Onderdelen van dit speerpunt zijn het Groei en Krimpbeleid op de Veluwe en het werk dat NORT uitvoert. Groei en krimp is een instrument dat zich richt op het bieden van ruimte aan verblijfsrecreatiebedrijven in Natura 2000-gebied op de Veluwe. Dit gebeurt door recreatiebedrijven in de meest kwetsbare gebieden aan te kopen en terug te geven aan de natuur. In de afgelopen beleidsperiode is 23 ha krimp gerealiseerd en hebben 22 bedrijven de mogelijkheid gekregen om te groeien. Dit leidde tot ruimte voor een aantal ondernemers én winst voor de natuur. Met deze 23 ha zijn nu de meest voor de handliggende bedrijven gekrompen. Doelstelling voor NORT is het ondersteunen van het professionaliseren van de sector. Hiervoor zijn diverse activiteiten ontplooid. Voor NORT is financiering beschikbaar tot en met Bij de start van NORT is uitgegaan van een tijdelijke constructie met als doel professionalisering van de sector. Om meer inzicht te bieden in procedures en regelgeving voor startende ondernemers en ondernemers met uitbreidingsplannen, is een handleiding opgesteld, waarin de procedures helder beschreven staan. 5

7 3. Basisinfrastructuur Een belangrijk succes van de afgelopen periode is de afronding van het fietsknooppuntensysteem. Vele fietsers maken hier zichtbaar dankbaar gebruik van. Er is voortvarend gewerkt aan het opheffen van knelpunten in de lange afstandswandel- en fietspaden. In diverse kernen en langs wegen staan nu de bekende bruine borden waarmee de toerist gemakkelijker zijn weg door het landschap vindt. De recreatieschappen hebben samen met de provincie geïnvesteerd in vernieuwing van hun dagrecreatieterreinen o.a. in de vorm van kunst en speelvoorzieningen. 4. Marketing en promotie In de afgelopen periode hebben het Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme GOBT en de vier Regionale Bureaus voor Toerisme (RBT s) de marketing en de promotie van Gelderland op zich genomen. De RBT s werken nauwer dan aan het begin van de beleidsperiode samen aan promotie. De basis voor de gemeenschappelijke promotie van de vier regio s is de campagne Gelderse Streken. Het concept van Gelderse Streken zet de vier regio s als bestaande toeristische merken neer. Deze merken hebben eigenheid en zijn bekend bij de consument. Maar achter de schermen kan veel efficiency en effectiviteit worden bereikt door samenwerking. De consument zoekt vaak op thema en niet regionaal. Gelderse Streken vormt dus een toegang tot zoveel mogelijk Gelderse producten en wil zo ook meer bekendheid geven aan Gelderland. Het GOBT heeft haar werkzaamheden per 2012 beëindigd.eind 2011 is de Stichting Vrijetijdshuis opgericht, een samenwerking tussen de RBT s. Een deel van de taken van het GOBT, bovenregionale marketing en promotie, wordt uitgevoerd door de Stichting Vrijetijdshuis. De kennistaak zal door de provincie worden uitgevoerd in samenspraak met de stakeholders. 6

8 5. ICT Vernieuwende aanpak via ICT toepassing is een belangrijk speerpunt in de beleidsperiode geweest met opmerkelijke resultaten. Internationaal baarde de Liberation-route opzien Hier worden ICT, mobiel internet in allerlei vormen met elkaar en papieren communicatie verbonden. Layar en de website Gelderse Streken zijn eveneens succesvolle voorbeelden. Deze projecten zijn door RBT s en GOBT uitgevoerd. De beleidsinspanningen laten zich niet één op één vertalen in directe resultaten van de sector. Het provinciale beleid is maar een van de factoren die hierin een rol spelen. O.a. weer en economische situatie hebben sterke invloed op aantallen bezoekers en uitgaven. We geven u een indruk hoe de sector het cijfermatig in deze beleidsperiode heeft gedaan. 4. Resultaten sector periode Maak kennis met de vrijetijdseconomie in Gelderland Kennis over de sector en de langetermijnontwikkelingen wordt steeds belangrijker. In 2012 heeft de provincie daarom samen met het GOBT het rapport Maak kennis met de vrijetijdseconomie in Gelderland opgesteld. Dit rapport bevat informatie over cijfers en trends. In de hierna beschreven resultaten zijn de cijfers uit het rapport samengevat. Werkgelegenheid boven Gelders gemiddelde Ten opzichte van 2008 is de werkgelegenheid van de sector vrijetijdseconomie in Gelderland in 2011 met gemiddeld +0,8% per jaar toegenomen. Dit was iets hoger dan de gemiddelde landelijke toename van 0,5% per jaar in de R&T-sector. De totale werkgelegenheid bleef in Gelderland en Nederland in de periode stabiel. In de periode heeft de sector zich dus structureel beter ontwikkeld dan gemiddeld. Marktaandeel binnenlandse vakanties daalt 1% In 2010 (-1,3%) en 2011 (-3,5%) is het aantal binnenlandse vakanties in Gelderland afgenomen. In Nederland was in 2010 nog sprake van een teruggang van -1,4%, terwijl in 2011 de binnenlandse vakantiemarkt stabiliseerde (+0,2%). In 2009 bleef het aantal binnenlandse vakanties in Gelderland vrijwel stabiel, landelijk was er echter sprake van een groei van bijna 3%.Hierdoor is het marktaandeel van Gelderland teruggelopen van 17,3% in 2008 tot 16,8% in 2009 en 2010 en 16,2% in In de totale periode liep het marktaandeel van Gelderland ruim een procentpunt terug van 17,3% in 2008 tot 16,2% in Marktaandeel toeristische vakanties daalt 1% Bij de toeristische vakanties zien we in Gelderland in 2011 een duidelijke afname van het aantal vakanties met -5% ten opzichte van een lichte groei van 0,6% in Nederland. Dit heeft ertoe geleid dat het aandeel in het landelijk totaal van de toeristische vakanties met -0,9 procentpunt is afgenomen tot een niveau van 14,9%. Het marktaandeel van 2008 en 2010 bedraagt in beide jaren 15,8%. Met name vakanties in een zomerhuisje of bungalow zijn teruggelopen in Gelderland in 2011 terwijl landelijk nog sprake was van groei bij deze logiesvorm. Zowel voor de toeristische als voor het totaal aantal binnenlandse vakanties is het marktaandeel van Gelderland in de periode met circa een procentpunt afgenomen. De Veluwe gedaald naar de 3 e plaats De Veluwe is het afgelopen jaar van de tweede naar de derde plek gedaald op de lijst van meest populaire bestemmingen voor binnenlandse vakanties. Het totaal aantal vakanties dat op de Veluwe wordt doorgebracht in 2011 is overigens niet spectaculair gedaald. Ten opzichte van 2009 en 2010 is er sprake van een lichte teruggang van het aantal vakanties met respectievelijk -2,6% en -0,9%. Landelijk bedraagt de mutatie respectievelijk -1,4% en +0,2% in genoemde jaren. In de Noordzeebadplaatsen is het totaal aantal vakanties in 2011 met 2,4% toegenomen. De achterstand van de Veluwe ten opzichte van de Noordzeebadplaatsen is, als we kijken naar het totaal aantal vakanties, hierdoor wel opgelopen. De Groningse, Friese en Drentse zandgronden zagen het aantal vakanties met 10,5% stijgen. Deze vakantieregio heeft de tweede plek van de Veluwe overgenomen. Met name vakanties in een zomerhuisje of bungalow zijn teruggelopen op de Veluwe. 7

