CONCEPTVOORSTELLEN LEERGEBIED BEWEGEN EN SPORT

Transcriptie

1 CONCEPTVOORSTELLEN LEERGEBIED BEWEGEN EN SPORT 7 mei 2019 INLEIDING In dit document vindt u de conceptvoorstellen van de leraren en schoolleiders van het ontwikkelteam Bewegen & Sport. Het team vraagt hierop uw feedback vóór 11 augustus. Ga voor de samenvatting van de voorstellen en om feedback te geven naar Wat zijn dit voor voorstellen? De leraren en schoolleiders hebben een visie op het leergebied opgesteld, op basis daarvan de essenties van het leergebied benoemd (grote opdrachten) en die vervolgens uitgewerkt in kennis en vaardigheden voor het primair onderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Dit zijn de bouwstenen. Voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs heeft het team aanbevelingen geformuleerd voor de herziening van de eindtermen. De voorstellen gaan over de onderwijsinhoud (wat), niet over didactiek (hoe). Op basis van uw feedback werkt het team hieraan verder, om het vervolgens te overhandigen aan de minister voor Basis- en Voortgezet onderwijs. De voorstellen van alle ontwikkelteams van leraren en schoolleiders voor de 9 leergebieden vormen de basis voor de actualisatie van de huidige kerndoelen en eindtermen. Waarom deze actualisatie van het curriculum? Voor het eerst worden de kerndoelen van het primair en voortgezet onderwijs door leraren zelf en in samenhang geactualiseerd. Dit draagt bij aan doorlopende leerlijnen, de samenhang in het onderwijs, het terugdringen van overladenheid en de balans in de hoofddoelen van het onderwijs: kwalificatie, socialisatie en persoonlijke vorming. Lees verder op en bekijk de animatie op 1

2 INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE... 2 VISIE OP HET LEERGEBIED BEWEGEN EN SPORT... 3 TOELICHTING: VAN VISIE NAAR GROTE OPDRACHTEN GROTE OPDRACHTEN Het beweegaanbod is gevarieerd voor de leerling Grotere beweegvaardigheid geeft meer kans om mee te doen Een actieve leefstijl draagt bij aan de gezondheid Een eigen beweegidentiteit geeft richting aan keuzes die je maakt Iedere beweegactiviteit kent verschillende taken en rollen voor de leerlingen Bewegen doe je samen Bewegen en sport op school is verbonden met de buitenschoolse beweegcultuur Iedereen kan meedoen binnen zijn eigen mogelijkheden Samenhang met grote opdrachten van andere leergebieden TOELICHTING: VAN VISIE EN GROTE OPDRACHTEN NAAR BOUWSTENEN (RAAMWERK) BOUWSTENEN (CONCEPT) Bouwsteen 1.1 / 2.1 / Leren Bewegen Bouwsteen 3.1/8.2 - Gezond Bewegen Bouwsteen 4.1/8.3 - Bewegen betekenis geven Bouwsteen 5.1/8.4 - Bewegen Regelen Bouwsteen 6.1/8.5 - Samen Bewegen Bouwsteen 7.1/8.6 - Contexten van bewegen BIJLAGE 1: BRONNENLIJST

