Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5, Tijd van ontdekkers en hervormers

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5, Tijd van ontdekkers en hervormers Samenvatting door een scholier 3205 woorden 6 februari ,9 66 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo H5.1 Veranderden de ontdekkingsreizen het Europese wereldbeeld radicaal? Door een aantal veranderingen in de 16e veranderde de middeleeuwse Europa in de Vroegmoderne tijd: 1. Europeanen gingen op ontdekkingsreis, ontdekten nieuwe continenten, volken en producten. 2. Europa maakte de Renaissance mee, een periode die de kunst, literatuur en wetenschap veranderde. 3. De reformatie vond plaats, waardoor de West-Europese kerk uiteen viel en het protestante geloof ontstond. In 1488 vaarde de Portugese kapitein Bartholomeus Diaz naar het zuidelijkste puntje van Afrika en noemde deze stad Kaap de Goede Hoop. Door de vele tussenhandelaars lagen de prijzen hoog, vooral toen de Turken in de 14e eeuw grote delen van het Midden-Oosten veroverden en tol gingen heffen op handelsproducten. Portugezen gingen dan via Afrika naar Azië en konden zo handelen en dus flinke winst maken. Rond 1300 hadden de Europeanen de Chinese magnetische pijl verder ontwikkeld tot een kompas. De snelheid werd op zee gemeten met waterklokken. Ook werden er instrumenten ontwikkeld om de hoogte en afstand te bepalen, waardoor je positie op de aarde was af te lezen. Landkaarten werden betrouwbaarder en gedetailleerder. Men kon nu dus verdere reizen gaan maken met sterkere en beter gebouwde boten. In 1497 ging Vasco de Gama voor het eerst van Portugal naar India. Twee jaar later keerde die terug met de helft van zijn schepen en een deel van zijn bemanning nog in leven. Toch maakte de opbrengst van zijn lading de reis tot een groot succes. Veel werd vanaf nu overzee verhandeld ipv over het land. Aan het einde van de 15e eeuw wist iedereen dat de aarde een bol was. Spanjaarden wisten dat als Azië via het oosten te bereiken was, dat ook via het westen moest kunnen. Christoffel Columbus mocht van de Spaanse koning de reis naar Azië maken. Na een maand zeilen kwam Columbus bij een land terecht, hij noemde de bewoners Indianen. Hij was in werkelijkheid in de Bahama s. Hij bracht goud en Indianen mee naar Spanje. De vorst zag dat er edelmetalen te vinden waren in dit deel van Azië en er konden stammen tot slaaf worden gemaakt. De paus stelde in 1494 de lijn van Tordesillas in, omdat er een conflict aan zat te komen tussen Portugal en Spanje. Deze lijn lag ongeveer 2200 km ten westen van de Kaapverdische eilanden. Het westen was eigendom van Spanje en het Oosten was eigendom van Portugal. Men begon de landkaart opnieuw te tekenen en ze raakten steeds meer overtuigd dat Columbus niet in Azië was, maar een nieuw continent. Hijzelf ontkende dit tot zijn dood in De Spaanse koning was teleurgesteld dat Pagina 1 van 6

2 hij niet in Azië was, maar een nieuw continent had. Azië was via het westen niet haalbaar door de grote oceaan, maar Amerika kon weer goud en zilver leveren. Amerika is vernoemd naar Amerigo Vespucci, een geograaf die veel heeft geschreven over zijn reizen naar het westen. Hij noemde Amerika de Nieuwe Wereld. In 1519 gaf de Spaanse koning de conquistador (veroveraar) Hernán Cortez de opdracht Amerika en haar rijkdommen onder zijn controle te brengen. Ze veroverde veel en in het midden van de 16e eeuw bestuurde Spanje heel Zuid- en Midden Amerika. Brazilië werd van Portugal. Een belangrijk onbewust overwinningswapen van de Europeanen was de ziektekiemen. De Indianen waren niet bestand tegen ziektes zoals mazelen en pokken en overleden met miljoenen. Er ontstond veel slavernij, hierdoor gingen nog meer mensen dood. Na honderd jaar Spaanse overheersing was het aantal inwoners in Mexico bijvoorbeeld met 90% gedaald. Ook andere Europese landen gingen nu reizen over zee. Fransen en Engelsen richten zich vooral op Noord- Amerika. Nederlanders gingen ook naar Azië. De Nederlander Abel Janszoon Tasman uit