RAPPORT ERGONOMISCHE STUDIE. De Winning

Transcriptie

1 RAPPORT ERGONOMISCHE STUDIE De Winning Departement ergonomie IDEWE, Interleuvenlaan 58, 3001 Leuven 1

2 Geachte heer Filip Vanlommel, Deze ergonomische studie werd opgezet in het kader van een project van het Ervaringsfonds van FOD WASO. Ergonomische arbeidsomstandigheden zijn belangrijk om overbelasting van de rug, de nek, schouders, ellebogen, polsen en handen te vermijden. Foute houdingen en bewegingen aan een hoge frequentie, met een grote krachtinspanning en/of die een lange tijd volgehouden moeten worden, kunnen immers leiden tot fysieke klachten. Deze studie van de ergonomische werkomstandigheden gaat na hoe groot het risico is op fysieke overbelasting aan de hand van een grondige observatie, een objectieve risicoanalyse en overleg met de werknemers (zie bijlage 1 2 3). Omwille van de periode van de studie werden enkel het maaien en het scheren van hagen geobserveerd. Planten, zagen en verhandelen van hout en constructies maken kon niet geobserveerd worden. Aan de hand van de resultaten van dit onderzoek heeft de ergonoom enkele adviezen opgesteld. Deze adviezen moeten besproken en verder uitgewerkt worden in een team met enkele werknemers, werkgevers en de ergonoom. Onderling overleg met verschillende sociale werkplaatsen voor groenwerk is sterk aanbevolen. Hoogachtend, Tine Adriaensen Preventiedeskundige ergonomie tine.adriaensen@idewe.be Departement ergonomie IDEWE, Interleuvenlaan 58, 3001 Leuven 2

3 Ergonomische adviezen Om tot goede ergonomische verbeteringen te komen werken we via de principes van een globale ergonomische aanpak. We besteden aandacht aan de technische uitrusting (T). Er kunnen eveneens arbeidsorganisatorische bijsturingen noodzakelijk zijn (O). Na deze verbeteringen is het aangewezen dat er, om op een correcte manier met de restrisico's om te gaan, een 'on the job training' gegeven wordt (WM). Enkel een combinatie van deze 3 verbeteraspecten leidt tot een succesvol resultaat. OPLOSSINGSGERICHT PARTICIPATIEF! IDEWE vzw MULTIDISCIPLINAIR Wij staan voor een oplossingsgerichte ergonomie. Om dit te bekomen werken wij steeds participatief met de betrokken werknemers, zowel in de onderzoeksfase als in de verbeteringsfase. In deze laatste fase is het van essentieel belang om een multidisciplinaire werkgroep samen te stellen waarin alle personen betrokken zijn die kunnen bijdragen tot de oplossing. Departement ergonomie IDEWE, Interleuvenlaan 58, 3001 Leuven 3

4 ADVIEZEN 1. Persoonlijke draagkracht Schenk aandacht aan de fysieke paraatheid en de gezondheid van de werknemers: sterke spieren, soepele gewrichten en een goed uithoudingsvermogen zijn essentieel om de zware taken te kunnen uitvoeren. Aandacht voor voldoende fysieke activiteit, gezonde voeding en voldoende ontspanning en nachtrust is belangrijk. 2. Maximale taakroulatie en -variatie Voldoende variatie in het takenpakket is nodig om de fysieke belasting te reduceren: bij afwisseling in taken worden immers andere spiergroepen aangesproken en wordt de belasting voor de gewrichten verdeeld. 3. Onderhoud Het onderhoud van gereedschappen en machines (bosmaaier, kettingzaag, heggenschaar, tractoren, gator,...) is belangrijk om kwalitatief, efficiënt en veilig te werken. Regelmatige revisie is aangewezen. Een goed onderhouden gereedschap produceert eveneens minder trillingen. 4. Handvaten Heb oog voor het ergonomisch ontwerp van handgereedschappen, met name de handvaten: Zacht materiaal voor een goede grip Voor handgereedschappen waar veel kracht mee gezet moet worden, heeft het handvat best een diameter van ± 3 cm. Vingervormen in het handvat zijn niet aangeraden. Een volledig rond handvat is niet aangeraden aangezien men minder grip heeft. Voorbeeld paalrammer: o Handvaten ± 3 cm diameter o Omhulsel van zacht materiaal voor een goede grip en om trillingen op te vangen 5. Handschoenen Voorzie goed passende handschoenen. Werken met te grote of te kleine handschoenen vergt immers meer fysieke inspanning. O T T T Departement ergonomie IDEWE, Interleuvenlaan 58, 3001 Leuven 4