9 Bij de toeristische vakanties op de Veluwe zien we dat sinds 2009 er sprake is van een duidelijke afname. In 2010 nam het aantal toeristische vakanties op de Veluwe met -4,3% af, in 2011 met -9,7%. Het verschil met de Noordzeebadplaatsen is ten opzichte van 2008 toen het verschil bij de toeristische en totaal aantal vakanties respectievelijk nog slechts en vakanties betrof - zowel bij de toeristische als bij het totaal aantal vakanties opgelopen de afgelopen jaren. Alleen bij het totaal van de binnenlandse vakanties was in 2010 een verbetering te zien ten opzichte van Inkomsten uit binnenlandse vakanties gedaald met 6% Na een toename van de bestedingen aan alle binnenlandse vakanties in Gelderland in 2009 met 4%, zijn de bestedingen in 2010 met ruim 11% teruggelopen. Het afgelopen jaar was er met +2% sprake van een licht herstel. Nationaal was er sprake van een afname van -1% ten opzichte van vorig jaar. Over de gehele periode zijn de bestedingen in Gelderland met ruim 6% gedaald tegenover een landelijke stijging van 2%. De gemiddelde uitgaven per persoon per dag tijdens binnenlandse vakanties in Gelderland is wel een fractie sterker toegenomen ten opzichte van het Nederlandse gemiddelde. Ten opzichte van is lichte toename te zien van de gemiddelde uitgaven per persoon per dag in zowel Gelderland als Nederland. De gemiddelde uitgaven per persoon per dag in Gelderland liggen onder het landelijke gemiddelde. Inkomsten uit toeristische vakanties stabiel gebleven De bestedingen tijdens toeristische vakanties in Gelderland zijn in de periode vrijwel stabiel gebleven. In het piekjaar 2009 waren de bestedingen het hoogst. In 2010 volgde een afname met 12%, gevolgd door een stijging van ruim 4% in De afname van het aantal toeristische vakanties in Gelderland waar de uitgaven hoger liggen ten opzichte van een vaste standplaatsvakantie - werd het afgelopen jaar gecompenseerd door een hogere besteding per persoon per dag tijdens een toeristische vakantie. Nationaal zijn de bestedingen tijdens toeristische vakanties in de periode met bijna 3% toegenomen. De gemiddelde uitgaven per persoon per dag waren in de gehele periode stabiel in Nederland en bevonden zich duidelijk boven het Gelderse niveau. 8

10 Inkomsten uit vrijetijdsactiviteiten licht toegenomen De bestedingen tijdens vrijetijdsactiviteiten buiten de eigen woning van meer dan twee uur, zijn in Gelderland in 2010/2011 toegenomen tot bijna 2,7 miljard euro. In het onderzoeksjaar 2008/2009 bedroegen deze uitgaven ruim 2,5 miljard euro. Meer buitenlandse toeristen naar Gelderland Het aantal buitenlandse gasten dat Gelderse logiesaccommodaties heeft bezocht is in de periode januari t/m september 2011 met bijna 13% toegenomen ten opzichte van de vergelijkbare periode in De landelijke toename was met een groei van ruim 4% minder sterk waardoor het aandeel van Gelderland in het landelijke totaal iets is toegenomen. Als we kijken naar het aantal overnachtingen zien we ook een lichte stijging van het aandeel van Gelderland in het landelijke totaal. Er was provinciaal sprake van een groei van het aantal overnachtingen met 8,7%, de landelijke groei van 3,8% bleef hierbij achter. 5. Analyse Uit de bovenstaande cijfers in combinatie met de trends en ontwikkelingen die op Gelderland afkomen, blijkt dat Gelderland als vakantie en toeristische provincie onder druk staat. Gelderland is nog steeds de belangrijkste binnenlandse vakantie bestemming, maar verliest marktaandeel. De situatie is urgent. Gelderland moet alle zeilen bijzetten om haar positie te behouden en versterken. Dit is belangrijk gezien de economische waarde van de sector en de betekenis die deze sector heeft voor werkgelegenheid en leefbaarheid. Alle reden om samen met ondernemers en andere overheden met gevoel van urgentie positief en gericht op de kansen aan de slag te gaan met accent op het leveren van een kwalitatief goed vrijetijdsproduct.. Oorzaken voor de druk op de Gelderse vrijetijdssector Het vrijetijdsproduct is verouderd en sluit onvoldoende aan bij de consument van nu We willen de individuele aanbieders niet te kort doen, maar we constateren dat er diverse verpauperde verblijfsrecreatieterrein zijn. Vooral op de Veluwe is dit te zien. De Veluwe heeft last van de wet van de remmende voorsprong. Er zijn nog steeds sterke, vernieuwende verblijfsrecreatiebedrijven in Gelderland, maar ook zij krijgen het moeilijker. De stand van zaken baart ons zorgen. Dit geldt ook - zij het in mindere mate - voor (commerciële) dagrecreatiebedrijven. We zien overal dat de bezettingsgraad terugloopt en de bestedingen lager worden. Dit heeft ook te maken met de kwaliteit en vernieuwing van het totale aanbod en de manier waarop zaken worden aangeboden. Klantvriendelijkheid, de consument weten te bewegen door informatie en enthousiasme elders extra geld te besteden moet beter. Uit divers onderzoek blijkt dat met name de buitenlandse toerist het beter gewend is en wenst. Ook de Nederlandse consument vraagt steeds meer service van alle mensen die in de keten werken. Lage marges, weinig investeringen Voor het bedrijfsleven is het vaak lastig om de financiering bij banken rond te krijgen. Een belangrijke oorzaak hiervan is dat marges laag zijn in verhouding tot de investeringen. Niet altijd kan er een exploitatiedekkend tarief in rekening worden gebracht bij de consument. Dit geldt zeker ook voor de investeringslasten op de lange termijn. Het vrijetijdsproduct kent bovendien een korte levensduur door de snel wisselende vraag van de consument. Zo ontstaat een negatieve spiraal van afnemende kwaliteit en een steeds lager rendement. Dit beperkt nog meer de investeringsmogelijkheden, waardoor de kwaliteit verslechtert. Om deze spiraal te doorbreken is ook een snel handelende overheid nodig. Te weinig ruimte Dit is ook te zien aan het landschap en de omgeving. Verpauperde recreatiebedrijven leiden tot een tot verrommeling van het landschap. Letterlijk is er vaak maar beperkte ruimte voor kwaliteitsverbetering en uitbreiding. Dit heeft te maken met aanwezige natuurgebieden. Tot slot weten veel ondernemers de wel aanwezige ruimte niet altijd goed te herkennen en benutten. 9

