Inhoudsopgave. Deel I: Goederenrecht

Transcriptie

1 1 Inleiding Vermogen en vermogensrecht 1 1 Vermogen 1 2 Vermogensrecht 1 3 Goederenrecht en verbintenissenrecht 2 4 Verschil in soort subjectieve rechten 2 5 Goederenrecht en verbintenissenrecht zijn niet van elkaar te scheiden Opzet boek 3 6 Opzet van dit studieboek Regeling van het vermogensrecht in het BW 3 7 Het BW 3 8 Inhoud van het BW 4 9 Gelaagde structuur van het vermogensrecht: algemene en bijzondere delen 5 10 Schakelbepalingen 6 Deel I: Goederenrecht 2 Absolute rechten op goederen Eigendom Inleiding Het meest omvattende recht op een zaak De eigenaar komt het vrije genot van zijn zaak toe De eigenaar kan anderen van het genot van de zaak uitsluiten De eigenaar kan ook anderen het genot van de zaak toestaan De eigenaar komt de bevoegdheid toe om over zijn zaak te beschikken De eigenaar is met uitsluiting van anderen gerechtigd om over de zaak te beschikken De eigenaar kan het beschikkingsrecht ook door een ander laten uitoefenen Beperkingen aan het recht van de eigenaar Inleiding Beperking van het recht van de eigenaar door rechten van anderen 12 XIII

2 18 Beperking van het recht van de eigenaar door de wet Beperking van het recht van de eigenaar door het ongeschreven recht Misbruik van (eigendoms)recht Hinder Misbruik van eigendomsrecht en hinder kennen dikwijls ook een verbintenisrechtelijk aspect Het eigendomsrecht is een absoluut recht Inleiding Absolute werking Droit de suite Droit de préférence/separatist in faillissement Het recht van de eigenaar is een absoluut subjectief vermogensrecht op een zaak Inleiding Het recht van de eigenaar is een subjectief recht Het recht van de eigenaar is een vermogensrecht Het recht van de eigenaar is een absoluut recht Het recht van de eigenaar heeft een zaak als object Het recht van de eigenaar is een zakelijk recht Eigendom is een voorbeeld van een absoluut recht op een goed Het begrip zaak Zaak is onderdeel van het begrip goed In eigendom hebben en toebehoren aan, eigenaar en rechthebbende De rechthebbende heeft een absoluut recht op het goed Beperkte rechten Beperkte zakelijke rechten Beperkte rechten op zaken Beperkte rechten die geen zakelijke rechten zijn Beperkte rechten op goederen die geen zaak zijn Vruchtgebruik Pand en hypotheek Een beperkt recht op een goed heeft absolute werking Absolute werking beperkte rechten Droit de suite Separatist in faillissement Prioriteitsbeginsel Bij beperkte rechten gaat het oudere voor het jongere De beperkte rechten vormen een gesloten systeem Slechts vestiging van de in de wet genoemde beperkte rechten mogelijk Absolute vermogensrechten Absolute vermogensrechten op goederen Absolute rechten op goederen 24 XIV

3 2.3.2 Absolute vermogensrechten die niet op goederen rusten In andere wetten geregelde absolute rechten Object is geen goed Schematische samenvatting van de subjectieve vermogensrechten en hun objecten Schema subjectieve vermogensrechten Zaken- en goederenrecht Het zakenrecht bestaat uit de regels betreffende de zakelijke rechten De regels betreffende absolute rechten op goederen heten het goederenrecht 27 3 Verkrijging en verlies van goederen Inleiding Terreinverkenning Verkrijging onder algemene titel tegenover verkrijging onder bijzondere titel Inleiding Verkrijging onder algemene titel: opvolging in een vermogen Verkrijging onder bijzondere titel: verwerving van één of meer bepaalde goederen Gesloten stelsel van verkrijging en verlies van goederen Gesloten stelsel van verkrijging van goederen Gesloten stelsel van verlies van goederen Originaire verkrijging tegenover derivatieve verkrijging Inleiding Bij derivatieve verkrijging verwerft men een recht van een rechtsvoorganger Bij originaire verkrijging verwerft men een nieuw recht Het verschil tussen absolute en relatieve rechten in relatie tot wijze van verkrijging Casus Inleiding Casus Casus Het verschil tussen absolute en relatieve rechten nog eens geïllustreerd Inleiding Casus Geen verschil tussen partijen Geen verschil tussen verkrijgers onder algemene titel van één of van beide partijen Geen verschil bij verkrijging onder bijzondere titel aan de actieve zijde 34 XV