5 6. Werkhoogte Tracht het werken boven schouderhoogte, onder kniehoogte en met grote reikafstanden te vermijden. Werken met verreikende heggenschaar zoveel mogelijk beperken. Gebruik een stelling of hoogtewerker. Zagen of scheren vanop een trapladder of ladder is o.w.v. veiligheidsredenen niet aangewezen. Creëer verhoogde werkvlakken om bijvoorbeeld hout in stukken te zagen, te onttakken. Voorzie spades, rijven, harken, rieken,... van verschillende lengtes zodat de werknemer het gereedschap kan gebruiken dat geschikt is voor zijn lichaamslengte. 7. Maaien Afstellen van het harnas is essentieel: o Gebruik een comfortabel en goed in te stellen harnas o Besteed voldoende tijd aan het begin van de werkdag om het harnas perfect in te stellen. Gebruik het juiste mes afhankelijk van het soort vegetatie. Gebruik steeds de gehoorbescherming. 8. Zagen en verhandelen van hout Voorzie kettingzagen met verschillende motorkracht voor verschillende types van werk. Vermijd zoveel mogelijk het werken met een telescopische zaag of beperk de duur. Voorzie waar nodig een stelling of hoogtewerker. Gebruik goede tiltechnieken voor het tillen en dragen van hout: snijd de houtblokken best in kleinere stukken. 9. Scheren van hagen en opkuis Vermijd het werken met verreikende heggescharen of beperk de duur. Tracht het scheren en de opkuis van het snoeisel af te wisselen met relatief korte periodes (taakroulatie om de 2u is beter dan om de 4u). Gebruik de mogelijkheden van de heggenschaar om het handvat van links naar rechts te verplaatsen: zo kunnen ongemakkelijke houdingen vermeden worden. Werken vanop ladder of trapladder is niet aangeraden. T O WM T O WM T O WM T O WM Departement ergonomie IDEWE, Interleuvenlaan 58, 3001 Leuven 5

6 10. Constructies maken Gebruik de paalrammer steeds met 2! Gebruik zoveel mogelijk een aangedreven boor. Boor de put in verschillende stappen zodat men niet te veel aarde moet heffen. Doe zoveel mogelijk voorbereidende handelingen op een goede hoogte! 11. Planten Wissel de taken zoveel mogelijk af. Gebruik de paalrammer steeds met 2! Wissel zoveel mogelijk af in houding: hurken, op de knieën zitten, steunpunten zoeken. 12. Tractor Stel de zetel in volgens lichaamsmaten en gewicht om de fysieke belasting te reduceren. 13. Opbergruimte Voorzie voldoende opbergruimte voor materiaal en voor werkkledij. WM O WM WM T Departement ergonomie IDEWE, Interleuvenlaan 58, 3001 Leuven 6

7 BIJLAGE 1 Stappenplan A. Onderzoeksfase! Observatie van de handelingen o Handelingenanalyse o Digitale foto s van knelpunten! Subjectieve bevraging in groep o Pijnklachten o Moeilijke en/of lastige handelingen en houdingen o Gereedschappen o Ervaren arbeidsbelasting o Voorstellen tot verbetering! Objectieve risico-evaluatie o RULA (Rappid Upper Limb Assessment) COPE Occupational Health and Ergonomic Services Ltd i.s.m. Institute of Occupational Ergonomics, University of Nottingham, 1993 B. Verbeteringsfase! De ergonoom stelt aan de hand van de resultaten van het onderzoek verbeteringsvoorstellen op.! Deze voorstellen dienen verder uitgewerkt te worden in een multidisciplinaire werkgroep. Departement ergonomie IDEWE, Interleuvenlaan 58, 3001 Leuven 7

