Eerst vatten wij nog kort de koers Beleef het in Gelderland op hoofdlijnen voor u samen en lichten we kort de bredere, actuele context toe.

Transcriptie

1 Van : team Toerisme en Recreatie provincie Gelderland Aan : betrokkenen bij Toerisme en Recreatie in Gelderland Datum : 13 juni 2018 Onderwerp : Update koers Beleef het in Gelderland, Toerisme en Recreatie Beste allen, U bent betrokken bij of actief in de sector Toerisme en Recreatie in Gelderland. De komende jaren zullen bezoekersaantallen naar verwachting verder groeien. U werkt met anderen samen om een impuls te geven aan de kwaliteiten in Gelderland, in uw streek, ten gunste van bezoekers uit Gelderland, Nederland en o.m. Duitsland, België en Engeland. De aanleiding voor deze brief is de wens om op korte termijn een agenda met uitvoeringsactiviteiten op te stellen. In deze brief treft u een overzicht van stappen in de tijd om deze te maken. De agenda is het vervolg op de provinciale koersnotitie voor Toerisme en Recreatie, Beleef het in Gelderland. Mede dankzij uw inbreng is deze koers tot stand gekomen en is deze goed door Provinciale Staten ontvangen. De koers bevat drie sporen waarover u in deze notitie (in de bijlage) meer leest. Eerst vatten wij nog kort de koers Beleef het in Gelderland op hoofdlijnen voor u samen en lichten we kort de bredere, actuele context toe. Beleef het in Gelderland : koers met drie sporen Gelderland is de meest populaire provincie om vakantie te vieren voor Nederlanders. Deze positie wil de provincie verstevigen op drie belangrijke kwalitatieve punten: aanbod verbeteren; aanbod bekend maken; thematische verhaallijnen. Waar wij op dit moment per spoor aan denken is het volgende. Aanbod verbeteren Per streek duiden welke toeristische voorzieningen en routes verbeterd moeten worden de komende jaren. Het gaat om fiets-, wandel-, mountainbike-,ruiter- en vaarroutes, met het oog op een gezamenlijke meerjarig aanpak per streek voor het geheel van deze routes. Ervaring delen met de kwaliteitsteams in het kader van de aanpak van de Vitale Vakantieparken Veluwe. Inzet van een RO-consulent en beleefmakelaar. Vergroten van de duurzaamheid van de sector. Aanbod bekend maken Een database voor slimme marketing gaat medio 2018 live. Het gaat om een dynamische portal Leisure Leefstijlsegmentatie. Zo kan een ondernemer zien welk profiel/levensstijl zijn bezoekers hebben, hoe zijn verzorgingsgebied eruit ziet en wat mooie gebieden zijn in Nederland om te adverteren. De campagne Gelderse Streken evalueren. Duiden hoe ondernemers en (overheids)organisaties willen omgaan met de kansen en uitdagingen die marketing intelligentie biedt. 1