4 69 Wel verschil bij verkrijging onder bijzondere titel aan de passieve zijde Conclusie Kwalitatieve rechten en kwalitatieve verplichtingen Inleiding Verbonden aan de kwaliteit van rechthebbende Alleen bij derivatieve verkrijgingen Kwalitatieve rechten Kwalitatief recht: een relatief recht met droit de suite Kwalitatieve verplichtingen Kwalitatieve verplichting: een relatieve verplichting met droit de suite Kwalitatieve verplichtingen krachtens de wet: verhuur en pacht Kwalitatieve verplichting uit overeenkomst; art. 6: Werking tegen derden en publicatie Algemeen Inleiding Publicatie-eis Geen sluitend publicatiesysteem Registergoederen en de openbare registers betreffende registergoederen Inleiding Het begrip registergoed Welke registergoederen kennen we? Voorbeelden van niet-registergoederen De openbare registers betreffende registergoederen Andere openbare registers en publicatiemethoden Andere openbare registers dan die voor registergoederen Andere publicatiemethoden dan publicatie in de openbare registers Geen volledig overzicht Voldoen onze privaatrechtelijke publicaties in de praktijk? Het antwoord is gedeeltelijk bevestigend en gedeeltelijk ontkennend Niet-raadpleging openbare registers komt voor risico derde Beschermingsbepalingen bij ontbreken publiciteit Kenbaarheid kwalitatieve verplichtingen 48 5 Bezit Inleiding Bezit is geen eigendom Houden van een goed Bezit en detentie Houden als bezitter en als detentor 50 XVI

5 95 Beoordelingsmaatstaf: houden voor zichzelf of voor een ander Bezitsdaden kunnen feitelijke handelingen of rechtshandelingen zijn Houden is niet hetzelfde als onder zich hebben Bezit en detentie kunnen beide onmiddellijk of middellijk zijn De rechthebbende heeft recht op het bezit van het goed Bezit is ook van andere goederen dan zaken mogelijk Nadere wettelijke regels voor de vaststelling van bezit Inleiding De houder wordt vermoed bezitter te zijn Verkrijging als detentor of als bezitter Houder kan zich niet tot bezitter maken Bezitsverkrijging en bezitsverlies Inleiding Inbezitneming Bezitsoverdracht Opvolging onder algemene titel Bezitsverlies Bezit te goeder trouw Inleiding Bezit te goeder trouw en niet te goeder trouw Maatstaf goede trouw Onderzoeksplicht Doorslaggevend is het tijdstip van bezitsverkrijging Goede trouw wordt vermoed aanwezig te zijn Rechtsgevolgen van bezit Inleiding Verspreid over de wet De processuele functie van bezit De bezitter wordt vermoed rechthebbende te zijn De houder wordt vermoed bezitter te zijn, de bezitter wordt vermoed rechthebbende te zijn Voor registergoederen geldt een uitzondering Leveringsfunctie bij roerende niet-registerzaken Levering van roerende zaken geschiedt als regel door bezitsverschaffing Rechtsverschaffende functie bij verkrijgende verjaring Een bezitter kan door verkrijgende verjaring eigenaar worden Vergoedingsrechten van de bezitter tegenover de rechthebbende Omvang van het vergoedingsrecht is afhankelijk van de aard van het bezit Bezitsbescherming Bezitsactie Bijzondere aansprakelijkheden De bezitter is soms kwalitatief aansprakelijk 62 XVII

6 6 Overdracht Inleiding Terreinverkenning De begrippen overdracht en levering Overdracht veronderstelt overdraagbaarheid Overdrachtsvereisten Beschikkingsbevoegdheid Het begrip beschikkingsbevoegdheid Beschikken is het vervreemden of bezwaren van een goed De rechthebbende is beschikkingsbevoegd, tenzij Regel is dat (alleen) de rechthebbende beschikkingsbevoegd is Bewind Faillissement Op het goed drukt een beperkt recht Beslag Een zijstap, wat is beslag? Conservatoir beslag Executoriaal beslag Derdenbeslag Beslag versus beperkt zekerheidsrecht Een niet-rechthebbende is niet beschikkingsbevoegd, tenzij Een niet-rechthebbende is als regel beschikkingsonbevoegd Krachtens een rechtshandeling bevoegd Krachtens de wet bevoegd Levering door een niet-beschikkingsbevoegde. Rechtsgevolg? Ondanks beschikkingsonbevoegdheid soms toch overdracht Een geldige titel voor overdracht Het begrip overdrachtstitel Titel Voorbeelden van overdrachtstitels De titel moet geldig zijn: de overdracht is causaal Causaal stelsel Gevallen van ongeldige titels Inleiding Van aanvang af ongeldige titels Achteraf ongeldige titels De bijzondere ongeldige titels van art. 3:84 lid Gevolgen ongeldige titel bij doorlevering door de verkrijger De derde-verkrijger heeft van een beschikkingsonbevoegde verkregen Gevolgen ongeldige titel in faillissement van de verkrijger Vervreemder is separatist Voldoende bepaaldheid bij de titel Het over te dragen goed dient voldoende bepaald te zijn Ook voor de levering is voldoende bepaaldheid vereist 75 XVIII