8 BIJLAGE 2 Resultaten subjectieve bevraging De subjectieve bevraging rond verschillende aspecten van de arbeidsomstandigheden en de handelingen maakt deel uit van de participatieve aanpak. In deze bevraging wordt onder andere gepeild naar mogelijke fysieke klachten gerelateerd aan het werk, moeilijke of lastige handelingen, de efficiëntie en het comfort van de inrichting en opstelling van de werkpost en naar de ervaren arbeidsbelasting. De werknemers krijgen de kans om al hun verbeteringsvoorstellen te uiten. De vragenlijst werd in groep besproken met 8 werknemers (waarvan 6 45-plussers) onder begeleiding van een ergonoom van IDEWE vzw. Aanvullend werden nog 13 vragenlijsten individueel ingevuld. Enkele persoonsgebonden factoren Lichaamslengte Van 1m66 tot 1m85 Leeftijd Tussen 45 en 56 Aantal jaren werkervaring op deze werkplaats Van 1,5 jaar tot 15 jaar Bijna alle personen voeren de 5 taken uit die onderwerp zijn van de ergonomische studie. Uit de vragenlijsten is er geen tendens dat de klachten toenemen naarmate men ouder is of meer werkervaring op de werkplaats heeft. De vragenlijsten geven aan dat de klachten ad random verspreid zijn over de jongere en oudere werknemers en over veel of weinig werkervaring op deze werkplaats. Departement ergonomie IDEWE, Interleuvenlaan 58, 3001 Leuven 8

9 Rubriek 1: Klachten bewegingsapparaat De meest voorkomende, zelf gerapporteerde klachten bij de 45-plussers zijn lage rugklachten (13). Ook pijn in de nek-schouderregio (7) en aan de benen (4) komen tamelijk frequent voor. Gerapporteerde klachten Ogen Nek Schouders Ellebogen Polsen en handen Lage rug Benen 2 Enkele werknemers (7 op 18) hadden deze klachten reeds voor zij op deze werkplaats begonnen te werken. De meerderheid van de werknemers (13 op 19) zijn reeds in behandeling geweest voor deze klachten en hebben reeds ziekteverlof gehad omwille van deze klachten (13 op 19) Ja Nee Vroegere klachten Behandeling Ziekteverlof Relatie met werk Departement ergonomie IDEWE, Interleuvenlaan 58, 3001 Leuven 9

10 Heel wat klachten zijn ontstaan door omstandigheden buiten het werk. Sommige klachten zijn ontstaan op de werkplaats. Er kan wel gesteld worden dat de werknemers bij enkele taken klachten (opnieuw) voelen: Lage rug o Scheren van hagen o Werken met bosmaaier o Schuppen o Te zwaar kruien en heffen o Boompjes uittrekken o In de beek werken Nek en schouders o Werken met hoogtesnoeier o Bladblazer op rug o Maaien Benen o Onkruid plukken o Gras maaien Ellebogen, polsen en handen o Langdurig werken met bosmaaier o Haag scheren o Zagen met kettingzaag Departement ergonomie IDEWE, Interleuvenlaan 58, 3001 Leuven 10

11 Rubriek 2: Handelingen en houdingen Met behulp van een gedetailleerde taakanalyse en een bevraging van elke handeling apart, kunnen de moeilijke, lastige, ongemakkelijke handelingen gedistilleerd worden. In onderstaande grafiek wordt weergegeven welke handelingen een hoge score kregen (dit is moeilijk, lastig, ongemakkelijk). Score 1: Gemakkelijk! Score 2: Tamelijk moeilijk! Score 3: Behoorlijk moeilijk! Score 4: Zeer moeilijk! Maaien Rijden met Gator Rijden met tractor Lossel maaisel Opladen maaisel met riek Verzamelen maaisel met gritsel Maaien in beken Maaien op helling Maaien van zware vegetatie Maaien van lichte vegetatie Bevestigen bosmaaier aan harnas Starten bosmaaier Verplaatsing naar het terrein Harnas bevestigen en afstellen Uit bovenstaande grafiek kunnen we afleiden dat vooral de volgende taken lastig/moeilijk zijn voor de werknemers bij het maaien: Maaien van zware vegetatie, maaien in beken, maaien op helling Opladen van maaisel met riek Departement ergonomie IDEWE, Interleuvenlaan 58, 3001 Leuven 11

12 Zagen en verhandelen van hout Zagen met telescopische zaag Tillen en dragen van hout In stukken zagen op de grond Ontdoen van takken Omzagen boom Starten kettingzaag Aandragen werkmateriaal Aantrekken veiligheidskledij Uit bovenstaande grafiek kunnen we afleiden dat vooral de volgende taken lastig/moeilijk zijn voor de werknemers bij het zagen en verhandelen van hout: Zagen met telescopische zaag: grote hefboom Tillen en dragen van hout In stukken zagen en ontdoen van takken: vaak voorovergebogen houding Omzagen van boom Departement ergonomie IDEWE, Interleuvenlaan 58, 3001 Leuven 12