2 Thematische verhaallijnen Het NBTC heeft onder de noemer HollandCity landelijke verhaallijnen ontwikkeld. Deze lijnen vragen om regionale uitwerking, productontwikkeling en arrangementen. Voor de landelijke verhaallijnen Castles & Countryhouses en Hanzesteden zijn marketing en productontwikkeling in voorbereiding. Belangrijk thema in is herinneringstoerisme i.v.m. 75 jaar vrijheid. In 2019 is het 75 jaar geleden dat de operatie market garden haar beslag kreeg en 2020 is het 75 jaar einde oorlog. Voor deze kroonjaren zijn voorbereidingen vergevorderd; ook nationaal gezien. De vraag voor na 2020 is: welke aanvullende thematische verhaallijnen zijn aanvullend, onderscheidend en haalbaar qua uitvoering en (duurzame) productontwikkeling? Actuele en bredere context Toerisme en Recreatie gaat over meer dan de vrijetijdssector. Denk aan projecten op het gebied van cultuur, erfgoed, onderwijs, natuur, sport, vervoer en mobiliteit. De ambities voor Toerisme en Recreatie komen, kortom, via meer sporen dichterbij. Dit gebeurt in het licht van bredere maatschappelijke discussies over duurzaam toerisme, de groei van toerisme en spreiding in Nederland. Over dit laatste vindt op 10 oktober een nationale Toerisme Top plaats in Deventer. Naar een agenda Toerisme en Recreatie Om te komen tot een agenda zien wij drie stappen: 1. Verkenning & inventarisatie (juni, juli) 2. Concept agenda (augustus) 3. Commitment op agenda (3 oktober) Verkenning & inventarisatie (juni en juli) In de maanden juni en juli is er ruimte om in een beeld te brengen welke zaken onder de drie sporen in 2018 en 2019 in uitvoering kunnen. De provincie ziet diverse partijen hiertoe initiatieven nemen en nodigt partijen van harte uit om hierover met elkaar uit te wisselen. 2

3 Concept agenda (augustus) In augustus organiseert de provincie een oploop om met elkaar te delen wat er voor de periode onder de drie sporen voor activiteiten uitvoerbaar zijn. Wat is het beeld van de gezamenlijke agenda voor en welke doorkijk geeft dat voor na deze periode? De agenda die wij voor ogen hebben bestaat uit drie sporen met zaken die deels streeksgewijs en deels streek-overkoepelend spelen. Zo ontstaat gezamenlijk zicht op het totaal. Commitment op agenda (3 oktober) Op 3 oktober organiseren we een moment met gedeputeerden Bea Schouten en Peter Drenth om commitment van diverse partijen te vragen op de conceptagenda die op dat moment voorligt. De datum hiervoor is woensdag 3 oktober vanaf circa 14u. Nadere informatie en locatie volgen nog. Vervolg en inzet provincie De opbrengst zal leiden tot een Statenbrief in oktober van Gedeputeerde Staten van Gelderland om met Provinciale Staten te bespreken. In de statenbrief worden keuzes voorgelegd voor de inzet van de provincie op de agenda. Wij zetten onze middelen in daar waar we de meeste meerwaarde voor het provinciaal belang zien. De provincie ziet voor zichzelf een rol bij de drie sporen waar het gaat om zaken van regionaal niveau en bovenregionaal niveau. Duurzaam toerisme en duurzaamheid van investeringen zijn een voorwaarde voor de provinciale inzet. Voor de uitvoering van de agenda heeft de provincie, onder voorbehoud van besluitvorming door Provinciale Staten in juli 2018, zo n 3,5 miljoen beschikbaar. Dit is naast de bestaande inzet van ruim 9,5 miljoen die inmiddels al is belegd voor de periode Netwerk groeit nog We zien het netwerk rond Toerisme en Recreatie groeien. Partijen zijn in verschillende mate van intensiteit betrokken en verbonden. Wij verwachten de komende periode met regelmaat over de voortgang van het proces en de inhoud te informeren en om hieraan met u vorm en inhoud te geven. Mocht u hier geen belangstelling (meer) voor hebben, meldt het graag. Dan houden wij daar rekening mee. Vriendelijke groeten, Team Toerisme en Recreatie Gelderland 3

4 BIJLAGE Koersnotitie Beleef het in Gelderland Wilt u deze digitaal lezen? Klik dan hier door: Beleef het in Gelderland. 4

5 Beleef het in Gelderland erisme en Recreatie and stelt de toeristische en recreatieve kwaliteiten aal. Dit is goed voor de economie en voorzieningen. diversen partijen en de provincie dit samen in een r de Gelderse streken waarin aandacht is voor en, productontwikkeling, marketing intelligentie, ve routes. 1

