Dossier Indirecte werkgelegenheid

Transcriptie

1 Brussel, januari 2006 Dossier Indirecte werkgelegenheid De indirecte werkgelegenheid van de horeca ( ) Erwin Eysackers

2 Brussel, november 2005 Dossier Indirecte werkgelegenheid De indirecte werkgelegenheid van de horeca ( ) Met dank aan: Bruno AERTS (VCSPO), Fons BEYERS (Boerenbond), Johan BORTIER (UNIZO), Robrecht BOTHUYNE (UNIZO), Ria BOURDEAUD HUI (SERV-STV), François COPPENS (NBB), Klaas DAMS (Boerenbond), Jean-Marie DE BAENE (ABVV), Hugo ENGELEN (ACLVB), Jeroen ROSKAMS (ACV), Chris SERROYEN (ACV), Jan VAN DOREN (Voka - Vlaams Economisch Verbond), Wouter VANDER STEENE (VCSPO), Georges VAN GASTEL (NBB), Katleen VAN HAVERE (UNIZO), en in het bijzonder Michel DETHEE (SERV) die het gehele denkproces rond indirecte werkgelegenheid in detail begeleid heeft. Brussel, SERV, 2005 WD 2006/4665/2 2

3 Inhoud Inhoud... 2 Inleiding... 4 Hoofdstuk 1 Macro-economische kenmerken van de horeca De Belgische horeca: een overzicht Kenmerken van het intermediaire verbruik Binnenlandse en buitenlandse afzetmarkt Arbeidsintensiteit... 9 Hoofdstuk 2 Indirecte werkgelegenheid van de horeca Indirecte werkgelegenheid: een inleiding Indirect werkgelegenheidseffect bij binnenlandse toeleveranciers Indirect werkgelegenheidseffect via consumptieve bestedingen van inkomen verdiend of ontstaan in de horeca Totale (directe en indirecte) werkgelegenheidseffect Multiplicator van directe naar indirecte werkgelegenheid Directe en indirecte arbeidsintensiteit Gecumuleerd (direct en indirect) tewerkstellingseffect Hoofdstuk 3 Conclusie Hoofdstuk 4 Bijlage A: gedetailleerde tabellen Hoofdstuk 5 Bijlage B: betekenis en interpretatie van indirecte werkgelegenheidscijfers Bedrijfstakgebonden analyse Macro-economisch analysekader Statische analyse Geloofwaardigheid van cijfers over indirecte werkgelegenheid Referentielijst Lijst met tabellen Lijst met figuren

4 Inleiding 1. De werkgelegenheid is naast andere elementen een sleutelindicator om het belang van een bedrijfstak in een economie te duiden. Werkgelegenheidscijfers van bedrijfstakken hebben echter het nadeel dat zij de economische werkelijkheid slechts gedeeltelijk weergeven. Uitbesteding van activiteiten is immers in vele bedrijfstakken sinds meer dan tien jaar een belangrijk sociaal-economisch fenomeen. De werkgelegenheid door uitbesteding en toeleveringsverbanden gecreëerd bij andere bedrijfstakken vormt een belangrijk onderdeel van het gehele werkgelegenheidseffect van een bedrijfstak. Ook de besteding van inkomen verdiend in een bedrijfstak leidt tot een indirect werkgelegenheidseffect. Deze besteding van inkomen leidt immers tot leveringen door binnenlandse bedrijfstakken aan de finale vraag van huishoudens. Beide werkgelegenheidseffecten worden aangeduid als de indirecte werkgelegenheid van de onderzochte bedrijfstak. Zij ontstaan bij andere bedrijfstakken door de economische activiteit van de onderzochte bedrijfstak. 2. Dit rapport bespreekt het indirecte werkgelegenheidseffect van de horeca tussen 1995 en Grensoverschrijdende werkgelegenheidseffecten worden niet in kaart gebracht. De berekening van indirecte werkgelegenheid berust op macro-economische gegevens. De berekeningswijze is gedetailleerd toegelicht in een afzonderlijk methodologisch rapport 1. De betekenis van indirecte werkgelegenheid bevindt zich op bedrijfstakniveau. Conclusies betreffen steeds het geheel van de bedrijfstak. In bijlage wordt een beknopte toelichting bij de interpretatie van indirecte werkgelegenheid gegeven. 3. Dit rapport maakt deel uit van een reeks van 20 rapporten over indirecte werkgelegenheid die in het najaar van 2005 en voorjaar van 2006 gepubliceerd worden. Meer informatie vindt u op 1 Zie Eysackers 2005a. 4

5 Hoofdstuk 1 Macro-economische kenmerken van de horeca 1. De Belgische horeca: een overzicht 4. De berekening van indirecte werkgelegenheid vertrekt van macro-economische gegevens over de Belgische horeca (NACE 55) in de Nationale Rekeningen. Deze zijn niet per definitie identiek aan de gegevens in andere economische of RSZ-statistieken. Zie Tabel 1 voor de belangrijkste kernvariabelen in prijzen van Tabel 2 op pagina 24 geeft dezelfde variabelen in lopende prijzen weer. Tabel 1: belangrijkste kenmerken van de Belgische horeca, 1995 tot 2003, in miljoen euro en aantal werkzame personen, in prijzen van 2000 (bron: Nationale Rekeningen 2 ) Output intermediair verbruik intermediair verbruik: binnenlands intermediair verbruik: buitenlands bruto toegevoegde waarde beloning van werknemers netto exploitatieoverschot en gemengd inkomen van zelfstandigen verbruik van vaste activa (afschrijvingen) werkzame personen werknemers zelfstandigen De oorzaken van deze verschillen zijn voornamelijk: 2 Gegevens gedownload van Belgostat in juli De gegevens voor 2003 worden geschat via voorlopige methodes en kunnen nog (licht) aangepast worden. Voor de omzetting van lopende naar reële prijzen is de bedrijfstakspecifieke deflator voor de horeca (A31) gehanteerd (en dus niet de algemene deflator van het bruto binnenlands product). Alle gegevens in dit hoofdstuk zijn afgeleid van de Nationale Rekeningen tenzij anders vermeld. Zie Eysackers 2005a voor de gegevens van Omzet zonder BTW en andere productgebonden belastingen. 4 Wat overblijft van de bruto toegevoegde waarde na aftrek van de loonmassa voor werknemers, afschrijvingen en niet-productgebonden belastingen (zoals milieuheffing) en subsidies. Omvat naast de winst en inkomstenbelastingen bijvoorbeeld ook het inkomen van zelfstandigen. 5