7 6.4 Levering Het leveringsvereiste Voor overdracht is levering vereist Wijzen van levering In afdeling geregelde wijzen van levering Buiten afdeling geregelde wijzen van levering Goederenrechtelijke overeenkomst Terreinverkenning De eis van een goederenrechtelijke overeenkomst is praktisch zonder belang 79 7 Derdenbescherming tegen beschikkingsonbevoegdheid Inleiding Terreinverkenning Derdenbescherming door art. 3: De regel van art. 3:86 lid Overzicht Ratio van de regel van art. 3:86 lid Houderschap legitimeert Voor welke goederen en leveringen geldt de regel van art. 3:86 lid 1? Voor welke goederen geldt art. 3:86 lid 1? Voor welke leveringen geldt art. 3:86 lid 1? Goede trouw van de derde-verkrijger De centrale goede-trouwbepaling van art. 3: Onder omstandigheden onderzoeksplicht Goede trouw wordt vermoed aanwezig te zijn De wegwijzerplicht van art. 3: De derde-verkrijger moet het goed anders dan om niet geleverd hebben gekregen Geen bescherming indien om niet verkregen Wanneer anders dan om niet? De zaak is van diefstal afkomstig: de uitzondering van lid 3 op lid De bestolen eigenaar kan de zaak nog drie jaar als zijn eigendom opvorderen Uitzondering op de uitzondering van lid De zaak betreft een cultuurgoed Bescherming cultuurbezit De verhouding tussen eerste en tweede hand Vaak zal de eerste hand de tweede hand kunnen aanspreken Bescherming tegen beperkte rechten Voor bescherming tegen beperkte rechten gelden dezelfde vereisten Samenvatting bescherming door art. 3: Overzicht Derdenbescherming door art. 3:88 91 XIX

8 177 Overzicht Voorbeelden van overdrachtstitels 91 8 Leveringswijzen Inleiding Levering van een goed is alleen op de daarvoor door de wet voorziene wijze mogelijk Levering van roerende zaken, niet-registergoederen Inleiding Regel: levering van roerende niet-registerzaken geschiedt door bezitsverschaffing Bezitsverschaffing tegenover bezitsoverdracht Wijzen van bezitsverschaffing Corporele bezitsverschaffing Maatstaf voor geslaagde bezitsverschaffing De niet-corporele wijzen van bezitsoverdracht van art. 3: Inleiding Constitutum possessorium Levering door middel van een constitutum possessorium is niet inalleopzichtenevensterk Een houder kan niet buiten de bezitter om door middel van een constitutum posses-sorium leveren Levering door middel van een constitutum possessorium werkt niet tegen een ouder gerechtigde Traditio brevi manu Traditio brevi manu is door bezitter en houder mogelijk Traditio longa manu Traditio longa manu is door bezitter en houder mogelijk Rechten van de derde-detentor Bezitsverschaffing door middel van zakenrechtelijke papieren Inleiding Levering door middel van een cognossement Levering door middel van een ceel De uitzondering op de regel: soms levering door een akte Probleemverkenning Uitzondering op de regel: levering door middel van een akte Derdenbescherming tegen beschikkingsonbevoegdheid van de vervreemder Probleemverkenning De vervreemder is een niet beschikkingsbevoegde detentor De vervreemder is een niet beschikkingsbevoegde bezitter Levering door middel van cognossement of ceel Levering door middel van een akte als bedoeld in art. 3: Levering van registergoederen Inleiding 107 XX

9 204 Levering van onroerende zaken Levering van andere registergoederen dan onroerende zaken Samengestelde handeling: beide elementen zijn constitutief De akte van levering Notariële akte van levering Een zijstap, wat is een (notariële) akte? Tussen partijen opgemaakt Tot levering bestemd Inhoud van de leveringsakte Wat, indien de vervreemder niet wil meewerken? Inschrijving in de daartoe bestemde openbare registers Inschrijving is constitutief voor de levering Bezitsverkrijging Het interval tussen het verlijden van de akte en de inschrijving Probleemverkenning Inschrijving van een tweede leveringsakte Faillissement Bijzonder beslag De openbare registers voor registergoederen Inschrijvingen betreffende registergoederen Inschrijfbare feiten Negatief registerstelsel Tegenwerpbaarheid en goede trouw Derdenbescherming Inleiding Bescherming tegen onvolledigheid van de openbare registers Beperkte bescherming tegen onjuistheid van de openbare registers Beperkte bescherming tegen beschikkingsonbevoegdheid door art. 3: Levering van vorderingsrechten Inleiding Terreinverkenning Persoonlijke rechten zijn er in soorten Vorderingen op naam, toonder- en ordervorderingen Levering van vorderingen op naam Twee vormen: openbare en stille cessie Basis is een tot levering bestemde akte Openbare cessie: mededeling aan de schuldenaar is constitutief Stille cessie: geen mededeling vereist, wel een authentieke of geregistreerde akte Functie mededeling bij stille cessie 122 XXI

10 235 Onbekendheid van de schuldenaar hoeft levering niet in de weg te staan De positie van de schuldenaar Levering van toonder- en ordervorderingen Levering met behulp van het papier De gevolgen van overdracht van een vordering In welke omvang gaat de vordering over? De vordering gaat over, niet de gehele rechtsverhouding Nevenrechten gaan mee over Verweermiddelen Verweermiddelen bij toonder- en ordervorderingen Derdenbescherming tegen beschikkingsonbevoegdheid van de vervreemder Bij vorderingen op naam: art. 3: Bij toonder- en ordervorderingen: art. 3: Verkrijging door verjaring Inleiding Het begrip verjaring Twee categorieën verkrijging door verjaring Verkrijgende verjaring krachtens art. 3: Vereisten voor verkrijgende verjaring krachtens art. 3: Alleen de bezitter kan door verjaring eigenaar worden Het bezit dient onafgebroken te zijn De bezitter dient te goeder trouw te zijn Verjaringstermijnen Verkrijgende verjaring treedt van rechtswege in Verkrijging door verjaring krachtens art. 3: Verkrijging door verjaring door de bezitter niet te goeder trouw Bewijsfunctie van verjaring Verjaring als bewijsmiddel Eigendomsverkrijgingen uit Boek Inleiding Andere wijzen van eigendomsverkrijging dan overdracht en verjaring Eigendomsverkrijging door toe-eigening Eigendomsverkrijging door toe-eigening alleen bij res nullius Eigendomsverkrijging bij gevonden zaken Eigendomsverkrijging na een jaar door vinder te goeder trouw Eigendomsverkrijging bij een gevonden schat Schatvinding Eigendomsverkrijging als gevolg van natrekking 137 XXII