11 Kleinschaligheid Bedrijven zijn vaak kleinschalig, wat aan de ene kant bijdraagt aan de aantrekkingskracht van de provincie, maar aan de andere kant ten koste gaat van de professionaliteit in de sector. Concurrentie Er zijn veel verschillende aanbieders in deze sector: van toeristische bedrijven tot overheden (bijvoorbeeld door Kulturhusen en de agrarische sector). Niet alle aanbieders kunnen op dezelfde manier gebruik maken van financiële overheidssteun en de regelgeving. Dit werkt negatief door op de concurrentiepositie van toeristische bedrijven. De bedrijven in de sector geven dit aan als negatieve ontwikkeling. Overcapaciteit De vrijetijdssector heeft te maken met een verdringingsmarkt. Landelijk kent verblijfsrecreatie overcapaciteit. Dit heeft een negatief effect op de prijs en de bezettingsgraad. Vooral op het gebied van kamperen is een overcapaciteit. Minder mensen willen kamperen, zeker jongeren. Daarnaast is het aanbod gestegen, mede door de toename van minicampings bij de boer. Ook het aantal Bed- en breakfasts is toegenomen. Bed en Breakfasts bieden een prima alternatief voor kamperen of hotelovernachtingen. Het is niet duidelijk in welke mate de overcapaciteit ook speelt voor dagattracties, bungalows en hotels. Bij deze onduidelijkheid speelt de onzekerheid ten aanzien van de ontwikkeling van de vraag op korte en lange termijn een rol. 6. Antwoorden en kansen Uit vorenstaande blijkt dat er nogal wat te overwinnen is. Maar zowel wij als de ondernemers zien wel degelijk ook kansen. Uniek aanbod Gelderland heeft nog steeds alles in huis voor een sterke vrijetijdssector die ook nog kan groeien. Gelderland is en blijft de grootste binnenlandse vakantieregio. De USP s, oftewel onze verkoopargumenten van dit moment zijn natuur, groen, rust en ruimte. Dit zijn belangrijke redenen voor bezoekers om naar Gelderland te komen. De provincie Gelderland is de rijkst bedeelde provincie op het gebied van cultuur- en cultuurhistorie, industrieel erfgoed, musea en dagattracties. Op het gebied van wandelen en fietsen scoort Gelderland hoog. Het Gelderse aanbod aan natuur, mogelijkheden voor fietsen en wandelen, sluit goed aan bij de huidige gezondheidstrend. Hier ligt een grote kans. De bestedingen van fietsers en wandelaars liggen traditioneel laag. Bekend beeld is de fietser met picknickmand en de wandelaar die het dorp of stad niet aandoet maar met lunchpakket in het bos gaat zitten. Hier liggen wel kansen, want naast dit type wandelaar en fietser zijn er anderen doelgroepen die met een gericht aanbod te benaderen zijn. De dagjesfietser, het wandelende gezin etc. Door het bestaande aanbod aantrekkelijker te maken en meer te koppelen aan ondernemers, kunnen de bestedingen gerelateerd aan wandelen en fietsen zeker worden vergroot. Ook door nieuwe verbanden te leggen tussen diverse sectoren zoals sport en recreatie en cultuur en recreatie wordt het vrijetijdsproduct beter. Er is bij zowel bedrijfsleven als overheden draagvlak om in te zetten op versterking en verbreding van de vrijetijdseconomie. 10

12 Creëer nieuwe vraag Er blijft een spanningsveld tussen creëren van ruimte voor nieuwe bedrijven en de bestaande overcapaciteit op onderdelen. Als bedrijven geen winst maken en de investeringen achter blijven is dit meer dan bij andere bedrijfstakken te zien in het landschap. Dit leidt uiteindelijk tot een minder aantrekkelijke provincie en achteruitgang van het vrijetijdsproduct. Omdat er sprake is van overcapaciteit kan nieuw aanbod de bestaande klanten kosten aan bestaande bedrijven en daarmee marges verlagen. Aan de andere kant kan nieuw aanbod leiden tot meer bezoekers met een ander profiel. Zelfs in een verdringingsmarkt kan met nieuwe product-marktcombinaties van meer kwaliteit een aantrekkelijk en vernieuwend aanbod ontstaan waarmee een nieuwe vraag wordt gecreëerd.. Hierdoor kan het Gelders aandeel vergroot worden ten opzichte van andere provincies en Duitsland. Meer samenwerking onderling De verschillende onderdelen van de sector hangen sterk met elkaar samen. Voor de verblijfsrecreatie is het een voorwaarde dat er ook dagbestedingen zijn voor de bezoeker. De verblijfsrecreatie zorgt ervoor dat de dagrecreatie klanten heeft en vice versa. De aanbieders van verblijfsrecreatie zijn dus aan de ene kant elkaars concurrenten. Aan de andere kant draagt de diversiteit sterk bij aan een aantrekkelijk voor de consument. We zien echter dat ondernemers nog te veel weinig samenwerken om tot een samenhangend vrijetijdsproduct te komen of dit met gerichte gezamenlijke inspanning te versterken. Meer kwaliteit Voor alle regio s speelt de problematiek met betrekking tot onvoldoende kwaliteit in meer of mindere mate. De bestedingen liggen overal onder het landelijk gemiddelde. Wil Gelderland haar toppositie herwinnen en verstevigen dan moeten de producten verbeterd worden. Dit betekent dat gebouwen, parken en terreinen gerenoveerd en opknapt moeten worden en de servicegerichtheid moet verbeteren. Dit betekent meer klantvriendelijkheid en meer meedenken of zelfs vooruitdenken wat een de klant wil. Hiervoor is het nodig dat er meer ruimte en geld komt, snellere overheidsprocedures en ook meer professionaliteit. Krimp Een krimpende bevolking biedt zeker gezien de behoefte aan rust en authenticiteit kansen voor ontwikkeling van recreatie en toerisme. Inzet op recreatie en toerisme kan ook bijdragen aan het in stand houden van voorzieningen zoals detailhandel. Krimp kan leiden tot meer fysieke ontwikkelruimte voor recreatieve ontwikkelingen.. Nog betere basisinfrastructuur De huidige basisinfrastructuur moet nog aantrekkelijker. Dit geldt zowel voor de route-infrastructuur als voor de dagrecreatieterreinen. Vier sterke merken onder één zichtbare paraplu