Visie op de vernieuwing van het sociaal domein in de gemeente Nijkerk. Iedereen telt en doet mee

Transcriptie

1 Visie op de vernieuwing van het sociaal domein in de gemeente Nijkerk Iedereen telt en doet mee

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. De opgave voor het sociaal domein 3. Waar staat Nijkerk nu? 4. Principes voor de verandering van het sociaal domein 5. Veranderende (ver)houding samenleving, professionals en gemeente 6. Van visie naar vernieuwing 2

3 1. Inleiding De samenleving staat nooit stil. De manier waarop de mensen in de straat met elkaar omgaan.maar ook de houding van de inwoners ten opzichte van de overheid veranderen met de tijd mee. De komende jaren gaan gemeenten steeds meer taken en verantwoordelijkheden van het Rijk overnemen, omdat gemeenten dichter staan bij hun inwoners dan de Rijksoverheid. Zo is het de bedoeling dat een deel van de AWBZ (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten) door de gemeenten overgenomen wordt. Dit past prima in de Wmo (Wet maatschappelijke ondersteuning), die door de gemeente uitgevoerd wordt. Andere taken, die naar de gemeenten gaan zijn de jeugdzorg en de Participatiewet. De komende jaren gaat er veel veranderen voor de inwoners van Nijkerk. Nu gemeenten de genoemde taken gaan overnemen, bestaat de mogelijkheid om meer rekening te houden met wat mensen (nog wel) zelf kunnen of in hun eigen omgeving (netwerk) kunnen regelen. De zelfredzaamheid wordt gestimuleerd, maar daar waar nodig, wordt ondersteuning gegeven. Het logisch dat de gemeende de genoemde taken moeten gaan uitvoeren. De gemeenten hebben beter in beeld wat de behoefte is en zijn op de hoogte van de mogelijkheden van de informele zorg. Daarom kan een gemeente er voor zorgen dat er verbindingen ontstaan tussen formele professionele en informele zorg. De verantwoordelijkheid voor de nieuwe taken brengen risico s met zich mee. De nieuwe taken komen wel over met minder geld. Er bestaat een risico dat hierdoor minder professionele ondersteuning geboden kan worden. Hierdoor kunnen problemen ontstaan, zeker als het niet lukt om de zelfredzaamheid voldoende te stimuleren. De veranderingen waarover wordt gesproken, gaan diep en hebben betrekking op veel verschillende onderwerpen, die allemaal (gedeeltelijk) met elkaar te maken hebben. Daarom kan gesproken worden van de transformatie (of vernieuwing) van het sociaal domein. De transformatie vraagt niet alleen andere houding van de inwoners, maar ook van de professionele zorgaanbieders en de gemeente. Er zal op een andere manier (samen)gewerkt moeten worden. De vernieuwing van het sociaal domein is alleen mogelijk als er ook een cultuuromslag gerealiseerd wordt. Dit komst tijd en het zal een aantal jaren duren voordat de vernieuwing gerealiseerd is. Het risico bestaat dat er iets verkeerd gaat en dat er bijgestuurd moet worden. De eerste stappen op weg naar vernieuwing zijn gezet. Bijvoorbeeld de introductie van een methode voor vraagverheldering (keukentafelgesprek). In de visie staat wat de gemeente Nijkerk wil bereiken, als het gaat om de vernieuwing van het sociaal domein. Er worden een aantal principes beschreven op basis waarvan de vernieuwing vorm moet krijgen. Deze principes gelden zowel voor de genoemde nieuwe taken, als voor de aanpalende beleidsterreinen zoals veiligheid, sport, onderwijs en cultuur. De inhoud borduurt voort op verschillende beleidsplannen en de landelijke uitgangspunten voor de verandering van het sociaal domein. Minstens zo belangrijk is, dat veel verschillende professionals van (maatschappelijke) organisaties, verenigingen, instellingen en adviesraden bouwstenen hebben aangeleverd voor de visie. Zo zijn de citaten in de visie afkomstig zijn uit het veld. Het is belangrijk dat iedereen meewerkt aan de vernieuwing van het sociaal domein, want alleen met elkaar kunnen wij er voor zorgen dat iedereen mee telt en mee kan doen! 3

