HANDLEIDING 7. Hoofdauteurs Rianne Jansens Mieke Knaapen. Auteurs Jeanet de Pee Gerda Végh. Wolters-Noordhoff

Transcriptie

1 AE1 HL 7 vw :24 Pagina 1 HANDLEIDING 7 Hoofdauteurs Rianne Jansens Mieke Knaapen Auteurs Jeanet de Pee Gerda Végh Wolters-Noordhoff

2 AE1 HL 7 vw :24 Pagina 2 Auteurs Gerda Végh, les 1.1 t/m 6.3 (blz. 14 t/m 31) Jeanet de Pee, les 7.1 t/m 12.3 (blz. 34 t/m 51) Vormgeving buro voor vormgeving Marcel van der Heyden bv Gebruikte teksten Blz. 21 (les 3.2): Marjon Hartman, uit: Woorden dansen in mijn hoofd. Wie waait over het land De woordenwind, uitgeverij Zirkoon, Blz. 24 (les 4.2): Maxine Knegt, uit: Woorden dansen in mijn hoofd. Wie waait over het land De woordenwind, uitgeverij Zirkoon, Blz. 35 (les 7.2): Erik van Os, Ik was zo n steentje in jouw schoen. Divers, Amsterdam, Blz. 48 (les 11.3): Marian van Gog, uit de musical Weet wat je wilt, Blz. 51 (les 12.3): Edward van de Vendel, uit: Superguppie, Querido, Amsterdam, Wolters-Noordhoff B.V., Groningen/Houten Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, Voor het overnemen van korte gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, Voor het overnemen van niet-korte gedeelte(n) dient men zich rechtstreeks te wenden tot de uitgever. Vermenigvuldiging van kopieerbladen voor eigen gebruik (vrij van kopieerrechten) is uitsluitend toegestaan aan scholen die werken met deze methode. SISO

3 AE1 HL 7 vw :24 Pagina 3 Voorwoord In groep 3 kregen uw leerlingen toegang tot nieuwe mogelijkheden om te communiceren: ze hebben leren lezen en schrijven. In groep 4 leerden de kinderen de hoofdletters schrijven. Daarnaast werd uitgebreid aandacht besteed aan het automatiseren van het schrijven. In groep 5 kwamen de grafische vormgevingsaspecten zoals verbindingen, lettergrootte en -verhoudingen, hellingshoek, spatiëring en bladspiegel aan bod. Tevens deden de kinderen oefeningen waardoor ze zich bewust werden van het schrijftempo. In groep 6 werd er gericht geoefend op het versnellen van het schrijftempo. Schrijfonderwijs zorgt voor het aanleren van nieuwe vaardigheden, maar vooral ook voor het verstevigen van de opgebouwde vaardigheden. Dit betekent dat er in groep 7 aandacht wordt besteed aan het op peil houden van de schrijfvoorwaarden (zit-schrijfhouding, pengreep, papierligging en -transport, pendruk) en de schrijfbeweging. De grafische vormgevingsaspecten worden regelmatig herhaald. In groep 7 schrijven de kinderen in de standaardliniatuur van 8 mm. Nu de kinderen de schrijfvoorwaarden, de schrijfbeweging en de vormgevingsaspecten beheersen, kunnen ze gericht gaan oefenen met het versnellen van het schrijftempo. Qua vormgeving breiden de doelen zich uit met het toepassen van de juiste interlinie en een evenwichtige bladindeling. In groep 7 wordt aandacht besteed aan het beoordelen of een tekst in het methodeschrift is geschreven en aan het experimenteren met grafische mogelijkheden (met name het verwerken van teksten in tekeningen). Aan elkaar bestaat uit een reeks uitgebalanceerde lessen die stapsgewijs alle benodigde instructie en oefeningen bieden. De handleiding biedt u het houvast om de lessen volgens het bewezen effectieve directe-instructiemodel te geven. Alle didactische activiteiten in het leerproces, zowel instructies als leergesprekje, zijn volledig beschreven. Daarnaast krijgt u suggesties voor goede introducties en afsluitingen van de lessen om schrijflessen met een hoog leereffect te kunnen geven. Belangrijk hierbij is het bevorderen van het taakanalytisch gedrag. Om dit te bereiken, krijgt u suggesties voor denkstimulerende vragen waarmee het kind kritisch leert te reflecteren op het eigen schrijfproces en op het schrijfproduct. Voor kinderen die extra hulp nodig hebben, zijn er per doel steuntjes geformuleerd waarmee u ze gericht kunt begeleiden. Wij wensen u en de kinderen prettige lessen toe, zodat de groeiende schrijfvaardigheid zal leiden tot veel schrijfplezier!

4 AE1 HL 7 vw :24 Pagina 4

5 AE1 HL 7 vw :24 Pagina 5 Inhoud I Aan elkaar in groep Jaarprogramma Programma voor groep Thema s en leerstof Schrijfmaterialen 8 2 Aan elkaar-materialen Schrijfschrift Wandkaart Handleiding met kopieerbladen Computerprogramma 9 3 Toelichting lesbeschrijving Verklaring pictogrammen 10 II Lesbeschrijvingen 13 Lesbeschrijvingen (1) 13 1 Zingen & swingen 14 2 Ruiken & stinken 17 3 Plagen & pesten 20 4 Zwijgen & spreken 23 5 Groeien & veranderen 26 6 Ziek zijn & beter worden 29 Lesbeschrijvingen (2) 33 7 Piekeren & puzzelen 34 8 Uitvinden & ontdekken 37 9 Verliezen & vinden Inpakken & wegwezen Internetten & en Hollen & stilstaan 49 III Achtergrondinformatie 53 1 Didactiek en organisatie 54 2 Doelenoverzicht 62 IV Kopieerbladen 65 Oefenbladen bij de lessen 66 Registratiebladen 72

6 AE1 HL 7 vw :24 Pagina 6 I Aan elkaar in groep 7 Voordat u gaat werken met Aan elkaar, geven we u een beknopt overzicht van het jaarprogramma, de materialen en de opbouw van de lesbeschrijvingen. De achtergrondinformatie (zie hoofdstuk III) gaat uitgebreid in op de didactiek en organisatie van de lessen. 1.2 Thema s en leerstof Het programma is verdeeld over twaalf thema s die elk drie weken van het schooljaar in beslag nemen. In het volgende schema ziet u het leerstofaanbod per thema. 1 Jaarprogramma Het jaarprogramma van Aan elkaar bevat lesmateriaal voor 36 weken. De leerstof is verdeeld over twaalf thema s van elk drie weken. Per week is er één schrijfles gepland van 25 minuten. 1.1 Programma voor groep 7 In groep 7 leren de kinderen het schrijftempo te versnellen. Als voorbereiding daarop herhalen ze aan het begin van het leerjaar de schrijfvoorwaarden (zit-schrijfhouding, pengreep, pendruk, papierligging en -transport, en de schrijfbeweging). De aandacht voor de schrijfvoorwaarden blijft belangrijk gedurende het hele leerjaar. De vormgevingsaspecten worden regelmatig herhaald. Het gaat hierbij om de vorm en de grootte en verhoudingen van letters, cijfers en leestekens, om de verbindingen, de helling, spatiëring en de bladspiegel. De kinderen schrijven op steunlijnen op 8 mm afstand van elkaar. In groep 6 hebben de kinderen regelmatig gerichte oefeningen gemaakt om het schrijftempo te verhogen. In groep 7 wordt het verhogen van het schrijftempo voortgezet. Het herhalen van de vormgevingsaspecten komt in allerlei varianten aan bod. Het oefenen van een goede bladspiegel krijgt extra aandacht, met name het toepassen van de interlinie van de evenwichtige bladspiegel. In groep 7 worden de kinderen gestimuleerd om zelfstandig te werken. Dit betekent dat ze alleen een schrijfopdracht uitvoeren, en dat ze leren kritisch te reflecteren op het schrijfproces en het schrijfproduct, zowel dat van zichzelf als dat van een ander kind. Het doel beoordelen of een tekst methodisch is geschreven, sluit hierbij aan. 6