Een goed product hebben is niet voldoende: marketing en promotie zijn noodzakelijk om bezoekers te trekken. De bereidheid van bedrijven om bij te dragen aan marketing en promotie neemt af mede als gevolg van huidige economische situatie. Juist in een tijd als deze met een verdringingsmarkt is zichtbaarheid en onderscheidenheid essentieel. Diverse provincies zien we met kracht in de media hun provincie promoten. Groningen is Groningen, Drenthe is Drenthe. Bij deze provincies is voor de gehele provincie meteen een vrij eenduidig beeld bij de consument. Dit is niet van toepassing op het merk Gelderland. Gelderland staat als merk op nummer 5 van de ranglijst van provincies en is daarmee geen sterk merk dat als vanzelf aantrekkingskracht uitoefent. Dit hangt mede samen met de vier toeristische regio s waar Gelderland uit bestaat. Dat is tegelijkertijd ook de kracht van Gelderland. De veelzijdigheid van onze provincie moet de consument verleiden meerdere regio s te bezoeken. De diversiteit moet worden behouden maar moet wel zichtbaar zijn en ervaren worden door de consument. Gezamenlijke marketing en promotie door de ondernemers en de verschillende gemeenten en regio s is van belang. Alleen de eigen gemeente of regio promoten maakt niet dat de toeristen binnenstromen. Daarvoor is die schaal te klein. Om efficiënt en effectief te zijn is de provinciale schaal de beste. Onder de paraplu van Gelderland levert je mooie streken worden de 4 toeristische merken gepromoot. 11

13 7 Doelstelling Actieplan Voor het Actieplan hebben we de volgende doelstelling geformuleerd. Bovengemiddelde duurzame groei van bezoekers waardoor bestedingen en werkgelegenheid stijgen. We richten ons hierbij zowel op dag- en meerdaags binnenlands toerisme, dichtbij gelegen buitenlandse markten zoals Nordrhein Westfalen, België en UK -en zakelijk toerisme. Het accent binnen meerdaags toerisme ligt op korte vakanties. Hoe willen we dit bereiken? Via zes speerpunten 1 Ruimte en ontwikkeling. 2 Sterk en professioneel. 3 Infrastructuur nog beter. 4 Sterke regio s. 5 Marketing en Promotie. 6 Evenementen. 7.1 Ruimte en ontwikkeling Voorkomen van verrommeling en verpaupering Voor kwaliteitsverbetering van bedrijven is letterlijk en figuurlijk ruimte nodig. Dit kan door verminderen van regeldruk en versnellen van procedures. Uiteraard blijft daarbij de reguliere wet- en regelgeving van toepassing. De Structuurvisie is de basis en daarin zal de provincie recreatie en toerisme uitdrukkelijk een plaats geven. Bedrijven die zich goed ontwikkelen, leveren ook een landschappelijke waarde. Verpauperde bedrijven leiden tot verrommeling van het landschap. Die verrommeling moet door gemeenten bedrijven en provincie samen stapsgewijs en met maatwerk worden aangepakt. Per situatie wordt bezien welke partijen moeten worden betrokken. Dat kunnen ook bijvoorbeeld de permanente bewoners van recreatiewoningen zijn. De provincie ondersteunt het proces door menskracht en proces geld, maar stelt geen geld beschikbaar voor aankoop of ombouw van verpauperde terreinen. De provincie wil investeren in het creëren van ruimte voor levensvatbare bedrijven, maar alleen als de ondernemer aan kan tonen dat de bedrijfsvoering duurzaam is dat wil zeggen dat deze leidt tot positieve (economische) effecten op de langere termijn. Beoordelingscriteria daarbij zijn inpassing in het landschap en bij verblijfsaccommodatie ook eigendomssituatie. Vooral bij uitgeponde bedrijven bestaat het risico dat voldoende investeringen op langere termijn niet haalbaar zijn. Met deze investering in het creëren van ruimte wil de provincie toekomstige verpaupering voorkomen. 75 m2 In het huidige Streekplan is75 m2 opgenomen als maximale maat voor vakantiebungalows, met de mogelijkheid voor ontheffing. Dat is gedaan om permanente bewoning te ontmoedigen. Er is echter juist veel vraag naar grotere bungalows, terwijl ook kleinere bungalows gebruikt worden voor permanente bewoning. Wij onderzoeken daarom of de grens van 75 m2 voor recreatiebungalows in de nieuwe structuurvisie kan vervallen en hoe we om een andere manier bij kunnen dragen aan voorkoming van permanente bewoning. Op de Veluwe is in het kader van groei en krimp onderscheid gemaakt tussen groeiclusters en krimpgebieden op de Veluwe. Wij onderzoeken of het verbod op vaste accommodatievormen in de krimpgebieden gehandhaafd moet blijven. Einde Groei en Krimpbeleid Wij zullen het project Groei en Krimp in de huidige vorm beëindigen. De meest voor de hand liggende bedrijven zijn inmiddels aangekocht. Het natuurbeleid wijzigt. Als gevolg hiervan zijn grote investeringen in de aankoop van bedrijven niet langer gerechtvaardigd. Wij zullen onderzoeken of en zo ja welke alternatieven er zijn om binnen Natura 2000gebieden uitbreiding van dag- en verblijfsrecreatieve bedrijven mogelijk te maken. Mogelijk kan dit door bestaande regelgeving zo maximaal mogelijk te benutten, al dan niet in combinatie met Green Deals of vergelijkbare afspraken. Andere te onderzoeken mogelijkheden zijn kavelruil en het creëren van financiële ruimte door rood voor groen regelingen. 12

14 Actieve steun bij ruimtelijke procedures. Wij willen gemeenten en bedrijven ondersteunen in ruimtelijke procedures voor duurzame projecten om zo procedures te versnellen en maximaal gebruik te maken van de ruimtelijke mogelijkheden. Dat vraagt om een actievere houding van de overheid: meer ondernemend en vroegtijdig meedenkend als partner. Daarnaast willen we in de op te stellen structuurvisie met partijen nadenken over welke nieuwe beleidskaders nodig zijn om de goede ontwikkelingen juist te stimuleren en wat dit voor het provinciaal beleidskader en verschillende opgaven en rollen betekent. Op de Veluwe bieden we bij wijze van proef als onderdeel van het beeldverhaal Veluwe voor een jaar een consulent aan om gemeenten en bedrijven bij ruimtelijke procedures te ondersteunen. De werkwijze van NORT is hierbij een voorbeeld. De consulent kan (gedeeltelijk) bestemmingsplannen opstellen als dat noodzakelijk in het kader van het project. Uiteindelijk doel van het werk van de consulent is altijd dat er (op termijn) meer inkomsten komen, meer kwaliteit ontstaat en verrommeling wordt tegengegaan. De consulent kan afhankelijk van de proefresultaten