Groningen ontdekte in 1642 tijdens een reis naar Indië een nieuw continent Australië. Nederlanders gingen ook naar Amerika en maakte van het huidige New York Nieuw-Amsterdam. Nederlanders maakte ook veel geld door het kapen van schepen. Later ging men zich steeds meer richtten op de handel in slaven vanuit Afrika naar Amerika. Indianen waren door hun gevoeligheid voor de Europese ziekten niet geschikt voor slavernij. In Amerika zorgden dus Europese ziekten, slavernij en oorlogen voor een grote afname van de inwoners. Koninkrijken en beschavingen verdwenen en veel mensen werden tot het christendom bekeerd. In Europa veranderden ook veel door de ontdekkingsreizen. Veel steden groeiden uit en er kwam een geldeconomie op gang. Ook de handel binnen Europa nam toe en er ontstonden tevens ook nieuwe takken in de nijverheid, waarin de producten uit de nieuwe gebieden werden verwerkt. Door import van goud en zilver uit Afrika en Amerika ontstond een sluipende inflatie in Europa (hierover wordt ook nog gepraat in ik dacht H5.3!!). De technologie uit andere gebieden werd ook overgenomen door de Europeanen. Zo kon ook de kennis verder worden ontwikkeld. H5.2 Zorgden de Renaissance en de Reformatie voor een nieuwe periode in de geschiedenis? In de middeleeuwen stond voornamelijk de kerk en het hiernamaals centraal. Vanaf 1350 gingen Italiaanse denkers op een andere manier naar zichzelf kijken, waarbij hun mensbeeld veranderden. De mens werd weer centraal gezet. Door het vertrouwen in de menselijke intelligentie kwam er steeds meer belangstelling voor wetenschap. Door experimenten en goed naar de wereld te kijken kwam men van alles over de aarde te weten. De renaissance heeft ongeveer eenzelfde wereldbeeld als de Grieken en Romeinen ooit hadden: ze stelde de mens centraal en hadden veel ideeën voor de wetenschap. Kunstenaars en denkers uit heel Europa beïnvloedden elkaar, omdat iedereen anders dacht en overal een eigen invulling aan gaf. Humanisten Denkers die de Griekse en Romeinse cultuur bestudeerden en de mens centraal stelden. De periode waarin dit humanisme invloedrijk werd en het kunst, literatuur en wetenschap veranderde noemen we de renaissance. De Europese kunst, literatuur en wetenschap veranderden tussen 1350 en 1550 zo erg, dat er volgens denkers een nieuw tijdperk was aangebroken. Schrijvers kozen andere onderwerpen voor hun verhalen, zoals gevoelens, Romeinse veldslagen en Griekse mythen. Humanisten reisden naar oude Griekse steden om zo meer te leren en dingen weer op te nemen in het dagelijks leven van de klassieke tijd. Pagina 2 van 6

3 De 15e-eeuwse Nederlandse humanist Erasmus vond dat de Europese samenleving corrupt en immoreel was. Hij vond dat mensen niet meer begrepen wat Jezus hun had willen leren. Hij maakte daarom een nieuwe vertaling van de Bijbel. Hij had veel kritiek op het rijkdom en rituelen van de kerk. Ook schilders toonden steeds vaker mensen met menselijke gevoelens. Zij probeerden hoofdpersonen en landschappen zo natuurgetrouw mogelijk te maken. Men kwam erachter dat je diepte kunt creëren perspectief. In de Renaissance verweefden veel schilders kunst en wetenschap met elkaar. Leonardo da Vinci deed dit ook. Hij was niet alleen schilder maar ook uitvinder en wiskundige. Hij overtrad de wet door lijken op te snijden om zo meer te ontdekken over de menselijke verhoudingen. In wetenschap en kunst was hij een echt universeel mens uomo universale. Dit was tijdens de Renaissance het ideaal. Wetenschappers namen onderzoeksmethode van de Grieken en Romeinen over en gingen nauwkeurig observeren. Wanneer je door experimenten en metingen tot een wetenschappelijke kennis komt Empirisme. De Poolse wetenschapper Copernicus ontdekte dat de aarde om de zon draait en niet andersom. Heliocentrisme. Men begon te twijfelen aan de plaats van de aarde en dus van de mens in het heelal. De kerk had immers gezegd dat de aarde het middelpunt was. Een halve eeuw na Copernicus dood, bouwde Galileo Galilei de eerste telescoop. Zijn metingen bevestigden het