3 VISIE OP HET LEERGEBIED BEWEGEN EN SPORT Met deze visie wil het ontwikkelteam aansluiten bij het primair onderwijs en het voortgezet onderwijs, waaronder ook het speciaal onderwijs en het praktijkonderwijs (PrO). Met de grote opdrachten en bouwstenen wordt de visie die in dit document wordt verwoord meer concreet inhoud gegeven. Het eerste deel schetst de relevantie van het leergebied Bewegen & Sport; het belang in het algemeen en voor het kind in het bijzonder. Ook wordt een verband gelegd tussen vakspecifieke doelen en algemene onderwijsdoelen. Het tweede deel richt zich op actuele ontwikkelingen in het onderwijs en de gevolgen daarvan voor het leergebied Bewegen & Sport. In het derde deel wordt dieper ingegaan op de inhoud van het leergebied. Daar valt onder wat beschouwd kan worden als kern en wat als keuze, het indelen van beweegactiviteiten, samenhang binnen het leergebied, ontwikkel- en leerlijnen, brede vaardigheden en vakoverstijgende thema s. 1. Relevantie van het leergebied Bewegen & Sport a) Missie van het leergebied Bewegen is een fundamenteel menselijk bestaansveld. De wereld is om in te bewegen en biedt hiervoor veel uitdagingen. Kinderen leren de wereld al bewegend kennen. De manier waarop mensen bewegen verandert met de leeftijd, maar bewegen blijft een menselijke behoefte. Een leven lang met plezier bewegen als onderdeel van een actieve en gezonde leefstijl en je daarin blijvend kunnen ontwikkelen, is dus van belang. Missie: Een leven lang met plezier bewegen b) Belang voor de leerling Een leven lang met plezier bewegen vormt het uitgangspunt van het leergebied. Om dit te bewerkstelligen is het nodig dat alle leerlingen van primair, voortgezet en speciaal onderwijs in een pedagogisch veilige omgeving leren deelnemen aan beweegsituaties en zich daarin verder ontwikkelen. Om deel te kunnen nemen aan beweegsituaties is het van belang om op diverse manieren bekwaam te zijn. Dit wordt meervoudige deelnamebekwaamheid genoemd. Ten eerste is een bepaalde beweegbekwaamheid noodzakelijk in een zo breed en gevarieerd mogelijk beweegrepertoire. Beweegvaardigheid ontwikkelen vormt de basis voor elk leerproces op het gebied van bewegen en sport. Ten tweede is er de uitdaging om zelfstandig en/of met elkaar een beweegactiviteit op gang te brengen en te houden. Dit vraagt om een zekere regelbekwaamheid. De derde uitdaging ligt op het sociale vlak. In veel beweegsituaties wordt er samen met anderen bewogen en wordt er op allerlei manieren gevraagd om rekening met elkaar te houden. Dit noemen we omgangsbekwaamheid. De vierde uitdaging gaat over kennis over en inzicht in beweegsituaties. Bijvoorbeeld: weten wat de regels zijn en hoe je die kan aanpassen, weten in hoeverre bewegen en lichamelijke inspanning samenhangt met gezondheid, zicht hebben op het sportaanbod om een goede keuze te kunnen maken. 3

4 Daarnaast is plezier in bewegen van essentieel belang. Beweegplezier is niet alleen leuk, maar betekent vooral plezier beleven aan het aangaan van beweeguitdagingen en daarbij succeservaringen opdoen. Beweegplezier komt met name tot stand wanneer leerlingen zich autonoom, competent en betrokken voelen. Dit betekent dat er recht wordt gedaan aan verschillen tussen leerlingen op het gebied van deelnameniveau, beweegmotieven en sociale vaardigheden. Veilig bewegen en je veilig voelen in het bewegen zijn hierbij belangrijke voorwaarden. Het leergebied Bewegen & Sport levert tenslotte een belangrijke bijdrage aan de vorming van een eigen beweegidentiteit bij de leerling. De leerling ontwikkelt een bepaalde wijze van doen die hem typeert als beweger, beleeft meer plezier aan de ene activiteit dan aan de andere, ontwikkelt bepaalde voorkeuren. De leerling ontwikkelt een realistische kijk op zijn eigen mogelijkheden en voorkeuren ten aanzien van bewegen en sport. De leerling weet wat hij kan en wil, weet wat er te doen is in de beweeg- en sportcultuur en weet wat bij hem of haar past. c) Bijdrage aan de drie doeldomeinen Het leergebied Bewegen & Sport levert een bijdrage aan alle drie doeldomeinen van het onderwijs: socialisatie, kwalificatie en persoonsvorming. Socialisatie Leren deelnemen aan een zowel voor het individu als voor de samenleving belangrijk bestaansveld is per definitie socialiserend. Bewegen & Sport is de samenleving in het klein. Leren rekening houden met elkaar, omgaan met waarden en normen, verschillende rollen kunnen vervullen, met elkaar activiteiten op gang kunnen houden spelen daar een rol. Wat betreft het doeldomein socialisatie ligt in het leergebied Bewegen & Sport het zwaartepunt bij beweegsituaties samen regelen. Kwalificatie Om deel te kunnen nemen aan beweegsituaties, of dat nu op school is of als onderdeel van de actuele beweegcultuur, is een gevarieerd repertoire aan kennis en vaardigheden noodzakelijk.bij Bewegen en Sport verstaan wij onder kwalificatie onder andere beweegvaardigheid en regelvaardigheid, kennis over bewegen en sport en het regelen daarvan, over beweegcultuur, hoe je je daarin beter kunt maken en kunt of hoort te gedragen. In het leergebied ligt hier het zwaartepunt bij het verbeteren van beweegvaardigheid. Persoonsvorming In het leergebied Bewegen & Sport leren leerlingen ook hoe ze zich verhouden tot de actuele beweegcultuur, wat ze vinden van bepaalde aspecten van bewegen en sport, wie ze zijn als sporter en als persoon, waar hun voorkeuren en mogelijkheden liggen als het om bewegen en sport gaat en maken ze daarin keuzes. Ze ontwikkelen een eigen beweegidentiteit. Dat is bij uitstek persoonsvorming. Hier ligt het zwaartepunt op bewegen beleven en waarderen. 4