4 2. De opgave voor het sociaal domein De vernieuwing van het sociaal domein biedt kansen voor de inwoners van Nijkerk, maar het is geen eenvoudige opgave. Het zal een aantal jaren duren voordat de vernieuwing van het sociaal domein definitief vorm heeft gekregen. Inhoudelijk bestaat de opgave uit het vergroten van de zelfredzaamheid en de participatie van de inwoners en zo de eigen kracht in de samenleving te mobiliseren. Hiervoor is de samenwerking tussen de inwoners, de professionals en de gemeente nodig. Organisatorisch bestaat de opgave uit het realiseren van een overzichtelijke en effectieve ondersteuningsstructuur. Dit moet gebeuren met minder geld aangezien de overdracht van taken gepaard gaan met flinke kortingen op de bestaande budgetten. Het realiseren van de inhoudelijke en organisatorische opgave is alleen mogelijk vanuit een nieuwe sturingsfilosofie. De huidige sturing met protocollen en indicaties werkt belemmerend en houdt vernieuwing tegen. Er moet op een andere manier (samen)gewerkt gaan worden. Misschien wel de belangrijkste opgave voor het sociaal domein is het realiseren van een cultuuromslag. Er moet geïnvesteerd worden in vernieuwing, in samenwerking en in het versterken van het onderling vertrouwen. Dit betekent een andere houding van de inwoners, de professionals en van de gemeente. 4

5 3. Waar staat Nijkerk nu? De gemeente Nijkerk kenmerkt zich door een krachtige samenleving. Bij de vernieuwing van het sociaal domein wordt gebruik gemaakt van deze uitgangssituatie. In Nijkerk ontstaan vanuit de samenleving zelf veel initiatieven De gemeente Nijkerk is een traditionele gemeente in de goede zin van het woord. De gemeente telt verschillende vrijwilligersorganisaties, die zich inzetten voor de samenleving. Denk aan de vele sportverenigingen, Unie voor Vrijwilligers etc. Vanuit de samenleving (inwoners en bedrijfsleven) ontstaan goede initiatieven, zoals het bedrijvenplein en de vele activiteiten rond Nijkerk 600. Wat dat betreft heeft de gemeente Nijkerk een goede basis voor de vernieuwing van het sociaal domein. In Nijkerk houden wij rekening met verschillen De gemeente Nijkerk bestaat uit drie kernen met een eigen cultuur en identiteit. De verschillen tussen de kernen zijn zichtbaar in de organisatie van de vrijwilligers, maar ook in de omvang en de soort ondersteuningsvraag. De gemeente Nijkerk telt veel verschillende geloofsgemeenschappen van waaruit een waardevolle bijdrage geleverd wordt aan de samenleving. Al deze verschillen worden gekoesterd en vormen de uitgangssituatie voor de vernieuwing van het sociaal domein in de gemeente Nijkerk. In Nijkerk hebben wij gekozen voor Nieuw Nijkerks Evenwicht De gemeente Nijkerk heeft er voor gekozen om de gemeentelijke inzet vooral te beperken tot de wettelijke taken en het doen van investeringen, waardoor de kosten voor de uitvoering van wettelijke taken beter te beheersen zijn. De gemeente Nijkerk ziet de economie als de motor van de samenleving, ook voor het sociaal domein. Nijkerk mag zich gelukkig prijzen met een sterk betrokken bedrijfsleven. Als de bedrijven floreren, zal er voor veel mensen werk zijn en dit maakt inwoners samen met het bedrijfsleven meer in staat zelf verantwoordelijkheid te nemen voor de maatschappelijke infrastructuur (d.w.z. voor verenigingen en organisaties, activiteiten, voorzieningen en accommodaties). Voor hen die niet in staat zijn te participeren in de samenleving wil de gemeente een vangnet vormen. In Nijkerk werken wij in verschillende regio s samen Gegeven haar geografische ligging maakt de gemeente Nijkerk onderdeel uit van drie verschillende regio s. Om verschillende redenen heeft de gemeente ervoor gekozen om de decentralisaties in verschillende regio s voor te bereiden: Regio FoodValley Jeugdzorg Regio Amersfoort AWBZ/Wmo, Werk en inkomen Regio Noord-Veluwe Sociale werkvoorziening en Passend onderwijs Uitgangspunt hierbij is dat voor de inwoners van Nijkerk de beste situatie ontstaat. Tot op heden gaat deze samenwerking goed en worden vanuit onze inwoners bezien goede resultaten geboekt. De komende vier jaar blijft de samenwerking zoals die is. Op de middellange termijn (2020 en verder), nadat er enkele jaren ervaring is opgedaan met de nieuwe taken, wordt bekeken of de regionale samenwerking nog passend is. 5