6 1. Aanleiding De toeristische wereld is enorm in beweging. Er zijn volop kansen in onze mooie provincie. Gelderland zo goed mogelijk beleven is goed voor de economie en voorzieningen. Onze provincie heeft veel te bieden op het gebied van natuur, cultuur, sport en meer. De mogelijkheden om te recreëren en sporten zijn eindeloos. Onze Hanzesteden en kastelen bieden een prachtig historisch decor. De erfenissen uit de Romeinse tijd en de Liberation Route bieden een unieke inkijk in de geschiedenis. Geen wonder dat het toerisme naar Gelderland jaar na jaar groeit. De Veluwe was in 2017 zelfs de populairste binnenlandse vakantiebestemming. De circa 3 miljoen binnenlandse vakanties en buitenlandse toeristen en zakelijke bezoekers vormen een economische pijler van betekenis. Toerisme en recreatie zorgen voor 6,4% van de Gelderse werkgelegenheid, en die werkgelegenheid groeit bovengemiddeld. De vrijetijdssector is aantrekkelijk voor vooral MBO-opgeleiden. Gelderlanders profiteren ook op een andere manier van de sterke toeristisch-recreatieve sector. De uitgaven van de bezoekers zorgen ervoor dat sommige voorzieningen, zoals een supermarkt, blijven bestaan. Ze maken extra investeringen haalbaar die onze provincie aantrekkelijker maken om in te wonen en werken, met meer mogelijkheden voor sport en ontspanning. En ze dragen bij aan behoud van natuur en cultuurhistorische waarden. Dat is goed nieuws. Maar niets doen is geen optie. De concurrentie is groot. Er zijn kansen om ons aanbod beter onderling te verbinden en zichtbaar te maken. Kansen om in te spelen op de veranderende behoeften van bezoekers, die zich bijvoorbeeld toenemend via sociale media voorbereiden op hun bezoek. Kansen om in te spelen op de wens tot spreiding van het toenemend aantal buitenlandse bezoekers aan Nederland. Kansen voor een verdere groei die in balans is met andere waarden die we belangrijk vinden: de kwaliteiten van onze natuur, het cultuuraanbod; liever hogere uitgaven per bezoeker dan maximale bezoekersaantallen. De vele mooie plekken en Gelderse verhalen brengen we de komende jaren op nieuwe manieren voor het voetlicht. 2

7 2. Gezamenlijke aanpak De toeristisch-recreatieve kansen van Gelderland vragen om een gezamenlijke aanpak van Gelderse overheden, ondernemers en organisaties. De provincie neemt hiervoor in 2018 het initiatief. Beleef het in Gelderland richt zich op het vergroten van de kwaliteit en kansen voor toeristen en Gelderlanders. Uit deze kwalitatieve koers vloeien drie sporen. De sporen vullen elkaar aan, zorgen voor evenwicht tussen vraag en aanbod in de sector. De drie sporen behorend bij de kwalitatieve aanpak zijn als volgt. a. Bekendheid van het Gelders aanbod vergroten. b. Het aanbod verbeteren door in te spelen op de veranderende vraag. Denk aan verblijfsmogelijkheden en routes, aan kwaliteitsverbetering en innovatie, aan het aanbod in cultuur, erfgoed, sport, natuur, landschap, water en diverse festivals. c. Samenwerken aan nader te bepalen nationale en Gelderse thematische verhaallijnen, met productontwikkeling en arrangementen. De provincie neemt het initiatief om in 2018 in verschillende streken een gezamenlijke meerjarenagenda uit te werken voor de periode De hoofdvragen om tot deze agenda te komen zijn: - wat is er aanvullend nodig ten opzichte wat al loopt? - welke ondernemers, organisaties, overheden gaan hier wat aan bijdragen, doen? - waar kan de provincie aan bijdragen? 3