5 d) Inbedding van het leergebied Het leergebied Bewegen & Sport is ingebed in de onderwijsinstelling, de beweegcultuur n de samenleving (zie figuur 1). Figuur 1. De inbedding van het leergebied Bewegen & Sport. Samenvattend heeft het leergebied Bewegen & Sport als centrale opdracht: leerlingen beter leren deelnemen aan beweegsituaties. Hiermee wordt een bijdrage geleverd aan de drie doeldomeinen van het onderwijs: kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming. Dat gebeurt in eerste instantie in de onderwijsinstelling, maar vindt plaats in relatie tot de beweegcultuur die weer een onderdeel is van de samenleving als geheel. Onder beweegcultuur worden alle activiteiten verstaan waarbij bewegen gethematiseerd wordt. De essentie is dat er wordt deelgenomen aan beweegsituaties. Dat kan op uiteenlopende tijden en plaatsen, in diverse contexten en met verschillende motieven plaatsvinden. Het is een van de opdrachten van het leergebied Bewegen & Sport om de verbinding te leggen tussen de ervaringen die leerlingen opdoen op het gebied van bewegen en sport in de les bewegingsonderwijs en de ervaringen op dat gebied buiten de les bewegingsonderwijs. 2. Recente (vakinhoudelijke) inzichten en maatschappelijke uitdagingen In de kern van het curriculum behoort recht gedaan te worden aan een introductie in de beweegcultuur in haar volle breedte. Hieronder een aantal recente ontwikkelingen (in willekeurige volgorde), die van invloed zijn. Natuurlijk heeft iedere onderwijsinstelling hier in zekere mate een eigen inbreng in. 5

