Van school naar werk.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Van school naar werk."

Transcriptie

1 Van school naar werk. Samen werken aan een veilige en gezonde loopbaan Visies en ideeën voor een preventiecultuur bij jongeren

2

3 Inhoud Inleiding... 4 Assuralia en de jongeren... 5 Deel I : Jongeren en welzijn op het werk Jongeren en arbeidsomstandigheden Veiligheid op het werk: Wat weten de jongeren, wat denken de bedrijven? Deel II : Jongeren, onderwijs en preventie Waarom Veiligheid en gezondheid integreren in het schooltraject? Inleiding Jongeren: een publiek dat zich weinig aangesproken voelt Veiligheid en gezondheid integreren in het leerplan De integratie formaliseren Informatie alleen volstaat niet Geïntegreerde competenties Succesfactoren Een taak voor iedereen Visie van de actoren De noodzaak van synergie De noodzaak van een coherent en geloofwaardig discours De noodzaak dat iedereen zijn rol speelt De noodzaak om de actoren van de onderwijswereld op te leiden en bewust te maken De noodzaak om middelen vrij te maken en de actoren bij een gezamenlijk project te betrekken De noodzaak om de actie niet te beperken tot het beroeps- en technisch onderwijs Deel III : Verslag van de conferentie Toespraken van de vertegenwoordigers van de ministers van Onderwijs Veilig gedrag aanleren en bevorderen op de schoolbanken en daarna De integratie van preventie en welzijn in het onderwijsprogramma Verslag van de rondetafelgesprekken Rondetafelgesprek Van school naar werk. Samen werken aan een veilige en gezonde loopbaan (Nederlandstalige deelnemers) Rondetafelgesprek «Van school naar werk. Samen werken aan een veilige en gezonde loopbaan» (Franstalige deelnemers) Workshops: Veiligheidsattitudes bij de jongeren: begrijpen om beter te handelen Evaluatie van het risicobewustzijn van jongeren Will s Kracht Samenvatting van de aanbevelingen Besluit Bibliografie... 54

4 Inleiding De jongeren van vandaag zijn de werknemers en bedrijfsleiders van morgen. Hun gezondheid en de veiligheid zijn dus de uitdagingen voor de toekomst. De kinderjaren, jeugd en het leven als jonge volwassene zijn essentiële fasen voor het verwerven van een kapitaal van kennis en attitudes die de basis voor het beroepsleven zullen vormen. De school is een ideale plaats om een nieuwe generatie voor te bereiden die weet om te gaan met preventie en welzijn op het werk. Een betere opleiding in de preventie van risico s en de manieren om ze te beheersen, zal de jongeren beter voorbereiden op het beroepsleven. Ze zullen in alle veiligheid kunnen werken en in hun besluitvorming rekening kunnen houden met deze aspecten. Sinds 2006 maakt Prevent in opdracht van Assuralia alle actoren die de jongeren begeleiden en ook de jongeren zelf bewust van het belang van het leren beheersen van risico s. Het instituut heeft tal van initiatieven genomen: affichecampagnes voor werkstudenten, mediacampagnes, enquêtes bij jongeren en ondernemingen, conferenties, In 2009 legde het de nadruk op de noodzaak om veiligheid en gezondheid in de leerplannen te integreren. Het project heeft zowel leerkrachten benaderd als mensen die in de bedrijven jongeren begeleiden, enerzijds om de actoren te informeren en bewust te maken en om initiatieven voor meer aandacht voor veiligheid en gezondheid in het leerproces aan te moedigen, anderzijds om de samenwerking tussen de onderwijs- en werkwereld te versterken. De verwachte resultaten waren onder meer de organisatie van een conferentie in november 2009, de oprichting van een overleg- en reflectieplatform over deze thema s, en dit document, dat een samenvatting geeft van de visies, ideeën en conclusies die het project heeft verzameld. Het wil een inspiratiebron zijn voor toekomstige initiatieven.

5 Assuralia en de jongeren: gesprek met Jean-Claude Debussche, voorzitter van de Afdeling Arbeidsongevallen van Assuralia. Waarom vormen de jongeren, en in het bijzonder degenen die nog in opleiding zijn, een doelgroep voor de Arbeidsongevallenverzekeraars? Zij zijn eigenlijk niet de toekomstige klanten waaraan men direct zou denken De jongeren zijn toekomstige werknemers en hen zal de wet op de arbeidsongevallen beschermen eenmaal ze in het actieve leven zijn terechtgekomen. Via hun werkgevers zullen ze ook onze toekomstige verzekerden zijn. Als zij de eersten zijn die profiteren van de vermindering van het aantal arbeidsongevallen, is dat ook voor ons gunstig. Wanneer de arbeidsongevallenverzekeraars zich voor jongeren, en zelfs voor zeer jonge jongeren interesseren, is dit bovendien ook omdat preventie vooral een kwestie van cultuur is. Op dit punt is er in België nog veel werk aan de winkel als we de situatie vergelijken met wat er in andere landen gebeurt. In ons land wordt preventie verkeerd gepercipieerd. Het heeft vaak te maken met een angstgevoel. In tegenstelling tot andere landen, als Nederland of de Verenigde Staten, waar de preventiecultuur goed is verankerd, worden de reflexen die de preventie op het werk moeten verzekeren in België vooral verworven bij de werkgever. Dat is zeer spijtig. De scholen leren dan wel een aantal preventieve houdingen aan in verband met de veiligheid op de weg, seksueel overdraagbare ziekten en een aantal andere zaken, maar er worden weinig initiatieven ondernomen om gevaarlijke situaties op het werk te vermijden. Wat ons aanmoedigt, is dat we vaststellen dat de jongeren niet alleen zichzelf kunnen veranderen, maar ook de mentaliteit binnen het bedrijf kunnen doen evolueren. We zien dit bijvoorbeeld heel duidelijk wanneer er sprake is van milieubescherming. De campagne die al enkele jaren wordt gevoerd op verzoek en dankzij de steun van Assuralia is op zich atypisch, want het grote publiek lijkt zich op het eerste gezicht niet bijzonder te bekommeren om vragen in verband met de kwaliteit van het werk. Bovendien is de drijfveer achter een verandering doorgaans het gevoel dat deze dringend noodzakelijk is. In tegenstelling tot andere thema s blijkt dat de maatschappij van tegenwoordig arbeidsongevallen eerder als iets banaals beschouwt. Wat is daar precies van aan? Het klopt dat er geen dringendheid bestaat. Niettemin is elk ongeval toch altijd een zware tegenslag en het is moeilijk te aanvaarden dat een werkgever niet alleen goederen en diensten produceert, maar ook voor ongevallen zorgt. We moeten echter al lang met dit idee leven. Om de mensen wakker te schudden, is er een schokeffect nodig, dat wordt teweeggebracht door een catastrofe waarbij er een aantal doden vallen. Daarvan getuigt ook de

6 evolutie van de wetgeving inzake arbeidsongevallen. Het wetgevend kader werd altijd aangepast na zware ongevallen. De reglementering met betrekking tot de verhoogde risico s, waarbij financiële boetes worden gegeven aan ondernemingen met een bijzonder hoog ongevallenpercentage in hun sector, is daarvan het laatste voorbeeld. We mogen echter niet wanhopen. Als we de arbeidsongevallenstatistieken in België bekijken over een periode van dertig jaar, zien we dat ze gemiddeld met 1,5 percent per jaar zijn gedaald. Dat is een opzienbarende vooruitgang. Is het idee om een preventiecultuur in te voeren in een maatschappij waar het nemen van risico s op prijs wordt gesteld en vaak symbool staat voor «dynamisme» (vooral in professionele milieus), niet een beetje tegenstrijdig, vooral bij een jong publiek dat constant op zoek is naar avontuur en sensatie? Het is niet de bedoeling om het risico uit te schakelen, maar wel om het onder controle te houden. Wij moeten leven met risico s, maar mogen er het slachtoffer niet van worden. Het is terecht dat iemand wordt vergoed om risico s te nemen. Dat betekent echter niet dat niet alles in het werk moet worden gesteld om ervoor zorgen dat die risico s niet tot ongevallen leiden. Vaak worden het risico en de gevolgen ervan met elkaar verward. Het gaat er niet noodzakelijk om het risico uit te schakelen. Toen ik een tiener was, stonden er in mijn schoolagenda een aantal citaten met illustraties. Een daarvan herinner ik mij in het bijzonder. Het was een tekening waarop iemand was afgebeeld die een berg aan het beklimmen was en zijn commentaar was: zonder risico s kan men het leven niet aan. In zekere zin is het verschrikkelijk om dat tegen jongeren te zeggen, maar is het is wel waar. We zullen trouwens nieuwe risico s blijven nemen en onze grenzen blijven overschrijden omdat de samenleving op die manier evolueert. Dit betekent daarom echter niet dat we moeten aanvaarden dat de nieuwe risico s tot ongevallen leiden. Zelfs al werd er in de afgelopen jaren een aanzienlijke vooruitgang geboekt, toch lijkt het onderwijs duidelijk weinig open te staan voor een thema als veiligheid en gezondheid op het werk. Zou dit uiteindelijk niet zijn omdat de bedrijven die werkkrachten aanwerven niet heel veeleisend zijn op dit gebied? Men mag niet veralgemenen. Voor vele bedrijven is veiligheid een prioriteit. Sommige van die bedrijven zetten de veiligheid zelfs op de agenda van de vergaderingen van hun Raad van Bestuur, met andere woorden op het hoogste bestuursniveau van de onderneming. Niettemin wordt de veiligheid, net als heel wat andere balansposten, in de eerste plaats beschouwd als iets wat kosten met zich meebrengt. Daardoor wordt de veiligheid in talrijke bedrijven eerder als een noodzakelijk kwaad gezien dan als een succesfactor. Het is echter altijd een kwestie van een goed evenwicht. Indien er in het bedrijf alleen veiligheidsmensen zouden zijn, dan zou er geen business meer worden gedaan. De veiligheid moet een van de onderdelen van het systeem zijn, niets meer, maar ook niets minder. Ik hoop echter dat in de toekomst steeds meer bedrijven een grotere aandacht zullen schenken aan de veiligheid. We hebben hier eens te meer te maken met een cultureel