8 a. Bekendheid vergroten Nog voordat de reis begint, maakt de bezoeker thuis keuzes. Daar begint de beleving. Marketing en promotie maken dat mensen weten wat Gelderland qua kwaliteiten en verhalen te bieden heeft. We richten ons op zowel de Gelderse, binnenlandse en buitenlandse bezoekers. De campagne Gelderse streken gaan we evalueren en we kiezen voor vernieuwing rond thematische verhaallijnen en Gelderse kwaliteiten zoals natuur, cultuur, sport. We werken uit hoe de promotie bezoekers kan prikkelen en interesseren voor Gelderse verhalen en streken. Bevrijding, kastelen, Romeinen, Hanze en Koninklijk en ook natuur, cultuur en sport zijn elementen waarmee Gelderland zich van andere provincies kan onderscheiden. Weten wie je bezoekers zijn en wat hen naar een plek trekt, is essentieel om te anticiperen op wat gasten wensen. Marketing intelligentie helpt hierbij. We gaan voor ondernemers, organisaties en overheden faciliteren dat er een dashboard komt met actuele cijfers en trends, op aantrekkelijke en overzichtelijke wijze te zien. Veel grote ondernemers weten big data en informatietechnologie goed te benutten voor promotie en om snel in te spelen op de vraag van bezoekers. We stimuleren kennisuitwisseling tussen kleine en grote ondernemers. De toeristische markt is groot. Er komen naar verwachting meer bezoekers naar Nederland en ook naar Gelderland. Gelderlanders, kleine en grote ondernemers en organisaties plukken hiervan de vruchten. We bouwen aan samenwerking en leggen actief contacten met 4

9 b. Aanbod verbeteren Om interessant voor bezoekers te blijven, is het nodig om het Gelderse aanbod te verbeteren en in te spelen op veranderende behoeften van bezoekers. We doen al veel in Gelderland. Denk aan de vele ambities en activiteiten op het gebied van water, natuur en landschap, cultuur en erfgoed, sport, mobiliteit, Beleef de Waal, Beleef de IJssel, de Veluwe Agenda en aanpak rond Vitale Vakantieparken. Ondernemers en overheden moeten blijven vernieuwen en verbeteren om bezoekers blijvend te trekken. Als het om een aantrekkelijk aanbod gaat, zijn onder meer recreatieve routes van bijzonder belang. Grenzeloos bewegen door Gelderland Bezoekers waarderen de mogelijkheid om grenzeloos te fietsen, mountainbiken, wandelen en paard te rijden. Gemeenten, terreinbeheerders en andere organisaties hebben de afgelopen jaren routes aangelegd met knooppunten. Met (regionale) routebureaus investeren we in een dekkend netwerk van regionale routes. Op het gebied van mountainbike- en ruiterpaden is een grote slag te maken. Mountainbike en wandelroutes geleiden mensen om de meest kwetsbare natuurdelen heen. Kwaliteit en innovatie De veranderende behoeften van bezoekers vragen van ondernemers en overheden om te blijven vernieuwen en verbeteren. Hierin is meer beweging nodig. Innovaties en kwaliteitsverbeteringen maken het aanbod voor toeristen en recreanten aantrekkelijk. In sommige gebieden gelden beperkende regels, bijvoorbeeld met oog op de natuur. De provincie stelt aan ondernemers en organisaties met waardevolle initiatieven adviseurs beschikbaar die helpen bij het doorlopen van procedures. Ook kwaliteitsteams, die ondernemers adviseren over hun aanbod, en het uitwisselen van kennis helpen innovatie en kwaliteitsverbetering op gang. Op de Veluwe realiseren elf gemeenten de komende jaren een divers en kwalitatief goed aanbod aan vakantieparken. Best practices, zoals toekomstige ervaringen met de aanpak van Vitale Vakantieparken, delen we de komende jaren breed met de inzet kwaliteitsteams. Verder wil de provincie inspireren door het organiseren van ontmoetingen, netwerkbijeenkomsten en gezamenlijke reizen waarin we kennis en ervaringen uitwisselen. 5