6 a) Onderwijs (algemeen) Passend onderwijs De Wet passend onderwijs zorgt voor een toename aan diversiteit in de klas en binnen de onderwijsinstelling. Passend onderwijs voor alle leerlingen vraagt om een passend beweegaanbod voor elke leerling. Er moet altijd uitdaging zijn voor leerlingen om met plezier beter te leren bewegen. Alle leerlingen hebben het recht om hun talenten te ontplooien en met hun (on)mogelijkheden om te leren gaan. Ook leerlingen met een fysieke beperking, motorische achterstand, of leerlingen die meer behoefte hebben aan fysieke activiteit dan andere leerlingen, et cetera. Dit vraagt om bewegingsonderwijs dat op maat aangeboden wordt. Bewegen in de klas Scholen besteden steeds vaker aandacht aan verschillende beweegmomenten in het klaslokaal, waaronder energizers en beweegopdrachten. Minder zitten en meer bewegen kan om meerdere redenen gedaan worden. Bijvoorbeeld om concentratie te verhogen, een bijdrage te leveren aan cognitieve leerprestaties, een bijdrage te leveren aan een gezonde leefstijl, motivatie voor school te verhogen en uitval te voorkomen. Leerlingen kunnen leren welke voordelen een actieve leefstijl kan hebben, hoewel de bewijsvoering voor de meeste van de genoemde effecten nog tamelijk beperkt is. Dit thema leent zich goed voor samenhang tussen verschillende leergebieden. ICT/technologie ter ondersteuning van het leerproces In het leergebied Bewegen & Sport wordt steeds vaker gebruik gemaakt van technologie, onder andere door beeldmateriaal in te zetten voor video-instructie of video-feedback. Dit om leerlingen te helpen inzicht te krijgen in hun eigen leerproces. Technologie als onderdeel van een vakoverstijgend thema biedt verschillende aanknopingspunten. ICT-gebruik in het leergebied wordt door het leergebied als ondersteunend gezien. Aandacht voor andere wijzen van beoordelen en evalueren In het onderwijs is al geruime tijd aandacht voor ontwikkelingsgericht evalueren. Er is een verschuiving gaande van summatieve naar formatieve evaluatie. In het leergebied Bewegen & Sport biedt formatief beoordelen goede mogelijkheden die passen bij het ontwikkelingsgerichte karakter van het leergebied. b) Bewegen & Sport Gezonde leefstijl Voldoende bewegen is van belang voor een gezond leven en een goede persoonlijke ontwikkeling. Kinderen en jongeren bewegen echter steeds minder. In toenemende mate lijkt in onze bewegingsarme samenleving een gezonde leefstijl onder druk te staan en wordt er een beroep op scholen gedaan om een bijdrage te leveren aan het bevorderen van een gezonde leefstijl. Het leergebied Bewegen & Sport draagt in samenwerking met andere leergebieden een grote bijdrage aan een gezonde en actieve leefstijl. Actuele beweegactiviteiten Bewegen & sport creëert een uitdagende leeromgeving, waarbij er een heldere verbinding is tussen binnen en buiten de onderwijsinstelling. Actuele beweegactiviteiten en verschillende verschijningsvormen van bewegen en sport krijgen een plaats binnen 6

7 het curriculum. De verbinding van binnen en buiten de onderwijsinstelling krijgt stelselmatig een update. Verschuiving van georganiseerde sport naar anders georganiseerde en ongeorganiseerde sport. De beweegcultuur laat een steeds gevarieerder beeld zien wat betreft tijdstip, plaats, verenigingsverband of niet, accommodaties, omgeving, contexten en motieven. Mensen willen in hun eigen tijd, eigen plaats, op eigen niveau, laagdrempelig kunnen bewegen. Ofwel, altijd en overal wanneer het uitkomt. Dit betekent dat er in het curriculum ruimte moet zijn voor deze verschuiving. Talentontwikkeling en talentherkenning Er is een toenemende aandacht voor brede talentontwikkeling en talentherkenning. Een groeiend aantal scholen biedt een programma aan waarin betere bewegers zich kunnen ontplooien op het gebied van bewegen en sport. In de kern heeft het leergebied Bewegen & Sport aandacht voor de talenten van alle kinderen. Ook minder sterke bewegers krijgen voldoende aandacht. Het uitgangspunt is dat iedereen op eigen niveau moet kunnen deelnemen. Extra aandacht schenken aan getalenteerde bewegers die daarvoor openstaan is een van de mogelijkheden voor scholen. Achteruitgang kwaliteit bewegen Recente onderzoeken naar de kwaliteit van bewegen laten een achteruitgang in motorische vaardigheden zien bij kinderen in het primair onderwijs. Het is aannemelijk om te veronderstellen dat dit voor leerlingen in het voortgezet onderwijs niet veel anders is. Het leergebied Bewegen & Sport hoort bij te dragen aan het keren van deze ontwikkeling. Voldoende tijdsinvestering en deskundige begeleiding zijn wel voorwaarden om dit te kunnen bewerkstelligen. 3. Inhoud van het leergebied Bewegen & Sport a) Karakteristiek van het leergebied Het leergebied Bewegen & Sport kent verschillende vormen of varianten (zie figuur 2): reguliere lessen bewegingsonderwijs, LO2 (vmbo-tl), BSM (havo/vwo), beroepsgerichte keuzevakken op vmbo-bb/kb, schoolzwemmen, sportklassen, spelen op het schoolplein, schoolsport, sportdagen, et cetera. Sommige onderdelen zijn voor alle leerlingen, andere voor enkele leerlingen. Sommige behoren tot het kernprogramma, andere tot keuzeactiviteiten binnen het leergebied. Daarbij hebben scholen de mogelijkheid om zich te profileren op bepaalde vlakken, bijvoorbeeld als sportieve school, gezonde school, of op het vlak van persoonlijke ontwikkeling of toptalent. Het ontwikkelteam erkent dat er talloze mogelijkheden zijn voor leraren om als beweeg-ambassadeur meer te doen dan wat behoort tot de kern van het leergebied en juicht het ook toe als leraren of scholen daarvoor kiezen. De opdracht van het ontwikkelteam is echter beperkt tot de kern en daarom neemt zij dergelijke opties niet mee in de beschrijving van de grote opdrachten en de bouwstenen voor het leergebied. Het curriculum beschrijft het wat, het hoe is aan de scholen zelf. Deze visiebeschrijving gaat over het kerncurriculum, de linker twee kwadranten, waarvoor kerndoelen en eindtermen worden opgesteld die gelden voor alle leerlingen die vakken volgen. Het keuzedeel van het curriculum is aan de scholen zelf, zij bepalen welke inhouden daar aan leerlingen worden aangeboden en welke doelen daarvoor gelden. 7