7 probleem. We stellen namelijk vast dat de Belgische ondernemingen die niet internationaal actief zijn er spijtig genoeg het moeilijkst kunnen worden van overtuigd of het minst gemakkelijk aanvaarden om meer aandacht te besteden aan de veiligheid. Voor Amerikaanse ondernemingen, eigenlijk voor Angelsaksische ondernemingen in het algemeen of voor bedrijven uit Noord-Europa is de veiligheid een topprioriteit. Dit is verankerd in hun cultuur. Indien de Belgische werkgevers een preventieopleiding hadden gekregen, dan zou de veiligheid op het werk voor de bedrijfsleiders nu vanzelfsprekend zijn geweest. Wij zullen het probleem van de preventie van professionele risico s in de komende jaren niet kunnen oplossen als we dit niet vanuit een culturele invalshoek aanpakken. De preventie, met andere woorden het beheren van risico s, zou niet langer mogen worden gezien als een bijkomende dwangmaatregel, maar als een voorwaarde om vooruitgang te kunnen boeken. Assuralia investeert in de jongeren; hoe zit het met de bedrijven, onder andere met de stageplaatsen die zij aanbieden, bijvoorbeeld? Een stageplaats aanbieden aan een jongere, betekent uiteraard dat het bedrijf hier veel energie moet insteken. Dit is nu minder aan de orde dan vroeger, want de bedrijven staan onder een zodanige druk om op korte termijn te presteren dat ze niet meer kunnen investeren in activiteiten die overduidelijk op de lange termijn gericht zijn. Opnieuw kunnen we hier echter niet veralgemenen. Sommige bedrijven zijn zeer grootmoedig. Op dit gebied zijn er een aantal zeer mooie projecten. De film-reportage Van school naar werk die Prevent naar aanleiding van onze campagne bij twee van die bedrijven heeft gemaakt, is daar een perfecte illustratie van. Het gaat om twee bedrijven die verankerd zijn in hun lokale gemeenschap. Dit betekent dat ze leven in de wereld die hen omringt. Rond de bedrijven zijn er scholen, opgroeiende jongeren, toekomstige werknemers en waarom niet toekomstige klanten. Naast het feit dat er arbeidstechnieken worden aangeleerd, is de stage enerzijds een belangrijke opstap naar werk, maar anderzijds ook een uitgelezen mogelijkheid om te rekruteren. Wanneer de stage goed verloopt, zijn er alleen maar winnaars. Spijtig genoeg zijn er veel te weinig dergelijke projecten, zeker wanneer we het over systematische en langdurige initiatieven hebben. Elke ondernemer zou naast wat hij voor zichzelf, voor zijn klanten en voor zijn personeel doet, ook een inspanning moeten leveren voor de maatschappij. De voornaamste verantwoordelijkheid ligt natuurlijk wel bij de scholen en de politieke overheden. Indien de jongeren beter voorbereid zouden zijn, een betere basiskennis zouden hebben, zouden de ondernemingen ongetwijfeld minder afwijzend staan tegenover het idee om stagiairs onder hun vleugels te nemen. Bedrijven kunnen en willen de plaats van de scholen niet innemen. Ze kunnen leerlingen wel andere dingen bijbrengen, namelijk de gelegenheid om kennis die ze reeds heel degelijk hebben verworven in de praktijk te brengen in een andere context dan die welke een schoolomgeving kan bieden. Ervoor zorgen dat toekomstige volwassenen de arbeidswereld leren ontdekken, is een belangrijke opgave.

8 Welke concrete initiatieven zouden nog kunnen worden ondernomen om op dit gebied vooruitgang te boeken? Welke is de plaats van de verzekeringssector in deze initiatieven? Ik heb net aangehaald dat de bedrijven niet altijd enthousiast zijn om jongeren te onthalen. Dat is een maatschappelijk probleem, dat gemakkelijker zou kunnen worden aangepakt door de diverse activiteitensectoren. Op hun niveau kunnen ze projecten namelijk gemakkelijker ondersteunen. Assuralia heeft aangegeven dat ze interesse heeft voor deze thematiek indien dit zou gebeuren. De verzekeringssector zou dan meer invloed en meer middelen hebben om in maatschappelijke problemen te investeren. Wij zijn ook vragende partij om de preventiereflexen in arbeidssituaties beter te integreren in de onderwijsprogramma s, alhoewel ik niet goed zie hoe lessen in preventie in die programma s een plaats zouden kunnen krijgen. Wat wordt aangeleerd, hangt af van de houding van de leerkracht. Het is dus van essentieel belang dat in de lerarenopleiding rekening wordt gehouden met de veiligheid op het werk. Leerkrachten aan wie tegenwoordig preventietechnieken worden aangeleerd, zullen ongetwijfeld een heel aantal begrippen leren kennen. Ze zullen die technieken echter nooit aan hun leerlingen kunnen doorgeven op een even natuurlijke manier als wanneer ze zelf actief waren geweest in een omgeving met een cultuur waarin preventie verankerd is. Vanzelfsprekend spreken we hier over projecten op zeer lange termijn, want spijtig genoeg is het niet dringend. Het zal een werk voor de komende generaties zijn!

9 Deel I : Jongeren en welzijn op het werk 1. Jongeren en arbeidsomstandigheden In 2006 stelde Prevent een rapport op over de jonge werknemers in België. De studie concentreerde zich onder andere op de risico s op het werk en de gevolgen daarvan. Risico s op het werk Op het vlak van de fysieke belasting vormen repetitieve bewegingen het grootste risico voor de jonge werknemers (voor 50,2% van het totaal). Daarna volgen het werken in moeilijke of vermoeiende houdingen en het dragen van zware lasten. Bovendien stijgen deze risico s voor deze leeftijdsgroep terwijl ze voor de gemiddelde beroepsbevolking ongeveer gelijk blijven. Bij de fysieke, chemische en biologische factoren scoort lawaai het hoogst. 37,5% van de jongeren is minstens 25% van de tijd aan lawaai blootgesteld. Op afstand volgen trillingen, werken in hoge temperaturen en het inademen van dampen, rook, stof of gevaarlijke stoffen zoals chemische producten, besmettelijke stoffen, enz. Jonge werknemers worden meer blootgesteld aan de bovenstaande risico s, maar lijken ook meer de persoonlijke beschermingsmiddelen te dragen en beter geïnformeerd te zijn over de risico s op het werk. Bij de psychologische risico s spant het hoge werkritme de kroon: ongeveer 60% van de jongeren haalt dit risico aan. Jongeren krijgen vaak hulp van collega s, maar hebben weinig vrijheid in het kiezen van de volgorde van de taken, het werkrooster of het tijdstip van de pauzes. Ze werken ook vaker tegen een hoog tempo, terwijl hun werk minder gevarieerd en minder autonoom is dan dat van hun oudere collega s. Anderzijds blijken ze minder werkdruk en minder problematische emotionele belasting door hun werk te ervaren. De overeenstemming tussen opleiding en werk is bij de jongeren onder de 25 jaar minder goed dan bij de oudere werknemers. Ze zijn ook vaker te hoog opgeleid voor het werk dat ze doen. Gevolgen van de blootstelling aan risico s Jonge werknemers (15-24 jaar) hebben tweemaal zoveel kans op een ongeval met meer dan drie dagen arbeidsongeschiktheid dan andere werknemers. In de categorie jaar is dat zelfs vier maal meer. Ongeveer 1 jonge werknemer op 20 krijgt op jaarbasis te maken met een ongeval met meer dan drie dagen arbeidsongeschiktheid. Ongeveer 20% van het totale aantal slachtoffers van ongevallen zijn jongeren. Bij de dodelijke arbeidsongevallen vertegenwoordigen zij iets meer dan 10% van het totaal (6% in 2003).

10 De sectoren met het hoogste aantal arbeidsongevallen bij jongeren zijn industrie, bouw en groot- en kleinhandel. Bij de uitzendkrachten onder de 18 jaar komen veel minder ongevallen voor dan zes jaar geleden. Dat wordt onder meer verklaard door de vele acties voor de bewustmaking van werkstudenten en door de naleving van de reglementering inzake verboden werkzaamheden voor werkstudenten. Hieruit blijkt dat gerichte en volgehouden acties effectief vruchten afwerpen. Het aandeel van de jongeren in de beroepsziekten is verwaarloosbaar. Aangezien beroepsziekten vaak het resultaat zijn van een langdurige blootstelling, is dat geen verrassing. De meest courante beroepsziekten bij jongeren zijn huidziekten. Ziekteverzuim, veroorzaakt door ziekte of door een arbeidsongeval, komt vaker voor bij jongeren. Jonge werknemers zijn echter minder lang afwezig dan oudere collega s. De meest gerapporteerde gezondheidsklachten zijn hoofdpijn, nek- of schouderpijn, en rugpijn. Bijna de helft van de jongeren meldt deze problemen. Velen maken ook gewag van alle soorten slaapproblemen. De helft van de jongeren tussen 15 en 24 jaar vindt dat het werk een invloed heeft op de algemene gezondheid. Over het algemeen zijn de jonge werknemers tevreden over hun werk. Op vlak van verkeersveiligheid zien we dat jongere bestuurders duidelijk een hoger risico hebben dan oudere chauffeurs. De combinatie van leeftijdsgebonden en ervaringsgebonden factoren kan verklaren waarom jonge bestuurders meer ongevallen hebben.

11 2. Veiligheid op het werk: Wat weten de jongeren, wat denken de bedrijven? In het kader van een project Van school naar werk rond veiligheid en gezondheid van jongeren op de werkplek organiseerde het veiligheidsinstituut Prevent, in opdracht van Assuralia, twee enquêtes: een bij leerlingen en studenten en een bij bedrijven. In dit artikel maken we de balans op van de voornaamste resultaten van beide enquêtes. Twee enquêtes De eerste enquête werd uitgevoerd bij leerlingen van het secundair en studenten van het hoger onderwijs die al over werkervaring beschikten na een stage of een studentenbaan. De onderzoekers wilden nagaan hoe leerlingen en studenten de problemen in verband met veiligheid en gezondheid op het werk percipiëren. De tweede enquête richtte zich tot bedrijven die in de afgelopen vijf jaar jonge afgestudeerden of stagiairs hadden aangeworven. Het was de bedoeling om te onderzoeken hoe de bedrijven de kennis en de ontvankelijkheid van jongeren voor preventieboodschappen beoordelen. Eerste enquête: «Jongeren: veilig en gezond op het werk?» De eerste enquête werd uitgevoerd tussen december 2008 en juni In totaal namen jongeren deel, voornamelijk leerlingen van het secundair onderwijs van de Vlaamse en de Franse Gemeenschap. De respondenten waren tussen 16 en 18 jaar oud. Meer dan 40% volgde een richting in het beroepsonderwijs. De persoonlijke ervaring Ongeveer 70% van de jongeren uit het beroepsonderwijs kennen in hun onmiddellijke omgeving een persoon die het slachtoffer is geweest van een ongeval op het werk of een gezondheidsprobleem in verband met het werk. Dit cijfer bedraagt 67% voor de leerlingen van het technisch onderwijs en bijna 50% voor de leerlingen van het algemeen onderwijs. Van de leerlingen van het beroepsonderwijs zegt het grootste percentage (bijna 40%) dat het tijdens een stage of vakantiewerk aan risico s blootgesteld geweest is. In het technisch onderwijs verklaart nog altijd meer dan 30% een dergelijke situatie te hebben meegemaakt. Voor de leerlingen uit het algemeen onderwijs bedraagt dit slechts 15%. Een grote meerderheid van de leerlingen verklaart dat ze nooit het slachtoffer geweest is van een arbeidsongeval of gezondheidsproblemen tijdens een werkervaring (82%). Op dat punt bestaat er geen noemenswaardig verschil tussen de diverse studierichtingen. Eventuele klachten hebben meestal betrekking op rugpijn, breuken en snijwonden.