13 Scheren van hagen en opkuis Lossen snoeisel Opladen snoeisel Verzamelen snoeisel met riek/rijf Snoeien met verreikende heggeschaar Bovenkant snoeien zonder stelling Bovenkant snoeien met stelling Zijkant haag snoeien Starten heggeschaar Aandragen werkmateriaal Uit bovenstaande grafiek kunnen we afleiden dat vooral de volgende taken lastig/moeilijk zijn voor de werknemers bij het scheren van hagen en de opkuis: Snoeien met verreikende heggenschaar: grote hefboom Bovenkant van haag snoeien zonder stelling: boven schouderhoogte werken Bovenkant van haag snoeien met stelling: ver reiken Departement ergonomie IDEWE, Interleuvenlaan 58, 3001 Leuven 13

14 Constructies maken Construeren van vlonders Spannen draad (prikkel/ursus) Schuin inslaan van palen Schuine put met grondboor Werken met paalrammer Put met aangedreven grondboor Materiaal verhandelen Uit bovenstaande grafiek kunnen we afleiden dat vooral de volgende taken lastig/moeilijk zijn voor de werknemers bij het maken van constructies: Dragen en heffen van allerlei materiaal Het maken van putten met de grondboor en het inslaan van palen met de paalrammer Afrollen en spannen van draad Departement ergonomie IDEWE, Interleuvenlaan 58, 3001 Leuven 14

15 Planten Planten op helling Planten van waterplanten Handmatig dichten van plantput Boombindsel en harnas plaatsen Plantput dichtmaken Plaatsen van boom Plantput maken met spade Plaatsen paal met paalrammer Boren plantput Aandragen werkmateriaal Uitdragen plantgoed Heropladen plantgoed Uittrekken plantgoed Dichten van sleuf Plaatsen van bomen in sleuf Graven van sleuven Afladen plantgoed bij levering Uit bovenstaande grafiek kunnen we afleiden dat vooral de volgende taken lastig/moeilijk zijn voor de werknemers bij het planten: Maken van putten en graven van sleuven Plaatsen van palen met een paalrammer Departement ergonomie IDEWE, Interleuvenlaan 58, 3001 Leuven 15

16 Rubriek 3: Gereedschappen De werknemers zijn over het algemeen zeer tevreden over de gereedschappen. Toch nog enkele aandachtspunten: Gewicht van de toestellen: het langdurig dragen van de gereedschappen is belastend Onderhoud: regelmatig onderhoud van de gereedschappen is belangrijk Kettingzaag: soms te licht voor zwaarder werk. Een toestel met een zwaardere motor voor specifieke gevallen is gewenst. Verreikende heggenschaar: door grote hefboom is het zwaar in gebruik en wordt het moeilijk om precies te scheren. Paalrammer: zwaar in gebruik Grondboor: soms terugslag, wringen Harnas voor maaier: de nieuwe harnassen zijn makkelijker in te stellen en comfortabeler dan de oudere modellen Rubriek 4: Ervaring van de arbeidsbelasting (mentale belasting) De beleving van volgende aspecten werd bevraagd: Vermoeidheid: de mate van hinder als gevolg van fysieke of mentale vermoeidheid Risico s: de mate van hinder door het risico op ongevallen, fouten, enz. Concentratie: de mate van hinder door de aandacht die vereist is Moeilijkheidsgraad: de mate van hinder door de complexiteit van het werk Arbeidsritme: de mate van hinder als gevolg van werkdruk of werksnelheid Verantwoordelijkheid: de mate van hinder als gevolg van de te dragen verantwoordelijkheid Bijkomend in deze rubriek werd gepeild naar de ervaren interesse en de ervaren zelfstandigheid. In de tabellen wordt het aantal werknemers weergegeven in een bepaalde categorie. Geen hinder Matige Zeer veel Erge last hinder last Vermoeidheid Risico s 14 5 Concentratie 13 6 Moeilijkheidsgraad Arbeidsritme 10 9 Verantwoordelijkheid 18 1 Ervaren interesse Zelfstandigheid Vervelend 0 Geen 0 Matig interessant 1 Weinig 5 Interessant 14 Veel 15 Zeer interessant 5 Zeer veel 0 Departement ergonomie IDEWE, Interleuvenlaan 58, 3001 Leuven 16