7 AE1 HL 7 vw :24 Pagina 7 Thema Materiaal Leerstof 1 Zingen & swingen schrijfschrift 7 Herhaling schrijfvoorwaarden, schrijfbeweging en vormgeving Beoordelen of een tekst methodisch juist geschreven is Oefenen van het schrijftempo, eerste meting 2 Ruiken & stinken schrijfschrift 7 Herhaling schrijfvoorwaarden en vormgeving Beoordelen of een tekst methodisch juist geschreven is Oefenen van het schrijftempo, tweede meting 3 Plagen & pesten schrijfschrift 7 Herhaling schrijfvoorwaarden en vormgeving kopieerblad L1 Oefenen van interlinie en evenwichtige bladindeling Experimenteren met grafische mogelijkheden Oefenen van het schrijftempo, derde meting 4 Zwijgen & spreken schrijfschrift 7 Herhaling schrijfvoorwaarden, schrijfbeweging en vormgeving Beoordelen of een tekst methodisch juist geschreven is 5 Groeien & schrijfschrift 7 Herhaling schrijfvoorwaarden, schrijfbeweging en vormgeving veranderen Beoordelen of een tekst methodisch juist geschreven is Oefenen schrijftempo, vierde meting 6 Ziek zijn & schrijfschrift 7 Herhaling schrijfvoorwaarden en vormgeving beter worden Experimenteren met grafische mogelijkheden Oefenen van het schrijftempo, vijfde meting 7 Piekeren & schrijfschrift 7 Herhaling schrijfvoorwaarden, schrijfbeweging en vormgeving puzzelen kopieerblad L2 Oefenen van interlinie Oefenen van het schrijftempo, zesde meting 8 Uitvinden & schrijfschrift 7 Herhaling schrijfvoorwaarden, schrijfbeweging en vormgeving ontdekken kopieerblad L3 Oefenen van marges en evenwichtige bladindeling Oefenen van het schrijftempo, zevende meting 9 Verliezen & vinden schrijfschrift 7 Herhaling schrijfvoorwaarden en vormgeving Beoordelen of een tekst methodisch juist geschreven is 10 Inpakken & schrijfschrift 7 Herhaling schrijfvoorwaarden, schrijfbeweging en vormgeving wegwezen kopieerblad L4 Oefenen van interlinie Oefenen van het schrijftempo, achtste meting 11 Internetten & schrijfschrift 7 Herhaling vormgeving en kopieerblad L5 Experimenteren met grafische mogelijkheden Oefenen van evenwichtige bladindeling Oefenen van het schrijftempo, negende meting 12 Hollen & stilstaan schrijfschrift 7 Toets Herhaling schrijfvoorwaarden, schrijfbeweging en kopieerblad L6 vormgeving Toepassen van interlinie en evenwichtige bladindeling Oefenen van het schrijftempo, tiende meting 7

8 AE1 HL 7 vw :24 Pagina Schrijfmaterialen Er zijn veel verschillende soorten schrijfmaterialen beschikbaar: potlood, balpen, vulpen, gelpen, fineliner enzovoort. Het is belangrijk om kwalitatief goed materiaal te gebruiken. In groep 7 kunnen kinderen schrijven met materiaal naar uw of naar hun eigen keuze. Hieronder volgt een opsomming van de voor- en nadelen van de verschillende schrijfmaterialen. U kunt dan op basis van de schrijfvaardigheden van ieder individueel kind kiezen wat het meest geschikt is. Betrek het kind bij het zoeken naar geschikte schrijfmaterialen door het te laten experimenteren met diverse pennen en papiersoorten. Potlood: het potlood heeft een hoekige of driehoekige vorm en is minstens 10 cm lang. De dikte van het potlood kan verschillen. In groep 7 moeten kinderen met de meeste courante doorsnee van 7 mm kunnen schrijven. Het voordeel van een potlood is dat de kinderen zowel de greep als de druk beter onder controle kunnen krijgen. Bovendien is een potlood geschikt voor vele soorten papier. Het enige nadeel is dat een potlood niet documentvast is. Balpen: het meest gebruikte schrijfmateriaal. Voor kinderen werkt deze pen het beste op niet te glad papier en met een medium penpunt. Een nadeel kan zijn dat een (goedkope) balpen kan vlekken. Daarnaast nodigt een balpen uit tot een verkrampte pengreep en te hoge pendruk. Voordeel is dat deze pennen geschikt zijn voor zowel links- als rechtshandigen. Rollerbal of floating-ball: een combinatie van balpen en vulpeninkt. De inktafgifte is meestal niet constant, waardoor deze pen is af te raden voor kinderen. Viltstiften en fineliners: deze schrijfmaterialen vragen goede schrijfvaardigheden, met name wat betreft de pendruk. Een nadeel is dat de punten snel slijten en uitdrogen. Met een fineliner kan klein worden geschreven. Daarom is deze pen geschikt voor de liniatuur in de schrijflessen van groep 7. Ook om mee te tekenen zijn ze uitstekend. Gelpen: een soort stift die lijkt op een fineliner met als vulling een inktgel. Voordeel is dat de inkttoevoer regelmatig is en dat er op verschillende soorten papier mee gewerkt kan worden. De gelpen is ook verkrijgbaar in driehoekige vorm. De punt verdraagt een lichte of zware pendruk waardoor kinderen die moeite hebben met het doseren van de pendruk dit niet goed oefenen. Nadeel is ook dat de vullingen snel leeg zijn. Vulpen: schrijven met vulpen vereist een grote routine en beheersing van de pengreep. De stand van de penpunt ten opzichte van het papier is erg belangrijk voor een goede inktafgifte. Nadeel is dat de pen nogal kwetsbaar is en regelmatig schoongemaakt moet worden. Voordeel is dat hij een constante pengreep uitlokt. Bij een goede pen hoort goed papier. Het papier van de Aan elkaar-schriften is hier speciaal op geselecteerd. Probeer zelf of het papier dat u gebruikt voor de kopieerbladen of als kladpapier, geschikt is voor de schrijfmaterialen waarmee kinderen in groep 7 werken. Tachtiggramspapier is geschikt voor alle schrijfmaterialen. Overige benodigdheden bij de lessen Naast het schrijfmateriaal hebben de kinderen bij elke les hulpmiddelen nodig die standaard voorhanden moeten zijn, zoals kleurpotloden en kladpapier waarop ze kunnen (voor)oefenen. 2 Aan elkaar-materialen Voor groep 7 zijn de volgende Aan elkaar-materialen beschikbaar. Schrijfschrift 7 Wandkaart met de hoofdletters en kleine letters, cijfers en leestekens Handleiding met kopieerbladen Computerprogramma Hieronder vindt u een toelichting bij een aantal van deze materialen. 2.1 Schrijfschrift 7 Pictogrammen Op de bladzijden in het schrift staat steeds één pictogram als geheugensteuntje bij het lesdoel. De kinderen kiezen zelf een tweede lesdoel. Ze kijken hiervoor naar het overzicht voor in hun schrift. Op de aangegeven ruimte tekenen ze bij dit doel een passend pictogram. Ze nemen dit over uit het overzicht, of bedenken zelf iets. Liniatuur De kinderen hebben de lijnen waartussen ze schrijven in groep 3 en 4 naar analogie van de bol, buik en benen van het lettermannetje als volgt leren benoemen: de rompletterlijnen heten onderste en bovenste buiklijn; de bovenste lusletterlijn heet bollijn; de onderste lusletterlijn heet beenlijn. In schrijfschrift 7 schrijven de kinderen op een liniatuur met één steunlijn voor de onderste rompletterlijn (liniatuur 8 mm). Achter in het schrift staan alle (hoofd)letters en cijfers in het correcte methodeschrift. De kinderen kunnen hier zelf kijken hoe een teken correct moet worden geschreven. Op deze plaats staat ook het schema waarin ze de resultaten van de tempometingen zelf kunnen invullen. 8