12 Kennis van de risico s Op de vraag of ze in staat zijn om onveilige situaties te herkennen, zeggen iets meer dan de helft van de jongeren dat ze dat zeer zeker kunnen. De leerlingen uit het beroepsonderwijs zijn iets talrijker om aan te geven dat ze ertoe in staat zijn, maar de procentuele verschillen tussen diverse studierichtingen blijven klein (zie grafiek 1). Grafiek 1: Vermogen om risicosituaties te herkennen Ja Neen Algemeen vormend Technisch Beroepsonderwijs Totaal onderwijs onderwijs Van de leerlingen die verklaren dat ze onveilige situaties kunnen herkennen, geeft 22% niet aan hoe ze dit vermogen hebben verworven (zie grafiek 2). Daarnaast verwijst amper 11% duidelijk naar de lessen die ze hebben gevolgd. Iets meer dan 19% van de leerlingen geeft aan dat ze dit vermogen hebben verworven dankzij ervaringen in de praktijk. De meerderheid van de leerlingen die hun antwoord nader toelichten, vermeldt gewoon dat ze vertrouwen hebben in hun eigen kennen en kunnen (ongeveer 60% van degenen die hun antwoord toelichten).

13 Grafiek 2: Hoe identificeren de leerlingen gevaarlijke situaties? Geen uitleg Opleiding Vertrouwen in eigen capaciteiten Praktijkervaring Informatie Van de jongeren die stage hebben gelopen in een bedrijf verklaart 77% dat ze tijdens de stage informatie over veiligheid en gezondheid op de werkplek hebben gekregen. Meestal werd de informatie mondeling meegedeeld. De jongeren werden op de hoogte gebracht door de werkgever, de stagementor in het bedrijf, de stagebegeleider van de school en in mindere mate ook door de collega s. Tweede enquête: Bedrijven en jonge werknemers De tweede enquête die Prevent heeft uitgevoerd, richtte zich tot de bedrijven. Het was de bedoeling om te onderzoeken hoe zij de kennis en de houding van de jonge werknemers op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk beoordelen. In totaal beantwoordden 288 bedrijven de vragenlijst. De analyse had betrekking op jongeren van minder dan 25 jaar, zowel studenten als jonge afgestudeerden met weinig ervaring. Nagenoeg 20% van de bedrijven die aan de enquête deelnamen, waren industriële bedrijven. Ook de sectoren van de bouwnijverheid en de openbare diensten waren goed vertegenwoordigd, met een aandeel van respectievelijk 11% en 10%. In de grote meerderheid van de gevallen betrof het grote ondernemingen (66% telde meer dan 100 werknemers). Evaluatie van de kennis van de jonge werknemers Globaal is 66% van de bedrijven van mening dat de kennis van de jonge werknemers vrij beperkt is. Bijna 10% van de bedrijven vindt dat de kennis volstaat, terwijl iets meer dan 12% meent dat de jongeren over geen enkele kennis met betrekking tot veiligheid op het werk beschikken.

14 Wanneer we de resultaten bekijken volgens de studierichting die de jongeren hebben gevolgd, toont de enquête aan dat de werknemers uit het beroepsonderwijs de laagste goede scores behalen, gevolgd door de afgestudeerden van het technisch onderwijs. Uiteraard worden aan hen de hoogste eisen gesteld, omdat ze vaak de gevaarlijkste taken uitoefenen. Toch benadrukt 30% van de bedrijven dat de jongeren soms spontaan zelf op gevaren wijzen en dat de jonge werknemers zich soms op eigen initiatief informeren over welke preventiemaatregelen ze kunnen nemen. Verder is 68% van de bedrijven van oordeel dat de jongeren een min of meer grote belangstelling tonen voor de informatie of de opleidingen in verband met veiligheid op het werk. Iets minder dan 20% vindt dan weer dat dit helemaal niet het geval is. Attitudes Meer dan 60% van de bedrijven geeft aan dat ze al risicogedragingen hebben vastgesteld bij hun jonge werknemers. Meer algemeen is de helft van de bedrijven van oordeel dat de jongeren zich minder bewust zijn van de risico s dan de andere werknemers (zie grafiek 3). Toch meent één vierde van de respondenten dat jongeren zich minstens even goed bewust zijn van de risico s als de andere werknemers van het bedrijf. Veel respondenten zijn van mening dat jongeren denken dat er hen niets kan overkomen omdat ze over minder ervaring beschikken en te veel vertrouwen hebben in hun eigen mogelijkheden. Anderen merken dan weer op dat ze na een «onthaal met veiligheidsinformatie» meer geneigd zijn om de nieuw opgedane kennis in de praktijk om te zetten. Ze zijn nieuwsgieriger en flexibeler wanneer ze nieuwe instructies krijgen. Grafiek 3: Perceptie van risico s: Vergelijking met de andere werknemers (in percentages) Meer bewust van de gevaren en risico s Minder bewust van de gevaren en risico s Even bewust van de gevaren en risico s als de andere werknemers Geen antwoord

15 Opleiding en sensibilisering Een zeer grote meerderheid van de bedrijven (80%) haalt aan dat de aanvankelijke opleiding onvoldoende garanties biedt om de jongeren bewust te maken van de risico s op de werkplek en de preventie ervan. Slechts weinig respondenten erkennen de noodzaak om vanaf zeer jonge leeftijd met veiligheidseducatie en bewustmaking te beginnen (slechts 27% is van oordeel dat het lager onderwijs hierin een rol kan spelen). Een relatief klein percentage denkt dat het aanleren van dergelijke zaken in sommige studierichtingen of -niveaus deel zou moeten uitmaken van het leerplan. Slechts een derde van de respondenten vindt dat de rol van de ouders in dit verband belangrijk is. De meeste bedrijven erkennen dat ze op dit punt eveneens een rol te vervullen hebben (Zee grafiek 4). Toch vermeldt slechts iets meer dan de helft (54% van de bedrijven) duidelijk dat ze een analyse hebben gemaakt van de risico s waaraan hun jonge werknemers zijn blootgesteld, dat ze indien nodig, maatregelen hebben genomen en de betrokken personen op de hoogte hebben gebracht. Wat het onthaal van stagiairs betreft, heeft slechts 40% van de bedrijven een risicoanalyse uitgevoerd. Grafiek 4: Beoordeling van de rol van de verschillende actoren in de opleiding en bewustmaking van de jongeren (in percentages) Basis Algemeen Technisch Beroeps Kunst Hogescholen Werkgevers Preventieadviseurs Ouders

16 Deel II : Jongeren, onderwijs en preventie 1. Waarom «veiligheid en gezondheid integreren» in het schooltraject? 1.1. Inleiding Wat bedoelt men precies met veiligheid en gezondheid integreren»? Men wil de principes van het risicobeheer en de veiligheid- en gezondheidsfilosofie integraal deel laten uitmaken van de manier waarop beslissingen op alle niveaus op de werkplaats worden genomen, met de bedoeling de veiligheid en gezondheid op het werk voor iedereen te waarborgen. Men kan deze doelstelling gemakkelijker realiseren als werknemers en werkgevers de werkvloer betreden met een goede kennis van veiligheid en gezondheid en een cultuur van risicopreventie. Het bewustzijn van gevaren, preventiemaatregelen en aangewezen gedrag om de veiligheid en gezondheid te verzekeren, of het nu privé of professionele situaties betreft, vormt een bagage waarover elk individu zou moeten beschikken. Zoals in vele andere domeinen, is de school de plek bij uitstek om volwassenen op te leiden die zich verantwoordelijk opstellen voor hun veiligheid en gezondheid en deze van collega s op het werk. Tot op de dag van vandaag beëindigen te veel jongeren hun schoolparcours zonder voldoende kennis van de eisen die het professionele leven stelt. Alle opleidingsprogramma s, en dus niet enkel de beroepsopleidingen, moeten rekening houden met de realiteit op het werk. Dit is des te belangrijker in een tijd waarin het werk snel evolueert. Nieuwe vormen van arbeidsorganisatie, nieuwe technologieën en nieuwe contractuele banden dragen bij tot het ontstaan van steeds meer complexe arbeidsomstandigheden, die allemaal een impact hebben op de risicobeheersing. Anderzijds blijkt uit enquêtes dat jongeren weinig gevoelig zijn voor deze thematiek. Zo toont de jongste peiling van de Stichting tot Verbetering van de Levens- en Arbeidsomstandigheden over de arbeidsomstandigheden in Europa dat slechts 23,8% van de Europese werknemers onder 24 jaar vinden dat het werk hun veiligheid of gezondheid kan beïnvloeden. Het percentage voor de jonge Belgen is vergelijkbaar met het Europese gemiddelde (23,7%) (1). Toch is deze leeftijdsgroep statistisch het meest betrokken bij arbeidsongevallen. In 2008 bedroeg de ongevallenratio (dit wil zeggen het aantal ongevallen per 1000 voltijdse werknemers) voor jongeren uit de leeftijdsgroep tussen jaar 208, terwijl het gemiddelde voor alle leeftijden samen op 73 lag (2). (1) Fourth European working conditions survey, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2007, 134 p. (2) Gegevens van het Fonds voor Arbeidsongevallen