17 BIJLAGE 3 Beschrijving en evaluatie van knelpunten De voornaamste knelpunten worden kort beschreven. Bijkomend wordt er voor enkele houdingen evaluatie gedaan van de grote van het risico op fysieke overbelasting (rug, nek, schouders, ellebogen, handen, polsen,...). Deze inschatting van de risico s gebeurt met een objectieve evaluatiemethode, met name RULA (Rapid Upper Limb Assesment). Deze methode is ontwikkeld door COPE Occupational Health and Ergonomic Services Ltd in samenwerking met Institute for Occupational Ergonomics, University of Nottingham in RULA is een evaluatiemethode die zowel voor mannen als vrouwen geschikt is. De methode geeft een score weer voor houdingen en bewegingen rekening houdend met de statische belasting, de repetitiviteit van de handelingen en de krachtinspanning. Zowel de houdingen van de bovenste ledematen, de onderste ledematen, de nek en de romp worden beoordeeld. Het resultaat van de analyse wordt weergegeven door een risicoscore die gelinkt wordt aan de nodige ergonomische maatregelen. Score 1 2 Score 3 4 Score 5 6 Score! 7 Aanvaardbaar, geen ergonomische maatregelen nodig. Klein risico, ergonomische maatregelen zijn nuttig. Matig risico, ergonomische maatregelen zeker nodig. Hoog risico, ergonomische maatregelen op korte termijn nodig. Departement ergonomie IDEWE, Interleuvenlaan 58, 3001 Leuven 17

18 1. Hagen scheren en opkuis De fysieke belasting bij deze taken wordt bepaald door: Langdurig vasthouden van heggenschaar (± 5 6 kg). Bij het werken met een verreikende heggenschaar (± 6,5 kg) wordt de rug- en schouderbelasting groter door de grote hefboom. In de hoogte snoeien Houding van de romp: buigen (voorover en achterover) en draaien in de rug Vaak weinig bewegingsruimte zodat men vaak onstabiel of in moeilijke houdingen moet staan. Bij zware vegetatie is het werk fysiek meer belastend. Opkuis: werken met rijf, riek,... resulteert vaak in gebogen en gedraaide houdingen van de romp en de nek. De risico-evaluatie voor volgende houding geeft score 7 (hoog risico op fysieke overbelasting). SCORE: 7 Doorslaggevende factoren Hoog geheven schouder Langdurig gewicht vasthouden Achterover buigen van nek Departement ergonomie IDEWE, Interleuvenlaan 58, 3001 Leuven 18

19 2. Maaien De fysieke belasting bij deze taak wordt bepaald door: Langdurig vasthouden van de bosmaaier (± 8 10 kg). Deze wordt gedragen in een harnas: indien dit harnas niet correct is afgesteld, zal de werknemer zwaarder fysiek belast worden. De sturing van de bosmaaier gebeurt enerzijds vanuit de armen waardoor spieren en gewrichten van de schoudergordel, ellebogen en polsen worden belast. Veel draaibewegingen in de rug Zware vegetatie, hellingen, oneffen ondergrond, beken,... maken dit werk extra zwaar. Gehoorbescherming wordt niet altijd gedragen. Opkuis met riek, rijf,... De risico-evaluatie voor volgende houding geeft score 7 (hoog risico op fysieke overbelasting). SCORE: 7 Doorslaggevende factoren Sterk gebogen nek Langdurig fixeren en sturen van bosmaaier Departement ergonomie IDEWE, Interleuvenlaan 58, 3001 Leuven 19

20 De Winning 3. Constructies maken De fysieke belasting bij deze taak wordt bepaald door: Tillen van materiaal (gereedschap, planken, palen,...) Putten maken met grondboor (machinaal ± 10 kg en manueel) Palen inkloppen met paalrammer: zwaar gewicht (± 12 kg), zeer intensieve handeling Schuppen : sterk voorovergebogen houding Pad: handelingen gebeuren veelal laag bij de grond waardoor men veel moet bukken en hurken. De risico-evaluatie voor volgende houdingen geeft score 7 (hoog risico op fysieke overbelasting). SCORE: 7 Doorslaggevende factoren Sterk gebogen romp SCORE: 7 Doorslaggevende factoren Sterk gebogen romp Grote krachtinspanning Departement ergonomie IDEWE, Interleuvenlaan 58, 3001 Leuven 20

21 4. Planten De fysieke belasting bij deze taak wordt bepaald door: Tillen en dragen van gereedschap en plantgoed Laag bij de grond werken 5. Zagen en verhandelen van hout De fysieke belasting bij deze taak wordt bepaald door: Tillen en dragen van gereedschap o Kettingzaag: ± 5,6 kg o Grote houtblokken: soms in te grote blokken gezaagd Ontdoen van takken en zagen in stukken gebeurt vaak laag bij de grond Zagen vanop hoogte Departement ergonomie IDEWE, Interleuvenlaan 58, 3001 Leuven 21