9 AE1 HL 7 vw :24 Pagina Wandkaart Op de ene zijde van de wandkaart staan de koppels hoofdletter/kleine letter, de leestekens en cijfers in liniatuur afgebeeld. Aan de andere zijde staan de kleine letters, cijfers en leestekens. U kunt de wandkaart ophangen in het lokaal als geheugensteuntje voor de kinderen. 2.3 Handleiding met kopieerbladen De kopieerbladen vindt u achter in deze handleiding. Er zijn verschillende soorten kopieerbladen. Oefenstof voor de kinderen bij zes lessen waarin geoefend wordt op een los vel in een ander formaat. Het betreft hier vaak een ander soort schrijfwerk dan bij de oefeningen in het schrijfschrift. Registratiebladen. U kunt het computerprogramma inzetten tijdens de oefenfase in de les. Als kinderen nog moeite hebben met de schrijfwijze van een bepaalde letter of woord, kunt u die nog eens door het programma laten demonstreren met de functie Voorschrijven. Met de functie Oefenbladen kunt u een oefenblad op maat maken voor kinderen die moeite hebben met de vormgeving. U kunt de oefentekst ook door de kinderen zelf laten samenstellen. 2.4 Computerprogramma Het computerprogramma heeft een aantal mogelijkheden. Voorschrijven: De computer kan een letter of woord in een instelbaar tempo op het scherm schrijven. Het kind kan de schrijfwijze goed volgen op het beeldscherm, terwijl het programma de verbale ondersteuning geeft. Oefenbladen: Voor zowel zwakkere als goede schrijvers kunt u extra oefenbladen op maat samenstellen en printen met tekst naar keuze. De liniatuur kunt u zelf kiezen. Instructiemateriaal: Voor de klassikale instructie van de schrijfwijze zijn hier opgenomen en printbaar: in liniatuur: kleine letters, cijfers, leestekens, hoofdletters; in hokjes: cijfers; voor leerjaar 3: de woorden om verbindingen te instrueren; pijlenletters: kleine letters, hoofdletters; pijlencijfers. Bij het computerprogramma is een aparte handleiding beschikbaar. 9

10 AE1 HL 7 vw :24 Pagina 10 3 Toelichting lesbeschrijving Elke les staat beschreven op één bladzijde. In de smalle grijze kolom vindt u beknopte informatie over de les, zoals doelen en observatiepunten. In de brede kolom is het lesverloop beschreven met concrete aanwijzingen voor het geven van de les. Het lesverloop volgt een vaste opzet: Introductie, Instructie volgens een vast aantal stappen, Oefenen en Afsluiting. Hiernaast staat een verkleinde lesbeschrijving afgebeeld voorzien van korte toelichtingen. 3.1 Verklaring pictogrammen Doelen Welke doelen komen aan de orde? Zit-schrijfhouding Pengreep Pendruk Hellingshoek Spatiëring Interlinie Materiaal Welke materialen (naast standaardmateriaal) heb ik nodig? Pictogrammen Deze pictogrammen horen bij de doelen van de les. Papierligging en -transport Schrijfbeweging Vorm Grootte en -verhoudingen Verbinden Bladspiegel Grafische technieken Schrijftempo Beoordelen Schrijfwijze Observatiepunten Waar moet ik op letten als de kinderen aan het werk zijn? Steuntje in de rug Hoe kan ik een kind helpen dat moeite heeft met een van de doelen? Per doel wordt verwezen naar een steuntje bij een veelvoorkomend probleem. Een uitgebreide omschrijving van een steuntje vindt u in het digitale document Steuntjes bij schrijfdoelen. Computerprogramma 10

11 AE1 HL 7 vw :24 Pagina 11 Les 3 Marokko swingt Muziek is belangrijk in het leven van (31) de Marokkanen. Er is altijd wel een reden (65) om muziek te maken: bij een bruiloft, een (99) geboortefeest of gewoon bezoek. In elk (132) huis is een trommel of een tamboerijn (163) te vinden. (172) Bij muziek horen ook zang en dans. (200) De mannen maken muziek. De vrouwen zingen en (237) dansen. Buikdansen doen ze graag. Hierbij (273) beweeg je je heupen en je buik heel (301) soepel. Dat is moeilijker dan je denkt. (334) Welke muziekinstrumenten ken je? Schrijf er minstens vijf op. 3 1 Zingen & swingen Lesbeschrijving 1 Zingen & swingen Schrijfschrift 7, blz. 3 Doelen XII Het kind schrijft in een vlot tempo. II Het kind voert een soepele schrijfbeweging uit. I Het kind past de schrijfvoorwaarden toe. Materiaal stopwatch of horloge met secondewijzer kopieerblad R5 Pictogrammen Observatiepunten Schrijft het kind in een vlot tempo? Voert het kind een soepele schrijfbeweging uit? Strekken en buigen de wijsvinger en duim zich soepel? Ligt het schrift in dezelfde richting als de schrijfarm en ligt het rechts van het midden voor rechtshandigen of links van het midden voor linkshandigen? Steuntje in de rug Probleem met het tempo, doel XII-2 (bijv. het kind schrijft te traag, doordat het de wijsvinger en duim niet soepel strekt): 1 Schrijfbeweging bespreken en oefenen. Probleem met de schrijfbeweging, doel II- 2 (bijv. het kind buigt en strekt de wijsvinger en duim niet soepel): 1 Vingerkras tekenen. Probleem met de papierligging, doel I-3.2 (bijv. het schrift ligt niet in dezelfde richting als de schrijfarm): 2 Driehoek als mal gebruiken. Les 3 Marokko swingt Introductie Deze les gaat over Marokkaanse muziek. Laat, als het kan, vooral de Marokkaanse kinderen hierover vertellen. Muziek is heel belangrijk voor de Marokkanen. Bij muziek horen ook zang en dans. Vooral de vrouwen en de meisjes dansen graag. Vertel de kinderen dat ze straks over Marokkaanse muziek gaan schrijven. Daarbij moeten ze goed letten op het tempo, de schrijfbeweging en de papierligging. Instructie Bekijk samen bladzijde 3 van het schrift. Bespreek de schrijfvoorwaarden. Leg het accent op de papierligging en het -transport. Laat de kinderen in tweetallen de papierligging demonstreren en met elkaar bespreken. Bespreek vervolgens het papiertransport. Welke hand verschuift het papier? Neem de tekst door. Ga na of de kinderen alle woorden begrijpen. Bespreek de overige doelen van deze les. Tempo: Vertel de kinderen dat ze tweemaal één minuut gaan schrijven. Ze gaan de letters tellen en zo hun schrijftempo vaststellen. Schrijfbeweging: Laat de kinderen in tweetallen de schrijfbeweging demonstreren. Hierbij buigen en strekken de wijsvinger en duim soepel. Wijs de kinderen op het pictogram (schrijftempo). Laat ze verwoorden waar ze goed op moeten letten. Uit de overige doelen (schrijfbeweging, papierligging en -transport) kiezen ze één doel waar ze speciaal op gaan letten. Ze tekenen in het schrijfschrift hiervoor een passend pictogram. Ze nemen dit over uit het pictogrammenoverzicht in hun schrift, of bedenken zelf iets. Dit geldt ook voor de volgende lessen. Oefenen De kinderen schrijven op uw teken één minuut. Na die minuut stoppen ze en tellen ze het aantal tekens. Ze schrijven dat naast hun tekst. Daarna schrijven ze de alinea af. De kinderen doen ter ontspanning de kriebelloop en schrijven de alinea af. De kinderen schrijven op uw teken weer één minuut. Ze beginnen bij de tweede alinea, bij Bij muziek.... Ze tellen hoeveel tekens ze in de tweede minuut hebben geschreven en noteren dit aantal achter in hun schrift. De kinderen schrijven de tekst af. U loopt rond en observeert. Laat de kinderen die tijd over hebben de plusopdracht maken. Afsluiting Bespreek het werk aan de hand van de pictogrammen en uw observaties. Vonden de kinderen het moeilijk om vlot te schrijven? Waarom? Vraag wie van de kinderen schrijfbeweging als doel gekozen hebben. Waar moesten ze goed op letten? Vraag wie papierligging als doel hebben gekozen. Laat deze kinderen enkele observatiepunten noemen. Hoe lag het schrift op tafel? Konden ze het schrift gemakkelijk verschuiven? Noteer de resultaten van de tweede minuut tempometing op kopieerblad R5. Introductie Hoe motiveer ik de kinderen? Hoe richt ik ze op de doelen? Instructie Hoe leg ik de lesdoelen en de oefenstof uit? Hoe betrek ik de kinderen hierin actief? Oefenen Hoe laat ik de kinderen effectief oefenen? Hoe begeleid ik ze tijdens het oefenen? 16 Afsluiting Hoe laat ik de kinderen hun eigen werk controleren? Hoe laat ik ze reflecteren op het schrijfproces? Hoe sluit ik de les af? 11