10 c. Samenwerken aan thematische verhaallijnen We zien kansen om bezoekers te verleiden naar meer en andere delen van Gelderland te komen, door kansrijke thema s beter op de kaart te zetten. Denk aan 75 jaar bevrijding in Daarvoor is het nodig dat ondernemers, organisaties en overheden hun krachten bundelen. Met thematische verhaallijnen maken we de toeristische kwaliteiten van Gelderland beter zichtbaar en zorgen we voor nieuwe impulsen. Dit leidt onder meer tot nieuwe producten en arrangementen. Een voorbeeld hiervan is het thema 75 jaar bevrijding na de Tweede Wereldoorlog in 2019 en In de aanloop naar deze kroonjaren zien we veel beweging en initiatieven (zie ter illustratie het kader). Een ander voorbeeld is het thema Kastelen en Landgoederen met de campagne Macht en Pracht in de Gelderse Streken in 2018 en daarna. Aan de hand van een verhaallijn komen bezoekers op plekken waar ze anders niet snel zelf aan zouden denken. Ze verblijven hierbij soms meerdere dagen in Gelderland. Samen met andere overheden, organisaties en ondernemers stellen we de komende jaren de verhaallijnen vast die we gezamenlijk gaan uitwerken. We intensiveren onze samenwerking met partijen rond andere thema s die zich eveneens richten op bezoekers en recreanten. Kansrijke verhaallijnen in Gelderland zijn bevrijding, kastelen, Romeinen, Hanze en Koninklijk en ook natuur, cultuur en sport. Dit zijn de elementen waarmee Gelderland zich van andere provincies kan onderscheiden. 75 jaar bevrijding na de Tweede Wereldoorlog Toerisme rond de geschiedenis en herdenking van de Tweede Wereldoorlog biedt belangrijke economische, toeristische, educatieve en cultuurhistorische mogelijkheden. In 2019 is het 75 jaar geleden dat de operatie market garden werd uitgevoerd en in 2020 is het 75 jaar geleden dat de oorlog werd beëindigd. Aan beide jaren wordt extra aandacht besteed. De provincie heeft het initiatief genomen tot het project 75 jaar Bevrijding, Vrijheid en Vrede om deze uitdaging samen op te pakken. Veel partijen creëren gezamenlijk meer samenhang tussen de bezienswaardigheden. Hiermee verbetert de kwaliteit van het aanbod en is dit voor een breder publiek toegankelijk en aantrekkelijk. 6