voor meerdere jaren en in meerdere regio s aangesteld. De consulent werkt ook mee aan (lokale) maatwerkaanpak van verrommelde bedrijven. Positief bij Green deals Het ministerie van El&I heeft Green Deals geïntroduceerd. Essentie van de green deals is het bieden van de mogelijkheid voor ontwikkelingsruimte voor bedrijven ruil voor een bijdrage aan ontwikkeling en of beheer van natuur en/of milieu. De provincie wil graag gebruik maken van de mogelijkheden van Green Deals, ook in situaties waar het ministerie niet betrokken is. Bedrijven die op deze wijze een integrale afspraak willen maken, worden dan ook van harte uitgenodigd. Natuuronderzoek De procedure kosten voor bedrijven bij uitbreiding of nieuwvestiging zijn hoog. In sommige gevallen is het uitvoeren van natuuronderzoek, onderdeel van de procedure. Wij willen de financiële drempel verlagen en zo de kwaliteitsverbetering te stimuleren. Daartoe stellen wij een regeling op die de mogelijkheid biedt om bij een negatieve uitkomst een deel van de kosten te vergoeden. 7.2 Sterk en professioneel Steun bij Ruimtelijke ordening Meer ondernemerschap en meer vernieuwing. Dat moet de vrijetijdssector sterker maken. We willen daarbij niet sturen op de inhoud van bedrijfsontwikkelingen. Ondernemers zijn zelf het beste in staat om te beoordelen waar de marktvraag ligt en hoe zij daarop in moeten spelen. NORT, kennisvouchers en Ik start smart NORT heeft de afgelopen jaren individuele ondernemers ondersteund in het verbeteren van de professionaliteit. Wij zien een dergelijke ondersteuning specifiek voor de vrijetijdssector niet langer als een provinciale taak. Voor een belangrijk deel zijn vragen van vrijetijdsondernemers niet anders dan vragen van ondernemers vanuit andere sectoren. De provincie heeft een actief programma, Ik start smart voor startende ondernemers in het algemeen, samen met de Kamer van Koophandel en ondersteund door diverse gemeenten. Van dit programma kunnen ook vrijetijdsondernemers gebruik maken. Dit zullen we actief onder hun aandacht brengen. Mijn idee, goed idee is een vergelijkbaar project met betrokkenheid van gemeenten, specifiek gericht op startende vrijetijdsondernemers. Voor de gemeenten waar dit loopt is dit project beschikbaar als alternatief voor Ik start smart. Voor bestaande ondernemers bieden wij de mogelijkheid om gebruik te maken van kennisvouchers. Het gaat om maximaal 100 vouchers van 1.500,-, de ondernemers moet eenzelfde bedrag betalen. Insteek is om deze vouchers aan te bieden via de RCT s. Specifiek voor de sector zijn vaak de vragen op het gebied van ruimtelijke ordening.. Zoals onder punt 1 aangegeven onderzoeken wij de mogelijkheid om hiervoor een consulent in te zetten. Eerlijke concurrentie De vrijetijdssector is breed: steeds meer bedrijven richten zich (mede) op vrijetijdsbeleving. Voorbeeld daarvan is de agrarische sector met bijvoorbeeld minicampings. Klacht van de sector is dat er veel sprake is van oneerlijke concurrentie, als gevolg van financiële regelingen of minder zware regelgeving voor niet specifiek toeristische bedrijven. We zullen onderzoeken welke provinciale regelgeving of subsidiemogelijkheden bijdragen aan deze concurrentievervalsing en wat de mogelijkheden zijn om dit te beperken. 13

15 Eén loket voor de ondernemer Er komt één provinciaal loket voor de ondernemers in de vrijetijdssector. Ondernemers kunnen hier terecht met vragen aan de provincie over een nieuw te vestigen bedrijf of uitbreiding. Vanuit dit loket worden vragen binnen de provincie beantwoord en procedures gecoördineerd. Acquisitie nieuwe bedrijven Wij willen een actieve rol spelen in acquisitie van nieuwe toeristisch recreatieve bedrijven door in nauwe samenwerking met de regio actief aan te geven waar de mogelijkheden liggen (kansenkaart zoals in Rivierenland), een bijdrage te leveren aan haalbaarheidsonderzoeken. Wij richten ons daarbij op Gelderse ondernemers, maar ook op ondernemers en investeerders van buiten Gelderland. Mobiliseren partners De provincie zal vanaf keer per jaar in samenwerking met de branche en onderwijs een congres organiseren. Doel van dat congres is delen van kennis en ontwikkelingen en het stimuleren van innovatie. Daarnaast zal de provincie waar nodig bijeenkomsten organiseren met vrijetijdsondernemers of hen faciliteren met vrijetijdsondernemers bij het opzetten van netwerken en bijeenkomsten. Andere deals ook een optie Wij willen nagaan of naar analogie van de Green Deals cultuurdeals of sportdeals een optie zijn, bijvoorbeeld om inkomsten voor cultuur te genereren. Samenwerken met gemeenten en bedrijfsleven Van gemeenten verwachten we dat zij een actieve bijdrage leveren aan procedures en bereid zijn tot samenwerken. We verwachten ook dat zij zich actief inzetten om de regels te handhaven op het gebied van permanente bewoning van recreatiebedrijven. Van het bedrijfsleven verwachten we dat ze naast het werk voor hun eigen bedrijf ook actief betrokken zijn bij de regio waarin ze gevestigd zijn. Dit moet zichtbaar zijn in de actieve samenwerking met overheid en andere bedrijven en om het organiserend vermogen te vergroten zowel op regionale als provinciale schaal. Actief kennis delen met andere bedrijven en overheid kan alleen het product maar versterken. 14

16 Infrastructuur nog beter De basis infrastructuur, routenetwerken en dagrecreatieterreinen, zijn een belangrijk onderdeel va het vrijetijdsproduct. Wandelen en fietsen zijn belangrijke bezoekersmotieven, maar de bestedingen gerelateerd aan wandelen en fietsen zijn laag. Onze focus leggen we bij het realiseren van meer opbrengst van dagrecreatieterreinen en uit de activiteiten wandelen, fietsen, varen en paardrijden. Routes Wij willen onze positie als fiets- en wandelprovincie versterken en in 2015 willen we weer fietsprovincie nummer 1 zijn en wandelprovincie nummer 1 blijven. Hiervoor moeten we samen met de gemeenten, regio s en de ondernemers de kwaliteit en beleving van de routes versterken. Samen met de stakeholders wil de provincie uitwerken op welke manier dat moet gebeuren. Mogelijkheden zijn bijvoorbeeld informatieborden, bewegwijzering, themaroutes en ICT-toepassingen. Ook moeten we werken aan een betere koppeling tussen de route en de ondernemers die aan deze route liggen of er