17 1.2 Jongeren: een publiek dat zich weinig aangesproken voelt Intrinsieke risicofactoren Intrinsieke risicofactoren hebben te maken met de jonge werknemer zelf, die begint te werken op een moment dat hij in volle (fysieke, psychische en sociale) ontwikkeling is en nog over weinig ervaring beschikt. Deze factoren zijn onder meer: - typische persoonlijkheidskenmerken van jongeren, die gevolgen kunnen hebben voor hun veiligheid en gezondheid; - een gevoel van relatieve onkwetsbaarheid: men voelt zich onkwetsbaar en denkt dat een ongeval alleen anderen kan overkomen (ook wel het superman -complex genoemd); - angst om vragen te stellen of werk te weigeren, uit gebrek aan zelfvertrouwen of assertiviteit, uit angst om ontslagen te worden, om superieuren tevreden te stellen en een goede indruk te maken, om zichzelf te bewijzen, om erbij te horen en als volwassene behandeld te worden; - sneller willen werken om mee te kunnen met en niet te moeten onderdoen voor de ervaren werknemers (ook het gevolg van groepsdruk); - het geloof dat men niet gevraagd zou worden iets te doen als het echt gevaarlijk zou zijn; - imitatie van onveilig gedrag van collega s; - een gebrek aan voldoende sociale vaardigheden om met superieuren goed over welzijnskwesties te kunnen communiceren; - een meer kwetsbaar gestel, omdat de organen, de spieren, pezen en botten snel groeien; - eventueel gebruik van drugs of alcohol op het werk Extrinsieke risicofactoren Extrinsieke risicofactoren hebben betrekking op de kenmerken van het werk en de werkplaats. Ze zijn dus veelal het gevolg van het onvermogen van de werkgever om zijn jonge werknemers voldoende gezonde en veilige arbeidsomstandigheden te verzekeren. Het kan bijvoorbeeld gaan over: - specifieke aspecten van het werk (tijdelijk werk, nachtwerk...); - bijzondere kenmerken van de branche en het beroep; - arbeidsomstandigheden (zoals fysieke of andere gevaren, werkdruk, gebrek aan orde en netheid); - taken of uitrustingen die fysiek niet aangepast zijn aan jonge mensen (antropometrie); - een gebrek aan informatie en opleiding; - een gebrek aan toezicht; - een gebrek aan leiderschap en cultuur m.b.t. welzijn op het werk; - het ontbreken van een welzijnsbeleid (geen opleidingsprogramma, geen procedures, etc.). Om jongeren beter in het leerproces te begeleiden, moeten we dus begrijpen wat hen stimuleert, beïnvloedt, en zelfs beperkt.

18 Tabel 1: Persoonlijkheidskenmerken als risicofactoren voor arbeidsongevallen bij jonge werknemers De persoonlijkheidskenmerken van jongeren kunnen intrinsieke risicofactoren vormen. De onderstaande tabel geeft een overzicht van deze kenmerken. Persoonlijkheidskenmerk Zoeken van sensatie Negatieve affectiviteit Opstandigheid Impulsiviteit Beschrijving Nood aan gevarieerde, nieuwe en complexe gewaarwordingen en ervaringen; gaat gepaard met de neiging om fysieke en sociale risico s te nemen Subjectieve neiging om onrust en ontevredenheid te voelen; gaat gepaard met een gebrek aan emotionele stabiliteit Frustratie en verzet wanneer men geconfronteerd wordt met regels, zijn gedrag niet vrij kan bepalen of geen beslissingen mag nemen Neiging om zaken zo snel mogelijk af te handelen en snel op te treden zonder na te denken over de mogelijke gevolgen Kan leiden tot... Nemen van risico s en negeren van veiligheids- en gezondheidsvoorschriften Gebrek aan aandacht en meer kans op verstrooidheid Bewust negeren van veiligheids- en gezondheidsvoorschriften Zich haasten om een taak te vervullen zonder de veiligheidsprocedures in acht te nemen Bron: Breslin et al., Systematic review of risk factor for work injury among youth, Institute for work and health, Toronto, Canada, Gebrek aan ervaring Een van de kenmerken van jongeren is hun gebrek aan ervaring. Studies stellen een sterk omgekeerd verband vast tussen incidentiegraad en anciënniteit - los van factoren als leeftijd, geslacht, sector of beroep. De kans op een ongeval daalt dus naarmate men meer ervaring heeft in een bepaald werk, ongeacht de leeftijd. Werknemers zouden in hun eerste maand vier keer meer kans hebben op een arbeidsongeval dan werknemers die al meer dan een jaar een bepaald werk uitoefenen. Deze bevindingen zijn belangrijk in het licht van de veranderingen op de arbeidsmarkt. Belgische jongeren werken namelijk steeds meer met flexibele arbeidscontracten (tijdelijk werk, uitzendwerk, vakantiewerk). Ze doen dit meer dan de gemiddelde beroepsbevolking. Dit impliceert dat jonge werknemers vaker van werk veranderen, een gegeven werk minder lang uitvoeren en dus een risicogroep vormen. De flexibiliteit van het werk kan dus nadelige gevolgen hebben voor het welzijn van (jonge) werknemers. Anderzijds passen jongeren zich even snel aan nieuwe taken aan als oudere werknemers: in alle leeftijdscategorieën daalt de incidentiegraad naarmate men aan ervaring wint. Dit

19 verzwakt de hypothese dat intrinsieke factoren een allesbepalende rol zouden spelen in het hogere ongevalrisico van jonge werknemers. Als die hypothese zou kloppen, zouden jongeren altijd een hogere incidentiegraad hebben, ook wanneer ze een mate van ervaring bezitten. Volgens de studies is dat niet het geval Extrinsiek versus intrinsiek Men kan zich dus afvragen of er bewijzen bestaan voor een onafhankelijk verband tussen arbeidsongevallen en bepaalde (intrinsieke en extrinsieke) risicofactoren. Op basis van de resultaten van een reeks studies (4) merkt Breslin op dat de aan de functie en aan de werkplaats gebonden factoren finaal een grotere rol spelen dan de intrinsieke risicofactoren. De onderzoekers hebben meer bewijzen aan het licht gebracht voor de stelling dat de ongevalrisico s verband houden met de werkdruk en de gevaren op de werkplaats. De belangrijkste resultaten van deze studie worden weergegeven in onderstaande tabel. Tabel 2: Invloedsfactoren op het ongevalrisico : wetenschappelijk bewijs van een verband Risicofactoren Demografische en individuele factoren Geslacht Leeftijd Anciënniteit Minderheidsgroep Persoonlijkheid Drug- of alcoholgebruik op het werk Aan de functie en de werkplaats gebonden factoren Branche Gevaren verbonden aan het beroep/ werk Werklast Werkuren Supervisiemogelijkheden Veiligheids- en gezondheidsopleiding Mate van bewijs van een onafhankelijk verband met het ongevalrisico bij jonge werknemers Voldoende bewijzen van het ontbreken van een verband Voldoende bewijzen van het ontbreken van een verband bij adolescenten Onvoldoende bewijzen Eerste (voorlopige) bewijzen Voldoende bewijzen van het ontbreken van een verband Onvoldoende bewijzen Voldoende bewijzen van een verband, maar variabele resultaten voor de industrieën/sectoren met hoog risico Voldoende bewijzen van het bestaan van een verband Voldoende bewijzen van het bestaan van een verband Voldoende bewijzen van het ontbreken van een verband Onvoldoende bewijzen Onvoldoende bewijzen Bron: Breslin et al., Systematic review of risk factor for work injury among youth, Institute for work and health, Toronto, Canada, 2005 (4) Breslin et al., Systematic review of risk factor for work injury among youth, Institute for Work and Health, Toronto, Canada, 2005

20 De beheersing van de risicofactoren en dus de preventie van negatieve gezondheidsgevolgen bij jonge werknemers, begint op het beleidsniveau. Zowel op het niveau van de algemene arbeidsreglementering als op dat van de specifieke wet- en regelgeving voor jongeren, kan men de veiligheid en gezondheid van jonge werknemers op twee manieren beschermen. Aan de ene kant moet de integratie van het welzijn op het werk in het onderwijs verbeterd en bevorderd worden. Door de welzijnsaspecten integraal te laten deel uitmaken van het leerplan (ook wel mainstreaming genoemd), kan men jongeren een preventiecultuur bijbrengen. Anderzijds moeten de ondernemingen en organisaties een ernstig welzijnsbeleid voeren, met voldoende aandacht voor de bijzondere situatie van de jonge werknemers. 1.3 Veiligheid en gezondheid in het leerplan Men neemt tal van initiatieven voor de bevordering van de gezondheid, maar de scholen beschouwen de veiligheid niet altijd als een gezondheidsthema. Veiligheid wordt vaker als een technische materie dan als een gezondheidsattitude gezien. In de Franse Gemeenschap maakt de veiligheid geen deel uit van de socles de compétences (basiscompetenties) of beperkt ze zich in bepaalde disciplines, zoals «opvoeding door technologie», tot de naleving van veiligheids- en hygiëneregels binnen bijvoorbeeld de competentie «behendigheid «. Deze benadering van veiligheid en gezondheid is onvolledig en verouderd. Enerzijds is veilig werken eerst en vooral het kunnen herkennen en analyseren van een probleem, zodat men de beste werkmethode kan kiezen. De complexiteit van de realiteit van het werk en de nieuwe verplichtingen leiden tot de invoering van werkprocedures die meer vatbaar zijn voor verandering. De systematische verwijzing naar vooraf gedefinieerde normen blijft dus wel bestaan, maar verliest aan belang. De werkwereld hecht alsmaar meer belang aan het assimileren en begrijpen van nieuwe informatie en richtlijnen, om ze beter toe te passen en om deel te nemen aan een proces dat ze verbetert. Anderzijds zijn veiligheid en gezondheid niet alleen een technische aangelegenheid. In ruimere zin zijn ze ook een kwestie van attitude. In de Vlaamse Gemeenschap is de veiligheid opgenomen in de eindtermen en ontwikkelingsdoelen. Meer bepaald gaat het om risico s herkennen, het verschil tussen gezond en gewond zijn herkennen en eerste zorgen toedienen. Deze competenties maken ook deel uit van de gezondheidsopvoeding, maar dan vooral voor de verkeersveiligheid. Verkeersveiligheid en veiligheid thuis vormen ook een hoofdstuk van het leerplan voor de basisschool in het confessionele vrije onderwijs van de Franse Gemeenschap. Deze eerste stappen zijn het belangrijkste, omdat ze aan de basisattitudes werken. Toch moeten deze initiatieven gesystematiseerd worden, zodat geen enkel kind uitgesloten wordt. Recent heeft de Vlaamse Gemeenschap de compententies, de kennis en de vaardigheden geactualiseerd die aan het einde van de secundaire cyclus (VOET, vakoverschrijdende eindtermen) verworven moeten zijn. Fysieke en mentale gezondheid en veiligheid zijn in dit nieuwe kader pijlers waaraan concrete initiatieven kunnen worden gekoppeld en samenwerkingsverbanden met actoren uit het werkveld aangegaan.