Heliocentrisme. Hij beschreef ook de theorie van de zwaartekracht. In oktober 1517 plakte Maarten Luther een document met allerlei kritiek op de kerk aan de kerk deur. Oorzaak was het bezoek van de monnik Tetzel aan Wittenberg. Hij verkocht aflaten en je zonden zouden dan verdwijnen. Het briefje leidde tot veel discussie en uiteindelijk tot een scheuring van de kerk Reformatie of Kerkhervorming. De christelijke religie van de oude kerk, het katholicisme, bleef bestaan. Er kwam een andere religie bij het Protestantisme. De kerkhervormers tekenden namelijk protest aan tegen de misstanden in de katholieke kerk. Luther vond dat iedereen contact kon leggen met God door te bidden en de kerk en geestelijken daarvoor niet nodig waren. Ook de kerkelijke rituelen en gebruiken leidde af van de boodschap van God. Hij was ook tegen de verkoop van aflaten en het vereren van heiligen. Het celibaat vond Luther ook niks en het rijkdom van de kerk was ook onzin, want dat hebben ze helemaal niet nodig voor het ware geloof: het woord van God dat in de Bijbel geschreven staat Dit is de kern van de reformatorische ideeën van Luther. De paus beschuldigde Luther van ketterij. In 1520 riep hij over Luther de kerkban uit. Het huidige Duitsland vormde in de 16e eeuw het Duitse Rijk. Aan het hoofd stond Karel V vanaf Luther riep de keizer en alle Duitse vorsten op om zich ook af te keren van de paus. Karel liet Luther langs komen met als voorwaarde dat hij Luther niks zou doen. Karel wilde dat Luther zijn kritiek op de kerk terugnam. Dat weigerde hij. Karel was vast besloten Luther te vervolgen als ketter. Maar niet iedereen zagen in Luther gevaar en daarom bood Frederik de Wijze, vorst van Saksen, hem onderdak en bescherming. Er waren meer vorsten die iets meer zagen in de kerk van Luther, omdat ze meer invloed konden krijgen en geen geld meer aan de paus moesten betalen. Steeds meer vorsten voelde zich aangetrokken tot Luthers ideeën. Vorsten eiste bij de keizer het recht zelf de godsdienst van hun staat te bepalen, maar Karel V ging hier niet mee akkoord. Vanaf 1940 organiseerde hij een campagne tegen de protestantse vorsten, maar zonder resultaat. In 1555 werd de Vrede van Augsburg getekend Er werd afgesproken dat elke vorst in het Duitse rijk zijn eigen goddienst mocht kiezen en dat alle onderdanen in zijn staat dezelfde religie moesten aannemen. De regel werd Cuius regio, eius religio Van wie het land is, is ook de godsdienst. Luther ging pamfletten verspreiden en zo kwamen steeds meer mensen te weten Pagina 3 van 6

4 over zijn ideeën. Meer mensen gingen de Duitse vertaling lezen van Bijbel van Luther en er braken veel discussies uit. Na 1555 hadden Duitsers een keus: werd hun staat door een Lutherse vorst geregeerd, werden zij ook zelf Luthers of ze moesten gedwongen verhuizen. Zo kreeg Luther veel volgelingen. De Fransman Johannes Calvijn was geïnspireerd door Luther. Om aan vervolging voor zijn godsdienstige ideeën te ontkomen was hij naar Zwitserland gevlucht. Hij werd daar ook een belangrijke kerkhervormer. Hij verwierp alle rituelen en rijkdommen van de kerk. Men kon ook niet de hemel verdienen, maar ze gingen sowieso naar de hemel. Dit idee noemen we predestinatie Je destinatie, je bestemming, is van tevoren al bepaald. De predestinatie komt niet voor in Luthers leer. Calvijn kreeg al snel volgelingen in Zwitserland, Nederland en Frankrijk. Luthers geloof verspreidde zich vooral in het Duitse Rijk en Scandinavië. De protestantse kerk was heel sober en zonder versieringen of beelden, omdat er dan meer aandacht was voor het woord van God. De Reformatie was een enorme verandering voor de Europeanen. Als je in de 16e eeuw niet hetzelfde geloof had als je vorst, dan werd je vervolgd. Vanuit het Katholieke Frankrijk vluchtten protestanten om aan de gewelddadige vervolgingen te ontkomen. In andere landen leidde de godsdienststrijd tot oorlogen, zoals in de Nederlanden. H5.3 Vormt de Nederlandse opstand de overgang naar een nieuwe periode in de gs? Nederlandse opstand de Tachtigjarige