ALLES OVER ESA. Verenigde ruimtevaart in Europa

Transcriptie

1 ALLES OVER ESA Verenigde ruimtevaart in Europa

2 DE EUROPESE RUIMTEVAARTORGANISATIE ESA Sinds het begin van de space age draagt Europa actief bij aan de ruimtevaart. Europa lanceert satellieten voor aardobservatie, navigatie, telecommunicatie en astronomie, stuurt sondes naar de verste uithoeken van het zonnestelsel en werkt samen met andere landen om bemande missies mogelijk te maken. De ruimtevaart levert essentiële informatie op die besluitvormers nodig hebben om op mondiale uitdagingen te kunnen reageren, versterkt ons begrip van de aarde en levert praktische toepassingen op die van nut kunnen zijn voor het dagelijks leven. Sinds 1975 draagt de Europese ruimtevaartorganisatie ESA de verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling van nieuwe technologieën, en bedenkt manieren om deze toe te passen op aarde. Door de middelen van haar 22 lidstaten gezamenlijk in te zetten, kan ESA programma's en activiteiten uitvoeren die geen enkele lidstaat in zijn eentje zou kunnen dragen. Zo ontwikkelt ESA de lanceersystemen, ruimtevaarttuigen en grondfaciliteiten die Europa nodig heeft om een speler van belang te zijn in de internationale ruimtevaart. Cover: De maan en de aarde, gezien vanuit het internationale ruimtestation ISS en vastgelegd door ESA-astronaut André Kuipers, in 2012 (NASA/ESA)

3 INHOUD RUIMTE OM TE ONTDEKKEN... 2 RUIMTE OM TE VERKENNEN... 4 RUIMTE OM UIT TE BLINKEN... 5 RUIMTE OM TE INNOVEREN... 6 TOEGANG TOT DE RUIMTE... 7 RUIMTE VOOR DE AARDE... 8 RUIMTE OM TE LOKALISEREN RUIMTE OM TE COMMUNICEREN De Philae-lander nam een selfie van het Rosetta-ruimteschip bij komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko, op een afstand van 16 km, 7 oktober 2014 (ESA/Rosetta/Philae/CIVA)

4 wetenschap RUIMTE OM TE ONTDEKKEN Europa heeft de afgelopen veertig jaar een groot aantal ruimtevaartprimeurs op zijn naam geschreven. Van een ontmoeting met de komeet Halley in 1986, het sturen van een sonde naar Saturnusmaan Titan in 2005 en een landing op een komeet in 2014 tot ongekend gedetailleerd onderzoek naar de zon en fotografie van de verste sterrenstelsels. Om ook in de toekomst zulke successen te behalen kijkt ESA met het Cosmic Vision-programma nu vooruit naar de volgende twintig jaar. Bouwend op een sterk verleden wordt in het heden hard gewerkt om de wetenschap pelijke, intellectuele en technologische uitdagingen van de toekomst te overwinnen. Cosmic Vision is een startpunt voor cruciaal onderzoek naar de ruimte, de zoektocht naar andere werelden en de speurtocht naar de evolutie van leven en het heelal sinds de oerknal. Deze fundamentele thema's zijn de kern van het Cosmic Vision-programma: de omstandigheden voor planeetvorming en het ontstaan van leven; de werking van het zonnestelsel; de fundamentele natuurkundige wetten van het heelal; de oorsprong van het heelal en de bouwstoffen ervan. ANDERE PLANETEN VERKENNEN Wetenschappers denken dat ons zonnestelsel ongeveer 4600 miljoen jaar geleden is ontstaan. Sindsdien hebben de planeten en manen zich allemaal op hun eigen manier ontwikkeld. Om te begrijpen hoe het zonnestelsel werkt en waarom de aarde uniek is, heeft ESA een reeks succesvolle wetenschappelijke missies gelanceerd. Mars Express heeft water op de rode planeet gevonden en brengt het Marsoppervlak gedetailleerd in kaart. Venus Express tuurt naar de dichte atmosfeer van Venus en bestudeert het ingrijpende broeikaseffect. ESA s Huygenssonde bestudeert de chemische processen op Saturnusmaan Titan. Rosetta volgde de komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko twee jaar lang in zijn baan om de zon en liet de lander Philae voet zetten op de komeet. Deze missie leert wetenschappers wat de rol van kometen is geweest in de evolutie van ons zonnestelsel. De BepiColombo-missie gaat Mercurius verkennen, de planeet die zich het dichtst bij onze zon bevindt. De sonde informeert ons hoe planeten dichtbij sterren zich vormen en ontwikkelen. ExoMars is een samenwerking tussen ESA en Roscosmos en richt zich op verdere verkenning van Mars. Een van de meest ambitieuze doelstellingen is uitzoeken of er ooit leven heeft bestaan op de rode planeet, en of dat nu nog bestaat. Het antwoord op die belangrijke vraag is van belang voor toekomstige bemande missies naar de rode planeet. In 2022 vliegt JUICE naar Jupiter, de grootste planeet in ons zonnestelsel. Het onbemande ruimtevaartuig zal de drie grote ijsmanen Europa, Ganymede en Callisto gaan bestuderen om te onderzoeken of de diep verborgen oceanen op die manen leven kunnen bevatten. DE STORMACHTIGE ZON MONITOREN Het verkennen van de zon heeft altijd een belangrijke rol gespeeld in ESA s wetenschappelijke programma. Europa heeft een lange, succesvolle traditie als het aankomt op het onderzoeken van onze ster en haar omgeving. Vandaag de dag wordt de zon de energie- en warmtebron die leven op aarde mogelijk maakt met veel verschillende missies bestudeerd. De gezamenlijke NASA/ESA-missie Ulysses leverde de eerste gedetailleerde kaart van de heliosfeer van de zonne-evenaar en -polen op. ESA's vier Cluster-satellieten onderzoeken de manier waarop de magnetosfeer van de aarde en de zonnewind invloed op elkaar hebben. SOHO, een ruimtetelescoop op een speciaal punt aan de zonzijde van de aarde, stuurt beelden door van zonne-explosies en onderzoekt daarbij het verborgen binnenste van de zon. Extra bijzonder zijn SOHO's observaties van de coronale massa-uitbarstingen, waarbij de zon enorme wolken geëlektrificeerd gas het zonnestelsel in blaast. Satellieten, krachtcentrales en communicatiesystemen op de grond zijn kwetsbaar voor ESA's Rosetta-missie: de Philae-lander op komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko De primaire spiegel van de James Webb Space Telescope (NASA) Solar Orbiter zal onze ster, de zon, onderzoeken en zonnewinden van dichtbij bestuderen 2