6 Het Instituut voor de Nationale Rekeningen (INR) volgt niet steeds de bedrijfstakaanduiding van een onderneming (NACE-code) en herplaatst een aantal ondernemingen. Dit is in het bijzonder van belang voor NACE 51 (groothandel). Een aantal ondernemingen wordt door het INR in afzonderlijke productgebonden eenheden opgesplitst. Een onderneming die bijvoorbeeld aardolie raffineert (NACE23) en verwerkt (NACE24) en vervolgens rubberproducten op de markt brengt (NACE25) wordt in drie delen (en niet meer als één geheel) in de Nationale Rekeningen opgenomen. De bedrijfstakgegevens in de Nationale Rekeningen worden in basisprijzen uitgedrukt, dus in prijzen van de producent. Het verschil tussen basisprijzen en marktprijzen betreft voornamelijk de BTW en handels- en distributiemarges. Vooral de BTW speelt in een industriële bedrijfstak een belangrijke rol. De output wordt bijvoorbeeld vaak berekend op basis van btw-aangiften, wat per definitie hogere resultaten geeft. Werkzame personen in de Nationale Rekeningen zijn werknemers (arbeiders en bedienden) en zelfstandigen. In dit rapport wordt enkel het aantal werkzame personen behandeld. Het aantal werknemers volgt niet steeds de arbeidsstatistieken om dezelfde reden als hoger: een aantal ondernemingen wordt niet meer onder hun oorspronkelijke code geregistreerd in de Nationale Rekeningen 5. Ook zwartwerk, meewerkende huisgenoten en dergelijke worden als werkzame personen beschouwd. 5. Het aantal werkzame personen blijft ongeveer stabiel in de onderzochte periode, rond een tot werkzame personen. Er grijpt wel een aanzienlijk verschuiving plaats van zelfstandigen naar werknemers: het aantal zelfstandigen daalt van naar personen. Het aantal werknemers stijgt in gelijke mate, van een naar personen. 6. Figuur 1 geeft de evolutie van de output tussen 1995 en 2003 (prijzen van 2000). De belangrijkste financiële variabelen zijn in procent van de jaarlijkse output weergegeven. De output van de horeca in reële termen groeit van een 8 miljard euro in 1995 naar een 10 miljard euro in In 2001 en 2002 blijft de output van dezelfde grootteorde, terwijl in 2003 een significante outputdaling geregistreerd wordt. In deze cijfers komt de economische groeicijfers van de gehele Belgische economie en de finale vraag in het bijzonder duidelijk tot uiting. 5 Ook de definitie van werknemer verschilt enigszins. De belangrijkste afwijkingen zijn: zelfstandigen in bijberoep worden enkel als werknemers geteld, en deeltijdse werknemers ook actief in andere bedrijfstakken worden enkel geregistreerd in de bedrijfstak waar ze de meeste arbeidsuren presteren. De Nationale Rekeningen kennen ook het begrip voltijdse equivalente werknemer niet: het gaat steeds om personen, niet om werkgelegenheidscijfers waaruit de deeltijdse werkgelegenheid verwijderd is. De verschillen blijven beperkt omdat de positieve als negatieve effecten elkaar in hoge mate opheffen. 6

7 Het intermediaire verbruik aankopen bij andere bedrijfstakken in binnen- en buitenland evolueert van ongeveer 58% (1996) naar een 60% van de output (2003). Van 2000 tot 2002 worden iets hogere waarden genoteerd. Deze evolutie is toe te schrijven aan het buitenlandse aandeel, aangezien het binnenlandse aandeel in de onderzochte jaren stabiel blijft. De bruto toegevoegde waarde wordt gevormd door alle weergegeven variabelen met uitzondering van het intermediaire verbruik. De toegevoegde waarde daalt in de onderzochte periode licht, van ongeveer 42% (1995) naar een 40% van de output (2003). Het belangrijkste bestanddeel van de toegevoegde waarde vormt de loonmassa voor werknemers. Deze daalt licht, van een 22% in 1995 naar een 19% van de output in In 2002 en 2003 worden opnieuw hogere waarden genoteerd, al lijkt er een band met de daling van de output in deze jaren. Bedrijfstak horeca (NACE 55), evolutie van de output tussen 1995 en 2003, in prijzen van 2000, en evolutie van de belangrijkste andere financiële variabelen, in % van de jaarlijkse output in miljoen euro, prijzen van ,3% 11,7% 21,8% 5,7% 52,4% 7,2% 7,2% 7,4% 7,4% 11,3% 11,8% 11,1% 10,7% 20,1% 20,1% 21,3% 20,4% 59,2% 60,3% 60,3% 60,0% 6,7% 6,8% 6,5% 12,6% 12,1% 11,8% 18,6% 19,0% 19,6% 8,7% 8,1% 60,9% 52,2% 53,1% 7,0% 9,9% 21,7% 60,3% intermediair verbruik (totaal) intermediair verbruik buitenlands beloning van werknemers verbruik van vaste activa (afschrijvingen) intermediair verbruik binnenlands productgebonden belastingen min subsidies netto exploitatieoverschot en gemengd inkomen van zelfstandigen Figuur 1: horeca, 1995 tot 2003, evolutie van de output, in miljoen euro in prijzen van 2000, en evolutie van de belangrijkste andere financiële kenmerken, in % van de jaarlijkse output 2. Kenmerken van het intermediaire verbruik 7. Een meer gedetailleerde analyse leert dat ondanks de ogenschijnlijke stabiliteit belangrijke ontwikkelingen binnen het intermediaire verbruik plaatsgrijpen. Zie Figuur 2. 7

8 Het aandeel van het intermediaire verbruik binnen de eigen bedrijfstak 6 daalt sterk tussen 1995 en 2001, van een 9% naar een 4%. Het aandeel van andere binnenlandse bedrijfstakken blijft echter stabiel. Er lijkt een samenhang tussen de toenemende import en het dalende intermediaire verbruik binnen de eigen bedrijfstak, al mag de interactie met de groothandel (NACE51) niet onderschat worden 7. Figuur 2: horeca, 1995, 2000 en 2001, componenten van het intermediaire verbruik (binnenlandse leveranciers en invoer), in miljoen euro (in prijzen van 2000) en in % van het totale intermediaire verbruik (100%) (bron: eigen bewerking van de gebruikstabellen van binnenlandse oorsprong 8 ) Hotels en restaurants, binnenlandse en buitenlandse intermediaire verbruik, 1995, 2000 en 2001, in prijzen van 2000, in % van het totale intermediaire verbruik Intermediair verbruik, in miljoen euro, in prijzen van (15,0%) 800 (13,7%) 460 (10,2%) (26,6%) (24,3%) 821 (18,2%) 213 (3,6%) 129 (2,9%) 213 (3,7%) 357 (6,1%) 227 (5,0%) 354 (6,2%) 569 (9,7%) 597 (13,2%) 575 (10,0%) (41,6%) (34,9%) (39,2%) 400 (8,9%) 210 (3,7%) 190 (3,3%) Ingevoerd intermediair verbruik Ander intermediair verbruik van binnenlandse oorsprong Electriciteit, gas, stoom en warm water Groothandel Andere zakelijke dienstverlening Voedingsmiddelen en dranken Hotels en restaurants In totaal daalt het binnenlandse aandeel in het intermediaire verbruik van een 90% (1995) naar een 86% (2000). 6 Dus: horecabedrijven die aan andere horecabedrijven leveren. 7 In 2000 herklasseerde het INR een aantal ondernemingen van industriële naar groothandelsondernemingen. Het betreft ondernemingen die enkel nog een groothandelsfunctie hebben en hun vroegere productiefunctie niet meer uitoefenen. 8 Zie Eysackers 2005a voor de berekeningswijze van de gegevens in deze en volgende figuren. Ze zijn afgeleid van aanbod- en gebruikstabellen die vandaag slechts beschikbaar zijn tot