11 259 Zaak en bestanddeel Gevolgen bestanddeelvorming Natrekking als eigendomsverkrijging Eigendomsverkrijging als gevolg van vermenging Vermenging Eigendomsverkrijging als gevolg van zaaksvorming Zaaksvorming Eigendomsverkrijging door vruchttrekking Vruchttrekking Beperkte rechten op goederen Algemeen Inleiding Gesloten systeem van beperkte rechten Genots- en zekerheidsrechten Beperkte rechten hebben absolute werking Vestiging, overdracht en afstand van beperkte rechten Afdeling is van overeenkomstige toepassing Vestiging van een beperkt recht Overdracht van een beperkt recht Afstand van een beperkt recht Andere wijzen van verkrijging dan door vestiging en overdracht Tenietgaan van beperkte rechten Wijzen van tenietgaan van beperkte rechten Genotsrechten Vruchtgebruik, gebruik en bewoning Inleiding Verval bij de dood van de (eerste) vruchtgebruiker Bevoegdheid tot gebruik en verbruik Rechten van gebruik en bewoning Erfdienstbaarheid Inleiding Erfdienstbaarheid bestaat uit een dulden of niet doen Retributie In bijzondere gevallen kan de rechter de erfdienstbaarheid wijzigen of opheffen Verplichte medewerking aan afstand Erfpacht Inleiding Genot als eigenaar Canon Einde erfpachtrecht door tijdsverloop, opzegging of opheffing Opstal Inleiding 154 XXIII

12 289 Zelfstandig en afhankelijk recht van opstal Retributie Overgang eigendom bij einde opstalrecht Appartementsrecht Inleiding De splitsing Splitsingsreglement Vereniging van Eigenaars Bevoegdheid tot vervreemden en bezwaren Aanhangsel: burenrecht Inleiding Regelend recht Mandeligheid Zekerheidsrechten Algemeen Voorrang verschaffende rechten Algemeen Inleiding De regel van de paritas creditorum Het begrip voorrang Gesloten systeem van voorrangsrechten Voorrechten Karakter/gesloten systeem van voorrechten Pand en hypotheek Inleiding Omschrijving Karakter Object (Stil) pandrecht op roerende, niet-registerzaken en toonder- en orderpapieren Wijze van vestiging Soms achterstelling stil pandrecht Vervreemding/dubbele verpanding Uitoefening Toe-eigeningsverbod (Stil) pandrecht op vorderingen op naam Wijze van vestiging Vervreemding/dubbele verpanding Uitoefening Positie schuldenaar verpande vordering Toe-eigeningsverbod/verhaal op opbrengst Hypotheek Wijze van vestiging Vervreemding/dubbele verhypothekering 167 XXIV

13 321 Uitoefening Zuivering 168 Deel 2: Verbintenissenrecht 13 Verbintenis en verbintenissenrecht Verbintenis Inleiding Vraagstelling Recht van de één op een prestatie waartoe de ander verplicht is Vermogensrechtelijke relevantie Begrip verbintenis Definitie verbintenis De elementen van een verbintenis Een verbintenis kent drie elementen Een vorderingsrecht is een relatief recht Vorderingsrecht in ruime zin/verbintenis in enge zin Uitwinbaarheid en draagplicht Verbintenissenrecht Het verbintenissenrecht omvat de regels betreffende verbintenissen Verbintenis tegenover verbintenissenrecht De bronnen van de verbintenis Inleiding Ontstaan van verbintenissen Rechtsregel, rechtsfeit en rechtsgevolg Inleiding De rechtsgevolgen van overeenkomsten zijn niet beperkt tot verbintenissen Een overeenkomst is een rechtsfeit Verhouding tussen rechtsregel, rechtsfeit en rechtsgevolg Het rechtsfeit rechtshandeling Begrip rechtshandeling De rechtshandeling is een onderdeel van de categorie rechtsfeit De rechtshandeling kent een algemene regeling in titel Meerzijdige en eenzijdige rechtshandelingen Inleiding Een meerzijdige rechtshandeling vereist de samenwerking van meerdere personen Een eenzijdige rechtshandeling wordt door één persoon tot stand gebracht 183 XXV