Het kader van het Welzijn op het Werk Toelichting bij de wet van 4 augustus 1996

Het kader van het Welzijn op het Werk Toelichting bij de wet van 4 augustus 1996 Het kader van het Welzijn op het Werk Toelichting bij de wet van 4 augustus 1996 Welzijnsdag 12 november 2012 1 Inhoudsopgave Korte schets wetgeving De risicoanalyse Preventiemaatregelen Rolverdeling in

Nadere informatie

Voorstel van resolutie. betreffende het verplicht aanbieden van cursussen eerste hulp bij ongevallen (EHBO) in het lager en secundair onderwijs

Voorstel van resolutie. betreffende het verplicht aanbieden van cursussen eerste hulp bij ongevallen (EHBO) in het lager en secundair onderwijs stuk ingediend op 1224 (2010-2011) Nr. 1 6 juli 2011 (2010-2011) Voorstel van resolutie van de heer Jean-Jacques De Gucht, de dames Ann Brusseel, Marleen Vanderpoorten en Elisabeth Meuleman, de heren Boudewijn

Nadere informatie

Evolutie van het arbeidsongevallenrisico in de privésector in België tussen 1985 en 2013

Evolutie van het arbeidsongevallenrisico in de privésector in België tussen 1985 en 2013 Evolutie van het arbeidsongevallenrisico in de privésector in België tussen 1985 en 2013 Verschillende factoren bepalen het aantal arbeidsongevallen. Sommige van die factoren zijn meetbaar. Denken we daarbij

Nadere informatie

Van school naar werk. Samen werken aan een veilige én gezonde loopbaan. Resultaten enquêtes bij jongeren en bedrijven.

Van school naar werk. Samen werken aan een veilige én gezonde loopbaan. Resultaten enquêtes bij jongeren en bedrijven. Van school naar werk Samen werken aan een veilige én gezonde loopbaan Resultaten enquêtes bij jongeren en bedrijven 27 november 2009 Enquêtes Jongeren: Veilig en gezond op mijn werk? Verspreid via Vlaams

Nadere informatie

Hoge Raad voor Vrijwilligers over het EYAA 2012 (European Year of Active Ageing 2012)

Hoge Raad voor Vrijwilligers over het EYAA 2012 (European Year of Active Ageing 2012) Hoge Raad voor Vrijwilligers over het EYAA 2012 (European Year of Active Ageing 2012) De Hoge Raad voor Vrijwilligers (HRV) kijkt relatief tevreden terug op 2011, het Europees Jaar voor het Vrijwilligerswerk.

Nadere informatie

De evolutie van de preventie in een Europees kader

De evolutie van de preventie in een Europees kader BBvAG LVII Nationale Dagen voor Arbeidsgeneeskunde Brussel 15 november 2018 De evolutie van de preventie in een Europees kader Luc Van Hamme Adviseur-generaal Arbeidsinspectie-TWW Hoofd van de regionale

Nadere informatie

Risicoanalyse en preventiemaatregelen

Risicoanalyse en preventiemaatregelen Arbeidsongevallen en onbezoldigde stages Met stagiairs bedoelt men personen die gewoon onderwijs volgen en in het kader van die opleiding arbeidsprestaties verrichten bij een werkgever om beroepservaring

Nadere informatie

Food- en Farmaceutische Industrie. Nieuw in het SMART-SAFETY programma. Speciale Versie. Werkkleding in WIT

Food- en Farmaceutische Industrie. Nieuw in het SMART-SAFETY programma. Speciale Versie. Werkkleding in WIT Beïnvloeden van veiligheidsgedrag en -cultuur Nieuw in het SMART-SAFETY programma Speciale Versie Food- en Farmaceutische Industrie Werkkleding in WIT SMART-SAFETY Drie PIJLERS Directie Hiërarchische lijn

Nadere informatie

STRESS- & BURN-OUT PREVENTIE

STRESS- & BURN-OUT PREVENTIE STRESS- & BURN-OUT PREVENTIE Stress en burn-out: voedingsbodem voor verzuim 4 Stress in cijfers: een harde realiteit 6 Onze aanpak 8 STAP 1 / Scan 10 STAP 2 / Advies 11 STAP 3 / Actie 12 Uitbreiding naar

Nadere informatie

Fysiek belastende arbeidsomstandigheden bij zelfstandige ondernemers in Vlaanderen

Fysiek belastende arbeidsomstandigheden bij zelfstandige ondernemers in Vlaanderen Technische nota Fysiek belastende arbeidsomstandigheden bij zelfstandige ondernemers in Vlaanderen 2007-2010 Brussel februari 2013 Inleiding Met de werkbaarheidsmonitor van de Stichting Innovatie & Arbeid

Nadere informatie

Functiefamilie ET Thematische experten

Functiefamilie ET Thematische experten Functiefamilie ET Thematische experten DOEL Expertise in een materie* en verstrekken aan de administratieve en politieke instanties teneinde hen te ondersteunen bij de besluitvorming en de uitvoering van

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch)

Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) 159 Ouders spelen een cruciale rol in het ondersteunen van participatie van kinderen [1]. Participatie, door de Wereldgezondheidsorganisatie gedefinieerd als

Nadere informatie

Congres VELOV Elementen voor de toespraak van Pascal Smet Vlaams minister van Onderwijs, Jeugd, Gelijke Kansen en Brussel Mechelen, 26 maart 2014

Congres VELOV Elementen voor de toespraak van Pascal Smet Vlaams minister van Onderwijs, Jeugd, Gelijke Kansen en Brussel Mechelen, 26 maart 2014 Congres VELOV Elementen voor de toespraak van Pascal Smet Vlaams minister van Onderwijs, Jeugd, Gelijke Kansen en Brussel Mechelen, 26 maart 2014 Nieuwe ontwikkelingen en impulsen op sociaal, cultureel,

Nadere informatie

Beroepsmatige instelling Bij beroepsmatige instelling wordt gekeken naar wat u motiveert en welke doelstellingen u op werkgebied heeft.

Beroepsmatige instelling Bij beroepsmatige instelling wordt gekeken naar wat u motiveert en welke doelstellingen u op werkgebied heeft. Pagina 1 van 21 BIP-werkgerelateerde persoonlijkheidsvragenlijst Dit rapport geeft een overzicht van uw positie op de vier persoonlijkheidsdimensies die relevant zijn voor het functioneren in een werkomgeving:

Nadere informatie

FIT en GEZOND op het WERK

FIT en GEZOND op het WERK FIT en GEZOND op het WERK Katrien Bruyninx Prevent Lummen 18 september 2013 Prevent Prevent-Factory A solutions provider Tailor made support of companies and organisations Prevent-Academy Training centre

Nadere informatie

Inge Test 07.05.2014

Inge Test 07.05.2014 Inge Test 07.05.2014 Inge Test / 07.05.2014 / Bemiddelbaarheid 2 Bemiddelbaarheidsscan Je hebt een scan gemaakt die in kaart brengt wat je kans op werk vergroot of verkleint. Verbeter je startpositie bij

Nadere informatie

VOW/QFT OPERATIONEEL MAKEN. STATISTISCHE ANALYSES VAN 1000 VRAGENLIJSTEN DIE IN 2009

VOW/QFT OPERATIONEEL MAKEN. STATISTISCHE ANALYSES VAN 1000 VRAGENLIJSTEN DIE IN 2009 Algemene Directie Humanisering van de Arbeid Ervaringsfonds Directie van het onderzoek over de verbetering van de arbeidsomstandigheden (DIOVA) VOW/QFT OPERATIONEEL MAKEN. STATISTISCHE ANALYSES VAN 1000

Nadere informatie

Inleiding. Johan Van der Heyden

Inleiding. Johan Van der Heyden Inleiding Johan Van der Heyden Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Operationele Directie Volksgezondheid en surveillance J. Wytsmanstraat, 14 B - 1050 Brussel 02 / 642 57 26 E-mail : johan.vanderheyden@iph.fgov.be

Nadere informatie

Welzijnsbeleid - Risicoanalyse

Welzijnsbeleid - Risicoanalyse Welzijnsbeleid - Risicoanalyse Infodocument Welzijnsbeleid - Risicoanalyse 1 Wettelijke aspecten Elke werkgever moet zorgdragen voor het uitschakelen van gevaarlijke arbeidsomstandigheden. Hij dient de

Nadere informatie

Conferentie Met Recht Geletterd 29 november 2010. De g-factor in uw bedrijf of organisatie

Conferentie Met Recht Geletterd 29 november 2010. De g-factor in uw bedrijf of organisatie Conferentie Met Recht Geletterd 29 november 2010 De g-factor in uw bedrijf of organisatie Achtergrond G-factor Kadert in toenemende aandacht voor laaggeletterdheid op de werkvloer: Pact van Vilvoorde (2001)

Nadere informatie

STRESS- & BURN-OUT PREVENTIE

STRESS- & BURN-OUT PREVENTIE STRESS- & BURN-OUT PREVENTIE Stress en burn-out: voedingsbodem voor verzuim 4 Stress in cijfers: een harde realiteit 6 Onze aanpak 8 STAP 1 / Scan 10 STAP 2 / Advies 11 STAP 3 / Actie 12 Uitbreiding naar

Nadere informatie

OVEREENKOMST VOOR DE STAGE MASTER KUNSTWETENSCHAPPEN

OVEREENKOMST VOOR DE STAGE MASTER KUNSTWETENSCHAPPEN OVEREENKOMST VOOR DE STAGE MASTER KUNSTWETENSCHAPPEN - Gegevens organisatie/ bedrijf Naam:..... Adres maatschappelijke zetel: Ondernemingsnummer: Hierbij vertegenwoordigd door:... Functie vertegenwoordiger:.....