9 3. Binnenlandse en buitenlandse afzetmarkt 8. De horeca kenmerkt zich door belangrijke leveringen aan de binnenlandse finale vraag door huishoudens. Het aandeel van deze consumptie daalt echter van een 67% (1995) naar een 57% (2001). Zie Figuur 3. De leveringen aan andere binnenlandse bedrijfstakken nemen toe, van een 16% (1995) tot een 29% (2001). Een herclassificatie van ondernemingen vanuit de horeca naar andere bedrijfstakken (vooral de groot- en kleinhandel) speelt hierin ongetwijfeld een rol. De leveringen aan het buitenland betreffen in de onderzochte periode een 12% van de totale output. Figuur 3: Horeca, 1995, 2000 en 2001, leveringen aan binnenlandse bedrijfstakken en finale vraag inclusief uitvoer, in miljoen euro (in prijzen van 2000) en in % van de totale output (100%) Hotels en restaurants, leveringen aan binnen- en buitenland, 1995, 2000 en 2001, in prijzen van 2000 en in % van de totale output andere finale vraag output naar afzetmarkt, in miljoen euro, prijzen van (0,1%) 243 (3,0%) 711 (8,8%) (66,9%) 769 (9,5%) 400 (5,0%) 6 (0,1%) 6 (0,1%) 206 (2,1%) 200 (2,0%) 946 (9,6%) 948 (9,6%) (57,5%) (57,4%) (13,9%) (13,8%) 334 (3,4%) 324 (3,3%) 454 (4,6%) 462 (4,7%) 484 (4,9%) 516 (5,2%) 210 (2,1%) 190 (1,9%) Exports extra EU fob Exports intra EU fob Final consumption expenditure by households BNL Andere leveringen Gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening Groothandel Vervoersondersteundende activiteiten Andere zakelijke dienstverlening Hotels en restaurants 4. Arbeidsintensiteit 9. De arbeidsintensiteit van een bedrijfstak betreft het aantal werkzame personen dat bij een gegeven output (in casu 1 miljoen euro) door een bedrijfstak tewerkgesteld wordt. Zoals hoger verduidelijkt maken we geen onderscheid tussen werknemers en zelfstandigen. 9

10 Figuur 4 vergelijkt de arbeidsintensiteit van de horeca met enkele groepen bedrijfstakken evenals het Belgische gemiddelde. De berekeningen zijn uitgevoerd in prijzen van De arbeidsintensiteit van de horeca is zoals kan verwacht worden één van de hoogste in België, en is in de onderzochte periode bijna steeds het dubbel van het Belgische gemiddelde. De variabele evolueert van een 18,2 personen (1995) naar een 15,7 personen (2003) werkzaam per miljoen euro output. In de jaren 2000 tot 2002 worden lagere waarden geregistreerd. arbeidsintensiteit van de bedrijfstak horeca in vergelijking met enkele andere groepen bedrijfstakken, , output in prijzen van 2000 arbeidsintensiteit: aantal werkzame personen per mio euro output in prijzen van ,17 17,99 17,72 16,97 16,38 14,66 14,75 14,82 15, horeca: nace 55 landbouw: nace 1 voeding: nace 15 niet-marktdiensten: nace 75 tot 95 handel : nace 50 tot 52 transport: nace 60 tot 64 financiële en zakelijke diensten: nace 64 tot 74 gemiddelde voor Belgische economie Figuur 4: Arbeidsintensiteit van de horeca (onderbroken lijn) en andere groepen bedrijfstakken, 1995 tot 2003, aantal werkzame personen per mio euro output, in prijzen van De arbeidsintensiteit mag niet verward worden met de arbeidsproductiviteit (bruto toegevoegde waarde per werkzame persoon). De evolutie van beide variabelen hangt samen, maar in omgekeerde zin: hoe hoger de bruto toegevoegde waarde en/of het intermediaire verbruik per werkzame persoon, hoe lager de arbeidsintensiteit. De arbeidsintensiteit wordt in Figuur 5 invers weergegeven, omdat de figuur in financiële termen en niet in werkzame personen uitgedrukt wordt. 12. Een gemiddelde werkzame persoon in de horeca realiseert in 2003 een toegevoegde waarde van een 0,025 miljoen euro (ongeveer een 1,0 miljoen oude Belgische frank). Tussen 10

11 1995 en 2003 is de arbeidsproductiviteit zeer licht gestegen. Opnieuw worden iets hogere waarden tussen 2000 en 2002 genoteerd. De vooruitgang van het intermediaire verbruik per werkzame persoon is meer uitgesproken. Het evolueert van 0,032 miljoen euro in 1995 naar een 0,038 miljoen euro per werkzame persoon in 2003, dus een stijging met bijna 20%. Opnieuw worden hogere waarden tussen 2000 en 2002 genoteerd. horeca, arbeidsproductiviteit, intermediair verbruik per werkzame persoon en arbeidsintensiteit per werkzame persoon, , in miljoen euro (prijzen van 2000) en werkzame personen 0,080 bruto toegevoegde waarde en intermediaire verbruik per werkzame persoon, in mio euro 0,070 0,060 0,050 0,040 0,030 0,020 0,010 18,1 17,9 17,7 0,055 0,056 0,056 0,034 0,032 0,033 0,023 0,023 0,022 16,9 0,059 0,036 0,023 16,3 0,061 0,037 0,024 14,6 14,7 0,068 0,068 0,042 0,041 0,027 0,026 14,8 0,067 0,041 0,026 15,7 0,064 0,038 0,025 0, arbeidsproductiviteit IMV per werkzame persoon arbeidsintensiteit Figuur 5: Horeca, 1995 tot 2003, arbeidsintensiteit, arbeidsproductiviteit en intermediair verbruik per werkzame persoon, in mio euro per werkzame persoon en aantal werkzame personen per mio euro output, in prijzen van 2000 Samen vormen deze variabelen de inverse van de arbeidsintensiteit (dus: 1 / arbeidsintensiteit). De stippellijn in Figuur 5 (arbeidsintensiteit) vormt tegelijkertijd de som van de bruto toegevoegde waarde en het intermediaire verbruik per werkzame persoon (waarde weergegeven onder elk punt) en de inverse van de arbeidsintensiteit (waarde boven elk punt). De evolutie van de arbeidsintensiteit in de horeca wordt bepaald door beide elementen, al heeft de evolutie van het intermediaire verbruik per werkzame persoon een iets groter gewicht. 11