6 In Nijkerk zien wij kansen en risico s De verschillende partijen binnen het sociaal domein weten elkaar steeds beter te vinden. Het besef dat vernieuwing nodig is groeit, maar de vernieuwing komt nog niet vanzelfsprekend van de grond. Wat dat betreft zijn er verschillen tussen de partijen, die actief zijn binnen het sociaal domein. Eén van de redenen is dat de vernieuwing niet alleen kansen biedt, maar dat er ook risico s zijn. Er zal een groter beroep gedaan worden op de zelfredzaamheid van de inwoners van Nijkerk. Dit heeft als voordeel dat er straks meer ondersteuning op maat mogelijk is, maar daar staat tegenover dat er ook grenzen zijn aan de zelfredzaamheid van inwoners. Hoewel alles erop gericht is om het te voorkomen, kan niet uitgesloten worden dat het wel eens zal gebeuren dat bepaalde inwoners, zoals bijvoorbeeld zorgmijders, niet op tijd de juiste ondersteuning krijgen. De vernieuwing van het sociaal domein biedt de professionals kans om efficiënter en meer resultaatgericht te werken. Een bedreiging voor de professionals is de angst dat de huidige organisatie niet zal blijven bestaan. De vernieuwing van het sociaal domein biedt de gemeente Nijkerk de kans om een groter maatschappelijk effect te realiseren. De financiële risico s en het risico dat inwoners niet op tijd de juiste ondersteuning krijgen, vormen de grootste bedreigingen voor de gemeente Nijkerk. Het is belangrijk om te beseffen dat het realiseren van de cultuuromslag van wezenlijk belang is voor het realiseren van de vernieuwing van het sociaal domein. De gemeente alleen kan geen cultuuromslag realiseren. Alle partijen moeten een bijdrage leveren aan de cultuuromslag. Het niet van de grond komen van de cultuuromslag is misschien wel het grootste risico voor het vernieuwingsproces. 6