12 AE1 HL 7 vw :24 Pagina 12 12

13 AE1 HL :27 Pagina 13 Lesbeschrijvingen (1) 1 Zingen & swingen Les 1 Mijn idool 14 Les 2 JP&N 15 Les 3 Marokko swingt 16 2 Ruiken & stinken Les 1 Wat is nou poep? 17 Les 2 Broodje schimmelkaas 18 Les 3 Geurvlag 19 3 Plagen & pesten Les 1 Een poets bakken 20 Les 2 Stop! 21 Les 3 Een potje pesten 22 4 Zwijgen & spreken Les 1 Praten zonder woorden 23 Les 2 Verliefd! 24 Les 3 Spreken is zilver 25 5 Groeien & veranderen Les 1 Ik ben het zat! 26 Les 2 Van ei tot kikker 27 Les 3 Tatoeages 28 6 Ziek zijn & beter worden Les 1 Beterschap! 29 Les 2 Vliegend Hert wordt medicijnman 30 Les 3 Au, mijn hoofd 31 13Lesbeschrijvingen (1)

14 AE1 HL :27 Pagina 14 1 Zingen & swingen 1 Zingen & swingen Les 1 Mijn idool Les 1 Mijn idool Schrijf de brief over. Maak de brief zelf af en schrijf er je naam onder. Beste... Hallo, ik heet... Ik ben al heel lang een fan van je. Ik vind je echt geweldig. Daarom wil ik je wat vragen. Hoe oud ben je? Hoe oud was je toen je voor de eerste keer optrad? Hoeveel avonden per week treed je op? Ben je dan ook wel eens zenuwachtig? Heb je wel eens ruzie met de andere muzikanten? Heb je nog een ander idool, zoals een sporter of een schrijver? Schrijf op waarom hij of zij jouw idool is. Schrijfschrift 7, blz. 1 Doelen I II IV 1 Het kind past de schrijfvoorwaarden toe. Het kind voert een soepele schrijfbeweging uit. Het kind maakt de vorm van de letters en leestekens conform het methodeschrift. Pictogrammen Observatiepunten Zit het kind met de billen achter in de stoel en staan de voeten plat op de grond? Schuift het kind de onderarm geleidelijk van links naar rechts, met de elleboog als scharnierpunt? Geeft het kind de letters en leestekens de juiste vorm? Is de bocht van het vraagteken rond genoeg? Steuntje in de rug Probleem met de schrijfvoorwaarden, doel I-1.1 (bijv. het kind zit op het puntje van de stoel): 1 Zit-schrijfhouding vergelijken. Probleem met de schrijfbeweging, doel II- 1.1 (bijv. het kind schuift de onderarm niet geleidelijk mee in schrijfrichting): 1 Ruitenwisser tekenen. Probleem met de vorm, doel IV-4 (bijv. het kind schrijft het verticale streepje van de H in Hallo, Hoe, Hoeveel, Heb en van de I in Ik niet recht): 2 Met voorbeeld vergelijken. Aandachtspunt Een uitgebreide omschrijving van een steuntje vindt u in het digitale document Steuntjes bij schrijfdoelen. Introductie Begin de les met een korte terugblik op de schrijflessen van het vorig schooljaar. Weten de kinderen nog wat ze in groep 6 in de schrijflessen hebben geoefend? Herinner ze aan de schrijfvoorwaarden, de vorm en grootte van de (hoofd)letters en cijfers, en het schrijftempo. Vertel de kinderen dat ze ook in groep 7 het schrijftempo gaan verhogen. Nieuw is het beoordelen van hun eigen werk en het experimenteren met de vormgeving van de tekst. Het thema van de eerste drie lessen is Zingen & swingen. Wie van de kinderen luistert graag naar muziek? Wie van de kinderen heeft een favoriete groep of zanger(es)? Waarom vinden ze die groep of zanger(es) zo fantastisch? Hebben ze hun idool ook wel eens in het echt gezien? Als ze dat zouden ontmoeten, wat zouden ze dan willen vertellen of vragen? Vertel de kinderen dat ze een brief aan een popster gaan schrijven. Daarbij moeten ze goed letten op de zit-schrijfhouding, de schrijfbeweging en op de vorm. Instructie Bekijk samen bladzijde 1 van het schrift. Vraag om wat voor soort tekst het gaat. Wijs de kinderen op de aanhef waar ze de naam van de popster moeten invullen. In de eerste zin vullen ze hun eigen naam in. Daarna maken ze de brief af door zelf iets te vertellen of te vragen. Tot slot zetten ze hun naam eronder. Bespreek de schrijfvoorwaarden. Leg het accent op de zit-schrijfhouding. Laat de kinderen deze in tweetallen demonstreren en bespreken. Zit het kind met de billen achter in de stoel? Steunen de voeten in een lichte spreidstand op de grond? Neem de tekst door en ga na of de kinderen die begrijpen. Bespreek de overige doelen van deze les. Schrijfbeweging: Demonstreer de schrijfbeweging. De onderarm schuift geleidelijk van links naar rechts, met de elleboog als scharnierpunt. Vorm: Ga in op de vorm van de hoofdletters H en de I. Bespreek de bocht van het vraagteken. Deze moet rond zijn. Wijs de kinderen op het pictogram (zit-schrijfhouding). Laat ze verwoorden waar ze goed op moeten letten. Uit de overige doelen (schrijfbeweging, vorm) kiezen ze er één waar ze speciaal op gaan letten. Ze tekenen hiervoor in het schrijfschrift een passend pictogram in het lege kader. Ze nemen dat over uit het pictogrammenoverzicht in hun schrift, of bedenken zelf iets. Dit geldt ook voor de volgende lessen. Oefenen De kinderen oefenen in hun eigen tempo. U loopt rond en observeert. Besteed ook aandacht aan de zit-schrijfhouding. Kinderen die tijd over hebben, maken de plusopdracht. Afsluiting Bespreek het schrijfwerk aan de hand van de pictogrammen en uw observaties. Bespreek de zit-schrijfhouding. Zaten de kinderen met de billen achter in de stoel? Vraag wie van de kinderen het doel schrijfbeweging gekozen hebben. Wat vonden ze hieraan moeilijk? Geef gerichte aanwijzingen. Bespreek de vorm en bekijk de hoofdletters in Hallo en Ik. Vraag de kinderen die dit als doel kozen om enkele observatiepunten te noemen. Laat ze met een kleur een streep zetten onder een goedgelukte H en I. 14