12 Hoofdstuk 2 Indirecte werkgelegenheid van de horeca 1. Indirecte werkgelegenheid: een inleiding In dit rapport staat het indirecte binnenlandse 9 werkgelegenheidseffect van de horeca centraal. De directe werkgelegenheid betreft de eigen werkgelegenheid van de horeca. De indirecte werkgelegenheid betreft de werkgelegenheid bij andere Belgische bedrijfstakken afhankelijk van de economische activiteit van de horeca. Twee vormen van indirecte werkgelegenheid worden onderscheiden: Aan de hand van de arbeidsintensiteit en de financiële stromen tussen bedrijfstakken gedocumenteerd in aanbod- en gebruikstabellen wordt de indirecte werkgelegenheid van een bedrijfstak bij zijn toeleveranciers geschat. Dit betreft de werkgelegenheid gecreëerd door bestellingen van de onderzochte bedrijfstak bij andere bedrijfstakken (aankoop van goederen en diensten). In dit werkgelegenheidseffect komt de vervlechting en netwerking tussen (Belgische) bedrijfstakken tot uiting. Hoe groter de aankopen van de onderzochte bedrijfstak bij andere Belgische bedrijfstakken, hoe groter dit stroomopwaartse indirecte werkgelegenheidseffect. Het indirecte werkgelegenheidseffect via consumptieve bestedingen van inkomen verdiend door werkzame personen direct of indirect tewerkgesteld in de horeca wordt aan de hand van bijkomende informatie berekend. 1/ Het inkomen verdiend in een bedrijfstak wordt 2/ door de werknemers en zelfstandigen van deze bedrijfstak gedeeltelijk geconsumeerd, wat 3/ leveringen door binnenlandse bedrijfstakken aan de finale vraag impliceert. Deze leveringen 4/ vertegenwoordigen een werkgelegenheidseffect dat indirect toegeschreven wordt aan het inkomen ontstaan in de onderzochte bedrijfstak. Ook hier geldt: hoe groter het inkomen verdiend in de onderzochte bedrijfstak, hoe groter het indirecte werkgelegenheidseffect via consumptieve bestedingen. De som van de eigen werkgelegenheid en beide indirecte werkgelegenheidseffecten vormt het totale (directe en indirecte) werkgelegenheidseffect van de horeca. Dit cijfer geeft het gehele Belgische werkgelegenheidseffect weer die direct of indirect een band heeft met de onderzochte bedrijfstak. 9 Alle indirecte werkgelegenheidseffecten in dit rapport verwijzen steeds naar binnenlandse werkgelegenheid. 12

13 toeleverende onderzochte bedrijfstakken leverend bedrijfstakken bedrijfstak aan finale vraag stroomopwaartse financiële stroom eigen indirecte directe werkgelegenheidseffect werkgelegenheid bij binnenlandse goederen en diensten toeleveranciers inkomen van inkomen van besteding indirecte werkzame personen werkzame personen inkomen werkgelegenheidseffect indirect toegeschreven bij bedrijfstakken aan onderzochte leverend aan de bedrijfstak goederen en diensten finale vraag van huishoudens 13. De som van directe en indirecte werkgelegenheidseffecten dient echter met de nodige voorzichtigheid geïnterpreteerd: in dergelijke analyse wint de onderzochte bedrijfstak werkgelegenheid bij andere bedrijfstakken, en verliest zelf geen werkgelegenheid aan andere bedrijfstakken. De mate waarin de eigen economische activiteit afhankelijk is van bestellingen door andere bedrijfstakken komt bijvoorbeeld niet tot uiting. Om die reden wordt een tweede synthesecijfer berekend: de som van 1/ de eigen werkgelegenheid niet afhankelijk van bestellingen door andere bedrijfstakken en 2/ het eerste niveau van indirecte werkgelegenheid bij toeleverende bedrijfstakken. In de figuur op de volgende pagina gaat het om de werkgelegenheidseffecten {1} + {2} + {4}. Dit resultaat vormt het gecumuleerde (directe en indirecte) werkgelegenheidseffect 10. Het betreft het werkgelegenheidseffect ontstaan door de economische activiteit van de onderzochte bedrijfstak, ook al gaat het niet alleen om werkgelegenheid actief in de horeca. De som van gecumuleerde werkgelegenheidseffecten van alle Belgische bedrijfstakken levert een identiek eindtotaal op als de som van de directe werkgelegenheid per bedrijfstak, aangezien dubbeltellingen tussen directe en indirecte werkgelegenheid uitgesloten zijn. 14. Zie Eysackers (2005a) voor de berekeningswijze. Alle berekeningen zijn gebaseerd op de Belgische Nationale Rekeningen. Dit impliceert dat alle resultaten zich bevinden op Belgisch niveau. Het is niet mogelijk om gelijkaardige analyses op gewestelijk niveau of op subbedrijfstakniveau uit te voeren. 10 Zie ook Cornille & Robert (2005). 13

14 Overzicht 11 van de directe ({1}, {2} en {3}) en indirecte ({4}, {5} en {6}) werkgelegenheidseffecten. Het gecumuleerde (directe en indirecte) werkgelegenheidseffect wordt gevormd door de onderdelen {1}, {2} en {4}. toeleverende onderzochte bedrijfstakken leverend bedrijfstakken bedrijfstak aan finale vraag {5} {4} {3} {2} {1} stroomopwaartse financiële stroomopwaartse financiële eigen werkgelegenheid eigen werkgelegenheid eigen werkgelegenheid indirecte stroom indirecte stroom actief voor actief voor actief voor werkgelegenheidseffect werkgelegenheidseffect bestellingen door bestellingen door finale vraag toeleveranciers: goederen toeleveranciers: goederen andere bedrijfstakken eigen bedrijfstak (export ) hogere niveaus en diensten 1ste niveau en diensten {6} inkomen van inkomen van inkomen van inkomen van besteding indirect werkzame personen werkzame personen werkzame personen werkzame personen inkomen werkgelegenheidseffect indirect toegeschreven bij bedrijfstakken aan onderzochte leverend aan bedrijfstak goederen finale vraag en diensten van huishoudens 11 Het 2 de niveau betreft toeleveranciers van toeleveranciers aan de horeca, het 3 de niveau toeleveranciers van toeleveranciers van toeleveranciers aan de horeca, enzovoort. 14