7 4. Principes voor de verandering van het sociaal domein De gemeente Nijkerk heeft principes geformuleerd, waarin staat wat ze wil bereiken met de vernieuwing van sociaal domein. De principes worden de komende jaren als toetsingskader gebruikt bij het maken van beleidskeuzes over praktische zaken. Inhoudelijke principes 1. Alle inwoners nemen naar vermogen deel aan de samenleving Het leveren van een bijdrage aan de samenleving is belangrijk voor de zelfredzaamheid en de eigenwaarde van de inwoners van Nijkerk. De wijze waarop is voor iedereen anders. Wanneer vrijwilligerswerk geen optie is, kan een vorm van dagbesteding belangrijk zijn voor de eigenwaarde van de inwoners. 2. Voorkomen is beter dan genezen Voordat er problemen ontstaan of de problemen iemand boven het hoofd groeien, moet duidelijk zijn welke mogelijkheden er zijn. Dit kan door voorlichting (informatie en advies), ontmoeten (activiteiten sportverenigingen, lotgevallencontacten) en vroegsignalering. Door tijdig ondersteuning te bieden, wordt voorkomen dat een duurdere, meer intensieve vorm van ondersteuning nodig is. 3. De vraag van de inwoner en het resultaat staan centraal In overleg met de inwoner wordt gekeken wat de vraag en het gewenste resultaat is. Hierbij wordt rekening gehouden met de mogelijkheden van de inwoner en het ondersteuningsaanbod. Wat het resultaat precies is, is afhankelijk van de specifieke omstandigheden van de vrager. Je kan iemand eigenaar maken van het probleem door overzicht te geven 4. De oplossing wordt eerst gezocht bij de inwoner zelf en diens omgeving In overleg met de inwoner wordt bepaald wat de vraag en het gewenste resultaat is,, wat hij of zij zelf kan bijdragen aan het realiseren van het resultaat en wie in de directe omgeving kan helpen. De oplossing wordt eerst gezocht in het zelfoplossend vermogen en het eigen netwerk. Op deze wijze worden de inwoners gestimuleerd in het vergroten van de zelfredzaamheid. 5. Er is professionele ondersteuning beschikbaar Als de zelfredzaamheid te kort schiet of als er sprake is van een kwetsbare situatie, is er professionele ondersteuning mogelijk. In geval van een onveilige situatie grijpen we in. Voor de groep inwoners, die geen ondersteuning durven te vragen of hiertoe niet in staat zijn is extra aandacht. De professionele ondersteuning komt niet in de plaats van de eigen verantwoordelijkheid van mensen. 7

8 Organisatorische principes 1. Ondersteuning wordt dichtbij huis georganiseerd Door de ondersteuning dichtbij huis te organiseren komen ondersteuningsvragen snel in beeld. Het is voor de inwoners duidelijk waar ze, bij voorkeur in de directe omgeving en/of op logische vindplaatsen, een ondersteuningsvraag kunnen stellen. Er is sprake van een snelle opvolging van de vraag. De oplossingen voor de meest voorkomende ondersteuningsvragen zijn in de directe omgeving beschikbaar. In maximaal twee stappen bij de juiste zorg Geen afwachtende professional, maar één die eropaf gaat 2. Maatwerk ruimte voor verschillen Uitgaan van de eigen kracht betekent dat er binnen het ondersteuningsaanbod ruimte is voor maatwerk. Door rekening te houden met de vraag van de inwoner, het beoogde resultaat en de mogelijkheden van de inwoner en zijn eigen netwerk wordt op maat ondersteuning geboden. Ruimte voor maatwerk betekent ook dat er verschillen ontstaan. Wil je mensen gelijk behandelen, dan moet je t verschillend doen. 3. Eén huishouden één plan één regisseur Wanneer in een huishouden meerdere problemen spelen op verschillende leefdomeinen en/of bij verschillende personen in het huishouden, dan wordt gewerkt volgens het principe van één huishouden één plan één regisseur. Er is één regisseur, die eindverantwoordelijk is voor de uitvoering van het plan. De regisseur coördineert alle vormen van ondersteuning en bewaakt de voortgang. Door met zo min mogelijk professionals vanuit één plan in een huishouden te werken, worden de inwoners eerder in de positie gebracht dat hij of zij de regie kan overnemen. Niet denken vanuit de eigen organisatie, maar vanuit de inwoner 4. Slim organiseren van het ondersteuningsaanbod In het beschikbare ondersteuningsaanbod bestaat geen onnodige overlap en is geen sprake van witte vlekken. Waar mogelijk worden dezelfde soort voorzieningen geclusterd. Het ondersteuningsaanbod is zoveel mogelijk collectief vorm gegeven, maar waar nodig is een individuele vorm van ondersteuning mogelijk. Het is voor de inwoners van Nijkerk in één oogopslag duidelijk wat de mogelijkheden zijn. Misschien moet je het keuzeaanbod wel kleiner maken, want dan kan je gemakkelijker keuzes maken 5. Lokaal doen wat lokaal kan en regionaal doen wat doelmatig en noodzakelijk is. Het ondersteuningsaanbod wordt lokaal vorm gegeven, want op lokaal niveau kan het beste aansluiting gezocht worden bij de directe leefomgeving. Er wordt regionaal samengewerkt wanneer dit meerwaarde oplevert of noodzakelijk is.. 8