15 AE1 HL :27 Pagina 15 1 Zingen & swingen 1 Zingen & swingen Les 2 JP&N Les 2 JP&N Popgroep JP&N live in Amsterdam Het popconcert van JP&N in Amsterdam was een groot succes. De hele zaal ging uit zijn dak. Enkele meisjes vielen zelfs flauw. Gitarist Jim trok de snaren van zijn gitaar. Drummer Peter ramde erop los en popzanger Nick rapte of zijn leven ervan afhing. De zaal dreunde! De muziek van deze groep is een mix van hiphop, rap en pop. Een spektakel om nooit te vergeten! Introductie Begin de les met een gesprek over popconcerten. Wie van de kinderen kijkt wel eens naar een popconcert op de televisie? Wie is er naar een popconcert geweest? Waarom is het leuk om erheen te gaan? Is dat anders dan wanneer je een popconcert op de tv ziet? Lezen de kinderen wel eens in een krant over een popconcert? Vertel de kinderen dat ze straks over een popconcert gaan schrijven. Daarbij moeten ze goed letten op de pengreep en de grootte en verhoudingen van de letters. Ook gaan ze zelf beoordelen of ze de tekst met de goede schrijfletters geschreven hebben. Instructie Bekijk samen bladzijde 2 van het schrift. Wat voor soort tekst en afbeelding zijn het? Een krantenartikel met bijbehorende foto. Wijs de kinderen op de witregels tussen de kop en de alinea s. Deze regels slaan zij in hun schrijfschrift over. Bespreek de schrijfvoorwaarden. Leg het accent op de ontspannen pengreep. De kinderen demonstreren dit aan elkaar en bespreken het. Laat de kinderen als ontspanningsoefening de kriebelloop doen. Neem de tekst door en ga na of de kinderen die begrijpen. Wat betekent het &-teken? Schrijf dit teken voor op het bord. Wat is uit je dak gaan? En wat is een spektakel? Weten ze wat hiphop, rap en pop zijn? Bespreek de overige doelen van deze les. Grootte en verhoudingen: Ga in op de grootte en verhoudingen van enkele stok- en lusletters. Bekijk popgroep en laat een kind het verschil in grootte tussen de stokletter p en de lusletter g beschrijven. Laat een ander kind het verschil in grootte tussen de stokletter d en de lusletter k in dak verwoorden. Wijs ook op druk. Beoordelen: Vertel de kinderen dat ze straks zelf gaan beoordelen of ze de tekst met de goede schrijfletters hebben geschreven. Vraag hoe ze een letter kunnen beoordelen. Ze kunnen bijvoorbeeld deze letter achter in hun schrift opzoeken. Wijs de kinderen op het pictogram (pengreep). Laat ze verwoorden waar ze goed op moeten letten. Uit de overige doelen (grootte en verhoudingen, beoordelen) kiezen ze één doel waar ze speciaal op gaan letten. Ze tekenen in het schrijfschrift hiervoor een passend pictogram. Ze nemen dat over uit het pictogrammenoverzicht in hun schrift, of bedenken zelf iets. Voor het doel beoordelen mogen de kinderen als pictogram bijvoorbeeld ook een rode pen tekenen. Oefenen De kinderen oefenen in hun eigen tempo. U loopt rond en observeert. Laat de kinderen tussendoor nog een keer de kriebelloop uitvoeren. Kinderen die tijd over hebben, maken de plusopdracht. Welke popsterren ken jij? Schrijf er vijf op. Schrijfschrift 7, blz. 2 Doelen 2 I Het kind past de schrijfvoorwaarden toe. V Het kind schrijft in de juiste grootte en verhoudingen. XIII Het kind beoordeelt of een tekst methodisch juist is geschreven. Pictogrammen Observatiepunten Hanteert het kind een goede pengreep? Zijn de duim en wijsvinger ontspannen? Schrijft het kind de lus- en stokletters in de juiste grootte en verhoudingen? Kan het kind beoordelen of de tekst methodisch juist is geschreven? Steuntje in de rug Probleem met de pengreep, doel I-2.1 (bijv. de duim en wijsvinger houden krampachtig de pen vast): 1 Verschil tussen een gespannen en ontspannen pengreep ervaren. Probleem met de grootte en verhoudingen, doel V-2 (bijv. de stok- en lusletters p, g, d en k in popzanger, (pop)groep, dak en hiphop zijn even lang): 4 Lus- en stokletters vergelijken. Afsluiting Bespreek het schrijfwerk aan de hand van de pictogrammen en uw observaties. Bespreek de pengreep. Hielden de kinderen de pen ontspannen vast? Vraag wie van de kinderen het doel grootte en verhoudingen hebben gekozen. Bekijk popgroep en vraag deze kinderen om enkele observatiepunten te noemen. Is de stokletter p korter dan de lusletter g? Bekijk ook druk. Tot slot bekijken de kinderen de hele tekst. Is deze met de goede schrijfletters geschreven? Laat de kinderen die beoordelen als doel kozen het schrijfwerk van een ander kind beoordelen. Ze bespreken samen de vorm van de J. U loopt rond en geeft feedback op de wijze waarop de kinderen het schrijfwerk beoordelen. 15

16 AE1 HL :27 Pagina 16 1 Zingen & swingen 1 Zingen & swingen Les 3 Marokko swingt Les 3 Marokko swingt Muziek is belangrijk in het leven van (31) de Marokkanen. Er is altijd wel een reden (65) om muziek te maken: bij een bruiloft, een (99) geboortefeest of gewoon bezoek. In elk (132) huis is een trommel of een tamboerijn (163) te vinden. (172) Bij muziek horen ook zang en dans. (200) De mannen maken muziek. De vrouwen zingen en (237) dansen. Buikdansen doen ze graag. Hierbij (273) beweeg je je heupen en je buik heel (301) soepel. Dat is moeilijker dan je denkt. (334) Welke muziekinstrumenten ken je? Schrijf er minstens vijf op. Schrijfschrift 7, blz. 3 Doelen XII II I 3 Het kind schrijft in een vlot tempo. Het kind voert een soepele schrijfbeweging uit. Het kind past de schrijfvoorwaarden toe. Materiaal stopwatch of horloge met secondewijzer kopieerblad R5 Pictogrammen Observatiepunten Schrijft het kind in een vlot tempo? Voert het kind een soepele schrijfbeweging uit? Strekken en buigen de wijsvinger en duim zich soepel? Ligt het schrift in dezelfde richting als de schrijfarm en ligt het rechts van het midden voor rechtshandigen of links van het midden voor linkshandigen? Steuntje in de rug Probleem met het tempo, doel XII-2 (bijv. het kind schrijft te traag, doordat het de wijsvinger en duim niet soepel strekt): 1 Schrijfbeweging bespreken en oefenen. Probleem met de schrijfbeweging, doel II- 2 (bijv. het kind buigt en strekt de wijsvinger en duim niet soepel): 1 Vingerkras tekenen. Probleem met de papierligging, doel I-3.2 (bijv. het schrift ligt niet in dezelfde richting als de schrijfarm): 2 Driehoek als mal gebruiken. Introductie Deze les gaat over Marokkaanse muziek. Laat, als het kan, vooral de Marokkaanse kinderen hierover vertellen. Muziek is heel belangrijk voor de Marokkanen. Bij muziek horen ook zang en dans. Vooral de vrouwen en de meisjes dansen graag. Vertel de kinderen dat ze straks over Marokkaanse muziek gaan schrijven. Daarbij moeten ze goed letten op het tempo, de schrijfbeweging en de papierligging. Instructie Bekijk samen bladzijde 3 van het schrift. Bespreek de schrijfvoorwaarden. Leg het accent op de papierligging en het -transport. Laat de kinderen in tweetallen de papierligging demonstreren en met elkaar bespreken. Bespreek vervolgens het papiertransport. Welke hand verschuift het papier? Neem de tekst door. Ga na of de kinderen alle woorden begrijpen. Bespreek de overige doelen van deze les. Tempo: Vertel de kinderen dat ze tweemaal één minuut gaan schrijven. Ze gaan de letters tellen en zo hun schrijftempo vaststellen. Schrijfbeweging: Laat de kinderen in tweetallen de schrijfbeweging demonstreren. Hierbij buigen en strekken de wijsvinger en duim soepel. Wijs de kinderen op het pictogram (schrijftempo). Laat ze verwoorden waar ze goed op moeten letten. Uit de overige doelen (schrijfbeweging, papierligging en -transport) kiezen ze één doel waar ze speciaal op gaan letten. Ze tekenen in het schrijfschrift hiervoor een passend pictogram. Ze nemen dit over uit het pictogrammenoverzicht in hun schrift, of bedenken zelf iets. Dit geldt ook voor de volgende lessen. Oefenen De kinderen schrijven op uw teken één minuut. Na die minuut stoppen ze en tellen ze het aantal tekens. Ze schrijven dat naast hun tekst. Daarna schrijven ze de alinea af. De kinderen doen ter ontspanning de kriebelloop en schrijven de alinea af. De kinderen schrijven op uw teken weer één minuut. Ze beginnen bij de tweede alinea, bij Bij muziek.... Ze tellen hoeveel tekens ze in de tweede minuut hebben geschreven en noteren dit aantal achter in hun schrift. De kinderen schrijven de tekst af. U loopt rond en observeert. Laat de kinderen die tijd over hebben de plusopdracht maken. Afsluiting Bespreek het werk aan de hand van de pictogrammen en uw observaties. Vonden de kinderen het moeilijk om vlot te schrijven? Waarom? Vraag wie van de kinderen schrijfbeweging als doel gekozen hebben. Waar moesten ze goed op letten? Vraag wie papierligging als doel hebben gekozen. Laat deze kinderen enkele observatiepunten noemen. Hoe lag het schrift op tafel? Konden ze het schrift gemakkelijk verschuiven? Noteer de resultaten van de tweede minuut tempometing op kopieerblad R5. 16