Nadere informatie

De business case voor een preventief gezondheidsbeleid op het werk

De business case voor een preventief gezondheidsbeleid op het werk De business case voor een preventief gezondheidsbeleid op het werk Marc De Greef Symposium Vlaams Instituut Gezond Leven Mechelen, 18 oktober 2018 1 Laat ons meer omhoog kijken En dodelijke intoxicatie

Nadere informatie

Vragenlijst Leeftijdsscan

Vragenlijst Leeftijdsscan De leeftijdsscan Dit document is een blanco vragenlijst ter voorbereiding van het invullen van de leeftijdsscan op www.leeftijdsscan.be. Die website helpt u in real time om een duidelijk beeld te vormen

Nadere informatie

Participatieve risico-inventarisatie op maat van kleine ondernemingen. De SOBANE-strategie

Participatieve risico-inventarisatie op maat van kleine ondernemingen. De SOBANE-strategie Participatieve risico-inventarisatie op maat van kleine ondernemingen De SOBANE-strategie De preventiestrategie SOBANE (Screening, Observation, Analysis, Expertise) en de DEPARIS-opsporingsmethode gaan

Nadere informatie

Voor leidinggevenden ALCOHOL EN DRUGS OP HET WERK

Voor leidinggevenden ALCOHOL EN DRUGS OP HET WERK Voor leidinggevenden ALCOHOL EN DRUGS OP HET WERK Alcohol en drugs op de werkplek: cijfers en gevolgen 4 Preventie: een wettelijke vereiste 8 Een preventief alcohol- en drugsbeleid opstellen 10 Tips voor

Nadere informatie

Preventie van Psychosociale Risico s op de Werkvloer. Wet, Wat en Hoe? Bart Vriesacker Psychosociaal departement

Preventie van Psychosociale Risico s op de Werkvloer. Wet, Wat en Hoe? Bart Vriesacker Psychosociaal departement Preventie van Psychosociale Risico s op de Werkvloer Wet, Wat en Hoe? Bart Vriesacker Psychosociaal departement Inhoudsopgave Psychosociale risico s? De nieuwe wetgeving De psychosociale risicoanalyse

Nadere informatie

Belgische nationale strategie. Welzijn op het werk Strategische en operationele doelstellingen - Samenvatting

Belgische nationale strategie. Welzijn op het werk Strategische en operationele doelstellingen - Samenvatting Belgische nationale strategie. Welzijn op het werk 2016-2020 - Strategische en operationele doelstellingen - Samenvatting INLEIDING De Belgische nationale strategie voor welzijn op het werk beschrijft

Nadere informatie

Onderzoek Arbeidsongeschiktheid. In opdracht van Loyalis. juni 2013

Onderzoek Arbeidsongeschiktheid. In opdracht van Loyalis. juni 2013 Onderzoek Arbeidsongeschiktheid In opdracht van Loyalis juni 2013 Inleiding» Veldwerkperiode: 27 maart - 4 april 2013.» Doelgroep: werkende Nederlanders» Omdat er specifiek uitspraken gedaan wilden worden

Nadere informatie

Burn-out: een uitslaande brand?

Burn-out: een uitslaande brand? Burn-out: een uitslaande brand? Maar liefst 84 % van de Limburgers kent iemand die een burn-out had. Dit blijkt uit een grootschalige bevraging die ACV Limburg in november en december van het voorbije

Nadere informatie

A D V I E S Nr Zitting van dinsdag 24 oktober

A D V I E S Nr Zitting van dinsdag 24 oktober A D V I E S Nr. 2.055 ------------------------------ Zitting van dinsdag 24 oktober 2017 -------------------------------------------------- IAO - 107 e zitting van de Internationale Arbeidsconferentie

Nadere informatie

UNIVERSITE DE LIEGE FACULTE DE PSYCHOLOGIE ET DES SCIENCES DE L EDUCATION UNITE DE VALORISATION DES RESSOURCES HUMAINES. Vragenlijst WOCCQ 1

UNIVERSITE DE LIEGE FACULTE DE PSYCHOLOGIE ET DES SCIENCES DE L EDUCATION UNITE DE VALORISATION DES RESSOURCES HUMAINES. Vragenlijst WOCCQ 1 UNIVERSITE DE LIEGE FACULTE DE PSYCHOLOGIE ET DES SCIENCES DE L EDUCATION UNITE DE VALORISATION DES RESSOURCES HUMAINES Isabelle HANSEZ, PHD, Professeur Vragenlijst WOCCQ 1 1 The questionnaire WOCCQ is

Nadere informatie

Geachte korpschef en leden van politiezone Het Houtsche. Ik ben verheugd vandaag in de politiezone Het Houtsche aanwezig te mogen

Geachte korpschef en leden van politiezone Het Houtsche. Ik ben verheugd vandaag in de politiezone Het Houtsche aanwezig te mogen Verkeersveilige Week Bijwonen controle - PZ Het Houtsche Maandag 20 februari 2017 Geachte burgemeesters Geachte korpschef en leden van politiezone Het Houtsche Beste aanwezigen van de pers Ik ben verheugd

Nadere informatie

Visietekst rond de samenwerking tussen het basisonderwijs en het secundair onderwijs

Visietekst rond de samenwerking tussen het basisonderwijs en het secundair onderwijs Visietekst rond de samenwerking tussen het basisonderwijs en het secundair onderwijs Inleiding: De pedagogische begeleiding heeft voor volgende jaren de samenwerking tussen BaO en SO als prioriteit gekozen.

Nadere informatie

De mediawijze adolescent

De mediawijze adolescent De mediawijze adolescent Amber Walraven, 12 november 2014 ITS, Radboud Universiteit Nijmegen 1 Inhoud Wat kunnen adolescenten wel op het gebied van mediawijsheid? Wat kunnen adolescenten niet op het gebied

Nadere informatie

Achtergrond. Missie Onze missie op basis van deze situatie luidt:

Achtergrond. Missie Onze missie op basis van deze situatie luidt: Achtergrond Basisschool De Regenboog staat in de wijk Zuid-west in Boekel en valt onder het bestuur van Zicht PO. Evenals de andere scholen onder dit bestuur gaan wij de komende periode vorm geven aan

Nadere informatie

Opvoedingsproject. Nieuwen Bosch Humaniora Gent

Opvoedingsproject. Nieuwen Bosch Humaniora Gent Opvoedingsproject Nieuwen Bosch Humaniora Gent Onze school wil aan jongeren kwalitatief hoogstaand onderwijs bieden in een hartelijk klimaat van samenwerken en samenleven stimuleren we de leerlingen vanuit

Nadere informatie

STAGES IN ARBEIDS- EN ORGANISATIEPSYCHOLOGIE: FEEDBACKINSTRUMENT

STAGES IN ARBEIDS- EN ORGANISATIEPSYCHOLOGIE: FEEDBACKINSTRUMENT STAGES IN ARBEIDS- EN ORGANISATIEPSYCHOLOGIE: FEEDBACKINSTRUMENT Naam stagiair(e):... Stageplaats (+ adres):...... Tussentijdse evaluatie Eindevaluatie Stageperiode:... Datum:.. /.. / 20.. Stagementor:...

Nadere informatie

Competentieontwikkeling werkt!? De impact op inzetbaarheid en loopbaantevredenheid van medewerkers

Competentieontwikkeling werkt!? De impact op inzetbaarheid en loopbaantevredenheid van medewerkers Competentieontwikkeling werkt!? De impact op inzetbaarheid en loopbaantevredenheid van medewerkers Introductie Wat we (denken te) weten over competentieontwikkeling Middel tot het versterken van inzetbaarheid

Nadere informatie

Enquête noden van de scholen. Eerste verwerking

Enquête noden van de scholen. Eerste verwerking Enquête noden van de scholen Eerste verwerking Verwerking van formulieren ingediend op 27/9/16 46 enquêtes werden ingediend/verwerkt Achtergrond mooi verspreid over de 4 componenten van STEM Man/vrouw

Nadere informatie

1. Effectiviteittest lesmateriaal. Effectiviteittest lesmateriaal onder 84 kinderen

1. Effectiviteittest lesmateriaal. Effectiviteittest lesmateriaal onder 84 kinderen Effectiviteittest lesmateriaal onder 84 kinderen Kwalitatief onderzoek onder ouders en leerkrachten door IPM Kidwise Bronnenonderzoek Kinderen, media en commercie in Europa en USA 2005 Ontwikkeling Nationale

Nadere informatie

Mobiliteit. Onderwijs Normen

Mobiliteit. Onderwijs Normen Kwaliteit Erkenning Mobiliteit Onderwijs Normen Werkgelegenheid Kwalificaties en opleidingsprogramma s gericht op de arbeidsmarkt ontwikkelen Het VSPORT + Project Het VSPORT + Project heeft als hoofddoel

Nadere informatie

1 Basiscompetenties voor de leraar secundair onderwijs

1 Basiscompetenties voor de leraar secundair onderwijs 1 Basiscompetenties voor de leraar secundair onderwijs Het Vlaams parlement legde de basiscompetenties die nagestreefd en gerealiseerd moeten worden tijdens de opleiding vast. Basiscompetenties zijn een

Nadere informatie

arbeidsmarkt- en opleidingsfonds hbo het beeld van het hbo als werkgever onder hoogopgeleide professionals Samenvatting imago-onderzoek

arbeidsmarkt- en opleidingsfonds hbo het beeld van het hbo als werkgever onder hoogopgeleide professionals Samenvatting imago-onderzoek arbeidsmarkt- en opleidingsfonds hbo het beeld van het hbo als werkgever onder hoogopgeleide professionals Samenvatting imago-onderzoek Zestor is opgericht door sociale partners in het hbo: onderzoeksvraag

Nadere informatie

SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE

SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Algemene vorming op het einde van de derde graad secundair onderwijs Voor de sociale

Nadere informatie

Wetenschap bij jou in de buurt/bib

Wetenschap bij jou in de buurt/bib Januari 2007 Vlaamse Overheid - departement Economie, Wetenschap en Innovatie Nobody s Unpredictable Inhoud I. Inleiding II. Synthese 1 I. INLEIDING 2 Onderzoeksdoelstelling De Vlaamse overheid besteedt

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) Het aantal eerste en tweede generatie immigranten in Nederland is hoger dan ooit tevoren. Momenteel wonen er 3,2 miljoen immigranten in Nederland, dat is 19.7% van de totale

Nadere informatie

Evaluatie vormingen welzijn op het werk

Evaluatie vormingen welzijn op het werk Evaluatie vormingen welzijn op het werk Context evaluatie Opdracht gever: FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg Directie humanisering van de arbeid Uitvoering: Engender vzw www.engender.eu Bronnen

Nadere informatie

FORMATION-RELAIS. 1996-2015 C P F B H o g e r o n d e r w i j s v o o r s o c i a l e p r o m o t i e, v e r b o n d e n a a n d e U C L 26/03/2015

FORMATION-RELAIS. 1996-2015 C P F B H o g e r o n d e r w i j s v o o r s o c i a l e p r o m o t i e, v e r b o n d e n a a n d e U C L 26/03/2015 JE HOGERE STUDIES ONDERBREKEN OM DE 1996-2015 C P F B H o g e r o n d e r w i j s v o o r s o c i a l e p r o m o t i e, v e r b o n d e n a a n d e U C L TIJD TE NEMEN VOOR EEN HERORIËNTERING EN EEN HERONTDEKKING

Nadere informatie

Arbeidsongevallen. Steven Van den Broeck Directie TWW Antwerpen FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg

Arbeidsongevallen. Steven Van den Broeck Directie TWW Antwerpen FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg Arbeidsongevallen Steven Van den Broeck Directie TWW Antwerpen FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg steven.vandenbroeck@werk.belgie.be 5 juni 2018 1 Inhoud 1. Wetgeving 2. EHBO 3. Vergoeding

Nadere informatie

Welke vaardigheden hebben een invloed op het al dan niet succesvol zijn van het outplacement?