5 dit zogenaamde 'ruimteweer'. Dankzij de ruimtevaart kunnen technici op tijd gewaarschuwd worden voor dergelijke uitbarstingen. EEN BLIK HET VERRE HEELAL IN Ruimtetelescopen zoals ESA's XMM-Newton en Integral bestuderen het hoogenergetische universum, inclusief het gedrag van zwarte gaten, gammaflitsen, zware neutronensterren en snel draaiende pulsars. Planck keek nog verder de ruimte in om de geboorte van ons heelal te bestuderen en Herschel ging op zoek naar het antwoord op de vraag hoe sterren(stelsels) zich vormen. Gaia brengt een miljard sterren in kaart om de oorsprong, structuur en evolutie van onze Melkweg te achterhalen. In de sporen van de NASA/ESA-telescoop Hubble gaat een nieuwe generatie telescopen waaronder de James Webb-ruimtetelescoop de eerste sterrenstelsels en de geboorte van sterren en planeten onderzoeken. Ze zullen daarnaast ook speuren naar exoplaneten die in potentie leven kunnen bevatten. De Euclid-missie zal proberen het antwoord te vinden op een van de grootste vragen van de moderne kosmologie: waarom dijt het universum steeds sneller uit, terwijl de groei van het heelal door de aantrekkingskracht van de materie erin juist steeds langzamer zou moeten verlopen? Door sterrenstelsels te bestuderen die wel 10 miljard lichtjaar van ons vandaan staan, brengt Euclid de evolutie van het universum in kaart. DE ZON EN INTERACTIE TUSSEN DE ZON EN DE AARDE Naam Lancering Missie ESRO-2B (Iris) ESRO-1A (Aurora) Kosmische en röntgenstralingen van de zon Poolgrenzen van de Van Allenstralingsgordel De 2016 Trace Gas Orbiter en de 2020 ExoMars-rover, met het bijbehorende oppervlakte-platform (ESA/ATG medialab) HEOS-1 ESRO-1B (Boreas) HEOS Interplanetaire magnetische velden Poolgrenzen van de Van Allen-stralingsgordel Interplanetaire magnetische velden Temperatuurvariaties in de bovenste atmosfeer Plasmadeeltjes en golven in het magnetisch veld van de aarde Herschel Planck Gaia LISA Pathfinder JWST Infraroodstraling afkomstig van sterren en zonnestelsels Studie naar kosmische microgolf-straling Eén miljard sterren in kaart brengen Technologie-test voor LISA-missie Ruimtetelescoop van de tweede generatie ESRO-4 GEOS-1 ISEE-B GEOS Internationale aarde/zon-verkenner Beweging in de bovenste atmosfeer van de aarde Het eerste ruimtevaartuig dat over de polen van de zon vloog Studie naar de kern, buitenste corona en zonnewind van de zon Cheops Euclid Plato Athena Bestuderen van exoplaneten bij nabijgelegen heldere sterren Het onderzoeken van donkere materie, donkere energie en het zich uitdijende universum Bestuderen van exoplaneten Astronomie van röntgenstraling Ulysses SOHO Cluster & Double Star (samen met China) Solar Orbiter / Interactie van de zonnewind en de magnetosfeer van de aarde Studie naar de kern, buitenste corona en zonnewinden van de zon Interactie van de zonnewind en de magnetosfeer van de aarde Studie van de zon dichtbij ZONNESTELSEL Naam Lancering Missie Giotto Cassini Huygens Vlucht langs de komeet Halley en de komeet Grigg-Skjellerup Onderzoek naar Saturnus en afdalen naar zijn grootste maan: Titan ASTRONOMIE EN HET EXOTISCH HEELAL Mars Express 2003 Studie van de atmosfeer, het oppervlak en de onderliggende vlakte van Mars TD-1A Cos-B IUE Ultraviolette straling meten van sterren Gammastraling-onderzoek Ultraviolet observaties van hemellichamen SMART-1 Huygens Testen van Solar Electricity Primary Propulsion en het bestuderen van het maanoppervlak Onderzoek naar de atmosfeer en de oppervlakte van Titan met behulp van een sonde Exosat Hipparcos Hubble Space Telescope ISO XMM-Newton Afscheiding van röntgenstraling door astronomische fenomenen Positiebepaling van sterren Astronomisch telescoop Onderzoek naar het infrarode heelal Meest gevoelige observatiepost voor röntgenstralen Rosetta Venus Express ExoMars BepiColombo ExoMars Omloopbaan rond de kometen 67P/ Churyumov-Gerasimenko en oppervlakteonderzoek met de Philae-lander Onderzoek naar Venus en haar atmosfeer Mars-orbiter en demonstratie van afdaling en de landing Onderzoek naar de planeet Mercurius Marsrover en oppervlakte-platform Integral 2002 Observatie van de meest energetische fenomenen in gammastraling JUICE 2022 Het identificeren van de diverse Jupitermanen en -oceanen 3