17 AE1 HL :28 Pagina 17 2 Ruiken & stinken 2 Ruiken & stinken Les 1 Wat is nou poep? Les 1 Wat is nou poep? Voedsel heb je nodig om te groeien. Eerst kauw je het eten fijn. Daarna wordt het voedsel nog kleiner gemaakt, bijvoorbeeld in je maag. Dat noemen we: verteren. Een deel van het voedsel verteert niet. Dat gaat naar de dikke darm. De dikke darm haalt het water eruit, zodat het een dikke brij wordt. En dat is nou poep. Of netjes gezegd: ontlasting. mond maag Introductie Vertel de kinderen dat het nieuwe thema Ruiken & stinken is. Wat vinden de kinderen stinken? Lees de tekst uit het schrijfschrift voor en praat er kort over. Vertel dat de stoffen uit het verteerde voedsel in het bloed worden opgenomen. Weten de kinderen waar deze stoffen voor nodig zijn? Ze zijn nodig voor de groei van het lichaam, voor de levering van energie en om gezond te blijven. En wat gebeurt er met het onverteerde voedsel? Vertel de kinderen dat ze straks hierover gaan schrijven. Daarbij moeten ze goed letten op de verbinding, de hellingshoek en de witruimte tussen de woorden. Instructie Bekijk samen bladzijde 4 van het schrift. Bekijk oefening 2: de kinderen moeten de juiste betekenis achter het woord schrijven. Wijs op de hoofdletters en op de dubbele punt. Bespreek de schrijfvoorwaarden. Leg het accent op de pengreep en de pendruk. De pengreep moet ontspannen zijn en de druk gelijkmatig. Neem de teksten door. Ga na of de kinderen alle woorden begrijpen. Bespreek zo nodig oefening 2 klassikaal. Bespreek de doelen van deze les. Verbinden: Ga in op enkele verbindingen. Bekijk Eerst en bespreek de verbinding e-r. Wijs de kinderen erop het golfje van de r goed zichtbaar moet zijn. Hellingshoek: Wijs op de stok- en lusletters in dikke. Deze moeten allemaal even schuin staan. Spatiëring: Bespreek de witruimte in En dat is nou poep. Vraag de kinderen hoe groot de ruimte tussen de woorden moet zijn. De woorden mogen niet te dicht bij elkaar staan. Er moet een o tussen passen. Wijs de kinderen op het pictogram (verbinden). Laat ze verwoorden waar ze goed op moeten letten. Uit de overige doelen (hellingshoek, spatiëring) kiezen ze één doel waar ze speciaal op gaan letten. Ze tekenen in het schrijfschrift hiervoor een passend pictogram. Ze nemen dat over uit het pictogrammenoverzicht in hun schrift, of bedenken zelf iets. Dit geldt ook voor de volgende lessen. Oefenen De kinderen oefenen in hun eigen tempo. U loopt rond en observeert. Besteed ook aandacht aan de pendruk. Kinderen die tijd over hebben, maken de plusopdracht. Afsluiting Bespreek het schrijfwerk aan de hand van de pictogrammen. Laat de kinderen in tweetallen elkaars werk bespreken. Vraag wie van de kinderen hellingshoek als doel gekozen hebben. Vraag ze om enkele observatiepunten te noemen. Staan alle stok- en lusletters in dikke even schuin? Laat ze met kleur een streep onder een goed gelukt woord schrijven. Bekijk daarna het doel spatiëring. Bespreek de observatiepunten met de kinderen die dit als doel hebben gekozen. Laat de kinderen En dat is nou poep in tweetallen bespreken en in deze zin een o tussen de woorden schrijven. Past de o er overal tussen? Staan de woorden niet te dicht bij elkaar? Er bestaan veel woorden voor poep. Schrijf de goede betekenis achter het woord. Keutel Vlaai Drol Vijg hondenpoep poep van een paard poep van een koe konijnenpoep Keutel: Welke woorden lees je in het woord hondendrol? Schrijf ze op. Schrijfschrift 7, blz. 4 Doelen VI VII IX 4 Het kind verbindt de kleine letters correct. Het kind schrijft met een consequente hellingshoek. Het kind houdt de juiste spatiëring tussen de woorden aan. Pictogrammen Observatiepunten Verbindt het kind de kleine letters correct? Hebben de letters een consequente hellingshoek? Houdt het kind de juiste spatiëring tussen de woorden aan? Steuntje in de rug Probleem met de verbinding, doel VI (bijv in de verbinding e-r in Eerst is het golfje van de r niet zichtbaar. 3 Op bord oefenen. Probleem met de hellingshoek, doel VII-1 (bijv. de lus- en stokletters in dikke staan niet even schuin): 1 Schuine strepen maken. Probleem met de spatiëring, doel IX-1 (bijv. de ruimte tussen de woorden is te klein): 2 Visualiseren met de letter o. dikke darm 17