14 343 Gerichte tegenover ongerichte eenzijdige rechtshandelingen Wederkerige tegenover eenzijdige overeenkomsten Rechtshandelingen om baat tegenover rechtshandelingen om niet De rechtsfeiten onrechtmatige en rechtmatige daad Inleiding Andere rechtsfeiten dan rechtshandelingen Het rechtsfeit onrechtmatige daad Bij onrechtmatige daad ontstaat een rechtsgevolg zonder dat dat is beoogd Het rechtsfeit rechtmatige daad Ook bij het rechtsfeit rechtmatige daad blijft de wil buiten beschouwing Ook blote feiten kunnen rechtsfeiten zijn Er zijn ook rechtsfeiten die niet uit gedragingen van personen bestaan Schematische samenvatting van de rechtsfeiten Schema rechtsfeiten De wettelijke regeling van de bronnen van de verbintenissen De bronnen van verbintenissen Als groep geregelde verbintenisscheppende feiten Los in de wet geregelde verbintenisscheppende feiten Wettelijke verwijzing naar ongeschreven recht Passend in het stelsel van de wet Totstandkoming van overeenkomsten Inleiding Op totstandkoming van overeenkomsten van toepassing zijnde bepalingen Een overeenkomst komt tot stand door een aanbod en de aanvaarding daarvan Aanbod en aanvaarding Totstandkoming overeenkomst Het begrip aanbod Wanneer is er sprake van een aanbod? Niet ieder aanbod is ook werkelijk een aanbod Herroepelijk en onherroepelijk aanbod Vrijblijvend aanbod Verval aanbod Het begrip aanvaarding De aanvaarding Wil, verklaring en gerechtvaardigd vertrouwen Inleiding Wil en (wils)verklaring Ontspoorde wilsverklaringen 198 XXVI

15 366 Gevolg wilsontbreken Bescherming van de wederpartij die gerechtvaardigd heeft vertrouwd Onder voorwaarden bescherming van de wederpartij bij wilsontbreken Het vertrouwen dient gerechtvaardigd te zijn Gerechtvaardigd vertrouwen houdt goede trouw in als omschreven in art. 3: Ook art. 3:36 kent bescherming op grond van opgewekt vertrouwen, maar dan bij een derde In uitzonderingsgevallen correctie door redelijkheid en billijkheid Inleiding Beperkende werking redelijkheid en billijkheid Correctie slechts bij onaanvaardbaarheid Een bijzonder geval: wilsontbreken ten gevolge van geestelijke stoornis Inleiding Bewijs wilsontbreken ten gevolge van geestelijke stoornis Vernietigbaarheid Gerechtvaardigd vertrouwen van de wederpartij doorkruist bescherming Samenvatting Samenvatting Totstandkoming algemene voorwaarden Inleiding Gebondenheid aan algemene voorwaarden Aanvaarding in haar geheel Nietige en vernietigbare overeenkomsten Inleiding Begrippen nietig en vernietigbaar Wanneer nietigheid en wanneer vernietigbaarheid? Overzicht bronnen nietigheid en vernietigbaarheid Wilsgebreken Inleiding Begrip wilsgebrek De vier in de wet geregelde wilsgebreken Dwaling Onjuiste voorstelling Causaal verband Er moet sprake zijn van één van de in lid 1 genoemde gevallen De eerste groep: de dwaling is te wijten aan een inlichting van de wederpartij Kenbaarheid vereist 218 XXVII

16 392 De tweede groep: de wederpartij had de dwalende uit de droom moeten helpen Kenbaarheid en mededelingsplicht vereist De derde groep: beide partijen hebben gelijkelijk gedwaald Kenbaarheid vereist De uitzonderingen van lid De dwaling betreft een uitsluitend toekomstige omstandigheid Aard van de overeenkomst De in het verkeer geldende opvattingen: onderzoeksplicht De in het verkeer geldende opvattingen: verkopersdwaling De omstandigheden van het geval Samenloop van dwaling met wanprestatie Samenvatting Bedreiging Inleiding Bedreiging met enig nadeel in persoon of goed De bedreiging dient onrechtmatig te zijn Causaal verband Beïnvloeding redelijk oordelend mens Bedrog Kunstgreep Causaal verband Onware reclame-uitingen Misbruik van omstandigheden Bijzondere omstandigheden Causaal verband Kenbaarheid Misbruik Nadeel is niet vereist Uitoefening beroep op een wilsgebrek Slechts degene van wie de wil gebrekkig was, kan beroep doen op het wilsgebrek Het wilsgebrek is veroorzaakt door een derde Algemene regeling beroep op vernietigbaarheid Wijzen van vernietiging/exceptief beroep Verjaring Gevolgen vernietiging Bijzondere bepalingen Schadevergoeding Bevestiging Naast vernietiging ook bevestiging mogelijk Termijnstelling De persoon 235 XXVIII