Welke vaardigheden hebben een invloed op het al dan niet succesvol zijn van het outplacement? Welke vaardigheden hebben een invloed op het al dan niet succesvol zijn van het outplacement? Definitie outplacement Outplacement is een geheel van begeleidende diensten en adviezen die in opdracht van

Nadere informatie

LOOPBAAN-ANKERTEST. Wat zijn loopbaan-ankers? Welke baan past bij je?

LOOPBAAN-ANKERTEST. Wat zijn loopbaan-ankers? Welke baan past bij je? LOOPBAAN-ANKERTEST Welke baan past bij je? Waarom werk je? Welke aspecten motiveren je in jouw werk? Welke inhoudelijke zaken moet je werk bevatten zodat je het naar je zin hebt en met plezier en resultaat

Nadere informatie

2 Arbeidsomstandigheden in Nederland

2 Arbeidsomstandigheden in Nederland 2 Arbeidsomstandigheden in Nederland 2.1 Inleiding Op basis van recente onderzoeksliteratuur geeft dit hoofdstuk een globale schets van de stand van zaken van de arbeidsomstandigheden in Nederland (paragraaf

Nadere informatie

De VrijBaan Vragenlijst (specifiek voor iemand die geen werk heeft)

De VrijBaan Vragenlijst (specifiek voor iemand die geen werk heeft) De VrijBaan Vragenlijst (specifiek voor iemand die geen werk heeft) Inleiding Veel mensen ervaren moeilijkheden om werk te vinden te behouden, of van baan / functie te veranderen. Beperkingen, bijvoorbeeld

Nadere informatie

Langdurig ziekteverzuim van werknemers met een chronische ziekte of beperking Geeke Waverijn, Mieke Rijken

Langdurig ziekteverzuim van werknemers met een chronische ziekte of beperking Geeke Waverijn, Mieke Rijken Deze factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (Langdurig ziekteverzuim van werknemers met een chronische ziekte of beperking, G. Waverijn & M. Rijken, NIVEL, januari

Nadere informatie

De helft van de 15 tot 64-jarigen met een langdurig gezondheidsprobleem of moeilijkheid bij het uitvoeren van dagelijkse handelingen is aan het werk

De helft van de 15 tot 64-jarigen met een langdurig gezondheidsprobleem of moeilijkheid bij het uitvoeren van dagelijkse handelingen is aan het werk 1 Arbeidsparticipatie en gezondheidsproblemen of handicap De helft van de 15 tot 64-jarigen met een langdurig gezondheidsprobleem of moeilijkheid bij het uitvoeren van dagelijkse handelingen is aan het

Nadere informatie

8301/18 van/pau/sl 1 DG E 1C

8301/18 van/pau/sl 1 DG E 1C Raad van de Europese Unie Brussel, 4 mei 2018 (OR. en) 8301/18 NOTA van: aan: JEUN 48 MIGR 51 SOC 213 EDUC 134 het Comité van permanente vertegenwoordigers (1e deel) Raad nr. vorig doc.: 7831/1/18 JEUN

Nadere informatie

Indeling hoger onderwijs

Indeling hoger onderwijs achelor & master Sinds enkele jaren is de structuur van het hoger onderwijs in België afgestemd op die van andere Europese landen. Hierdoor kan je makkelijker switchen tussen hogescholen en universiteiten

Nadere informatie

Voor ik naar hier kwam, heb ik nog even een kijkje genomen op de. organisaties, vzw s die al dan niet dringend op zoek zijn naar

Voor ik naar hier kwam, heb ik nog even een kijkje genomen op de. organisaties, vzw s die al dan niet dringend op zoek zijn naar Vrijdag 3 december 2010 Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR Belgische medialaunch Europees Jaar 2011 Vrijwilligerswerk (enkel het gesproken woord telt) Dames

Nadere informatie

Globaal Preventieplan Verbeteren van het Welzijn op het werk in een veranderende omgeving

Globaal Preventieplan Verbeteren van het Welzijn op het werk in een veranderende omgeving Globaal Preventieplan 2015 2020 Verbeteren van het Welzijn op het werk in een veranderende omgeving De inzet van ons preventiebeleid: Onze veiligheidsattitude moet een weerspiegeling worden van ons professionalisme

Nadere informatie

Competenties van leerkrachten in scholen met een katholiek geïnspireerd opvoedingsproject

Competenties van leerkrachten in scholen met een katholiek geïnspireerd opvoedingsproject Competenties van leerkrachten in scholen met een katholiek geïnspireerd opvoedingsproject Deze lijst is het onderzoekresultaat van een PWO-traject binnen de lerarenopleidingen van de KAHO Sint-Lieven,

Nadere informatie

Welke taken zijn voor het uitzendkantoor?

Welke taken zijn voor het uitzendkantoor? jobstudenten Inhoud 1. Kanttekeningen bij presentatie PI : samenvatting wie doet wat? Fg is dubbel zo hoog dan het nationaal gemiddelde 2. Jongeren op het werk 3. Risico-analyse 4. Verboden werkzaamheden

Nadere informatie

Jongeren ten opzichte van hun eerste job 15-09-2008

Jongeren ten opzichte van hun eerste job 15-09-2008 Jongeren ten opzichte van hun eerste job Samenvatting 15-09-2008 van de resultaten a Market Probe division Doelstelling van het onderzoek 2 3 Kennis over de jongeren ten aanzien van het einde van hun studies

Nadere informatie

ATLEC. Ondersteunende Technologie Leren via Eenvormig Curriculum. State of the Art en Onderzoeksanalyse Samenvatting

ATLEC. Ondersteunende Technologie Leren via Eenvormig Curriculum. State of the Art en Onderzoeksanalyse Samenvatting ATLEC Ondersteunende Technologie Leren via Eenvormig Curriculum State of the Art en Onderzoeksanalyse Samenvatting WP nummer WP titel Status WP2 State of the Art en Onderzoeksanalyse F Project startdatum

Nadere informatie

VERANTWOORDELIJKHEDEN BIJ UITVOERING VAN WELZIJNSWET EN IN HET BIJZONDER VAN DE HIERARCHISCHE LIJN

VERANTWOORDELIJKHEDEN BIJ UITVOERING VAN WELZIJNSWET EN IN HET BIJZONDER VAN DE HIERARCHISCHE LIJN VERANTWOORDELIJKHEDEN BIJ UITVOERING VAN WELZIJNSWET EN IN HET BIJZONDER VAN DE HIERARCHISCHE LIJN Werk brengt risico s met zich mee. Het productieproces, het transport, de werkorganisatie, de omgeving

Nadere informatie

MOTIVATIE-ONDEZOEK MEDEWERKERS

MOTIVATIE-ONDEZOEK MEDEWERKERS MOTIVATIE-ONDEZOEK MEDEWERKERS Instructie voor het invullen van de vragenlijst: Deze vragenlijst bestaat uit vijf modules: Module 1: De samenwerking tussen medewerkers en collega s binnen het eigen team

Nadere informatie

Ik als begeleider van de begeleiders. Keuzewerkwinkel inspiratiedag IJD Hasselt

Ik als begeleider van de begeleiders. Keuzewerkwinkel inspiratiedag IJD Hasselt Ik als begeleider van de begeleiders Keuzewerkwinkel inspiratiedag IJD Hasselt Ben ik de stuurder of de motivator van mijn begeleidingsploeg? Welke stijl van leiding geven, ligt in mijn natuur? Deze vragen

Nadere informatie

Kwaliteitsvolle stages in het secundair onderwijs

Kwaliteitsvolle stages in het secundair onderwijs Kwaliteitsvolle stages in het secundair onderwijs Tips voor stagementoren 29 September 2011 Annemie Defoer - Jean-Marie Neven Belang van de stages De leerlingen verwerven niet schoolgebonden competenties

Nadere informatie

Total Respect Management Cyclus

Total Respect Management Cyclus Total Respect Management Cyclus Leer excellent leiding te geven en onderneem op een duurzame manier, met excellente resultaten als gevolg Hoe komt het dat bedrijven zoals Torfs, Colruyt, Umicore of Apple

Nadere informatie

Stress & Burn Out. ubeon Academy

Stress & Burn Out. ubeon Academy Stress & Burn Out ubeon Academy Programma Stress & Burn Out, twee thema s die tot voor kort taboe waren in vele werkomgevingen, vragen vandaag de dag extra aandacht. Naast opleidingen gericht op individuele

Nadere informatie

Welzijn en opleidingen

Welzijn en opleidingen Welzijn en opleidingen De wetgeving over het welzijn op het werk verplicht werkgevers de nodige maatregelen te nemen om het welzijn van de werknemers te bevorderen tijdens de uitvoering van hun werk. Een

Nadere informatie

Samenvatting rapportage. Baan je toekomst: werken aan duurzame inzetbaarheid. Watersportindustrie / HISWA

Samenvatting rapportage. Baan je toekomst: werken aan duurzame inzetbaarheid. Watersportindustrie / HISWA Samenvatting rapportage Baan je toekomst: werken aan duurzame inzetbaarheid Watersportindustrie / HISWA In samenwerking met: Rijnland Advies 1 Inleiding Even terugkijken.. De komende jaren verandert de

Nadere informatie

ogen en oren open! Luister je wel?

ogen en oren open! Luister je wel? ogen en oren open! Luister je wel? 1 Verbale communicatie met jonge spelers Communiceren met jonge spelers is een vaardigheid die je van nature moet hebben. Je kunt het of je kunt het niet. Die uitspraak

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch)

Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) Deze dissertatie gaat over antecedenten en consequenties van publiek vertrouwen in organisaties die betrokken zijn bij de ontwikkeling van en de besluitvorming

Nadere informatie

Flexibiliteit in de job, een opstap naar flexibele loopbaan?