van zouden kunnen profiteren. Er liggen -op enkele lokale situaties na- routes genoeg in Gelderland. Daarom dragen we alleen bij aan nieuwe routes alleen daar waar aantoonbaar lacunes zijn. Uitgangspunt voor ondersteuning is een uniforme uitvoering op Gelderse schaal. Dit levert een draagt bij aan een kostenefficiënte uitvoering en de herkenbaarheid van het product en Gelderland. Er is wel ruimte voor de regionale identiteit. Het onderscheid zit vooral in de aanpalende producten zoals verblijf, dagrecreatie en beleving zoals cultuurhistorie. Met de ondernemers en andere stakeholders gaan we deze aanpak gezamenlijk uitwerken. Daarbij wordt ook aandacht besteed aan kennisdeling en mogelijk het opzetten van een consumentenpanel. Naast fietsen en wandelen zien wij ruimte voor varen en paardrijden. Voor varen gaat het om ondersteuning van het maken van aanlegplaatsen. In samenspraak met de stakeholders en in samenhang met het provinciale sportbeleid werken we dit verder uit. Dagrecreatieterreinen De rol van dagrecreatieterreinen in de vrijetijdsbesteding is sinds de jaren 70 sterk veranderd. In de jaren 70 speelden zij een centrale rol in een het veel beperktere vrijetijdsaanbod dan we nu kennen. De vrijetijdsconsument verlangt nu meer dan de ligweide en de picknickbank waarmee deze terreinen in de beginjaren werden uitgerust. Er zijn ook meer alternatieven gekomen voor deze terreinen in de vorm van particuliere parken en de eigen recreatiewoningen met bijbehorende omgeving. Toch blijven deze terreinen belangrijk. Ook vanuit het oogpunt van de gezondheid en het welzijn van de Gelderse bevolking. Verbeteren dagrecreatieterreinen De investeringen die nodig zijn om de terreinen duurzaam kwalitatief op peil te brengen en te houden zijn hoog. Met de huidige wijze van exploitatie is dit volgens de recreatieschappen niet mogelijk. De structurele opbrengsten van de terreinen zijn hiervoor te laag in relatie tot de kosten. De recreatieschappen kiezen daarom voor differentiatie. Dat betekent dat een aantal terreinen (gedeeltelijk) op een intensieve manier ontwikkeld en beheerd wordt en mogelijk (gedeeltelijk) niet meer gratis toegankelijk is. Een ander deel wordt op meer sobere wijze ingericht en onderhouden en blijft in principe wel gratis toegankelijk. De provincie wil een bijdrage leveren aan dit proces door desgewenst door de recreatieschappen een coördinerende rol op zich te nemen om een goede differentiatie te bevorderen. Wij gaan ervan uit dat de recreatieschappen op eigen kracht de kwaliteitsverbetering tot stand brengen en leveren geen financiële ondersteuning hieraan. We onderzoeken daarnaast samen met diverse partijen (gemeenten, natuurorganisaties, recreatieschappen etcetera) of mogelijk is de dagrecreatieterreinen om te vormen tot recreatieve ontwikkelingszones en zo ja hoe dat vormgegeven moet worden. Idee is dat deze zones aantrekkelijk zijn voor vrijetijdsbedrijven om zich te vestigen, bijvoorbeeld door voor deze gebieden na te gaan hoe vanuit de huidige kaders meer ruimtelijke mogelijkheden gecreëerd kunnen worden. Bijkomend voordeel kan zijn dat dit leidt tot ontlasting van de omgeving en daar waar relevant kwetsbare natuurgebieden. 15

17 Wij verwachten van de gemeenten dat ze bijdragen aan een uniforme uitvoering van de vele routes door Gelderland en financieel bijdragen aan de verbetering van de routestructuren zoals hierboven aangegeven. We verwachten van het bedrijfsleven dat zij meer en actiever de routestructuren benutten en hierop aansluiten door thema s te ontwikkelen en/of gezamenlijke producten met andere ondernemers. Dat zij actief zich hierop organiseren. 7.3 Sterke regio s Belangrijkste verkoopargument voor Gelderland zijn natuur, rust en ruimte. Minder bekend maar net zo belangrijk zijn heel veel andere producten zoals attracties, cultuur, restaurantaanbod en moderne kunsten. De top van de wellnessbedrijven bevindt zich in Gelderland. Met internationaal bekende merknamen als Het Gelders Orkest en Introdans. De Nijmeegse Vierdaagse is een van de bekendste evenementen, en zo groeit ook de naamsbekendheid van de Zevenheuvelenloop, de Apeldoornse Vierdaagse en andere loopevenementen. Op cultuurhistorisch gebied hebben we een schat van kastelen en landgoederen en kunnen we bogen op een groot deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie met al haar potentie binnen onze provinciegrenzen. Op Gelders grondgebied hebben grote historische gebeurtenissen plaatsgevonden zoals de Slag om Arnhem. Maar ook minder bekende gebeurtenissen uit onze rijke historie kunnen weer tot leven worden gebracht zoals in Groenlo gebeurt en uitgroeit tot een publiekstrekker van formaat. Evenementen die grote publiekstrekkers zijn geworden kent de provincie ook. De Zwarte Cross is een internationaal fenomeen geworden. De regio s bieden dus veel meer dan alleen natuur, rust en ruimte en ieder op hun eigen manier. Juist deze regionale kenmerken moeten met meer focus en in meer samenhang worden benut en gepromoot. En ook hier geldt dat crosssectorale samenwerking en nieuwe producten moeten leiden tot meer bezoekers en meer bestedingen. Wij zien hier grote kansen als gemeenten en bedrijven bereid zijn tot gezamenlijke inspanning. Veluwe De Veluwe is nog steeds de belangrijkste toeristische regio van Gelderland. De Veluwe staat op de derde plaats in Nederland. De Veluwe heeft de grootste dichtheid aan dagattracties met het Dolfinarium, Julianatoren, Apenheul, Kröller Mullermuseum en de vele andere attracties. De Veluwe is vooral bekend om haar grootse natuur en de aanwezigheid van alle grote hoefdieren. Op de Veluwe werken ondernemers van internationale naam en faam. De Veluwe wordt echter te weinig geassocieerd met de watersport, cultuurhistorie en wellness. Terwijl de Veluwse randmeren volop mogelijkheden voor watersport en aanverwante activiteiten biedt. De Hanzesteden bieden een schat aan cultuurhistorie en juist wellness is volop op de Veluwe aanwezig of er zijn mogelijkheden voor ontwikkeling. De regio leent zich ook uitstekend voor zakelijk toerisme. Juist door de combinatie van goede congreshotels en helende en ontspannende natuur die door veel zakenmensen gezocht wordt. De noodzaak tot vernieuwing is op de Veluwe het sterkst aanwezig. Bij de Veluwe leggen de focus op verbeteren van de kwaliteit en diversificatie van de verblijfsaccommodatie. Er blijft ruimte voor nieuwe initiatieven en uitbreiding van bestaande bedrijven, zowel dagrecreatie als verblijfsaccommodatie als dat een bijdrage levert aan de kwaliteitsverbetering. 16