17 Handelings(on)bekwaamheid Gevolgen handelingsonbekwaamheid Handelings(on)bekwaamheid minderjarige Minderjarigen Gezag over minderjarigen Ouderlijk gezag Voogdij Wettelijke vertegenwoordiger Met toestemming bekwaam, anders onbekwaam Veronderstelde toestemming Werking veronderstelde toestemming Hoofdregels Handelings(on)bekwaamheid van onder curatele gestelden Ondercuratelestelling Handelingsonbekwaam, tenzij Beschermingsbewind en mentorschap Uitoefening van het beroep op handelingsonbekwaamheid Actief en exceptief beroep/verjaring Gevolgen vernietiging Problemen bij de terugvordering Bevestiging door handelingsonbekwame aangegane overeenkomst Naast vernietiging ook bevestiging mogelijk Handelingsonbekwaamheid tegenover feitelijke onbekwaamheid Feitelijke onbekwaamheid Waarschuwingen Drie waarschuwingen Handelingsonbevoegdheid Begrip handelingsonbevoegdheid Voorbeelden De vorm Vormvrijheid Eventuele vormvoorschriften moeten in acht genomen zijn De inhoud Contractsvrijheid Inhoud van het contract staat ter vrije bepaling van partijen Bepaalbaarheid De verbintenissen die partijen op zich nemen, moeten bepaalbaar zijn Strijd met de goede zeden of de openbare orde Inleiding Strijd met de goede zeden Strijd met de openbare orde Strijd met de wet Wijzen van strijd met de wet Het sluiten van de overeenkomst is door de wet verboden 251 XXIX

18 457 De overeengekomen prestatie is door de wet verboden De overeengekomen prestatie leidt tot overtreding van een wettelijk verbod Veranderende normen Onredelijk bezwarende bedingen in algemene voorwaarden Inleiding Onredelijk bezwarend Zwarte en grijze lijst Benadeling van schuldeisers: actio Pauliana Actio Pauliana De vereisten Derdenbescherming Faillissements-Pauliana Een op niets voortbouwende overeenkomst Gevolgen ontbreken van de rechtsverhouding waarop wordt voortgebouwd Uitleg en uitvoering van overeenkomsten Inleiding Probleemverkenning Rechtsgevolgen overeenkomst Wat is de inhoud van de partijafspraak? Taalkundige uitleg is te beperkt Woorden op zichzelf zijn nooit duidelijk Men kan niet volstaan met een zuiver taalkundige uitleg Uitleg en vertrouwensleer Uitleg in het verlengde van de vertrouwensleer Over en weer-formule Aanvulling door wet, gewoonte en redelijkheid en billijkheid Inleiding Aanvulling door de wet Dwingend recht Aanvulling door de gewoonte Aanvulling door de redelijkheid en billijkheid De redelijkheid en billijkheid Algemeen Begrip redelijkheid en billijkheid Aanvullende werking van de redelijkheid en billijkheid De redelijkheid en billijkheid kunnen de overeenkomst aanvullen Het is niet de rechter die de overeenkomst aanvult Beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid De redelijkheid en billijkheid kunnen beroep op een regel ontnemen Een voorbeeld 269 XXX

19 484 Het is niet de rechter die beroep op de regel ontneemt De werking van de redelijkheid en billijkheid in relatie tot uitleg Onvoorziene omstandigheden Inleiding Wijziging en ontbinding door de rechter bij onvoorziene omstandigheden Onvoorziene omstandigheden Hoge drempels Toepassingsgebied van de redelijkheid en billijkheid Inleiding De regel van art. 6:2 geldt voor iedere verbintenis De redelijkheid en billijkheid buiten verbintenisrechtelijke verhoudingen De redelijkheid en billijkheid in het goederenrecht In het goederenrecht is het voornaamste toetsingscriterium misbruik van recht De redelijkheid en billijkheid kunnen ook binnen het goederenrecht een rol spelen Wie stelt de inhoud van een overeenkomst vast? Partijen Rechters Arbiters Bindend advies Bindende partijbeslissing Nakoming en andere wijzen van tenietgaan van verbintenissen Inleiding Tenietgaan van verbintenissen Nakoming Algemeen De begrippen nakoming, voldoening en betaling Wettelijke regeling nakoming Wie moet tegenover wie nakomen? Wie moet, respectievelijk kan nakomen? Aan wie kan bevrijdend worden betaald? Betaling aan een niet-inningsbevoegde werkt soms bevrijdend Wat is de inhoud van de nakoming? Aanvullende bepalingen Verbintenissen tot betaling van een geldsom Wanneer en waar moet worden nagekomen? Wanneer kan, respectievelijk moet worden nagekomen? Waar moet worden nagekomen? 288 XXXI

20 Toerekening van betalingen Imputatiebepalingen Het bewijs van nakoming Kwiteerplicht, afgifte schuldbekentenis Subrogatie Soms blijft ondanks betaling de vordering bestaan: subrogatie Subrogatie tegenover cessie Subrogatie tegenover schuldoverneming Andere wijzen van tenietgaan van verbintenissen Verrekening De verbintenissen gaan tot hun gemeenschappelijke beloop teniet Bevoegdheid tot verrekening Niet liquide tegenvordering Afstand De verbintenis gaat teniet Vermenging De verbintenis gaat teniet Vernietiging De verbintenis wordt geacht nimmer te hebben bestaan Ontbinding De verbintenis eindigt Bevrijdende verjaring De rechtsvordering gaat teniet Verjaringstermijn Geen ambtshalve toepassing door rechter Vervaltermijnen De verbintenis gaat teniet Rechten van de schuldeiser bij niet-nakoming I: nakoming en schadevergoeding Probleemverkenning Inleiding Recht op nakoming Vordering tot nakoming Reële executie Verjaring Een vordering tot nakoming voorziet niet in alle behoeften van de schuldeiser De gevolgen van het niet-nakomen van verbintenissen Wettelijke regeling niet-nakoming Vereisten voor het ontstaan van een verplichting tot schadevergoeding 303 XXXII