6 bemande ruimtevaart & robotische verkenning RUIMTE OM TE VERKENNEN Europese astronauten nemen al meer dan drie decennia deel aan ruimtemissies. Ze vlogen mee aan boord van de Amerikaanse spaceshuttle en de Russische Sojoez-capsule, eerst naar het ruimtestation Mir en later naar het internationale ruimtestation ISS. Het astronautenkorps heeft daardoor veel ervaring opgedaan. Het internationale ruimtestation ISS (NASA/ESA) De European Service Module is ESA's bijdrage aan NASA's Orion-ruimteschip, dat astronauten naar de maan en verder zal brengen De eerste ESA-astronaut, Ulf Merbold, vloog in 1983 naar de ruimte. In 1998 werd in Keulen het European Astronaut Centre (EAC) opgericht om Europese astronauten voor te bereiden op missies naar het ISS. Veel astronauten hebben het ruimtestation inmiddels bezocht. Ze speelden een belangrijke rol bij de bouw en aansturing van belangrijke onderdelen van het ISS. Nieuwe astronauten staan klaar voor toekomstige bemande missies naar het ISS, en uiteindelijke missies naar verder gelegen delen van de ruimte. EUROPA EN HET INTERNATIONALE RUIMTESTATION ISS Het ISS vliegt vierhonderd kilometer boven de aarde en is gemakkelijk met het blote oog te zien. De Verenigde Staten, Rusland, Japan, Canada en Europa hebben hun krachten gebundeld in dit grootste wetenschappelijke samenwerkingsverband uit de geschiedenis. Europa s deelname aan dit samenwerkingsverband, via ESA, blijft tal van grote technische en wetenschappelijke prestaties opleveren. Het ISS is al jaren een stimulans voor de Europese industrie, die dankzij het ruimtestation grote sprongen voorwaarts maakt met de ontwikkeling en fabricage van hypermoderne ruimtesystemen en -hardware. De belangrijkste Europese bijdrage aan het ISS is het veelzijdige wetenschappelijke laboratorium Columbus. Hier kunnen wetenschappers experimenten naartoe sturen die in gewichtloze omstandigheden moeten worden uitgevoerd. Nu de bouw van het ISS is voltooid komt deze unieke testruimte maximaal tot zijn recht. ESA leverde in het verleden ook Automated Transfer Vehicles (ATV), onbemande vrachtvoertuigen die in staat waren automatisch aan het ruimtestation te koppelen en te ontkoppelen. Iedere ATV zat tot de nok toe vol met voedsel, brandstof en andere voorraden. De ATV's compenseerden ook het hoogteverlies van het ISS en verwijderden afval dat vervolgens in de atmosfeer verbrandde. Na het succes van de ATV's werkt ESA nu aan de ontwikkeling van een van de ATV-afgeleide servicemodule voor NASA's Orion-ruimteschip. NIEUWE GRENZEN VERLEGGEN Verkenning van de ruimte is een geopolitieke kans. Landen die bijdragen aan de verkenning van het heelal bepalen mede hoe de ruimte in de toekomst wordt benut. ESA garandeert dat Europa een sleutelrol heeft in de toekomstige internationale verkenning van de ruimte. Het deelnemen aan de exploitatie van het ISS vergroot de kennis van bemande ruimtevaart, maar Europa is ook betrokken bij de internationale planning voor verkenningsmissies die verder gaan dan een baan om de aarde. Binnen deze plannen ligt de focus nu nog voornamelijk op robotmissies. Zij maken, indien betaalbaar, de weg vrij voor menselijke kolonies op de maan en de verdere robotische verkenning van Mars. Een doel op lange termijn na 2030 zou de eerste bemande missie naar Mars kunnen zijn. Met een reeks bemande en onbemande missies worden technologieën getest en kennis opgedaan die mensen veilig naar Mars kunnen brengen, en weer terug. Deze missies vereisen vooruitgang op het gebied van begeleidingssystemen, robotica, stralingsverharding, voortstuwing en levensondersteunende systemen. EUROPESE ASTRONAUTEN IN DE RUIMTE Vladimir Remek (CZ) Sojoez Miroslaw Hermaszewski (PL) Sojoez Siegmund Jähn (DE) Sojoez Georgi Ivanov (BG) Sojoez Bertalan Farkas (HU) Sojoez Dimitru Prunariu (RO) Sojoez Jean-Loup Chrétien (FR) Sojoez T Sojoez TM STS Ulf Merbold (DE) STS STS Euromir 94/Soyuz TM Patrick Baudry (FR) STS-51G 1985 Reinhard Furrer (DE) STS-61A 1985 Ernst Messerschmid (DE) STS-61A 1985 Wubbo Ockels (NL) STS-61A 1985 Alexander Alexandrov (BG) Sojoez TM Helen Sharman (GB) Sojoez TM