18 AE1 HL :28 Pagina 18 2 Ruiken & stinken 2 Ruiken & stinken Les 2 Broodje schimmelkaas Les 2 Broodje schimmelkaas Stokbroodje schimmelkaas Benodigdheden: klein Frans stokbroodje dikke plakken schimmelkaas enkele blaadjes sla plakjes komkommer plakjes tomaat sprietjes bieslook Snijd het broodje open. Leg de plakken kaas erop. Leg de blaadjes sla en de plakjes komkommer erop. Versier het broodje tot slot met de plakjes tomaat en de bieslook. eet smakelijk! Hoe eet jij een broodje het liefst? Schrijf het op. Schrijfschrift 7, blz. 5 Doelen 5 X Het kind gebruikt een goede bladspiegel. VII Het kind schrijft met een consequente hellingshoek. XIII Het kind beoordeelt of een tekst methodisch juist is geschreven. Pictogrammen Observatiepunten Gebruikt het kind een goede bladspiegel en houdt het een goede linkermarge aan? Hebben de letters een consequente hellingshoek? Staan de stok- en lusletters s, t, k, b, d, j, p en l in stokbroodje en plakjes even schuin? Kan het kind beoordelen of een tekst methodisch juist is geschreven? Steuntje in de rug Probleem met de bladspiegel, doel X-1 (bijv. de ingrediënten van het recept staan niet recht onder elkaar): 3 Hulplijn gebruiken. Probleem met de hellingshoek, doel VII-2 (bijv. de stok- en lusletters in stokbroodje en plakjes staan niet even schuin): 2 Controleren met gekleurde lijnen door lusletters. Probleem met de beoordeling of de tekst methodisch juist is geschreven, doel XIII (bijv. het kind ziet niet dat de verbinding m-m in schimmelkaas en komkommer te veel pootjes heeft): 2 Criteria voor het beoordelen bespreken. Introductie Begin de les met een gesprek over eten. Wat vinden de kinderen lekker? Wat vinden ze niet zo lekker? Waarom niet? Wie van de kinderen houdt van pittige kaas, zoals Franse schimmelkaas? Waarom houden sommige kinderen er niet van? Vertel de kinderen dat deze kazen zo ruiken vanwege de schimmels. Die schimmels worden er extra aan toegevoegd. Hierdoor krijgen sommige kaassoorten een scherpe geur. Weer andere soorten krijgen een soort schimmelpluis als korst. Vertel de kinderen dat ze straks hierover gaan schrijven. Daarbij moeten ze goed letten op de bladspiegel en op de hellingshoek. Vertel dat ze ook zelf gaan beoordelen of ze de tekst in de goede schrijfletters hebben geschreven. Instructie Bekijk samen bladzijde 5 van het schrift. Benoem de tekstsoort: een recept. Bespreek de linkermarge: de lijst van benodigdheden springt in en de ingrediënten staan recht onder elkaar. Bespreek de schrijfvoorwaarden. Leg het accent op de zit-schrijfhouding. Het kind zit met de billen achter in de stoel. De voeten steunen op de grond. Ze staan licht gespreid. Neem de tekst door. Ga na of de kinderen alle woorden begrijpen. Wat zijn sprietjes en wat is bieslook? Bespreek de doelen van deze les. Bladspiegel: Bespreek de bladspiegel van het lijstje. Wijs op de dubbele punt achter Benodigdheden. Vraag de kinderen waar ze bij het rijtje op moeten letten. De woorden in het rijtje staan recht onder elkaar en springen in. Wat gebeurt er als ze te veel inspringen? Dan passen de woorden niet meer op de regel. Hellingshoek: Bespreek de stok- en lusletters. Wijs op stokbroodje en plakjes. In welke richting staan de stok- en lusletters? Wijs erop dat de letters allemaal even schuin moeten staan. Beoordelen: Vertel de kinderen dat ze straks zelf gaan beoordelen of de tekst methodisch juist is geschreven. Ze letten daarbij speciaal op de verbinding m- m in schimmelkaas en komkommer. Wijs de kinderen op het pictogram (bladspiegel). Laat ze verwoorden waar ze goed op moeten letten. Uit de overige doelen (hellingshoek, beoordelen) kiezen de kinderen één doel waar ze speciaal op gaan letten. Ze tekenen in het schrijfschrift hiervoor een passend pictogram. Ze nemen dat over uit het pictogrammenoverzicht in hun schrift, of bedenken zelf iets. Dit geldt ook voor de volgende lessen. Oefenen De kinderen oefenen in hun eigen tempo. U loopt rond en observeert. Besteed ook aandacht aan de zit-schrijhouding. Kinderen die tijd over hebben, maken de plusopdracht. Afsluiting Bespreek het schrijfwerk aan de hand van de pictogrammen. Laat de kinderen naar de marge kijken. Springt het rijtje benodigdheden in en staan de woorden netjes onder elkaar? Laat ze ter controle met een liniaal een lijn langs het rijtje trekken. Past ook elk woord op de regel? Vraag wie van de kinderen hellingshoek als doel gekozen hebben. Zij controleren of de lus- en stokletters in stokbroodje en plakjes allemaal even schuin staan. Laat ze met kleur een streep onder een goed gelukt woord zetten. Wie van de kinderen hebben beoordeling als doel gekozen? Bespreek de verbinding m-m in schimmelkaas en komkommer. Laat ze het werk van een ander kind bekijken en samen bespreken. U loopt rond en geeft feedback op de wijze waarop de kinderen het schrijfwerk beoordelen. 18

19 AE1 HL :28 Pagina 19 2 Ruiken & stinken 2 Ruiken & stinken Les 3 Geurvlag Les 3 Geurvlag Wist je dat honden dol zijn op luchtjes? Met hun luchtje laten (51) ze aan elkaar zien hoe sterk, mooi of knap ze zijn. (92) Een verliefd vrouwtje heeft een geurtje in haar urine. We (140) noemen dat een geurvlag. Overal waar ze plast, laat ze een (188) geurtje achter. Daarom snuffelt een mannetje zo graag aan bomen (242) en lantaarnpalen. Hij zoekt een lief vrouwtje! (282) Het mannetje heeft ook een geurvlag. Hij zegt daarmee dat hij (333) de baas is in zijn eigen gebied. Een ander mannetje mag er (380) niet komen! (390) Introductie Begin de les met de vraag waarom een mannetjeshond aan bomen snuffelt. Hij is op zoek naar een lief vrouwtje. Een verliefd vrouwtje heeft namelijk een speciaal luchtje in haar urine. Ze laat dit luchtje overal achter. We noemen dit de geurvlag. Ook het mannetje heeft een geurvlag. Hij plast overal om te laten zien dat hij de baas in het gebied is. Een ander mannetje mag daar niet komen. Overigens hebben niet alleen honden, maar ook andere dieren een geurvlag. Vertel de kinderen dat ze straks over de geurvlag van de hond gaan schrijven. Daarbij moeten ze goed letten op het tempo, de grootte en verhoudingen en op de verbinding van de letters. Instructie Bekijk samen bladzijde 6 van het schrift. Bespreek de schrijfvoorwaarden. Leg het accent op de pengreep en laat de kinderen de pen goed vasthouden. Duim en wijsvinger bevinden zich op ongeveer 2,5 centimeter van de schrijfpunt en vormen een rondje. Laat de kinderen ter ontspanning in de pen klimmen. Neem de tekst door. Ga na of de kinderen alle woorden begrijpen. Bespreek de doelen van deze les. Tempo: Vertel de kinderen dat ze in een snel tempo gaan schrijven. Eerst krijgen ze een kort oefendictee. Dan gaan ze drie minuten snel schrijven. Vertel dat een ontspannen pengreep belangrijk is om vlot te kunnen schrijven. Grootte en verhoudingen: Bespreek de leestekens. Laat een kind de grootte en de plaats van het uitroepteken en vraagteken verwoorden. De kinderen wijzen in tweetallen met de penpunt de grootte en de plaats in hun schrift aan. Verbinden: Wijs op de verbindingen. Benadruk de verbinding v-r in vrouwtje: het haakje van de v gaat vloeiend over in de r. Wijs de kinderen op het pictogram (tempo). Laat ze verwoorden waar ze goed op moeten letten. Uit de overige doelen (grootte en verhoudingen, verbinden) kiezen de kinderen één doel waar ze speciaal op gaan letten. Ze tekenen in het schrijfschrift hiervoor een passend pictogram. Ze nemen dat over uit het pictogrammenoverzicht in hun schrift, of bedenken zelf iets. Dit geldt ook voor de volgende lessen. Oefenen U geeft als dictee de woorden: mannetje, vrouwtje, snuffelt, luchtje, geurvlag. De kinderen schrijven dit op. De kinderen klimmen in de pen ter ontspanning. De kinderen schrijven op uw teken drie minuten de tekst. Ze zetten in de voorbeeldtekst een streep achter de letter die ze het laatst schreven, tellen het aantal geschreven letters en delen dit getal door drie. Het resultaat noteren ze in het schema achter in hun schrift. De kinderen schrijven de tekst af. U loopt rond en observeert. Kinderen die tijd over hebben, maken de plusopdracht. Afsluiting Bespreek het schrijfwerk aan de hand van de pictogrammen. Vraag wie moeite hadden met het tempo. Lukte het om de pen ontspannen te blijven vasthouden? Laat de kinderen in tweetallen elkaars werk bekijken. Laat de kinderen die grootte en verhoudingen als doel kozen enkele aandachtspunten noemen bij de leestekens. Ze bekijken elkaars werk in tweetallen en zetten met kleur een streep onder een goed gelukt leesteken. Laat de kinderen die het doel verbinden kozen aandachtspunten noemen. In tweetallen bekijken ze de verbinding v-r in vrouwtje in elkaars werk. Ze zetten met kleur een streep onder een mooie verbinding. Noteer de resultaten van de tempometing op kopieerblad R5. Welke luchtjes vind jij lekker ruiken? Schrijf er een paar op. Denk bijvoorbeeld aan de geur van gebraden vlees, parfum,... Schrijfschrift 7, blz. 6 Doelen XII V VI 6 Het kind schrijft in een vlot tempo. Het kind schrijft in de juiste grootte en verhoudingen. Het kind verbindt de kleine letters correct. Materiaal stopwatch of horloge met secondewijzer kleurpotloden kopieerblad R5 Pictogrammen Observatiepunten Schrijft het kind in een vlot tempo? Schrijft het kind de leestekens in de juiste grootte? Verbindt het kind de kleine letters correct? Gaat het haakje van de v vloeiend over in het golfje van de r in vrouwtje? Steuntje in de rug Probleem met het tempo, doel XII-1 (bijv. het kind schrijft te traag, doordat de vingers niet goed op de pen staan en de pengreep krampachtig is): 2 Pengreep bespreken en oefenen. Probleem met de grootte en verhoudingen, doel V-2 (bijv. de grootte van de leestekens (vraagteken en uitroepteken) stemmen niet overeen met de liniatuur): 2 Grootte en plaats van leesteken bespreken. Probleem met de verbinding, doel VI (bijv. het haakje van de v gaat niet vloeiend over in het golfje van de r in vrouwtje): 1 Schrijfwijze met de wijsvinger volgen. 19