15 Figuur 6: Horeca, 1995, 2000 en 2001, eigen werkgelegenheid en alle niveaus van indirecte werkgelegenheid bij toeleveranciers, opgedeeld naar aard van de toelevering, in aantal werkzame personen Hotels en restaurants (nace 55), som van eigen werkgelegenheid en totale indirecte werkgelegenheidseffect bij toeleveranciers, 1995, 2000 en 2001, in aantal werkzame personen directe en indirect stroomopwaarts werkgelegenheidseffect, in aantal werkzame personen Werkgelegenheid in onderzochte bedrijfstak grondstoffen: NACE1+15 energie: NACE40-41 uitbestede diensten: NACE64-74 handel en transport: NACE50-52 en andere industrie + bouw: andere NACE<50 niet-marktdiensten: NACE>74 2. Indirect werkgelegenheidseffect bij binnenlandse toeleveranciers 15. Figuur 6 verduidelijkt het gehele indirecte werkgelegenheidseffect bij toeleveranciers (alle niveaus van toelevering, dus de som van {4} en {5} in de figuur op de vorige pagina) 12. De toeleverende bedrijfstakken zijn in deze en volgende figuren in enkele samenhangende groepen ingedeeld waarvan enkel de afkorting weergegeven is. De samenstelling van elke groep bevindt zich in de verklarende tabel op pagina Het stroomopwaartse werkgelegenheidseffect evolueert van een indirect werkzame personen in 1995 tot een personen in Deze groei komt zowel tot stand bij leveranciers van grondstoffen (voeding), bij handels- en transportbedrijfstakken en bij de zakelijke dienstverlening. 12 Detailgegevens bevinden zich in Tabel 4 (eerste niveau van toelevering) en Tabel 5 (alle niveaus van toelevering) in bijlage. 15

16 Hiermee bevestigt de horeca een meer algemene trend: toeleverende werkgelegenheid verschuift in de meeste bedrijfstakken langzaam maar zeker van industriële naar dienstenbedrijfstakken. Figuur 7: Horeca, 1995, 200 en 2001, eigen werkgelegenheid en indirect werkgelegenheidseffect via consumptieve bestedingen, in aantal werkzame personen actief bij andere bedrijfstakken Hotels en restaurants, werkgelegenheidseffect via consumptieve bestedingen, in de onderzochte bedrijfstak en bij toeleveranciers, in aantal werkzame personen werkgelegenheidseffect, in aantal werkzame personen Werkgelegenheidseffect consumptieve bestedingen toeleveranciers, in aantal werkzame personen bij andere bedrijfstakken Werkgelegenheidseffect consumptieve bestedingen onderzochte bedrijfstak, in aantal werkzame personen bij andere bedrijfstakken Werkgelegenheid in onderzochte bedrijfstak 3. Indirect werkgelegenheidseffect via consumptieve bestedingen van inkomen verdiend of ontstaan in de horeca 17. Het indirecte werkgelegenheidseffect via consumptieve bestedingen vertaalt het inkomen (direct of indirect) verdiend in een onderzochte bedrijfstak in werkgelegenheidstermen. Het betreft opnieuw enkel personen werkzaam bij andere bedrijfstakken dan de horeca. Figuur 7 geeft de belangrijkste resultaten Het indirecte werkgelegenheidseffect via consumptieve bestedingen evolueert voor de horeca van een (1995) naar een werkzame personen (2001). Er treedt geen belangrijke verschuiving tussen de eigen werkgelegenheid en het indirecte werkgelegenheidseffect bij toeleveranciers op. 13 De berekening is samengevat in Tabel 7 in bijlage. 16

17 Deze cijfers zijn eerder laag omdat de horeca een belangrijke directe leverancier is aan de finale vraag van huishoudens. Om dubbeltellingen te vermijden wordt de werkgelegenheid actief binnen de horeca voor de finale vraag uit het indirecte effect gefilterd. Aangezien de horeca ongeveer 10% vertegenwoordigt van de binnenlandse leveringen aan de finale vraag wordt slechts een 90% van haar indirecte werkgelegenheidseffect via consumptieve bestedingen opgenomen. Figuur 8: Horeca, 1995, 2000 en 2001, eigen werkgelegenheid en indirect werkgelegenheidseffect bij toeleveranciers en via consumptieve bestedingen, in aantal werkzame personen Bedrijfstak Hotels en restaurants (nace 55), som van eigen werkgelegenheid, indirecte werkgelegenheidseffect bij toeleveranciers en via consumptieve bestedingen, 1995, 2000 en 2001, in aantal werkzame personen directe en indirect stroomopwaarts werkgelegenheidseffect, in aantal werkzame personen Werkgelegenheidseffect via consumptieve bestedingen door toegeschreven werkzame personen bij toeleveranciers Werkgelegenheidseffect via consumptieve bestedingen door eigen werkzame personen Werkgelegenheidseffect bij Belgische toeleveranciers Werkgelegenheid in onderzochte bedrijfstak 4. Totale (directe en indirecte) werkgelegenheidseffect 19. Het totale werkgelegenheidseffect van de horeca - de som van de eigen werkgelegenheid en beide indirecte werkgelegenheidseffecten uit vorige paragrafen evolueert tussen 1995 en 2001 van een naar een werkzame personen. Zie Figuur 8. De stijging is bijna integraal toe te schrijven aan het indirecte effect bij toeleveranciers, aangezien de andere elementen ongeveer constant blijven. 17

18 Figuur 9: Horeca, 1995, 2000 en 2001, multiplicator van directe (1,00) naar indirecte werkgelegenheid, in aantal indirect werkzame personen per direct werkzame persoon en in % van het jaarlijkse werkgelegenheidseffect Hotels en restaurants (nace 55), 1995, 2000 en 2001, multiplicator van directe (1,00) naar indirecte werkgelegenheid, in aantal indirect werkzame personen per eigen werkzame persoon en in % van het totale werkgelegenheidseffect aantal indirect werkzame personen per werkzame persoon in de onderzochte bedrijfstak 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 0,06 persoon (4,0%) 0,06 persoon (4,1%) 0,05 persoon (3,7%) 0,08 persoon (5,1%) 0,08 persoon (5,1%) 0,08 persoon (5,3%) 0,33 persoon (22,4%) 0,37 persoon (24,3%) 0,37 persoon (24,8%) 1,00 persoon (68,6%) 1,00 persoon (66,5%) 1,00 persoon (66,1%) Multiplicator indirecte werkgelegenheidseffect via consumptie van inkomen ontstaan bij toeleveranciers van onderzochte bedrijfstak Multiplicator indirecte werkgelegenheidseffect via consumptie van inkomen verdiend in onderzochte bedrijfstak Multiplicator alle toeleverende bedrijfstakken Onderzochte bedrijfstak 5. Multiplicator van directe naar indirecte werkgelegenheid 20. Een multiplicator van directe naar indirecte werkgelegenheid geeft de verhouding tussen directe en indirecte werkgelegenheid aan. Het wordt uitgedrukt in aantal indirect werkzame personen voor elke eigen directe werkzame persoon. Figuur 9 geeft de multiplicator voor de verschillende vormen van indirecte werkgelegenheid Voor elke persoon actief in de horeca zijn in 1995 een 0,46 personen indirect werkzaam dankzij bestellingen en inkomen gegenereerd door de horeca. In 2001 is deze variabele gestegen tot 0,51 indirect werkzame personen. Deze stijging is zoals verwacht vooral toe te schrijven aan het indirecte effect bij toeleveranciers. 14 Detailgegevens bevinden zich in Tabel 9 in bijlage. 18