Flexibiliteit in de job, een opstap naar flexibele loopbaan? Flexibiliteit in de job, een opstap naar flexibele loopbaan? Zo n 1 op 4 werknemers die we bevraagd hebben vinden dat hun werkgever niet flexibel genoeg is. De anderen geven aan dat er heel wat mogelijk

Nadere informatie

Studenten lerarenopleiding. In gesprek over de inhoud van het onderwijs

Studenten lerarenopleiding. In gesprek over de inhoud van het onderwijs Studenten lerarenopleiding In gesprek over de inhoud van het onderwijs 1 Algemeen Doe mee en praat mee! Antwoord of reactie op deze vraag? Dé landelijke dialoog over ons onderwijs en de toekomst. Deel

Nadere informatie

Werkbaar werk Zelfstandige ondernemers

Werkbaar werk Zelfstandige ondernemers Werkbaar werk Zelfstandige ondernemers augustus 2009 Profiel voor elijke zelfstandige ondernemers Werkbaarheidsprofiel voor de elijke zelfstandige ondernemers op basis van Vlaamse werkbaarheidsmonitor

Nadere informatie

Voor elke competentie dient u ten eerste aan te geven in welke mate deze vereist is om het stageproject succesvol te (kunnen) beëindigen.

Voor elke competentie dient u ten eerste aan te geven in welke mate deze vereist is om het stageproject succesvol te (kunnen) beëindigen. FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSWETENSCHAPPEN NAAMSESTRAAT 69 BUS 3500 3000 LEUVEN, BELGIË m Stageproject bijlage 1: Leidraad bij het functioneringsgesprek Naam stagiair(e):.. Studentennummer:. Huidige opleiding

Nadere informatie

Angststoornissen. Verzekeringsgeneeskundig protocol

Angststoornissen. Verzekeringsgeneeskundig protocol Angststoornissen Verzekeringsgeneeskundig protocol Epidemiologie I De jaarprevalentie voor psychische stoornissen onder de beroepsbevolking in Nederland wordt geschat op: 1. 5-10% 2. 10-15% 15% 3. 15-20%

Nadere informatie

Inhoud. 2 Ondernemen in een veranderende wereld. 4 Inzicht in jezelf en de ander

Inhoud. 2 Ondernemen in een veranderende wereld. 4 Inzicht in jezelf en de ander Inhoud 1 Inleiding 2 Ondernemen in een veranderende wereld 1 Veranderende tijden 3 2 Waarom zingeving in werk steeds belangrijker wordt! 3 3 Mens en wereld als energetisch geheel van nature in beweging

Nadere informatie

Bijlage V. Bij het advies van de Commissie NLQF EQF. Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en Dublin descriptoren.

Bijlage V. Bij het advies van de Commissie NLQF EQF. Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en Dublin descriptoren. Bijlage V Bij het advies van de Commissie NLQF EQF Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en. Tabel ter vergelijking NLQF niveaus 5 t/m 8 en Dublindescriptoren NLQF Niveau 5 Context Een onbekende, wisselende

Nadere informatie

FONDS VOOR ARBEIDSONGEVALLEN

FONDS VOOR ARBEIDSONGEVALLEN FONDS VOOR ARBEIDSONGEVALLEN Juli 2014 Statistisch verslag van de arbeidsongevallen van 2013 - Privésector 1 Aanpassing van de formule van de gevolgen van arbeidsongevallen 1.1 EVOLUTIE IN DE OVERDRACHT

Nadere informatie

Enquête ACV Voeding en Diensten - Jouw stem, Onze toekomst!

Enquête ACV Voeding en Diensten - Jouw stem, Onze toekomst! ACV Voeding en Diensten wil weten wat je bezighoudt. Met deze enquête komen we naar je toe om te vragen welk soort politiek beleid je wil voor de toekomst. Het invullen van deze enquête neemt maar enkele

Nadere informatie

Latijn-wiskunde Latijn-moderne talen wetenschappen economie-wiskunde economie-moderne talen humane wetenschappen

Latijn-wiskunde Latijn-moderne talen wetenschappen economie-wiskunde economie-moderne talen humane wetenschappen Tweede graad aso In de tweede graad aso kies je voor een bepaalde richting. Ongeacht je keuze, blijft er een groot gemeenschappelijk basispakket van 26 lesuren algemene vakken. Het niveau van deze vakken,

Nadere informatie

Hoofdlijn advies. Wat vind jij? Laat het ons weten op: Persoonlijke ontwikkeling. Basiskennis en -vaardigheden. Vakoverstijgend leren

Hoofdlijn advies. Wat vind jij? Laat het ons weten op: Persoonlijke ontwikkeling. Basiskennis en -vaardigheden. Vakoverstijgend leren Hoofdlijn advies Taalvaardig Rekenvaardig Digitaal vaardig Sociaal vaardig Persoonlijke ontwikkeling Basisvaardigheden Basiskennis en -vaardigheden Natuur & technologie Mens & maatschappij Taal & cultuur

Nadere informatie

1 Aanbevolen artikel

1 Aanbevolen artikel Aanbevolen artikel: 25 november 2013 1 Aanbevolen artikel Ik kan het, ik kan het zélf, ik hoor erbij Over de basisingrediënten voor het (psychologisch) welzijn Een klassieke motivatietheorie toegelicht

Nadere informatie

Samenvatting, conclusies en discussie

Samenvatting, conclusies en discussie Hoofdstuk 6 Samenvatting, conclusies en discussie Inleiding Het doel van het onderzoek is vast te stellen hoe de kinderen (10 14 jaar) met coeliakie functioneren in het dagelijks leven en wat hun kwaliteit

Nadere informatie

BEGELEIDINGSINSTRUMENT STAGE HOGER ONDERWIJS

BEGELEIDINGSINSTRUMENT STAGE HOGER ONDERWIJS BEGELEIDINGSINSTRUMENT STAGE HOGER ONDERWIJS In het kader van hun opleiding aan de universiteit of hogeschool kunnen studenten stage lopen bij een ondernemer. De stage stelt de student in staat om de op

Nadere informatie

Belbin Teamrollen Vragenlijst

Belbin Teamrollen Vragenlijst Belbin Teamrollen Vragenlijst Lindecollege 2009 1/ 5 Bepaal uw eigen teamrol. Wat zijn uw eigen teamrollen, en die van uw collega s? Deze vragenlijst kan u daarbij behulpzaam zijn. Zeven halve zinnen dienen

Nadere informatie

Oefening: Profiel en valkuilen vragenlijst

Oefening: Profiel en valkuilen vragenlijst Oefening: Profiel en valkuilen vragenlijst Dit is een korte vragenlijst die bedoeld is om een aantal van je denkbeelden, attitudes en gedrag in werksituaties in kaart te brengen. Wees zo eerlijk mogelijk

Nadere informatie

> VERSLAG MAATSCHAPPELIJKE STAGES I Inspraakdag Vlaams Parlement Vrijdag 18 maart 2011 (voormiddag)

> VERSLAG MAATSCHAPPELIJKE STAGES I Inspraakdag Vlaams Parlement Vrijdag 18 maart 2011 (voormiddag) > VERSLAG MAATSCHAPPELIJKE STAGES I Inspraakdag Vlaams Parlement Vrijdag 18 maart 2011 (voormiddag) Aanwezig: 18 leerlingen en 1 begeleidende leerkracht Vertegenwoordiging: Sint-Theresia-instituut Kortrijk,

Nadere informatie

1. Algemene situering van de cursus NCZ leraar secundair onderwijs-groep 1 2. Doel van de cursus NCZ

1. Algemene situering van de cursus NCZ leraar secundair onderwijs-groep 1 2. Doel van de cursus NCZ 1. Algemene situering van de cursus NCZ leraar secundair onderwijs-groep 1 De cursus niet-confessionele zedenleer (NCZ) in de opleiding leraar secundair onderwijsgroep 1 (LSO-1) sluit aan bij de algemene

Nadere informatie

Meting september 2013

Meting september 2013 Meting september 2013 Het Nederlandse Donateurspanel van WWAV wordt mede mogelijk gemaakt door het CBF en is uitgevoerd door Peil.nl Donateursvertrouwen daalt in tegenstelling tot consumentenvertrouwen

Nadere informatie

Rapport Docent i360. Test Kandidaat

Rapport Docent i360. Test Kandidaat Rapport Docent i360 Naam Test Kandidaat Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Sterkte/zwakte-analyse 3. Feedback open vragen 4. Overzicht competenties 5. Persoonlijk ontwikkelingsplan Inleiding Voor u ligt het

Nadere informatie

Rapport Duurzame Inzetbaarheid

Rapport Duurzame Inzetbaarheid Rapport Duurzame Inzetbaarheid Naam Adviseur Piet Pieterse Reinier van der Hel Datum 31-08-2015 Inleiding Duurzame inzetbaarheid is talenten optimaal benutten, gezond en met plezier werken, nu en in de

Nadere informatie

Gezond werk is werk zonder stress! De aanpak van stress en psychosociale risico s op het werk

Gezond werk is werk zonder stress! De aanpak van stress en psychosociale risico s op het werk Gezond werk is werk zonder stress! De aanpak van stress en psychosociale risico s op het werk Veilig en gezond aan t werk, dat raakt iedereen. Goed voor jou en voor de zaak.. Inleiding tot de campagne

Nadere informatie

Fase 1.3. Lichamelijke en psychische effecten van kortcyclische arbeid op de mens

Fase 1.3. Lichamelijke en psychische effecten van kortcyclische arbeid op de mens Fase 1.3. Lichamelijke en psychische effecten van kortcyclische arbeid op de mens 1 Doel Doel van dit instrument is inzicht bieden in de prevalentie (mate van voorkomen) en de effecten van kortcylische

Nadere informatie

Arbeidsorganisatie en personeelsbeschikbaarheid

Arbeidsorganisatie en personeelsbeschikbaarheid Arbeidsorganisatie en personeelsbeschikbaarheid Onderzoekers: dr. Sophie Op de Beeck, dr. Eva Platteau en dr. Jolien Vanschoenwinkel Promotor: prof. dr. Annie Hondeghem Werkprogramma Arbeidsorganisatie

Nadere informatie

Inhoud. 21 oktober PSR verwerkt in een bevraging 'welbevinden op school' Studiedag 21 oktober Kader voor welbevinden in onderwijs

Inhoud. 21 oktober PSR verwerkt in een bevraging 'welbevinden op school' Studiedag 21 oktober Kader voor welbevinden in onderwijs PSR verwerkt in een bevraging 'welbevinden op school' Studiedag 21 oktober 2016 Inhoud 1. Kader voor welbevinden in onderwijs Kwaliteitsontwikkeling Pedagogische benadering Verantwoordingsperspectief 2.

Nadere informatie