oorlog. In de 16e eeuw werden de Nederlanden bestuurd door de familie van de Habsburgers. Vanaf 1519 was Karel V aan het hoofd van dit rijk dat delen van Europa, Amerika en Azië bezat. Karel V was niet alleen koning van Spanje en keizer van het Duitse Rijk, maar ook Heer van de Nederlanden. De Nederlanden vormden ook geen één land, maar verschillende gewesten en heetten daarom de Zeventien Nederlanden Het huidige gebied vannederland, België en Luxemburg. Karel kon al die gebieden niet zelf besturen en daarom had hij voor elk gewest een edelman afgevaardigd, de Stadhouder. Deze voerde het leger aan en benoemde de bestuurder de regenten. Karel roep regelmatig alle afgevaardigden bij elkaar voor een vergadering Staten-Generaal. Dit gaf hem advies en toestemming om belasting te innen. In Karels rijk ontstonden spanningen. Karel voerde oorlog met Frankrijk, en in het Duitse Rijk streed hij met de protestantse Duitse vorsten over godsdienst. Hierdoor wilde Karel meer grip krijgen op zijn landsdelen. Hij ging de Nederlanden weer zelf besturen, vanuit Brussel. De afgevaardigden verloren hiermee hun macht. Dit noemen we centralisatie. In elk wet golden dezelfde wetten. De adelijke heren en regenten weigerden hun eeuwenoude privileges af te staan. De problemen verergerde toen Karel V afstand deed van zijn troon en zijn zoon Filips II koning werd van Spanje en heer van de Nederlanden. Hij liet het gebied besturen door een plaatsvervanger en verhuisde zelf naar Madrid. Veel mensen van de Nederlanden voelde zich aangetrokken tot de ideeën van hervormers, vooral van Calvijn. Zij hielden preken in de buitenlucht Hagenpreken. Karel V en Filips II vonden het belangrijk dat hun onderdanen dezelfde religie hadden als zij: de Katholieke. Verdeeldheid kon niet. Er kwam een strenge vervolging voor protestanten. Er kwam een grote weerstand door deze vervolgingen, ook onder katholieken, regentenen en edelen. In heel West-Europa kwam er in de 16e eeuw een sluipende inflatie. Deze werd veroorzaakt door de invoer van grote hoeveelheden edelmetalen uit Amerika en door een groei van de Europese bevolking. Veel mensen vervielen in armoede. Ook door de internationale handel en de nijverheid die veranderden door de Pagina 4 van 6

5 ontdekkingen van nieuwe gebieden kwam er in de Nederlandse steden voor een ongekende financiële groei, in andere voor grote werkloosheid. Graan, de belangrijkste voedselbron, werd geïmporteerd uit Scandinavië via de oostzeevaart. Dit maakte Nederlanders afhankelijk van het buitenland. Oorlogen in Scandinavië tussen Zweden en Denemarken bijvoorbeeld in 1566 leidden direct tot een groot graantekort in de Nederlanden, en dus tot armoede. Deze armoede werd verergerd door Europese misoogsten in de jaren 1571 en Armoede en hongersnood leidden vaak tot volksopstanden. In 1562 was de woede van een aantal edelen over de centralisatie en vervolgingen zo hoog opgelopen dat zij in actie kwamen. Ze sloten het verbond der edelen en stuurde een vertegenwoordiger naar Madrid, zonder resultaat. Filips ging de centralisatie niet terugdraaien en de vervolgingen werden strenger doordat hij de inquisitie, een kerkelijke rechtbank, instelde. Hij verbood alle samenkomsten van de Staten- Generaal. De plaatsvervanger van Filips in de Nederlanden, Margaretha van Parma, werd ondersteund door de Raad van State, een adviesorgaan met oa Willem van Oranje. In 1565 dienden drie stadhouders waaronder Willem van Oranje hun ontslag in. Zij wilden niet langer hun taak uitvoeren met een klimaat van ketterijvervolgingen. In 1566 trokken 200 edelen te voet naar het hof waar zij Margaretha van Parma het smeekschrift der edelen aanboden. Ze verzochten de kettervervolgingen te stoppen. Geus werd een eretitel die de opstandige volgelingen van Willem van Oranje met trots droegen. Er werd beloofd dat de straffen op ketterij werd gematigd. In 1566 liep het in Steenvoorde uit de hand na een hangenpreek. Een klooster in de buurt werd aangevallen en alle beelden werden kapot gemaakt. Dit was het