8 Het kernprogramma staat in verbinding met het keuzecurriculum: het bereidt leerlingen voor en stimuleert leerlingen om deel te nemen aan het keuzeprogramma, afhankelijk van wat de onderwijsinstelling aanbiedt. Figuur 2. Kern en keuze in het leergebied Bewegen & Sport met voorbeelden waarop bewegen en sport verschijnt in de onderwijsinstelling. b) Indeling van beweegactiviteiten Er zijn vele verschillende manieren om het leergebied Bewegen & Sport in te delen. Een bekende indeling voor het basisonderwijs zijn de grondvormen van bewegen zoals springen, zwaaien, balanceren, mikken et cetera. In het voortgezet onderwijs wordt er veel gewerkt met de zogenaamde beweegdomeinen (ook wel activiteitengebieden): spel, turnen, atletiek, bewegen op muziek, zelfverdediging en zwemmen. Een derde indeling gaat uit van leerlijnen op basis van overeenkomstige beweeguitdagingen, zoals in de basisdocumenten bewegingsonderwijs staan beschreven. Bewegen en sport kan ook worden bekeken vanuit verschillende verschijningsvormen, zoals wedstrijdsport, recreatiesport, jurysport, avontuursport en fitnessactiviteiten. Naast de indeling van beweegactiviteiten zijn er ook andersoortige domeinen, zoals 'bewegen (samen) regelen' en 'bewegen beleven en waarderen'. Bij de toelichting op de bouwstenen wordt hier dieper op ingegaan. c) Samenhang binnen het leergebied De eerste samenhang binnen het leergebied gaat over doorlopende leer- en ontwikkellijnen van 4 tot 18 jaar. Het is van belang dat wat de leerlingen leren aansluit bij eerdere leerervaringen. Overgangen in de schoolloopbaan, bijvoorbeeld van primair naar voortgezet onderwijs, en van speciaal onderwijs naar voortgezet speciaal 8