7 operationele activiteiten RUIMTE OM UIT TE BLINKEN Samen met de Europese bijdrage aan het ISS inclusief de bouw van de ATV's, hun wetenschappelijk en technisch gebruik en andere bemande ruimtevaartactiviteiten beheert ESA ook vluchtoperaties van missies, inclusief de bijbehorende elementen op de grond. WAAR MISSIES TOT LEVEN KOMEN Het European Space Operations Centre (ESOC) in het Duitse Darmstadt doet dienst als het belangrijkste controlecentrum voor ESA-missies. Hier is ook het Estrack Control Centre gevestigd, dat ESA's netwerk van volgstations Estrack beheert. Dit wereldwijde netwerk van grondstations tien stations in zeven landen verzorgt de verbinding tussen ESOC en ESA's ruimtevaartuigen. De belangrijkste taken van deze ESA-grondstations is communiceren met de missies, het uploaden van commando's en het downloaden van wetenschappelijke informatie en statusinformatie van vaartuigen in de ruimte. ESA heeft al sinds 1967 ervaring met het managen van ruimtemissies. Inmiddels zijn er meer dan zestig missies tot een goed einde gebracht. ESA kan meerdere missies tegelijk aan en deelt zijn expertise met andere ruimtevaartorganisaties en klanten. Naast het aansturen van missies levert ESA ook een keur aan diensten aan interne en externe klanten, variërend van het volgen van ruimtepuin en analyse van geo-informatie tot softwareontwikkeling en navigatie. RUIMTE VOOR VEILIGHEID Het Space Situational Awareness-initiatief (SSA) richt zich op de ontwikkeling van diensten die de aarde en satellieten beschermen. Het initiatief helpt Europa onafhankelijk gebruik van de ruimte te maken, door accurate en tijdige informatie over de omstandigheden daar te leveren. SSA zal betrouwbaarheid, beschikbaarheid en veiligheid van Europa's ruimtediensten versterken. Het initiatief wordt samen met internationale partijen en de instituten van de Europese Unie gecoördineerd. De Europese industrie zal profiteren van nieuwe contracten en concurrentiemogelijkheden die dankzij de ontwikkeling van de SSA-infrastructuur en diensten ontstaan. Het bestuderen van ruimteweer is een belangrijk onderdeel van het Space Situational Awareness-initiatief ESOCs belangrijkste controlekamer in Darmstadt Franz Viehböck (AT) Sojoez TM Klaus-Dietrich Flade (DE) Sojoez TM Dirk Frimout (BE) STS Michel Tognini (FR) Antarès/Sojoez TM STS Franco Malerba (IT) STS Claude Nicollier (CH) STS STS STS STS Hans Schlegel (DE) STS STS Ulrich Walter (DE) STS Jean-Pierre Haigneré (FR) Altair/Sojoez TM Perseus/Sojoez TM Jean-François Clervoy (FR) STS STS STS Thomas Reiter (DE) Euromir 95/Sojoez TM /6 Astrolab/STS Maurizio Cheli (IT) STS Umberto Guidoni (IT) STS STS Jean-Jaques Favier (FR) STS Claudie Haigneré (FR) Cassiopée/Sojoez TM Andromède/Sojoez TM Reinhold Ewald (DE) Sojoez TM Léopold Eyharts (FR) Pégase/Sojoez TM STS Pedro Duque (ES) STS Cervantes/Sojoez TMA Ivan Bella (SL) Sojoez TM Gerhard Thiele (DE) STS Roberto Vittori (IT) Marco Polo/Sojoez TM Eneide/Sojoez TMA DAMA/STS Philippe Perrin (FR) STS Frank De Winne (BE) Odissea/Sojoez TMA OasISS/Sojoez TMA André Kuipers (NL) Delta/Sojoez TMA PromISSe/Sojoez TMA-03M 2011 Christer Fuglesang (SE) Celsius/STS Alissé/STS Paolo Nespoli (IT) STS MagISStra/Sojoez TMA VITA/Sojoez MS Luca Parmitano (IT) Volare/Sojoez TMA-09M 2013 Alexander Gerst (DE) Blue Dot/Sojoez TMA-13M 2014 Samantha Cristoforetti (IT) Futura/Sojoez TMA-15M 2014 Andreas Mogensen (DK) Iriss/Sojoez TMA-18M 2015 Timothy Peake (GB) Principia/Sojoez TMA-19M 2015 Thomas Pesquet (FR) Proxima/Sojoez MS

8 technologie RUIMTE OM TE INNOVEREN Het voortdurende succes van ESA-missies en het concurrentievermogen en de welvaart van de Europese ruimtevaartindustrie is afhankelijk van onderzoek naar en ontwikkeling van de technologie van het agentschap. Veelbelovende nieuwe ideeën worden eerst getest en vervolgens klaargemaakt voor de ruimtevaart en de vrije markt. In veel gevallen komen de ideeën vanuit daar weer terug naar aarde, via een Europees netwerk van incubatiecentra, ESA's Business Incubation Centres (BIC). ESA's technologieprogramma's hebben bewezen effectief te kunnen anticiperen op toekomstige technologieën en missietrends. Zo zorgen ze ervoor dat de benodigde technologie op het juiste moment beschikbaar is. Ter ondersteuning van toekomstige en lopende missies en in het bijzonder de bredere Europese ruimtevaartindustrie beheert ESA een reeks technische laboratoria bij ESTEC in Nederland en in andere lidstaten. Deze laboratoria richten zich op alle aspecten van de ruimte. Het ESTEC-testcentrum heeft de beschikking over een keur aan faciliteiten waar volledige satellieten getest kunnen worden. DE RUIMTE NAAR DE AARDE BRENGEN De ruimte is een ongelooflijk moeilijke omgeving om in te werken: 'gewichtloos', verstoken van zuurstof en gevuld met schrikwekkende stralingen en extreme temperaturen. De zoektocht naar systemen die jarenlang op betrouwbare wijze functioneren, zonder mogelijkheid tot reparatie, vormt een voortdurende uitdaging voor wetenschappers en ingenieurs. De daaruit afstammende technologieën zijn een klasse apart, en bieden ook kansen voor aardse industrieën. ESA's technologieprogramma's stellen de overdracht van deze hoog-functionerende technologieën naar aardse markten voorop. Dankzij technologie-overdracht ontstaan talrijke startende bedrijven die regionale economieën laten profiteren en zorgen voor nieuwe banen en groei voor Europa. TECHNISCHE MISSIES Naam Lancering Missie Proba-1 Proba-2 Proba-V Proba Technologie-demonstratie/aardobservatie Technologie-demonstratie/wetenschap Technologie-demonstratie/aardobservatie Technologie-demonstratie/zonnewetenschap ESA s laboratoria zijn van wereldklasse en huisvesten een ongeëvenaarde combinatie van expertise en gespecialiseerde uitrusting De vrachtmodule van de Europese weersatelliet MetOp-C tijdens het testen in ESTECs Large Space Simulator in maart 2017 Micro-secties van een printplaat tijdens een inspectie, waarbij gecontroleerd wordt of deze voldoet aan de eisen die horen bij missies naar de ruimte 6