9 Sturingsprincipes 1. Faciliteren van initiatieven uit de samenleving Bevorderen van de zelfredzaamheid betekent dat er aansluiting gezocht wordt bij initiatieven uit de samenleving. Inwoners hebben een eigen verantwoordelijkheid en kunnen, al dan niet met professionele ondersteuning, zelf initiatieven ontplooien. Het is aan de gemeente om dit te faciliteren. Aansluiten bij initiatieven in de samenleving betekent ook dat initiatieven kunnen verdwijnen. 2. Sturen op resultaten Door te sturen op resultaat wordt richting gegeven aan inwoners en professionals om doelstellingen te realiseren. De beoogde resultaten staan in het teken van de kwaliteit van de geleverde ondersteuning: het bevorderen van de zelfredzaamheid, maar ook het snel, effectief en efficiënt leveren van ondersteuning. Op basis van monitoring kan tussentijds bijgestuurd worden. 3.Beperken overhead: geen onnodige bureaucratie Door de interne en externe bureaucratie tot het minimaal noodzakelijke te beperken worden de voorwaarden gecreëerd dat sneller de goede vorm van ondersteuning geboden kan worden. Het beperken van de bureaucratie betekent ook dat een groter gedeelte van het beschikbare budget gebruikt voor de ondersteuning van inwoners. 4. De door het Rijk beschikbaar gestelde middelen zijn leidend De voorzieningen binnen het sociaal domein worden betaald vanuit de door het Rijk beschikbaar gestelde middelen. 5. Ontschotten van de financiële middelen De budgetten van de verschillende decentralisaties, maar ook de bestaande budgetten voor het sociaal domein, zoals bijvoorbeeld sport en gezondheidsbeleid, worden voor zover mogelijk samengevoegd, zodat de ondersteuning zo efficiënt mogelijk georganiseerd kan worden. Wij moeten drempels èn muren omver werpen 9