9 onderwijs mogen niet leiden tot breukvlakken in het onderwijs. Daarnaast is er samenhang met voorschoolse educatie en met vervolgopleidingen. De tweede samenhang gaat over binnen- en buitenschools leren. Het leergebied is erop gericht dat leerlingen leren deelnemen aan beweegsituaties in allerlei verbanden, zowel nu als later. Het gaat dan over ongeorganiseerde sport (zelf op straat, camping, in de buurt, et cetera), georganiseerde sport (op de sportvereniging) en anders georganiseerde sport (georganiseerd buiten de sportvereniging om). Het gaat ook over de samenhang tussen de lessen bewegingsonderwijs en het spelen op het schoolplein, de schoolsport en sportdagen. Bewegingsonderwijs en sport buiten school zijn niet identiek, maar er zijn veel mogelijkheden om de leerlingen leerervaringen te laten opdoen die ook in die andere situaties kunnen worden gebruikt. d) Leer- en ontwikkellijnen in het leergebied In het leergebied verschilt de hoeveelheid aandacht voor de drie doeldomeinen (kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming), per les, doelgroep en schoolperiode. Binnen het leergebied kunnen meerdere leer- en ontwikkellijnen worden onderscheiden. Belangrijk kenmerk daarvan is dat ze een doorlopende ontwikkeling van de leerlingen mogelijk maken en tevens ruimte bieden voor maatwerk om rekening te houden met verschillen tussen leerlingen. Op jonge leeftijd wordt een brede basis gelegd door een veelzijdig beweegaanbod te doen. In elke fase proberen docenten rekening te houden met de leervragen van de leerlingen. Naarmate leerlingen ouder worden, krijgen zij meer mogelijkheden om keuzes te maken uit een breed aanbod en zich te verdiepen in bepaalde beweegactiviteiten en verschijningsvormen van bewegen en sport. Dit draagt bij aan de ontwikkeling van een eigen beweegidentiteit. Toenemende vaardigheid in bewegen en bewegen regelen geeft leerlingen, naast steeds meer inzicht in eigen en andermans kwaliteiten en voorkeuren, de middelen om te participeren in allerlei beweeg- en sportactiviteiten en is in die zin maatschappelijk vormend. Wat betreft de persoonsvorming, krijgt de (on)bewuste vorming van een eigen identiteit ook binnen de sport- en beweegcultuur steeds nadrukkelijker aandacht. Het inzichtelijk maken van de mogelijkheden van de beweegcultuur en de reflectie daarop, bereidt leerlingen voor op deelname aan de beweegcultuur. Het uiteindelijke doel is dat leerlingen ook zonder docent een goede afweging kunnen maken ten aanzien van deelname aan bewegen en sport. e) Brede vaardigheden Het leergebied Bewegen & Sport kan op veel vlakken bijdragen aan brede vaardigheden (zie figuur 3). De kans dat er daadwerkelijk een bijdrage geleverd wordt aan brede vaardigheden wordt groter als de docent daar bewust op stuurt. Die bijdrage kan ook onbedoeld optreden, zelfs als de docent daar niet bewust aandacht aan besteedt. De kans op leergebiedoverstijgende opbrengsten wordt groter bij een schoolbrede aanpak, wanneer leerlingen op meerdere plekken op de school met die brede vaardigheden in aanraking komen. De brede vaardigheden staan binnen Bewegen & Sport altijd naast en in relatie tot 'beter leren deelnemen aan beweegsituaties'. Ze kunnen niet zonder elkaar, maar de brede vaardigheden zijn geen doel op zich. De brede vaardigheden kunnen wel een duidelijkere positionering krijgen in het curriculum. Daarbij kan worden aangesloten bij het model brede vaardigheden van Curriculum.nu (zie figuur 3). 9

10 Figuur 3. Het model brede vaardigheden van Curriculum.nu f) Vakoverstijgende thema s Om betekenisvol leren vorm te geven en samenhang te verkrijgen in het curriculum, zijn er in beginsel vooral op schoolniveau met alle leergebieden mogelijkheden om samen vakoverstijgende activiteiten vorm te geven. Dit is afhankelijk van wat de diverse leergebieden aan inhoud aanbieden. Hierbij dient onderscheid gemaakt te worden tussen datgene wat het leergebied Bewegen & Sport kan halen bij andere leergebieden (wat voegt samenwerken toe aan beter leren bewegen) en wat het leergebied kan brengen aan andere leergebieden. Het leergebied Bewegen & Sport biedt veel aanknopingspunten voor het vergroten van samenhang rondom vakoverstijgende thema s, mits die hand in hand gaan met beter 10