9 lanceerraketten TOEGANG TOT DE RUIMTE Zelf satellieten in een baan om de aarde kunnen brengen is van vitaal belang voor de onafhankelijkheid van de Europese ruimtevaart. Europese lanceerinstallaties zijn de meeste betrouwbare ter wereld. Ariane 5, Sojoez en Vega vliegen vanaf de Europese ruimtehaven in het Frans-Guyaanse Kourou naar de ruimte. Deze familie van lanceerraketten laat Europa alle institutionele en de meeste commerciële markten bedienen, en tegelijkertijd de sociaaleconomische voordelen van toegang tot de ruimte benutten. De huidige Ariane 5-ECA kan tot tien ton aan vracht in de geostationaire baan brengen waar veel satellieten vliegen. ESA ontwikkelde ook de Vega-raket, die in staat is maximaal 1,5 ton aan lading in een lage baan om de aarde te brengen. Vega en de Russische Sojoez-raket zijn geschikt voor middelgrote satellieten. Het Europese antwoord op de veranderende behoefte in de ruimtevaartmarkt waar klanten zoeken naar meer flexibiliteit en meer betrouwbaarheid tegen lagere kosten is Ariane 6. Dat is een modulaire drietrapsraket met twee mogelijke configuraties, waarbij twee of vier P120-boosters gebruikt worden in combinatie met het toekomstige Vega-C-voertuig. Het ontwikkelen van onderdelen die door meerdere verschillende raketten gebruikt kunnen worden vergroot het concurrentievermogen door middel van efficiëntere productie. Vega-C biedt betere prestaties dan Vega, zonder extra kosten. Vega-C zal medio 2019 zijn debuut maken. van extra snelheid die door de draaiing van de aarde wordt gecreëerd. Opgebrande raketten vallen veilig in de oceaan, wat risico's voor mensen zo klein mogelijk houdt. De in de jaren 1960 door Frankrijk ontwikkelde ruimtehaven wordt momenteel door ESA gebruikt voor Ariane-, Vega- en Sojoez-raketten. Momenteel worden er voorbereidingen getroffen voor nieuwe lanceerders als Vega-C en Ariane 6. Het originele platform van Ariana 1 is opgeknapt voor de nieuwe Vega-lanceerraket. Lanceerplatformen voor Vega en Ariane 5 bij de Europese ruimtehaven Lancering van Ariane 5-ECA bij Europa's ruimtehaven in Frans-Guyana (ESA/CNES/ Arianespace - Optique Video du CSG) Na de vlekkeloze missie van ESA's Intermediate experimental Vehicle (IXV) werd tijdens ESA's ministeriële raad van 2016 de beslissing genomen een betaalbaar en herbruikbaar vervoersysteem te ontwikkelen met de naam Space Rider. Deze wordt gelanceerd met de Vega-C en biedt Europa de kans zonder hulp van anderen een breed scala aan vrachten naar een lage baan om de aarde te vliegen. ESA bereidt zich voor op de toekomst. De ruimtevaartorganisatie doet samen met deskundigen uit de Europese onderzoekscentra en luchtvaartindustrie onderzoek naar nieuwe technologieën en voortstuwingssystemen, zodat ruimtevaart eenvoudiger en goedkoper wordt. EUROPA S RUIMTEHAVEN Het Frans-Guyaanse Kourou ingebed tussen regenwoud en de Atlantische Oceaan is de thuishaven van het Guiana Space Centre (CSG), de ruimtehaven van Europa. Van alle grote ruimtehavens op aarde heeft het CSG de beste ligging: omdat het CSG dichtbij de evenaar ligt profiteren raketten Europa's groeiende lanceerraketten-familie: Vega, Sojoez bij CSG en Ariane 5. De familie zal worden uitgebreid met de komst van Ariane 6 en Vega-C 7