21 533 Overzicht Verjaring Tekortkoming De begrippen tekortschieten en tekortkoming Wijze van vaststelling tekortschieten Resultaats- en inspanningsverbintenissen Toerekenbare en niet-toerekenbare tekortkoming De begrippen wanprestatie en overmacht Aan de schuldenaar toerekenbare tekortkomingen/wanprestatie Algemeen Wanneer toerekenbaar? Krachtens diens schuld aan de schuldenaar toerekenbare tekortkomingen Schuld staat voor (verschillende gradaties van) verwijtbaarheid Krachtens de wet aan de schuldenaar toerekenbare tekortkomingen Aansprakelijkheid krachtens de wet Aansprakelijkheid voor hulppersonen Aansprakelijkheid voor hulpzaken Krachtens rechtshandeling aan de schuldenaar toerekenbare tekortkomingen Inleiding Het ene uiterste: de schuldenaar garandeert Het andere uiterste: de schuldenaar tekent zich vrij Krachtens verkeersopvatting aan de schuldenaar toerekenbare tekortkomingen Aansprakelijkheid krachtens verkeersopvatting Geldelijk onvermogen Andere gevallen Nakoming is blijvend onmogelijk of nog mogelijk Verzuim is vereist wanneer nakoming nog mogelijk is Blijvende onmogelijkheid Nakoming is nog mogelijk: de verzuimregeling moet in acht worden genomen Vereisten voor verzuim Gevolgen van verzuim Verzuim is geen ontstaansvereiste voor een verplichting tot vergoeden van bijkomende schade Zuivering Termijnstelling Inhoud en omvang schadevergoedingsverplichting Algemeen Algemene regeling wettelijke verplichtingen tot schadevergoeding 320 XXXIII

22 Het boetebeding Fixering van de schadevergoeding of prikkel tot nakoming De regeling van het boetebeding Niet aan de schuldenaar toerekenbare tekortkomingen/overmacht Algemeen Bij overmacht geen verplichting tot schadevergoeding Gevallen van overmacht Vrijtekeningsbedingen Begrip Probleemverkenning Strijd met de goede zeden en/of openbare orde Strijd met de wet Misbruik van omstandigheden Onredelijk bezwarend Beroep is in strijd met de redelijkheid en billijkheid Rechten van de schuldeiser bij niet-nakoming II: opschorting en ontbinding, schuldeisersverzuim Probleemverkenning Wederkerige overeenkomsten Opschortingsrecht De opschortingsrechten van afdeling Exceptio non adimpleti contractus De onzekerheidsexceptie Het algemene opschortingsrecht van afdeling Algemene regeling opschortingsrechten Ontbindingsrecht Ontbinding gaat veel verder dan opschorting Vereisten voor het recht tot ontbinding Vergelijking met de vereisten voor schadevergoeding wegens wanprestatie Wijzen van ontbinden Verjaring Gevolgen ontbinding Werking ontbinding tegenover vernietiging Gedeeltelijke ontbinding Recht op aanvullende schadevergoeding Reclamerecht Een bijzonder terugvorderingsrecht bij koop en ruil van roerende zaken Vereisten voor uitoefening reclamerecht Wijze van inroeping Vervaltermijn Gevolgen inroeping reclamerecht Samenvattend overzicht 345 XXXIV

23 Overzicht mogelijkheden schuldeiser bij tekortschieten schuldenaar Overzicht Mogelijkheden bij toerekenbaar tekortschieten (wanprestatie) Nakoming is dadelijk mogelijk Nakoming is tijdelijk onmogelijk Nakoming is blijvend onmogelijk Mogelijkheden bij niet-toerekenbaar tekortschieten (overmacht) Nakoming is tijdelijk onmogelijk Nakoming is blijvend onmogelijk Op wie drukt het overmachtsrisico? Rechten vóór opeisbaarheid Probleemverkenning Uitzonderingen op het opeisbaarheidsvereiste Schuldeisersverzuim Probleemverkenning Vereisten schuldeisersverzuim Gevolgen schuldeisersverzuim Verbintenissen uit de wet I: onrechtmatige daad, kwalitatieve aansprakelijkheid Algemeen Inleiding Probleemverkenning Aansprakelijkheid op grond van eigen onrechtmatige daad Vereisten voor de aansprakelijkheid op grond van onrechtmatige daad Overzicht Onrechtmatige daad Inleiding Inbreuk op een subjectief recht Strijd met een wettelijke plicht Strijd met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt Gevaarzetting; verkeers- en veiligheidsnormen Normen ter bescherming van zuivere vermogensschade Onderlinge verhouding onrechtmatigheidscriteria Rechtvaardigingsgronden De relativiteit van de onrechtmatigheid Het relativiteitsbeginsel Inbreuk op een subjectief recht Strijd met een wettelijke plicht Strijd met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt 366 XXXV