19 6. Directe en indirecte arbeidsintensiteit 22. Aan de hand van de indirecte werkgelegenheid kan de arbeidsintensiteit van een bedrijfstak breder geduid worden. Met directe arbeidsintensiteit bedoelen we de arbeidsintensiteit van de horeca zoals besproken in hoofdstuk 1.4. Met indirecte arbeidsintensiteit bedoelen we de indirecte werkgelegenheid ontstaan per miljoen euro output in de horeca. Figuur 10: Horeca, 1995, 2000 en 2001, directe en indirecte arbeidsintensiteit, in aantal werkzame personen per mio euro output (prijzen van 2000) en in % van de totale arbeidsintensiteit Hotels en restaurants (nace 55), 1995, 2000 en 2001, directe en indirecte arbeidsintensiteit, in aantal werkzame personen per mio euro output, in prijzen van 2000, en in % van de totale arbeidsintensiteit (100%) aantal personen direct of indirect werkzaam per mio euro output ,31 personen indirect werkzaam per mio euro output (31,4% van totaal) 18,18 personen direct werkzaam per mio euro output (68,6% van totaal) 7,38 personen indirect werkzaam per mio euro output (33,5% van totaal) 14,66 personen direct werkzaam per mio euro output (66,5% van totaal) 7,56 personen indirect werkzaam per mio euro output (33,9% van totaal) 14,75 personen direct werkzaam per mio euro output (66,1% van totaal) (directe) arbeidsintensiteit indirecte arbeidsintensiteit Figuur 10 geeft de som van directe en indirecte arbeidsintensiteit voor de horeca tussen 1995 en De indirecte arbeidsintensiteit daalt in de onderzochte periode aanzienlijk, van 8,3 personen in 1995 naar 7,6 indirect werkzame personen per mio euro output in 2001 (telkens in prijzen van 2000). De directe arbeidsintensiteit daalt eveneens licht. In totaal werden in 1995 ongeveer 26,4 personen direct of indirect tewerkgesteld per miljoen euro output. In 2001 daalt deze som tot ongeveer 22,3 personen. De horeca is daarmee één van de bedrijfstakken met de hoogste arbeidsintensiteit in België. 15 Zie Tabel 10 in bijlage voor de gedetailleerde gegevens. 19

20 7. Gecumuleerd (direct en indirect) tewerkstellingseffect 24. In 1995 levert de horeca ongeveer 16% van haar output (afzetmarkt) aan andere Belgische bedrijfstakken. In 2001 loopt dit aandeel op tot 29%. Het intermediaire verbruik binnen de eigen bedrijfstak is hierin niet opgenomen. Zie Figuur 3 op pagina 9. Dit aandeel van het eigen werkgelegenheidseffect kan potentieel als indirecte werkgelegenheid aan andere binnenlandse bedrijfstakken toegeschreven worden. Figuur 11: Horeca, 1995, 2000 en 2001, gecumuleerde (directe en indirecte) werkgelegenheidseffect, in aantal werkzame personen en in % van de eigen werkgelegenheid Hotels en restaurants (nace 55), 1995, 2000 en 2001, gecumuleerde werkgelegenheidseffect, in aantal werkzame personen en in % van de eigen directe werkgelegenheid personen (16,3% van eigen werkgelegenheid) in aantal werkzame personen personen (83,9% van eigen werkgelegenheid) personen (19,1% van eigen werkgelegenheid) personen (71,3% van eigen werkgelegenheid) personen (18,6% van eigen werkgelegenheid) personen (71,0% van eigen werkgelegenheid) Indirect werkgelegenheidseffect bij toeleveranciers, niveau 1 Eigen werkgelegenheid gerekend tot gecumuleerde werkgelegenheidseffect Het gecumuleerde werkgelegenheidseffect bestaat uit 1/ de eigen werkgelegenheid actief voor leveringen aan de finale vraag en het intermediaire verbruik binnen de eigen bedrijfstak en 2/ het eerste niveau van indirecte werkgelegenheid bij toeleveranciers. Zie de inleiding van dit hoofdstuk voor een verduidelijking. Figuur 11 geeft het gecumuleerde tewerkstellingseffect van de horeca tussen 1995 en Detailgegevens bevinden zich in Tabel 8 in bijlage. 20

21 25. Het gecumuleerde werkgelegenheidseffect evolueert van een personen in 1995 naar een personen in Deze daling is bijna integraal te situeren binnen het eigen directe werkgelegenheidseffect. Een groter aandeel van de eigen output wordt immers geleverd aan andere binnenlandse bedrijfstakken zodat de afhankelijkheid van de horeca ten opzichte van bestellingen door deze andere bedrijfstakken toeneemt. De eigen werkgelegenheid afhankelijk van deze bestellingen wordt uit het gecumuleerde werkgelegenheidseffect verwijderd, zodat lagere cijfers bekomen worden. 26. De multiplicator van het gecumuleerde werkgelegenheidseffect kan eveneens uit Figuur 11 afgeleid worden. Het gecumuleerde werkgelegenheidseffect is in 1995 bijna identiek aan het directe werkgelegenheidseffect (16,3% + 83,9% = 100,2%). In 2001 wordt een aanzienlijke daling geregistreerd (18,6% + 71,0% = 89,6%). Zoals in vele dienstenbedrijfstakken daalt het gecumuleerde werkgelegenheidseffect gecreeerd door de economische activiteit van de horeca. De oorzaak is opnieuw de grotere afhankelijkheid van bestellingen door andere binnenlandse bedrijfstakken. 21