11 Cijfers en trends Welk type vakantiegangers komt naar Gelderland? Vaker korter op vakantie? Hoe pakt dat uit voor werkgelegenheid en bestedingen in Gelderland? Hieronder enkele cijfers en trends. Welk type vakantiegangers naar Gelderland Gebaseerd op het segmentatiemodel Recreanten Atlas van SmartAgent en Recron wordt Gelderland het meest bezocht door vakantiegangers met het profiel Uitbundig Geel en Gezellig Lime (gemiddelde periode ). Deze laatste groep zoekt relatief veel rust en ontspanning met het gezin en is in Gelderland oververtegenwoordigd. Het segment Uitbundig Geel vakantiegangers die van sportieve en actieve vakanties houden en tevens gesteld zijn op luxe en gemak- treffen we in Gelderland relatief minder vaak aan vergeleken met de rest van Nederland. Verwachtingen 2018 Nederlanders zijn nog niet vakantie moe. Voor 2018 verwacht NBTC-NIPO Research voor de Nederlandse vakantiemarkt (binnenlands en uitgaand) -mede als gevolg van de groei van de economie met ruim 3% - een toename van de vakantie-intentie. Dit resulteert in een lichte stijging van het aantal binnenlandse vakanties (+1%) en een stijging van het aantal buitenlandse vakanties met 3%, Gemiddeld neemt het aantal vakanties van Nederlanders met 2% toe. Het aantal buitenlandse toeristen in Nederland is vorig jaar met 11 procent gestegen. Dat blijkt uit cijfers van NBTC Holland Marketing. De meeste toeristen komen uit Duitsland en België en het Verenigd Koninkrijk. De verwachting is dat de stijgende lijn doorzet. In 2018 zal Nederland naar verwachting 18,5 miljoen internationale bezoekers ontvangen t.o.v. 17,6 bezoekers in 2017 (+5%). Op basis van prognoses van de Wereld Toerisme Organisatie van de VN, zou Nederland in 2030 nog eens 7 miljoen extra internationale bezoekers kunnen verwachten. Gezien de groei is het van belang om het aantal bezoekers te spreiden in de tijd en ruimte. Vanuit NBTC en partners zijn hiertoe met de HollandCity-strategie de eerste stappen gezet aldus het NBTC. Demografische trends Nederland vergrijst. Dit is ook op Gelderland van toepassing. In de periode is het percentage inwoners van 65 jaar en ouder in Gelderland toegenomen van 14% naar 18%. Binnen tien jaar zal naar verwachting bijna een kwart van de inwoners 65 jaar en ouder zijn; dit aandeel neemt verder toe naar 28% in Het is vooral de groep van 75 jaar en ouder die (in absolute aantallen) meer dan verdubbelt in de periode 2015 tot Senioren (55+érs) zijn een interessante doelgroep voor de Nederlandse vakantiemarkt. Het aantal vakanties van senioren is landelijk de afgelopen tien jaar gestegen van 9,6 miljoen in 2006 tot 11,4 miljoen in 2016, een groei van 19%. Bijna een derde van alle vakanties onder Nederlanders wordt ondernomen door senioren. Dit concludeert het NBTC o.b.v. het Continu Vakantie Onderzoek en aanvullend uitgevoerd onderzoek naar het vakantiegedrag onder senioren. NBTC-NIPO Research verwacht dat het aantal vakanties van senioren tot en met 2030 groeit met 26%. 7

12 Tabel 1 Top 10 binnenlandse toeristengebieden CBS, totaal binnenlandse vakanties, absoluut en in %, 2016 en 2017 Tabel 2 Kerncijfers binnenlandse vakanties Gelderland en Nederland 2016 en 2017 Tabel 3 Top 10 binnenlandse toeristengebieden CBS, toeristische binnenlandse vakanties, absoluut en in %, 2016 en 2017 Tabel 4 Buitenlandse gasten en overnachtingen in logiesaccommodaties in Gelderland en Nederland, eerste drie kwartalen 2017 t.o.v. eerste drie kwartalen 2016 Figuur 1 Herkomst buitenlandse gasten in Gelderland in de eerste drie kwartalen van 2016 en 2017 Toename binnenlandse vakanties in Gelderland Er is een toename van het aantal binnenlandse vakanties in Gelderland in Deze toename is mogelijk toe te schrijven aan een groei van het aantal korte vakanties. Het aantal korte vakanties is namelijk landelijk toegenomen terwijl het aantal lange vakanties is gedaald. De Veluwe en Veluwerand was afgelopen jaar het meest in trek bij de Nederlandse vakantiegangers. Daarmee is de Gelderse regio voor het eerst populairder dan de Noodzeebadplaatsen die vele jaren de ranglijst aanvoerde van populaire vakantieregio s. In 2017 hielden Nederlanders ruim 1,8 miljoen vakanties op de Veluwe en Veluwerand. Dat is een groei van 2,4% ten opzichte van een jaar eerder. De regio haalde vorig jaar de Noordzeebadplaatsen en de Groningse, Friese en Drentse zandgronden in en staat nu nipt bovenaan. Meerdaagse binnenlandse zakenreizen in Gelderland In 2016 werden meerdaagse binnenlandse zakenreizen gemaakt in Gelderland. Hiermee neemt Gelderland de vierde plek in van alle provincies. Noord-Holland staat met zakenreizen bovenaan. Ruim de helft van de zakenreizen vindt op de Veluwe plaats. Ten opzichte van 2013 ( zakenreizen) is het aantal zakenreizen in Gelderland opnieuw toegenomen. Veel bedrijven hebben in 2013 nog flink bezuinigd op het aantal zakenreizen mede ingegeven door de economische crisis (in 2011 vonden er nog meerdaagse binnenlandse zakenreizen plaats in Gelderland). Het marktaandeel van Gelderland bedraagt momenteel 12,7%. Bijna zes op de tien meerdaagse binnenlandse zakenreizen in Gelderland in 2016 kende 1 overnachting. Tijdens de zakenreizen in Gelderland vonden er overnachtingen plaats. De gemiddelde verblijfsduur was 1,8 nachten tegen 1,4 nachten in Gelderland komt van alle provincies als op één na meest aantrekkelijke provincie naar voren als zakelijke reisbestemming als we kijken naar de dimensies zeer aantrekkelijk en aantrekkelijk tezamen. 8