20 AE1 HL :28 Pagina 20 Moppendam, vrijdag 13 oktober De medewerkers van het museum in Moppendam gingen op vrijdag 13 oktober een opgezette haai opereren. Ze hadden een nieuwe techniek bedacht om het beest levend te maken. Iedereen mocht komen kijken. Al vroeg stond er een lange rij mensen te wachten voor het museum. Om 10 uur gingen de deuren open. Blij ging men naar binnen. Maar de mensen werden niet naar de operatiezaal gebracht, maar naar de kantine. De directeur vertelde dat de operatie niet doorging. De haai voelde zich niet goed! Grapje! Het museum had ze een poets gebakken. De meeste mensen konden er wel om lachen. Ze kregen gratis een consumptie. Weet jij nog een leuke grap voor een museum? Schrijf hem op. K O P I E E R B O E K 4 Wolters-Noordhoff 66 3 Plagen & pesten 3 Plagen & pesten Les 1 Een poets bakken Kopieerblad L1 Les 1 Een poets bakken Introductie Begin de les met het vertellen van een mopje. Kopieerblad L1 Doelen X-3 Het kind zorgt voor een evenwichtige bladindeling. X-2 Het kind past een juiste interlinie toe. IX Het kind houdt de juiste spatiëring tussen woorden aan. Materialen per kind: kopieerblad L1 Pictogrammen Observatiepunten Zorgt het kind voor een evenwichtige bladindeling? Wordt de indeling niet erg rommelig? Past het kind een juiste interlinie toe? Houdt het kind de juiste spatiëring tussen woorden aan? Steuntje in de rug Probleem met de bladindeling, doel X-3 (bijv. de bladindeling is rommelig): 1 Met voorbeeld vergelijken. Probleem met de interlinie, doel X-2 (bijv. de bovenlussen raken verstrengeld in de onderlussen): 1 Regelverhaking visualiseren. Probleem met de spatiëring, doel IX-1 (bijv. de ruimte tussen de woorden is te groot): 2 Visualiseren met de letter o. Jantjes moeder laat de hond uit. Ze ziet een portemonnee op de stoep liggen. Ze bukt zich om die op te rapen, maar de portemonnee schuift weg. Ze probeert het nog eens, maar steeds schuift de portemonnee weg. Zo hupt ze er bukkend achteraan. Er klinkt een gierende lach achter de heg. Dat is Jantje met zijn vrienden. Gefopt! roepen ze. Ze laten de portemonnee zien: die zit vast aan een doorzichtige draad. Vraag de kinderen of dit plagen of pesten is. Een grap uithalen noemen we ook wel iemand een poets bakken. Niet alleen kinderen bakken iemand een poets, ook volwassenen doen dat. Soms komt dat in de krant of op tv. Vertel de kinderen dat het nieuwe thema Plagen & pesten is. Straks gaan ze over zo n grap van volwassenen schrijven. Daarbij moeten ze goed letten op de bladindeling, de ruimte tussen de regels en de witruimte tussen de woorden. Instructie Bekijk samen het kopieerblad. Bespreek de bladindeling. Wat is het voor tekst? Een krantenartikel. Hoe zien de kinderen dat? Bespreek de schrijfvoorwaarden. Leg het accent op de papierligging. De onderarm ligt op de middenlijn van het schrift. De schrijfhand ligt onder de schrijflijn. Neem de tekst door. Ga na of de kinderen alle woorden begrijpen. Wat betekent opgezette, techniek en consumptie? Bespreek de doelen van deze les. Bladindeling: Wijs de kinderen erop dat ze de tekst na de foto doorschrijven. Ze moeten dus geen kolommen maken, maar de zinnen over de hele breedte uitschrijven. Daarbij moeten ze steeds schatten of een woord nog op de regel past. De linkermarges links en rechts naast de foto moeten gelijk zijn, en de regels moeten recht onder elkaar beginnen. Interlinie: De bovenlussen van de ene zin mogen niet in de onderlussen van de andere zin verstrengeld raken. Vraag de kinderen hoe ze dat kunnen voorkomen. Spatiëring: Hoe groot is de witruimte tussen de woorden? Deze mag niet groter zijn dan de o. Wijs de kinderen op het pictogram (bladspiegel). Laat ze verwoorden waar ze goed op moeten letten. Uit de overige doelen (interlinie, spatiëring) kiezen ze één doel waar ze speciaal op gaan letten. Ze tekenen in het schrijfschrift hiervoor een passend pictogram. Ze nemen dat over uit het pictogrammenoverzicht in hun schrift, of bedenken zelf iets. Dit geldt ook voor de volgende lessen. Oefenen De kinderen oefenen in hun eigen tempo. U loopt rond en observeert. Besteed ook aandacht aan de papierligging. Kinderen die tijd over hebben, maken de plusopdracht. Afsluiting Bespreek het schrijfwerk aan de hand van de pictogrammen. Laat de kinderen elkaars werk bespreken. Ziet de bladindeling er netjes uit? Passen de woorden goed op de regels en zijn de linkermarges recht? Bekijk de twee laatste regels. Laat de kinderen die interlinie als doel kozen enkele observatiepunten noemen en in tweetallen hun werk bespreken. Bespreek de spatiëring in de zin De haai voelde zich niet goed!. Laat de kinderen die spatiëring als doel kozen observatiepunten noemen en in tweetallen deze zin bekijken. Ze schrijven met kleur een o tussen de woorden. Wat vonden de kinderen het moeilijkst: de bladindeling, de ruimte tussen de regels of de witruimte tussen de woorden? Geef feedback. 20