22 Hoofdstuk 3 Conclusie 27. Het totale directe en indirecte werkgelegenheidseffect van de horeca evolueert in de onderzochte periode van naar werkzame personen. Het bestaat uit personen in de eigen bedrijfstak, (1995) tot personen (2001) bij toeleverende bedrijfstakken, en (1995) tot (2001) personen werkzaam via de besteding van inkomen direct of indirect verdiend in de horeca. De arbeidsintensiteit van de horeca daalt tussen 1995 en 2001 licht, van 18,1 personen naar 15,7 personen werkzaam per miljoen euro output (prijzen van 2000). De horeca wordt in deze periode dus een stuk minder arbeidsintensief, maar blijft één van de meest arbeidsintensieve Belgische bedrijfstakken. Wordt ook de indirecte werkgelegenheid opgenomen dan vertegenwoordigt de som van directe en indirecte arbeidsintensiteit 26,4 personen in 1995 en 22,3 werkzame personen in 2001, wat uiteraard nog steeds indrukwekkende cijfers binnen de huidige Belgische economie zijn. 28. Het gecumuleerde werkgelegenheidseffect bestaat uit de eigen werkgelegenheid niet actief voor bestellingen door andere binnenlandse bedrijfstakken en het eerste niveau van indirecte werkgelegenheid bij toeleveranciers. Het betreft zowel werkgelegenheid in de eigen bedrijfstak als bij toeleverende bedrijfstakken, en geeft het netto werkgelegenheidseffect aan dat door de economische activiteit van de horeca tot stand komt. Het gecumuleerde werkgelegenheidseffect van de horeca daalt van een personen (1995) naar een personen (2001). Zoals in vele dienstenbedrijfstakken is het gecumuleerde werkgelegenheidseffect gecreëerd door de economische activiteit van de horeca (vanaf 2000) kleiner dan de eigen directe werkgelegenheid. De oorzaak betreft in essentie de gestegen afhankelijkheid van bestellingen door andere binnenlandse bedrijfstakken. 22

23 Hoofdstuk 4 Bijlage A: gedetailleerde tabellen 29. De toeleverende bedrijfstakken worden in volgende categorieën samengevat. Indeling van toeleverende bedrijfstakken grondstoffen: NACE1 en 15 Landbouw; voeding grondstoffen andere: NACE40+41 Elektriciteitbedrijven en waterbedrijven uitbestede diensten: NACE65-74 Banken, handel in onroerend goed, software, O&O, zakelijke dienstverlening inclusief interimarbeid handel, horeca en transport: NACE50-64 Garages, klein- en groothandel, vervoer, post en telecommunicatie andere industrie: andere NACE<50 Alle andere industriële bedrijfstakken Niet-marktdiensten: NACE>74 Alle dienstenbedrijfstakken vanaf NACE75 (overheid) 23

24 Tabel 2 geeft de belangrijkste macro-economische kenmerken van de horeca uitgedrukt in lopende prijzen. Tabel 2: Belangrijkste kenmerken van de Belgische horeca, 1995 tot 2003, in miljoen euro (lopende prijzen) en aantal werkzame personen (bron: Nationale Rekeningen 17 ) output 7.267, , , , , , , , ,8 intermediair verbruik 4.223, , , , , , , , ,8 intermediair verbruik binnenlands intermediair verbruik buitenlands bruto toegevoegde waarde 3.044, , ,1 beloning van werknemers 1.585, , ,8 netto exploitatieoverschot en gemengd inkomen van zelfstandigen 853,2 834,6 841,8 verbruik van vaste activa (afschrijvingen) 527,1 560,4 583,8 607,1 634,9 666,3 684,8 685,4 715,0 werkzame personen werknemers zelfstandigen , , , , , , , , , , , ,7 958, , , , , ,2 17 Gegevens gedownload van Belgostat in juli De gegevens voor 2003 zijn geschat volgens voorlopige methodes en kunnen nog (licht) wijzigen. 24

25 Tabel 3: Horeca, 1995, 2000 en 2001, overzicht van directe en indirecte werkgelegenheid, in aantal werkzame personen aantal % kolom % rij multiplicator aantal % kolom % rij multiplicator aantal % kolom % rij multiplicator Werkgelegenheid in onderzochte bedrijfstak ,6% 1, ,2% 1, ,0% 1, ,6% 1,00 Werkgelegenheidseffect bij Belgische toeleveranciers ,9% 0, ,9% 0, ,2% 0, ,9% 0,63 Werkgelegenheidseffect via consumptieve bestedingen door eigen werkzame personen ,8% 0, ,2% 0, ,1% 0, ,8% 0,21 Werkgelegenheidseffect via consumptieve bestedingen door toegeschreven werkzame personen bij toeleveranciers ,8% 0, ,6% 0, ,8% 0, ,8% 0,13 Totaal indirecte werkgelegenheid ,4% 0, ,8% 0, ,0% 1, ,4% 0,98 Totaal directe en indirecte werkgelegenheid ,0% 1, ,0% 1, ,0% 2, ,0% 1,98 25

26 Tabel 4: Horeca, 1995, 2000 en 2001, eigen werkgelegenheid en eerste niveau van indirect werkgelegenheidseffect bij toeleveranciers en via consumptieve bestedingen, in aantal werkzame personen Werkgelegenheid in onderzochte bedrijfstak Indirect werkgelegenheidseffect bij toeleveranciers grondstoffen: NACE1 en grondstoffen andere: NACE uitbestede diensten: NACE handel, horeca en transport: NACE andere industrie: andere NACE< niet marktdiensten: NACE> Totaal Indirect werkgelegenheidseffect via consumptieve bestedingen via consumptieve bestedingen bij toeleveranciers (alle niveaus) via consumptieve bestedingen in onderzochte bedrijfstak (alle niveaus) Totaal Som van directe en 1ste niveau van indirecte werkgelegenheid Het eerste niveau van indirect werkgelegenheidseffect bij toeleveranciers betreft de bedrijfstakken die direct aan de horeca leveren. Bij het consumptie-effect betreft het bedrijfstakken die direct aan de finale vraag van huishoudens leveren. Zie Tabel 7 op pagina 29 voor de concrete berekening. 26

27 Tabel 5: Horeca, 1995, 2000 en 2001, som van directe en indirecte werkgelegenheidseffect (alle niveaus) bij toeleveranciers en via consumptieve bestedingen, in aantal werkzame personen Werkgelegenheid in onderzochte bedrijfstak Indirect werkgelegenheidseffect bij toeleveranciers grondstoffen: NACE1 en grondstoffen andere: NACE uitbestede diensten: NACE handel, horeca en transport: NACE andere industrie: andere NACE< niet marktdiensten: NACE> Totaal Indirect werkgelegenheidseffect via consumptieve bestedingen via consumptieve bestedingen bij toeleveranciers (alle niveaus) via consumptieve bestedingen in onderzochte bedrijfstak (alle niveaus) Totaal Som van directe en 1ste niveau van indirecte werkgelegenheid Tabel 5 geeft het totale indirecte werkgelegenheidseffect, dus de som van het eerste en alle hogere niveaus van toelevering. 27