10 aardobservatie RUIMTE VOOR DE AARDE Dankzij het satelliettijdperk kunnen wij de complexiteiten van onze planeet beter begrijpen, vooral die op het gebied van klimaatverandering. Onze huidige satellieten worden gebruikt voor weersvoorspelling, het beantwoorden van belangrijke wetenschappelijke vragen, het verbeteren van voorzieningen in de landbouw, maritieme veiligheid, het bieden van hulp tijdens een crisis en het verbeteren van het dagelijks leven. De behoefte aan informatie van satellieten groeit steeds verder. ESA is een wereldleider op het gebied van aardobservatie en blijft toegewijd aan het verder ontwikkelen van technologie die ons helpt onze planeet beter te begrijpen, het dagelijkse leven te verbeteren, beleidsvorming voor een duurzame toekomst te ondersteunen en bedrijven en de economie voordeel te bieden. KENNIS VERGROTEN De Earth Explorer-missies zijn ontwikkeld om ons begrip van onze planeet te verbeteren. De missies gebruiken hypermoderne technologie om ons meer te leren over het verband tussen de atmosfeer, biosfeer, hydrosfeer, cryosfeer en het binnenste van de aarde. Ze beantwoorden wetenschappelijke vragen die ons helpen de gevolgen van klimaatverandering te voorspellen en zoeken antwoord op wetenschappelijke vragen die directe invloed hebben op de maatschappelijke kwesties die de mensheid de komende decennia te wachten staat. Terwijl deze missies hun originele doelstellingen behalen, overtreffen ze de verwachtingen doordat hun data op talloze manieren gebruikt worden die het dagelijks leven verbeteren. DAGELIJKS LEVEN VERBETEREN De Sentinel-missies zijn speciaal ontwikkeld voor het Copernicus-programma van de Europese Unie, het grootste aardobservatieprogramma ter wereld. Door belangrijke informatiediensten te leveren voor een breed scala aan praktische toepassingen, verandert het programma de manier waarop we het milieu beheren en begrijpen. Het leert ons de effecten van klimaatverandering beheersen, zodat we levens kunnen beschermen. Elke Sentinel-missie draagt hypermoderne technologie bij zich, die een stroom aan beelden en data leveren die afgestemd zijn op de behoeften van Copernicus. Deze gegevens zijn gratis en open voor gebruikers van over de hele wereld. Dat maakt het niet alleen makkelijker om het milieu in de gaten te houden, maar stimuleert ook nieuwe bedrijven en zorgt voor nieuwe banen en mogelijkheden. HET WEER IN DE GATEN HOUDEN De economische en sociale voordelen van nauwkeurige weersverwachting zijn groot; ze bieden ons de kans weloverwogen beslissingen te maken, variërend van het wel of niet oogsten voordat er regen valt, het omleggen van routes voor vliegverkeer om vervelend weer te omzeilen of het simpelweg plannen van dagelijkse activiteiten. Dankzij de samenwerking tussen ESA en Eumetsat beschikt Europa over een complete vloot aan meteorologische satellieten. Deze Meteosat-satellieten monitoren de aarde vanuit een geostationaire baan en leveren belangrijke informatie over het weer. Ook kan de informatie van Eumetsat gebruikt worden om klimaatverandering beter te begrijpen. Valsekleurfoto van Sentinel-2A: landbouwstructuren in de Abruzzo-regio in Italië (Copernicus Sentinel data/esa) Magnetische velden en elektrische stromen nabij de aarde genereren complexe krachten die een enorme impact hebben op ons dagelijks leven. ESA's Swarm-missie helpt ons dergelijke velden beter te begrijpen. Sentinel-3A toont de temperaturen van orkaan Matthew terwijl hij de Amerikaanse staat Florida nadert, in 2016 (Copernicus Sentinel data/esa) 8

11 DE SATELLIETMISSIE VOORBIJ ESA is ook van instrumenteel belang geweest bij het opzetten van initiatieven als het Climate Change Initiative en de Space and Major Disasters van International Charter. Het Climate Change Initiative maakt gebruik van de Europese aardobservatie-middelen, om over langere termijn data te verzamelen over belangrijke indicators van klimaatverandering. Deze 'essentiële klimaatvariabelen' voorzien Europa van een krachtig instrument waarmee wetenschappers klimaatverandering monitoren en de effecten ervan voorspellen. Het International Charter biedt snelle toegang tot satellietdata om autoriteiten die rampen moeten beheren te helpen in het geval van een overstroming, aardbeving of vulkaanuitbarsting. Vanuit de ruimte houdt ESA talloze natuurlijke en door mensen veroorzaakte gebeurtenissen in de gaten, van overstromingen en bosbranden tot ijslagen en de stijgende zeespiegel AARDOBSERVATIE-MISSIES Proba-V Copernicus Sentinel-1A Vegetatie in kaart brengen Land-, ijs- en oceaantoezicht Naam Lancering Missie Swarm Copernicus Sentinel-2A Magnetisch veldonderzoek Landtoezicht Meteosat MSG Pre-operationele meteorologische diensten Meteosat Copernicus Sentinel-3A 2016 Land-, ijs- en oceaantoezicht Meteosat Copernicus Sentinel-1B 2016 Land-, ijs- en oceaantoezicht Meteosat Copernicus Sentinel-2B 2017 Landtoezicht Meteosat-5 ERS-1 Meteosat-6 ERS-2 Meteosat-7 Proba Pre-operationele aardobservatieradar Pre-operationele aardobservatieradar Technologie/aardobservatie Copernicus Sentinel-5 Precursor Copernicus Sentinel-3B Aeolus MetOp-C EarthCARE Globale luchtkwaliteit Oceaan- en landtoezicht Atmosferische dynamica Pre-operationele meteorologische diensten Informatie verzamelen over wolken en aerosols Envisat 2002 Aardobservatie Biomass 2020 Bosmissie MSG-1 MSG-2 MetOp-A Voormalig MSG-1, operationele meteorologie Meteorologische services Copernicus Sentinel-6 MTG-I-1 MetOp Second Generation A Oceaantopografie Pre-operationele meteorologische diensten Pre-operationele meteorologische diensten GOCE 2009 Zwaartekrachtveld en geöide Copernicus Sentinel Globale luchtkwaliteit SMOS CryoSat Vocht in grondoppervlak en zoutgehalte van de oceanen IJslagen en bedekking van zee-ijs FLEX MetOp Second Generation B Fluorescentie-missie Pre-operationele meteorologische diensten MSG MTG-S Pre-operationele meteorologische diensten MetOp-B 2012 Poolmeteorologie Copernicus Sentinel Toezicht op Europese luchtkwaliteit 9