13 Inkomend buitenlands bezoek In 2016 bezochten ongeveer buitenlanders Gelderland voor een verblijfsbezoek. In totaal brachten deze buitenlandse bezoekers nachten door in Gelderland. Het grootste deel van de gasten die Gelderland bezoeken komt uit de ons omringende landen: 35% uit Duitsland, 25% uit België en 9% uit het Verenigd Koninkrijk. Gelderland neemt 3,4% respectievelijk 3,6% van de buitenlandse verblijfsgasten en overnachtingen in Nederland in de eerste 3 kwartalen van 2017 voor haar rekening. Fors meer buitenlanders weten Gelderland te vinden. Dat blijkt uit nieuwe cijfers van het CBS over de eerste 9 maanden van 2017 (zie ok bijlage 2). Het aantal overnachtingen door buitenlandse toeristen en zakelijke bezoekers in Gelderland steeg in die periode wel met 27% naar 1,3 miljoen. Landelijk bedroeg die stijging 11%. Vrijetijdsactiviteiten in Gelderland Vrijetijdsactiviteiten van Nederlanders In 2015 werden in Gelderland ca. 170 miljoen vrijetijdsactiviteiten van Nederlanders van minimaal 2 uur of langer uitgevoerd (waarvan ca. 78% door eigen inwoners). Hiermee neemt Gelderland de 4e plek in op de ranglijst van provincies. Van de niet inwoners komen de meeste dagbezoekers uit de provincies Utrecht (4%), Overijssel en Noord-Brabant met ieder 3% en Noord- en Zuid-Holland met ieder 2%. De vrijetijdsactiviteiten die het meest worden ondernomen zijn buitenrecreatie (33%), uitgaan (23%), winkelen voor plezier (11%) en bezoek van attracties (10%). In verhouding met het landelijk gemiddelde wordt er in Gelderland vooral veel gefietst. Wandelen voor plezier maakt, zowel in Gelderland als in Nederland een gelijk aandeel van alle activiteiten uit. Gelderland is een populaire fiets- en wandelprovincie. Gelderland kent een gevarieerd aanbod van attractieparken, dierentuinen, musea en evenementen. Vrijetijdsactiviteiten van buitenlanders (inkomend dagbezoek vanuit Nordrhein-Westfalen en Nedersaksen) In de periode juni 2015 t/m mei 2016 zijn er 4 miljoen dagtochten ondernomen in Gelderland vanuit Nordrhein-Westfalen en Nedersaksen. Bijna de helft van de dagtochten (49%) vond plaats in de regio Arnhem/Nijmegen. Daarnaast heeft bijna één op de drie (31%) de Achterhoek bezocht. Populairste activiteiten zijn het winkelen in een (binnen-)stad, het uit eten gaan in een restaurant, het bezoeken van een stad en bezoek aan een attractiepark, dierentuin, zwemparadijs. Arnhem, Winterswijk en Nijmegen blijken de belangrijkste bestemmingen voor stedenbezoek te zijn. Bezoek aan een attractiepark of dierentuin is een activiteit die vaker dan gemiddeld is ondernomen in Gelderland. Van de attracties blijkt Burgers Zoo de meest bezochte attractie te zijn met een kwart van de dagtochten. Daarnaast wordt in 15% van de gevallen het Nationaal Park De Hoge Veluwe bezocht. Economische betekenis vrijetijdseconomie in Gelderland De economische betekenis van de vrijetijdssector kan worden weergegeven op basis van de bestedingen en de werkgelegenheid. 9