28 Tabel 6: Horeca, 1995, 2000 en 2001, arbeidsintensiteit van de onderzochte bedrijfstak en van toeleverende bedrijfstakken naar aard van de toelevering, in aantal werkzame personen per miljoen euro output, output in prijzen van onderzochte bedrijfstak 18,18 14,66 14,75 grondstoffen: NACE1 en 2 5,63 5,48 5,19 grondstoffen andere: NACE ,65 2,57 2,36 uitbestede diensten: NACE ,55 7,62 7,21 handel, horeca en transport: NACE ,76 7,39 7,40 andere industrie: andere NACE<50 5,39 4,97 5,19 niet marktdiensten: NACE>74 14,28 16,30 16,24 De arbeidsintensiteit van een bedrijfstak geeft het aantal werkzame personen per miljoen euro output. De output is uitgedrukt in prijzen van 2000 om een correcte vergelijking mogelijk te maken. 28

29 Tabel 7: Horeca, 1995, 2000 en 2001, berekening van het werkgelegenheidseffect via consumptieve bestedingen, in euro (lopende prijzen en prijzen van 2000) en aantal werkzame personen consumptieve bestedingen S14, in mio, in lopende prijzen consumptieve bestedingen S14, in mio, in prijzen van werkgelegenheidseffect door consumptieve bestedingen S14, eerste niveau, in werkzame personen werkgelegenheidseffect door consumptieve bestedingen S14, 2 de en hogere niveaus, in werkzame personen werkgelegenheidseffect door consumptieve bestedingen S14, alle niveaus, in werkzame personen arbeidsintensiteit consumptieve bestedingen, in lopende prijzen 15,02 12,68 12,47 6 arbeidsintensiteit consumptieve bestedingen, in prijzen van ,51 12,68 12,52 7 aandeel inkomen ontstaan in onderzochte bedrijfstak / totale primaire inkomen S14 80,24% 81,52% 81,43% 8 aandeel netto beschikbaar inkomen / primair inkomen 80,37% 78,69% 78,71% 9 aandeel consumptieve uitgaven / totale uitgaven 62,90% 62,68% 61,56% 10 aandeel consumptieve uitgaven / primaire inkomen 40,56% 40,21% 39,46% 11 inkomen S14 (werknemers en zelfstandigen) ontstaan in onderzochte bedrijfstak, in mio, in lopende prijzen inkomen S14 afkomstig uit onderzochte bedrijfstak, in mio, in prijzen van inkomen S14 afkomstig uit onderzochte bedrijfstak besteed aan consumptieve uitgaven, in mio, in lopende prijzen inkomen S14 afkomstig uit onderzochte bedrijfstak besteed aan consumptieve uitgaven, in mio, in prijzen van werkgelegenheidseffect consumptieve bestedingen, in aantal werkzame personen aandeel andere bedrijfstakken in werkgelegenheidseffect consumptieve bestedingen S14, in % werkgelegenheidseffect consumptieve bestedingen, in aantal werkzame personen bij andere bedrijfstakken ,24% 91,87% 91,94%

30 inkomen S14 (werknemers en zelfstandigen) ontstaan bij toeleveranciers van onderzochte bedrijfstak, in mio, in lopende prijzen inkomen S14 ontstaan bij toeleveranciers onderzochte bedrijfstak, in mio, in prijzen van inkomen S14 ontstaan bij toeleveranciers onderzochte bedrijfstak besteed aan consumptieve uitgaven, in mio, in lopende prijzen inkomen S14 ontstaan bij toeleveranciers onderzochte bedrijfstak besteed aan consumptieve uitgaven, in mio, in prijzen van werkgelegenheidseffect consumptieve bestedingen toeleveranciers, in aantal werkzame personen aandeel andere bedrijfstakken in werkgelegenheidseffect consumptieve bestedingen S14, in % 90,24% 91,87% 91,94% 24 werkgelegenheidseffect consumptieve bestedingen toeleveranciers, in aantal werkzame personen bij andere bedrijfstakken totaal inkomen S14 (werknemers en zelfstandigen) onderzochte bedrijfstak direct en indirect, in mio, in lopende prijzen totaal inkomen S14 onderzochte bedrijfstak direct en indirect, in mio, in prijzen van totaal inkomen S14 direct en indirect besteed aan consumptieve uitgaven, in mio, in lopende prijzen totaal inkomen S14 direct en indirect besteed aan consumptieve uitgaven, in mio, in prijzen van totaal werkgelegenheidseffect consumptieve bestedingen direct en indirect, in aantal werkzame personen totaal werkgelegenheidseffect consumptieve bestedingen direct en indirect, in aantal werkzame personen bij andere bedrijfstakken De berekening van het indirecte werkgelegenheidseffect via consumptieve bestedingen verloopt in verschillende stappen: Het indirecte werkgelegenheidseffect en de arbeidsintensiteit voor alle consumptieve bestedingen van huishoudens worden in rijen 1 tot 7 berekend. Rijen 8 tot 11 gaan na welk aandeel van het inkomen van huishoudens ontstaan in de onderzochte bedrijfstak aan consumptie besteedt wordt. Rijen 12 tot 18 berekenen het inkomen van huishoudens ontstaan in de onderzochte bedrijfstak en vertalen het aan de hand van de arbeidsintensiteit van de finale vraag van huishoudens in het indirecte werkgelegenheidseffect. De analoge bewerking voor de toeleveranciers wordt in rijen 19 tot 25 ontwikkeld. Het geheel wordt in rijen 26 tot 31 samengevat. 30

31 Tabel 8: Horeca, 1995, 2000 en 2001, totale (directe en indirecte) werkgelegenheidseffect en gecumuleerde werkgelegenheidseffect, in aantal werkzame personen Werkgelegenheid in onderzochte bedrijfstak Werkgelegenheidseffect bij Belgische toeleveranciers Werkgelegenheidseffect via consumptieve bestedingen door eigen werkzame personen Werkgelegenheidseffect via consumptieve bestedingen door toegeschreven werkzame personen bij toeleveranciers Totaal direct en indirect werkgelegenheidseffect Aandeel leveringen aan andere binnenlandse bedrijfstakken / output (afzetmarkt) 16,14% 28,68% 29,00% Gecumuleerd werkgelegenheidseffect Eigen werkgelegenheidseffect actief voor finaal verbruik (export ) Eigen werkgelegenheid actief voor bestellingen binnen eigen bedrijfstak Kern binnen eigen werkgelegenheid Indirect werkgelegenheidseffect bij toeleveranciers, niveau Gecumuleerd (direct en indirect) werkgelegenheidseffect Het gecumuleerde (directe en indirecte) werkgelegenheidseffect betreft het gedeelte van het totale werkgelegenheidseffect dat bij analyses van indirecte werkgelegenheid nooit aan andere bedrijfstakken wordt toegeschreven. 31