18 Rivierengebied Het relatief jonge vrijetijdsproduct bestaat voornamelijk uit kleinschalig bedrijven en is redelijk eenzijdig. De kleinschaligheid is onderdeel van de charme van het gebied. Een grootschalige publiekstrekker die goed aansluiten op het merk van deze regio zou een stevige impuls kunnen betekenen. Regionaal is hier bestuurlijk draagvlak voor waarbij gekozen is voor de positionering Fruit. Een grote kracht van deze regio is de aanwezigheid van de grote rivieren. Dijken, waterverdediging en het typische Hollandse landschap kunnen beter benut worden. De regio is ook zeer goed bereikbaar voor de Randstedeling. Deze ligging kan ook beter benut worden. Stadsregio De Stadsregio is een unieke regio in Nederland. Door de aanwezigheid van twee op zichzelf zeer verschillende grote steden en de verbinding met de grote rivieren. De aanwezigheid van landgoederen, Gelders Arcadie en Lingezegen biedt kansen. Alle steden in deze regio hebben een sterke combinatie van cultuurhistorie, winkelaan- en cultuur aanbod. Daarnaast wordt er veel geïnvesteerd in grote en spraakmakende mediagenieke evenementen zoals Living Statues, Modebiënnale, Vierdaagse en Vierdaagsefeesten. Door de aanwezigheid van multinationals, universiteit en hogescholen is er sprake van veel congres- en zakelijk toerisme. De regio kent in het bijzonder kort (stedelijk) verblijf. Achterhoek De Achterhoek kenmerkt zich door kleinschaligheid, cultuurhistorie en diverse landgoederen. De Achterhoek is het bijzonder de regio die aantrekkingskracht uitoefent op de wandelaar en fietser. Recreatief, sportief en rustzoekend. Op dit punt ontwikkelt de regio op een goede manier evenementen zoals met de Achterhoekse Wandelvierdaagse die steeds meer bezoekers trekt. Grote kracht van de Achterhoek is de bestuurlijke samenhang, samenwerking tussen bedrijven en de trots van de regio op eigen kunnen en identiteit. Hierdoor wordt de regio ook als één merk door de consument ervaren en zijn de proposities van de regio helder. Dat is een krachtig marketingaspect. Voor de Nederlandse markt is de Achterhoek decentraal gelegen, maar de Achterhoek profiteert van deze ligging en van de aanwezigheid van de nabijgelegen Duitse markt. De Achterhoek ontwikkelt zich ook steeds meer als een culinair Luilekkerland waar zeker de Duitse markt goed op reageert. Daarbij sluit de Achterhoek goed aan op de trend naar gezond en streekgebonden eten. Met eigen producten waaronder ook eigen wijn en evenementen op dit gebied. Ook zijn heel wat grote evenementen niet meer weg te denken zoals de Zwarte Cross, Huntepop en de Cultuurzomer. Meer en beter De vier regio s kunnen nog sterker worden zowel in productaanbod als in promotie. De regio s hebben middelen aangevraagd in de regiocontracten voor versterking van de vrijetijdseconomie. Voor ondersteuning van samenwerkingsprojecten door bedrijven, aansluitend bij de regionale identiteit stellen wij middelen beschikbaar. Wij zullen de regio s betrekken bij de beoordeling van deze projecten. Samenwerking Door meer samenwerking kan de vrijetijdssector kansen benutten en het aanbod versterken. Gemeenten én bedrijfsleven én provincie moeten de krachten bundelen. De provincie wil collectieve ondernemersactiviteiten ondersteunen die al dan niet samen met het onderwijs, regionale bureaus voor toerisme of Vrijetijdshuis geïnitieerd worden. De samenwerking kan betrekking hebben op toeristische ondernemers, maar ook op meer integrale samenwerking met natuur, cultuur en sport. Wij willen dat doen door subsidie beschikbaar te stellen voor proceskosten voor verbetering van het (regionaal) organiserend vermogen. Een voorbeeld hiervan is een beeldverhaal. Ook denken wij dat samenwerking tussen onderwijs en de vrijetijdssector mogelijkheden biedt. Wij stellen ook subsidie beschikbaar voor projecten in samenwerking met het onderwijs. Het gaat daarbij om alle onderwijsniveaus: ROC, HBO en universiteit. Wij verwachten van de gemeenten een actieve houding, bevordering van samenwerkingsprocessen en cofinanciering. Ook zien we een actieve rol voor hen weggelegd bij de ondersteuning van de RBT s als de toeristische organisaties. Wij verwachten van de bedrijven samenwerking en ondernemerschap. Kies voor gezamenlijke thema s en activiteiten, creëer hieromheen nieuwe producten. We verwachten dat de bedrijven gezamenlijk investeren in professionaliteit van het bedrijf, het personeel en aankomend personeel. 17

19 7.4 Marketing en promotie We zetten de lijn voort zoals we hebben uitgezet in Groeten uit Gelderland. Marketing en promotie vergen gezamenlijkheid en lange adem. Er is structurele inzet op marketing en promotie nodig om Gelderland en de Gelderse regio s op de kaart te houden. Om de zware (buitenlandse) concurrentie het hoofd te kunnen bieden is bundeling van marketingkracht nodig. Individuele bedrijven en regio s kunnen zonder samenwerking niet op tegen de marketingkracht van internationale concerns Wij dragen daarom alleen bij aan promotie als dit wordt uitgevoerd in het kader van Gelderse Streken en minimaal gebeurt op regionale schaal. De vier Regionale Bureaus voor Toerisme (RBT s): Veluws Bureau voor Toerisme (VBT), Achterhoeks Bureau voor Toerisme (ABT), bureau voor Toerisme Stadsregio Arnhem Nijmegen (RBT KAN) en het bureau voor Toerisme Rivierenland zijn de uitvoeringspartners. Deze RBT s doen de regionale promotie. Het Vrijetijdshuis Gelderland is de uitvoeringspartner bij activiteiten die meer dan één regio betreffen. Wij stellen middelen beschikbaar aan het Vrijetijdshuis voor bovenregionale marketing en promotie en productontwikkeling. Het is noodzakelijk om continu te zoeken naar ontwikkeling van marketingproducten om in het brede vrijetijdsaanbod de interesse van de consument voor Gelderland vast te blijven houden. Sport, cultuur en natuur zijn nauw verbonden met vrijetijdseconomie. Sportactiviteiten, cultuur, cultuurhistorie en natuur oefenen een belangrijke aantrekkingskracht uit op de vrijetijdsconsument. Deze