Geschiedenis en biodiversiteit. Jan Luiten van Zanden Universiteit Utrecht

Transcriptie

1 Geschiedenis en biodiversiteit

2 Natuur en biodiversiteit in het nieuws

3 Zorg om natuur, biodiversiteit Crisis biodiversiteit, zesde golf massaal uitsterven Hoe gaan we om met de natuur die resteert? Is echt herstel mogelijk? Em wat voor natuur dan? Willen we wildernis? Vragen hebben historische dimensie - kan historisch onderzoek aan beter begrip bijdragen? Athena instrument om vragen te beantwoorden

4 Wat zijn de vragen? Catastrofale daling biodiversiteit vanaf Out of Africa? En verdwijnen megafauna waar mens ten tonele verschijnt; historische voorbeelden: Mauritius vanaf 1600 (Dodo) Uitvinding landbouw? Dramatische ingreep ecosystemen, of juist toename van biodiversiteit door grotere varieteit landschap (voorbeeld huismus) Grote ontginningen Middeleeuwen: verdwijnen oerbos Globalisering na 1500: ecologisch imperialisme Verlichting: op onderwerping natuur gebaseerde wereldbeschouwing Industriële Revolutie? Begin van sterke bevolkings- en economische groei; vervuiling dark satanic mills ; wereldbevolking van 1 naar 7 miljard; GDP toegenomen met factor 90! 20e eeuw (na 1945?): this time is different? Verspreiding economische groei over hele wereld, versnelling bevolkingsgroei

5 Wat zijn de vragen? De biodiversiteitscrisis: gradaties en patronen: welke soorten getroffen: insectencrisis vs herstel/robuustheid sommige vogels en zoogdieren welke regio s, stad vs platteland, vroeger: natuur op platteland; door intensieve landbouw steeds minder; steden als modern refugia: geen vervolging, wel veel voedsel, en aandacht mens rijkdom vs armoede: achteruitgang biodiversiteit vooral in (zeer) arme landen (Living Planet Index)

6 Wat zijn de vragen? Wat drijft dit proces? Bevolkingsgroei? Economische groei? Vervuiling? Versnippering? Opwarming? Overbemesting? Jacht en visserij? Verhalen over ups en downs populaties en oorzaken ervan Europese kanarie: verspreiding naar noorden

7 Wat zijn de vragen? Kunnen we er iets aan doen? Hoe effectief is natuurbescherming? Waarom natuurbescherming? Wanneer en waarom is de houding van de mens veranderd? Opeenvolging twee verhalen : Verlichting/liberalism 19e eeuw: negatief over natuur; Natuurliefde 20e eeuw: positief Plotse omslag rond 1970

8 Twee verhalen over natuur (Delpher) 0.45 Ongedierte, Onkruid en Natuur Ongedierte Onkruid Natuur

9 Twee verhalen uit Nederlandse kranten Ontginning, Woeste Gronden en Natuur Ontginning Woeste Gronden Natuur

10 Verhaal: Tweede Domesticatie Eerste domesticatie: planten en dieren voor materieel welzijn: voedsel, kleding e.d. combinatie van interventies en natuurlijke processen Tweede domesticatie: toeeigening natuur-om-de-natuur, wildernis Interventies in natuur steeds intensiever: inrichting natuurgebieden (voor grutto of stern), broedplekken en broedkasten, trackers, videocamera s; eerste wolven kregen burgerservicenummer Elke soort eigen pressiegroep

11 Vormen van domesticatie

12 Tweede Domesticatie Natuurbescherming (vanaf 1905): conserveren Natuurmonumenten Half-natuur (Westhoff): menselijke interventie nodig om Nederlandse natuur in stand te houden (Jaren 1940) Natuurontwikkeling (Jaren 1990): interventies kunnen leiden tot rijkere natuur die daarna zijn gang kan gaan? Grote grazers in Oostvaardersplassen Tweede Domesticatie geeft aan dat mens verantwoordelijk blijft voor natuur dat er geen spontane, natuurlijke natuurontwikkeling mogelijk is (althans niet in NL) Om aan behoefte aan wildernis te voldoen, zijn we natuur aan het verdierentuinen maar er zijn geen andere opties, misschien zelfs niet op wereldschaal we leven in Antropoceen