begin van de Beeldenstorm. Pas maanden later ontving Filips het bericht over het geweld in Nederland en besloot een andere landvoogd, de hertog van Alva, naar de Nederlanden te sturen met een leger. De hertog stelde de raad van beroerten in waarin de schuldigen van het geweld werden gestraft. Honderden protestanten, beeldenstormers maar ook edelen die niet de orders opvolgden van de koning werden gestraft en onthoofd. Willem van Oranje vluchtten naar Duitsland. Alva wilde ook 10% belasting heffen op verkoop van goederen: de tiende penning. Dit leidde tot grote verontwaardiging in de Staten-Generaal. Het permanent instellen van deze belasting zou de onderhandelingen over belasting overbodig maken. De gewesten, die de tiende penning moesten innen, weigerden. Willem van Oranje organiseerde in Duitsland een gewapende strijd tegen Alva s regime. In 1568 overwon hij met zijn leger van geuzen het Spaanse leger bij Heiligerlee. Dit was het begin van de Tachtigjarige oorlog. In 1572 organiseerde hij opnieuw een aanval. Den Briel werd zonder veel moeite op 1 april veroverd door geuzen op zee, watergeuzen. Bewoners van Hollandse steden stonden voor een dilemma: moesten zij de poorten openen voor het opstandelingenleger van Oranje of verdedigden zij en bleven ze trouw aan de koning. Vele hadden een afkeer tegen het regime van Alva, maar ook hadden veel mensen honger en werd dit verergerd door de watergeuzen die de handelsboten overvielen. Protestanten waren teruggekomen van ballingschap en probeerde men over te halen. Ze besloten de poorten voor Oranje te openen. In korte tijd had Oranje een groot aantal steden in vooral Holland en Zeeland in handen, maar Alva zette ook de herovering in. In 1576 sloten de opstandige gewesten Holland en Zeeland met de Staten-Generaal de Pacificatie van Gent. Ze erkenden hun landsheer Filips II, maar bleven doorvechten tot hij zijn soldaten uit de Nederlanden had gehaald. Als reactie hierop sloot de nieuwe landvoogd, de hertog van Palma, een Pagina 5 van 6

6 verbond met een aantal zuidelijke gewesten, de unie van Atrecht. Zij beloofden de opstand te staken. Hierop kwam de unie van Utrecht die de gewesten Holland, Zeeland, Gelderland en Groningen inhield. Zij besloten het verzet voort te zetten. Steeds meer gewesten sloten zich aan en in 1581 tekenden deze gewesten de acte van verlating,(een uniek document in de geschiedenis) waarin stond dat zij afstand namen van hun landsheer Filips II. Door deze acte werd in 1581 de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden geboren, het eerste Europese land zonder koning of keizer. In 1584 werd Willem van Oranje door de katholiek Balthasar Gerards in zijn woning in Delft vermoord. Oranje werd opgevolgd door zijn zoon Maurits. Hij hielt zich voornamelijk bezig met de strijd. Het bestuur van de gewesten werd door Johan van Oldebarnevelt op zich genomen. Hij legde vast dat de macht in de Republiek bij de Staten-Generaal lag. De gewesten behielden veel zeggenschap, bijv. over de godsdienstkwestie. In 1588 stuurde Filips II een immense vloot naar de Nederlanden om alles in één keer te laten stoppen. Dit mislukte, omdat de Nederlandse schepen te sterk waren. Tijdens deze gebeurtenissen werd Engeland officieel bondgenoot van de Republiek en ook Frankrijk kwam in 1589 in hun kamp terecht. Ze hadden allemaal dezelfde vijand nu. In 1609 werd een twaalf jaar durende wapenstilstand bereikt. Na afloop van dit bestand werd geen militaire strijd meer geleverd, maar toch duurde het tot 1648 voordat de Vrede van Munster werd ondertekend. Filips erkende de Republiek als zelfstandig land, waarin de Staten-Generaal de macht kreeg. De opstand had gezorgd voor vele voedseltekorten, doden en verwoestingen. Toch had Nederland echt iets bereikt. Het kwam uit de strijd als een Republiek, het eerste Europese land zonder vorst. Regenten hadden de zeggenschap over hun stad of gewest niet alleen behouden, maar ook uitgebreid. Wel was er een scheiding gekomen met het zuidelijke deel van de Nederlanden. Pagina 6 van 6