sectoren zijn mede onderdeel van het Gelderland product. Meer integrale marketing en promotie biedt grote kansen, bijvoorbeeld door het aanbieden van gecombineerde arrangementen. Hier ligt een taak bij de provincie zelf om ervoor te zorgen dat de provinciale beleidsvelden in hun communicatie en promotie nauw aansluiten bij hoe vanuit de vrijetijdseconomie Gelderland en haar vier regio s in de markt worden gezet. Wij onderzoeken allereerst of deze versterking tussen cultuur en vrijetijdseconomie een mogelijkheid is en wat hiervoor de beste werkwijze is. Dit doen we zowel intern (in de provinciale organisatie) en met de provinciale ondersteuningsinstellingen als met de betreffende sector. Ook voor sport worden de mogelijkheden bezien. Voor natuur en landschap speelt dit in mindere mate, maar daar waar er sprake is van promotieactiviteiten met toeristisch aspecten is het de insteek om deze aan te laten sluiten bij de toeristische promotie. Gemeentelijke inzet op samenwerking bij promotie Gemeenten hebben een belangrijke rol bij het bundelen van de marketing. Van gemeenten verwachten wij dat ze hun budgetten gezamenlijk inzetten op (boven)regionale marketing en niet op lokale marketing en promotie, Inzet op lokale promotie leidt tot versnippering van budgetten en gaat daarmee ten koste van de hard benodigde slagkracht. 7.5 Evenementenbeleid Provinciale Staten heeft het evenementenbeleid voor 2012 vastgesteld ( ). Kern van het evenementenbeleid is dat we meer opbrengst willen halen uit evenementen door allerlei activiteiten rondom de evenementen te stimuleren en te stimuleren dat ondernemers en omgeving meer profiteren van evenementen. (Economische spin-off). Voor een aantal sport- en cultuurevenementen laten we in de loop van 2012 en 2013 bij wijze van proef een aanpak uitwerken. Voor cultuur zijn dit de Internationale Muziekzomer Gelderland, het Literatuurfestival De wintertuin, de Manifestatie Fort Asperen en het Festival Amateurkunst gevaarlijk goed. Voor sport zijn dit: het Nationaal kampioenschap Indoor senioren atletiek, het Nationaal kampioenschap baanwielrennen, de World Cup BMX Supercross en het EK handbal dames. Mede op basis van de ervaringen hiermee doen we een voorstel voor het evenementenbeleid voor de periode

20 Verdeling budget Wij gaan uit van een beschikbaar bedrag van ca. 2,5 miljoen per jaar voor de uitvoering van het actieplan. Indicatief is de verdeling van de middelen over de verschillende activiteiten als volgt: 1 Subsidie voor bedrijfsleven voor het verbeteren van kwaliteit en meer opbrengst: euro per regio per jaar: dit is een subsidie voor regionale initiatieven van bedrijfsleven die aansluiten bij de specifieke problematiek/ontwikkelingen in die regio. De activiteiten zijn aanvullend op het regiocontract. De subsidies kunnen aangevraagd worden door het (toeristisch) bedrijfsleven. De initiatieven zijn gericht op kwaliteitsverbetering, innovatie, verhoging economisch rendement en samenwerking. Na een jaar zullen wij dit evalueren en besluiten over een vervolg. 2 Acquisitie: per jaar: met deze subsidie wordt bijgedragen aan haalbaarheidsonderzoeken, en het actief zichtbaar maken van de (ruimtelijke) mogelijkheden voor nieuwe bedrijvigheid in Gelderland.. De nieuwe bedrijvigheid draagt bij aan toeristische infrastructuur, past binnen de regionale identiteit, heeft bovenregionale uitstraling en zorgt voor meer werkgelegenheid. Voor ondersteuning van samenwerkingsprocessen in de regio op initiatief van regionale partijen ,- per jaar 3 Ro-consulent: ,- per jaar: voor het ondersteunen van ro-procedures wordt een consulent aangesteld. Taak van deze consulent is het breed ondersteunen van bedrijven en gemeenten bij ro-vraagstukken, Onderdeel kan zijn in opdracht van de betreffende gemeente aanpassen van het bestemmingsplan. Voorwaarden worden nog uitgewerkt. In 2012 wordt de consulent specifiek ingezet op de Veluwe als onderdeel van de uitvoering van het beeldverhaal en volledig betaald door de provincie. Na 2012 zal de inzet geëvalueerd worden en afhankelijk van de resultaten zal de uitvoering na 2012 plaatsvinden. 4 Subsidie voor wandelen, fietsen en varen, per jaar: de initiatieven zijn gericht op kwaliteitsverbetering, verhoging van de beleving van routes en aanhaken van het toeristisch bedrijfsleven. Uitgesloten zijn bebording en aanleg van nieuwe routes uit tenzij er sprake is van aantoonbare lacunes in een gebied. Uitwerking gebeurt in overleg met stakeholders zoals regio s/gemeenten, recreatieschappen, RBT s en stichting Landschapsbeheer Gelderland, Natuurmonumenten, Hoge Veluwe, BOVAG, ANWB, nationaal fiets- en wandelplatform en toeristisch platform Gelderland. Financiering vindt plaats op subsidiebasis. 5 Voor marketing en promotie: per jaar: dit subsidiebedrag is exclusief het geld dat beschikbaar is gesteld voor het Vrijetijdshuis ( ,- per jaar) voor productontwikkeling/innovatie en bovenregionale coördinatie. Voorwaarde is dat de activiteiten onderdeel zijn van Gelderse en minimaal regionale schaal hebben. Het gaat hierbij om promotie en marketing in de brede zin. Daaronder valt ook gezamenlijke productontwikkeling. 6 Natuurplannen Natura 2000: ,-: dit bedrag is bedoeld voor ondersteuning in de kosten van natuurplannen die door ondernemers moeten worden opgesteld in het kader van Natura 2000-regelgeving. De voorwaarden en werkwijze moeten nog worden uitgewerkt. Een staatssteun toets is onderdeel van deze uitwerking. 7 Het bevorderen van kennisontwikkeling middels onderwijs: per jaar: de subsidie is bedoeld voor ondersteuning bedrijven en gemeenten door stages of andere werkvormen. Het geld is beschikbaar voor alle onderwijsinstellingen en bevordert de samenhang van toeristisch onderwijs met aanpalende onderwijsrichtingen 8 Het organiseren van drie conferenties: ,- per jaar: thema van de conferenties is sociaal economisch rendement van vrijetijdseconomie, gericht op vernieuwing en innovatie. 9 Evenementen: per jaar: voor uitvoering van dit onderdeel wordt na 2012 is een apart Actieplan ontwikkeld. 10 Voor kennisvouchers voor ondernemers: ,- per jaar: hierbij gaat het om een bedrag van per bedrijf, op basis van 50% subsidie met een maximum van 100 bedrijven van 2013 tot en met Voor kennis en onderzoek: ,- per jaar. 19