12 galileo & navigatie-gerelateerde activiteiten RUIMTE OM TE LOKALISEREN Dankzij een langdurige samenwerking tussen de Europese Unie en ESA heeft Europa momenteel twee satellietnavigatiesystemen in gebruik: Galileo en EGNOS. ESA voert voortdurend verbeteringen uit aan deze systemen, die de precisie en dekking over Europa verbeteren. Europa's eerste stap op het gebied van satellietnavigatie was EGNOS, de European Geostationary Navigation Overlay Service. Deze dienst levert sinds 2011 een aangevuld en verbeterd gps-signaal, dat gebruikt wordt door de luchtvaartgemeenschap. Galileo-ontvangers gebruiken satellietdata en combineren die met andere systemen om zo de nauwkeurigheid te verbeteren. Het systeem zal rond 2020 volledig operationeel zijn. Onderzoek en technologische ontwikkelingen zullen beide systemen onderhouden en hun infrastructuur verbeteren. Het wereldwijde Galileo-systeem begon met twee demonstratiemissies: GIOVE-A en -B. In maart 2013 werd de eerste plaatsbepaling gedaan, tijdens de validatiefase van het project. De vier eerste Galileo-satellieten werden in paren gelanceerd met behulp van een Sojoez-raket. Op 15 december 2016 kondigde de Europese Commissie het begin van Galileo Initial Services formeel aan. Galileo Initial Services is de eerste stap richting een volledig operationele dienst. Galileo biedt momenteel drie servicetypes aan. De beschikbaarheid van die diensten wordt continu verbeterd. Deze initiële diensten bedragen Open Service, Search and Rescue en Public Regulated Service. De lijst met potentiële toepassingen van Galileo is bijzonder lang. Naast de transportsector waar satellietnavigatie inmiddels onmisbaar is en waar Europa's satellietnavigatiestelsel veiligheid, efficiëntie en comfort zal verbeteren zullen de technologie van Galileo en de commerciële diensten het systeem omvormen tot een waardevol gereedschap voor talloze sectoren. Voor 2017 en 2018 staan twee aanvullende Ariane 5-lanceringen gepland. Het volledige Galileo-systeem bestaat uit 24 satellieten én reserve-satellieten, die bedoeld zijn om eventuele onderbrekingen in de dienst te voorkomen. Naar verwachting is Galileo in 2020 helemaal operationeel. ESA S NIEUWE NAVIGATIE-PROGRAMMA Onze doelen voor de komende jaren zijn satellietnavigatie integreren met technologie die van buiten de ruimtevaart komt, het verbeteren van nieuwe positionerings-, navigatie- en timingoplossingen, het concurrerender maken van de Europese industrie en het bieden van expertise aan nationale programma's en activiteiten. ESA'S NAVIGATIEMISSIES Naam Lancering Missie GIOVE-A 2005 Demonstratie-missie GIOVE-B 2008 Demonstratie-missie IOV x De Galileo In-Orbit Validation-fase IOV x De Galileo In-Orbit Validation-fase Galileo 5/ Volledige operationele capaciteit satellieten Galileo 7/ Volledige operationele capaciteit satellieten Galileo 9/ Volledige operationele capaciteit satellieten Lancering van vier Galileo-satellieten met een Ariane 5 op 17 November 2016 Een smartphone, voorzien van Galileo Galileo-satelliet Galileo 11/12 Galileo 13/14 Galileo 15/16/17/ Volledige operationele capaciteit satellieten Volledige operationele capaciteit satellieten Volledige operationele capaciteit satellieten 10

13 telecommunicatie & geïntegreerde toepassingen RUIMTE OM TE COMMUNICEREN Satellietcommunicatie is de economische motor van de ruimtevaart en zorgt voor tweederde van de totale omzet. De concurrentie is hevig, maar wereldwijd gegevensverkeer zal tot aan 2019 met achthonderd procent groeien. Dat zorgt ervoor dat breedband en datacommunicatie-diensten groeimarkten blijven. ESA's directoraat telecommunicatie en geïntegreerde toepassingen helpt de Europese en Canadese industrie zijn plek te behouden in deze competitieve markt. Innovatie is de sleutel. DE TOEKOMST VEILIGSTELLEN Met steun van ESA kan de industrie zich storten op onderzoeken en ontwikkelingen die anders economisch niet rendabel zouden zijn. De opkomst van nieuwe applicaties en diensten stimuleert de economie en leidt tot nieuwe bedrijven en banen in allerlei sectoren. Diensten die gebruik maken van de capaciteit van de ruimtevaart leveren de maatschappij dagelijks voordeel op, op globale en lokale schaal. Denk daarbij aan het monitoren van natuurlijke bronnen en het milieu, het verbeteren van educatie in afgelegen gebieden, het assisteren bij zoekacties en het bieden van gezondheidszorg op afstand. ESA's Advanced Research in Telecommunications Systems-programma (ARTES) biedt technische en financiële ondersteuning voor talloze projecten. Zo helpt ESA investeringen in onderzoek om te vormen tot succesvolle commerciële producten en diensten. IDEEËN TOT LEVEN BRENGEN ARTES helpt Europese bedrijven in sectoren buiten de ruimtevaart met het integreren van ruimtegegevens en -technieken in dagelijkse toepassingen op het gebied van gezondheid, veiligheid, milieu, ontwikkeling, energie, luchtvaart en vervoer. Oplossingen variëren van het verbeteren en beveiligen van transportsystemen tot het ondersteunen van partijen die rampen moeten beheren. Hun succes is afhankelijk van een naadloze integratie van eigen systemen en systemen uit de ruimtevaart. ARTES ondersteunt en helpt bij het ontwikkelen van nieuwe en of verbeterde satcom-producten en -technologieën. Van idee tot de eerste vlucht naar de ruimte. ESA werkt daarnaast samen met satellietexploitanten en -makers, door middel van publiek-private samenwerkingsverbanden. Door samen te werken en zo de risico s te delen die bij het investeren in nieuwe technologieën horen, blijft Europa wereldwijd een van de voorlopers van innovatie. Toepassingen van verschillende typen satellieten worden gecombineerd voor gebruik op aarde Het Europese Data Relay System is de eerste stap tot een toekomstig relay-netwerk met de naam GlobeNet TELECOMMUNICATIE-PROGRAMMA Naam Programma Indigo AIDAN Innovaties voor grondsegmenten Grondsegmenten voor breedband en luchtvaart Applications Ondersteuning voor downstream satcom-producten en diensten ECO Betaalbare wifi-diensten in Afrika ARTES Core Competitiveness GlobeNet ScyLight Telecomproducten en R&D-diensten Uitbreiding van de EDRS-dienst R&D voor optische communicatie TELECOMMUNICATIE-MISSIES Naam Lancering Missie Govsatcom Precursor Demonstratie-missie voor de EC-EDA EDRS-A, -C, -D Optische datarelay-satellieten SAT-AIS Iris Large Platform Mission Pioneer Satellietcommunicatie voor maritiem toezicht Satellietcommunicatie voor de luchtvaart Ontwikkeling van grote telecom-platformen Demonstratiemogelijkheden in een baan om de aarde SmallGEO/H36W-1 Quantum Eurostar Neo/ Spacebus Neo Eerste vlucht van klein, flexibel platform Chameleon-satelliet Neosat-platformen ICE Mobiele satellietdiensten Electra 2021 Elektronisch voortgedreven satelliet 11