24 Toerekenbaarheid aan de dader Wanneer toerekenbaar? Schuld staat voor (verschillende gradaties van) verwijtbaarheid Toerekening krachtens de wet Toerekening krachtens de in het verkeer geldende opvattingen Causaal verband Causaal verband tussen onrechtmatige gedraging en schade Groepsaansprakelijkheid Onrechtmatige daad in groepsverband Wat kan de benadeelde vorderen? Schadevergoeding in geld of in natura Rechterlijk verbod of bevel Declaratoir Rectificatie Verjaring Verjaring Onrechtmatige daad en wanprestatie In de regel geen samenloop Soms samenloop Kwalitatieve aansprakelijkheid voor personen Terreinverkenning Kwalitatieve aansprakelijkheid voor andermans fout Kwalitatieve aansprakelijkheid voor kinderen Aansprakelijkheid voor kinderen tot veertien jaar Aansprakelijkheid voor kinderen van veertien en vijftien jaar Kinderen van zestien jaar en ouder Kwalitatieve aansprakelijkheid voor ondergeschikten Vereisten Soms een milder regime Onderlinge verhouding werkgever/ondergeschikte Kwalitatieve aansprakelijkheid voor niet-ondergeschikte hulppersonen Vereisten Kwalitatieve aansprakelijkheid voor vertegenwoordigers Vereisten Kwalitatieve aansprakelijkheid voor zaken Terreinverkenning Aansprakelijkheid zonder fout Kwalitatieve aansprakelijkheid voor gebrekkige zaken, opstallen en dieren Kwalitatieve aansprakelijkheid voor gebrekkige zaken Kwalitatieve aansprakelijkheid voor opstallen Kwalitatieve aansprakelijkheid voor dieren 385 XXXVI

25 640 Beperking van de kwalitatieve aansprakelijkheid: de tenzij-formule De aansprakelijke persoon Kwalitatieve aansprakelijkheid voor gevaarlijke stoffen, stortplaatsen en mijnbouwwerken Kwalitatieve aansprakelijkheid voor gevaarlijke stoffen Kwalitatieve aansprakelijkheid voor stortplaatsen Kwalitatieve aansprakelijkheid voor mijnbouwwerken Beperking van de kwalitatieve aansprakelijkheid Productaansprakelijkheid Kwalitatieve aansprakelijkheid van de producent voor veiligheidsgebreken Risicoaansprakelijkheid met beperkte verweermogelijkheden Voor vergoeding in aanmerking komende schade Oneerlijke handelspraktijken Afdeling 6.3.3a Misleidende en vergelijkende reclame Afdeling Elektronisch rechtsverkeer Afdeling 6.3.4a Tijdelijke regeling verhaalsrechten Afdeling Verbintenissen uit de wet II: zaakwaarneming, onverschuldigde betaling en ongerechtvaardigde verrijking Verbintenissen uit andere bron dan onrechtmatige daad of overeenkomst Inleiding Zaakwaarneming Begrip zaakwaarneming Verplichtingen Onverschuldigde betaling Begrip onverschuldigde betaling Wanneer onverschuldigd? Recht op ongedaanmaking Ongedaanmaking is niet mogelijk Ongerechtvaardigde verrijking Begrip ongerechtvaardigde verrijking Schade en wettelijke schadevergoedingsplicht Terreinverkenning Inleiding Schade Omvang van de schadevergoeding Inleiding 405 XXXVII

26 663 In beginsel volledige vergoeding van de vermogensschade Begrenzing van het beginsel van volledige vergoeding van de vermogensschade Causaal verband Inleiding en probleemverkenning Condicio sine qua non/adequatieleer Leer van de toerekening naar redelijkheid Multi-factor-benadering Alternatieve causaliteit Soms leidt causaliteitsonzekerheid tot proportionele aansprakelijkheid Voordeelstoerekening In beginsel verrekening van voordeel Eigen schuld ; de schade valt mede aan de benadeelde toe te rekenen Verdeling naar causaliteit Billijkheidscorrectie Schadebeperkingsplicht Medeschuld ; voor de schade is een derde mede aansprakelijk Hoofdelijke verbondenheid Interne draagplicht Matiging en limitering Matiging door de rechter Limitering door wet of AMvB Wijze van schadebegroting Vrijheid van de rechter in wijze van begroting Bijzondere wijze van begroting: tot het bedrag van de winst Toekomstige schade Vorm van de schadevergoeding Schadevergoeding in geld en in andere vorm Immateriële schade Smartengeld Schadevergoeding bij letsel en overlijden Schadevergoeding bij letsel Schade bij overlijden Affectie- en shockschade Schade bij geldschulden Bij geldschulden alleen wettelijke rente en eventueel valutaschade Natuurlijke verbintenis Terreinverkenning Wat is een natuurlijke verbintenis? Gevallen van een natuurlijke verbintenis Algemeen 425 XXXVIII

27 690 Wet of rechtshandeling onthoudt afdwingbaarheid Zeer dringende morele verplichtingen Rechtsgevolgen van een natuurlijke verbintenis Algemeen Nakoming is geen onverschuldigde betaling Nakoming is geen gift Nakoming is een onverplichte rechtshandeling in de zin van de Pauliana De natuurlijke schuldeiser kan niet verrekenen Versterking is mogelijk Omzetting in een civiele verbintenis is mogelijk 429 Jurisprudentieregister 431 Artikelenregister 435 Zakenregister 445 XXXIX

28