14 Bestedingen Nederlanders gaven in miljoen uit tijdens vakanties in Gelderland. Ruim 10% ( 52,5 miljoen) hiervan komt voor rekening van de vakantieganger die verblijft op een vaste standplaats. De gemiddelde uitgaven per toeristische vakantie zijn het afgelopen jaar gestegen, terwijl de gemiddelde uitgaven in Nederland gelijk bleven. Een binnenlandse toeristische vakantieganger gaf in 2017 tijdens een vakantie in Gelderland gemiddeld per persoon 187 uit. Dat is nog wel iets lager dan het Nederlandse gemiddelde van 190. Tijdens dagtochten of vrijetijdsactiviteiten wordt er jaarlijks in Gelderland bijna 3,2 miljard euro besteed, waarvan 2,3 miljard directe bestedingen (het overige deel betreft vaste- en vervoerskosten). De gemiddelde directe bestedingen per vrijetijdsactiviteit zijn in Gelderland in 2015 licht teruggelopen van 13,80 in naar 13,62 in Het aantal vrijetijdsactiviteiten dat in Gelderland is ondernomen is gestegen. Per saldo zijn de totale directe bestedingen licht toegenomen t.o.v. het vorige onderzoek uit In de directe bestedingen zijn de vervoerskosten en vaste kosten van abonnementen niet meegenomen. Het Continu Vrije Tijds Onderzoek (CVTO) wordt in 2018 weer herhaald. De economische waarde van de dagtochten ondernomen vanuit Nordrhein-Westfalen en Nedersaksen komt uit op 308 miljoen. In totaal heeft men hierbij gemiddeld 77 euro uitgegeven per persoon per dagtocht. In Gelderland wordt er gemiddeld per zakenreis 380 uitgegeven. De bestedingen van zakenreizigers liggen in Gelderland ca. 10 lager dan de gemiddelde besteding in Nederland. De binnenlandse zakelijke markt vertegenwoordigt in Gelderland een waarde van 189 miljoen euro in het onderzoek jaar De Veluwe ( 96 miljoen) en de regio Arnhem/Nijmegen ( 55 miljoen) nemen hiervan het grootste deel voor haar rekening. Werkgelegenheid Toerisme en recreatie leveren een substantiële bijdrage aan de werkgelegenheid Ongeveer één op de zestien arbeidsplaatsen hangt in Gelderland in 2017 samen met recreatie en toerisme. Ruim banen van de totale werkgelegenheid zijn gelieerd aan toerisme en recreatie (6,4% van de totale werkgelegenheid). De sector heeft zich de afgelopen tien jaar, met uitzondering van 2013, gunstiger ontwikkeld ten opzichte van de totale Gelderse werkgelegenheid. De ontwikkeling is relatief beter geweest, de gemiddelde jaarlijkse groei van de toeristisch-recreatieve werkgelegenheid bedraagt in de periode %, terwijl de totale werkgelegenheid amper toenam. De regio s Veluwe en Arnhem/Nijmegen nemen respectievelijk 36% en 37% van de banen in de vrijetijdsector voor haar rekening. De Achterhoek heeft een aandeel van ruim 17% en het Rivierenland een kleine 10%. Van het totaal aantal banen in de vrijetijdseconomie van Nederland is 11% te vinden in Gelderland. 10