14 DE WETENSCHAPPERS EN TECHNICI VAN DE TOEKOMST Jonge mensen zijn altijd gefascineerd geweest door ontdekking van de ruimte. Het spreekt tot hun verbeelding en brengt ze in aanraking met een keur aan wetenschappelijke en technologische werkvelden. ESA wil deze nieuwsgierigheid gebruiken om interesses van jongeren te verbreden en een steeds grotere kenniscultuur te creëren in Europa, door jongeren te motiveren meer kennis over wetenschap en technologie tot zich te nemen. Het voeden van deze interesse op jonge leeftijd is belangrijk, omdat de toekomst van de ruimtevaart afhangt van deze jonge wetenschappers en technici. Samen met partners helpt ESA leraren om ruimtevaart onder de aandacht van jongeren te brengen. Leerlingen van het hoger onderwijs krijgen de kans om experts inclusief astronauten te ontmoeten en uit de eerste hand te horen over ervaringen. We moedigen studenten aan met elkaar te netwerken. Zo bereiden zij zichzelf voor om bekwame, goed geïnformeerde leden van de beroepsbevolking te worden. Deze educatieve activiteiten ondersteunen ook ESA's rekruteringsproces, middels een unieke reeks projecten. Deze variëren van het ontwerpen van kleine satellieten tot initiatieven die de overdracht van ESA's kennis faciliteren en het ondersteunen van academische onderzoek dat voor ESA van belang is. Voor ruimtevaartprogramma's zijn middelen nodig: geld, mensen en expertise. ESA heeft ruim 2200 mensen in vaste dienst, verdeeld over diverse grote en kleine locaties over de hele wereld. ESA S BUDGET PER PROGRAMMA IN 2017 (IN MILJOENEN EURO S) *inclusief programma s die door andere institutionele partners geïmplementeerd worden 12

15 ESA S 22 LIDSTATEN ZIJN: 20 EU lidstaten België Denemarken Duitsland Estland Finland Frankrijk Griekenland Hongarije Ierland Italië Luxemburg Nederland Oostenrijk Polen Portugal Roemenië Spanje Tsjechië Verenigd Koninkrijk Zweden plus Noorwegen en Zwitserland. Zes andere EU-lidstaten hebben samenwerkingsovereenkomsten met ESA: Bulgarije, Cyprus, Letland, Litouwen, Malta en Slowakije. Met Kroatië worden nog gesprekken gevoerd. Slovenië is een geassocieerd lid. Canada neemt middels een langlopende samenwerkingsafspraak deel aan sommige ESA-programma's. hoofdkantoor ESA's hoofdkantoor bevindt zich in Parijs en is de standplaats van de belangrijkste programmadirectoraten die het beleid van ESA formuleren en sturen. estec Het European Space Research and Technology Centre in Noordwijk, Nederland, is de grootste vestiging en het technisch hart van ESA. esoc Het European Space Operations Centre in Darmstadt, Duitsland, volgt en controleert de Europese ruimtevaartuigen. esrin ESA s Centre for Earth Observation concentreert zich op aardobservatie, ontwikkelt informatiesystemen en leidt het Vega-project. ESRIN bevindt zich in Italië, in de buurt van Rome. eac Het European Astronaut Centre in Keulen, Duitsland, traint astronauten voor missies naar het internationale ruimtestation ISS en daar voorbij. esac Het European Space Astronomy Centre vlakbij Madrid, Spanje, huisvest de wetenschappelijke operatiecentra en archieven voor ESA s astronomische en planetaire missies. esec Het European space Security and Education Centre in het Belgische Redu huisvest diensten voor ruimtevaart-cybersecurity, ESA's Space Weather Data Center en de ESA Academy. ESEC maakt ook onderdeel uit van ESA's netwerk van grondstations. ecsat ESCAT in Oxfordshire, Verenigd Koninkrijk, richt zich op de vercommercialisering van ruimtevaartactiviteiten en het opzetten van partnerschappen daarin. guiana space centre ESA's ruimtevaartuigen worden gelanceerd vanaf de Europese ruimtehaven in Kourou, Frans-Guyana. De ruimtehaven wordt gezamenlijk gerund door de Franse ruimtevaartorganisatie CNES en Arianespace en wordt daarbij gesteund door de Europese industrie.

16 CONTACT HOOFDKANTOOR ESA Frankrijk ESTEC Nederland ESOC Duitsland ESRIN Italië ESAC Spanje EAC Duitsland ESEC België ECSAT Groot-Brittanië An ESA Production Copyright 2017 European Space Agency