10 5. Veranderende (ver)houding samenleving, professionals en gemeente De vernieuwing van het sociaal domein vraagt om een verandering in houding en gedrag van alle betrokkenen. Waar de nadruk lag op zorgen voor moet de nadruk komen te liggen op zorgen dat. Het veranderen van houding en gedrag is niet van de ene op de andere dag gebeurd. Het realiseren van een cultuuromslag is een proces van jaren. Tegelijkertijd is het realiseren van de cultuuromslag van doorslaggevend belang voor de vernieuwing van het sociaal domein. Wat vraagt dit van de samenleving.. De vernieuwing van het sociaal domein vraagt om een pro-actieve houding en gedrag van de samenleving. Er moet een einde komen aan het claimgericht denken. Van de inwoners en het bedrijfsleven wordt gevraagd dat ze met elkaar in gesprek gaan en initiatieven verbinden. De inwoners van Nijkerk zijn zelf verantwoordelijk voor hun situatie, maar met elkaar zijn de inwoners en het bedrijfsleven verantwoordelijk voor de samenleving. Dit betekent ook dat iedereen kan signaleren en de verantwoordelijkheid heeft om deze signalen door te spelen. Tegelijkertijd worden de financiële mogelijkheden op sommige terreinen minder. Jongeren spreken het jongerenwerk aan dat er niks te doen is. Doorvragen levert op dat ze willen voetballen. Waarom moet een jongerenwerker dit organiseren? Zoek met je vrienden een veldje op en ga voetballen! Wat vraagt dit van de professionals De vernieuwing van het sociaal domein vraagt van de professionals dat ze (nog) meer in gesprek gaan met de samenleving. In overleg met de inwoners wordt onderzocht wat de vraag, het resultaat en de beoogde oplossing is. De vernieuwing vraagt dat ze hierbij de gebaande paden loslaten. Dit vraagt om een breed professioneel netwerk (breder dan het vakgebied), het actief zoeken van samenwerking met de informele zorg (vrijwilligers, mantelzorgers) en het los van het organisatiebelang kunnen handelen. Het is aan de professionals om te inspireren, te innoveren en met voorstellen voor verbeteringen te komen. De professionals krijgen hier de ruimte, het vertrouwen en de verantwoordelijkheid voor. Professional moet een terugtrekkende beweging laten zien, niet meer overnemen, maar samen kijken wat het ondersteuningssysteem kan doen Wat vraagt dit van de gemeente.. De vernieuwing van het sociaal domein vraagt van de gemeente dat ze zelf het goede voorbeeld geeft, bijvoorbeeld in haar rol als werkgever. Het geven van het goede voorbeeld betekent ook dat de gemeente moet loslaten en vertrouwen moet hebben in de samenleving en de professionals. De gemeente kan tussentijds of achteraf bijsturen op basis van objectieve gegevens (monitor). De gemeente moet accepteren dat niet alle risico s afgedekt kunnen worden en dat er verschillen zullen ontstaan. De vernieuwing van het sociaal domein vraagt van de gemeente dat ze de cultuuromslag aanjaagt. De gemeente moet mensen en partijen in de samenleving met elkaar verbinden, goede initiatieven belonen en cultuurdragers ondersteunen. De gemeente moet het goede voorbeeld geven 10

11 6. Van visie naar vernieuwing De visie op de vernieuwing van het sociaal domein in Nijkerk vormt het kader voor de vernieuwingsopgave. In de principes is vastgelegd wat er veranderd moet worden. De komende jaren zal duidelijk worden hoe de vernieuwing eruit komt te zien. Het realiseren van de vernieuwingsopgave is een dynamisch proces. Niet alles kan in één keer opgepakt worden. Er moeten prioriteiten gesteld worden. Ook zal het gebeuren dat op basis van ervaringen in het veld of wijzigingen in het wettelijk, bestuurlijk en financieel kader bijgestuurd moet worden. In de visie is het eindplaatje gepresenteerd, dat het kader blijft voor de vernieuwingsopgave. Een eerste concrete stap is het maken van beleidskeuzes. Met de keuze voor een sturingsmodel bepaalt de gemeente haar rol in het sociaal domein. Vervolgens worden op basis van de principes, het sturingsmodel en de specifieke situatie in de gemeente Nijkerk keuzes gemaakt over de toegang, het samenstellen van arrangementen en de wijze van inkoop en verantwoording. De beleidskeuzes worden op basis van de beschikbare informatie voor zover mogelijk concreet uitgewerkt. Het is belangrijk om vooraf meetbare doelen (gewenst maatschappelijk effect) te stellen, maar dit zal niet in alle gevallen mogelijk zijn. De vernieuwing van het sociaal domein is voor iedereen een leerproces, waarbij het de eerste jaren zal gaan om vernieuwen, experimenten, pilots uitvoeren, en van elkaar leren. Het is zoeken,met alle betrokkenen, naar de juiste werkwijze. De beleidkeuzes worden de komende jaren op basis van ervaringen of wijzigingen in het financieel of wettelijk kader aangepast. Het is belangrijk dat dit met elkaar gebeurd. Het realiseren van de cultuuromslag is van doorslaggevend belang voor de vernieuwing van het sociaal domein. Hierbij zijn de in de visie beschreven principes leidend. 11