11 leren deelnemen aan beweegsituaties. Om daadwerkelijk in samenhang met andere leergebieden vakoverstijgende thema s vorm te geven is het nodig dat leraren de curricula van de verschillende leergebieden naast elkaar leggen. Dan kan worden bepaald waar de overlap zit en waar het zinvol is om samen te werken. 4. Tot slot Een leven lang met plezier bewegen vormt het uitgangspunt van het leergebied. Om dit te realiseren is het nodig dat alle leerlingen van primair, voortgezet en speciaal onderwijs in een pedagogisch veilige omgeving beter leren deelnemen aan beweegsituaties. Dit uitgangspunt geldt momenteel en dat zal ook in de toekomst zo zijn. Nieuwe uitdagingen Naast een aantal vertrouwde doelstellingen, zoals bijvoorbeeld de ontwikkeling van meervoudige deelnamebekwaamheid, zien we voor het leergebied ook een aantal nieuwe(re) uitdagingen. Het is in toenemende mate van belang om kinderen op hun eigen niveau te laten deelnemen en meer expliciet te werken aan plezier in bewegen. In dit kader krijgt de ontwikkeling van een eigen beweegidentiteit steeds meer aandacht. Het is in de pluriforme beweeg- en sportcultuur steeds belangrijker dat je als beweger/sporter je eigen weg vindt en dat je je daarin blijft ontwikkelen. Hierop aansluitend wordt het steeds belangrijker om een verbinding te leggen tussen ervaringen in bewegen en sport tijdens de les bewegingsonderwijs en ervaringen in bewegen en sport daarbuiten. Ook hier ligt de uitdaging om er met meer nadruk en bewuster op aan te sturen. Gezien het feit dat deze curriculumherziening zich richt op zowel primair als voortgezet onderwijs en het speciaal onderwijs is dit een uitgelezen kans om in te zetten op doorlopende leerlijnen. Tenslotte is er ingezet op een meer expliciete/bewuste inzet op de bijdrage die het leergebied aan brede vaardigheden en vakoverstijgende thema s kan geven. Al veel langer wordt er ingezet op het bredere belang van bewegen en sport, maar zonder dat te thematiseren. De uitdaging ligt erin om steeds vanuit het gegeven beter leren deelnemen aan beweegsituaties bepaalde accenten te leggen in het leerproces en daar bewust in te sturen. 11

12 TOELICHTING: VAN VISIE NAAR GROTE OPDRACHTEN Een leven lang met plezier bewegen is de missie van het leergebied Bewegen & Sport. Uitgangspunt voor de invulling van het leergebied is dat leerlingen in een pedagogisch veilige omgeving beter leren deelnemen aan beweegsituaties. Het is belangrijk dat leerlingen zich autonoom, competent en betrokken voelen. De grote opdrachten (GO) beschrijven wat de leerlingen vanuit het perspectief van het leergebied nodig hebben om de wereld te begrijpen en om in die wereld adequaat te kunnen handelen. De grote opdrachten moeten gezien worden als belangrijke kernen van het leergebied. Het zijn geen afzonderlijke lesdoelen, maar ze zijn als geheel van belang bij het vormgeven van het onderwijs in bewegen. Grote opdrachten: Het beweegaanbod is gevarieerd voor de leerling. Grotere beweegvaardigheid geeft meer kans om mee te doen. Een actieve leefstijl draagt bij aan de gezondheid. Een eigen beweegidentiteit geeft richting aan keuzes die je maakt. Iedere beweegactiviteit kent verschillende taken en rollen voor de leerlingen. Bewegen doe je samen. Bewegen en sport op school is verbonden met buitenschoolse de beweegcultuur. Iedereen kan meedoen binnen zijn eigen mogelijkheden. Relatie tussen de grote opdrachten onderling In iedere les staan beweegactiviteiten centraal. Je kunt op verschillende manieren naar deze beweegactiviteiten kijken. Alle beweegactiviteiten samen zorgen voor een gevarieerd beweegaanbod met als doel het vergroten van beweegvaardigheden. Het aanleren van beweegvaardigheden in een breed scala aan beweegactiviteiten is een voorwaarde om beter te kunnen deelnemen aan beweegsituaties. Aangezien er grote niveauverschillen zijn tussen leerlingen is het van belang dat leerlingen uitgedaagd worden om zich op hun eigen niveau te ontwikkelen. Daardoor is de kans op plezier in bewegen groter en daarmee op langdurige deelname aan de beweegcultuur. Om met elkaar te bewegen is het nodig dat leerlingen zelfstandig beweegactiviteiten op gang brengen en houden. Het vervullen van verschillende taken en rollen is daarbij van belang. In de meeste beweegsituaties zijn leerlingen actief samen met anderen en betrokken op elkaar. Dit vraagt om een goede manier van omgaan met elkaar en een goede samenwerking: bewegen doe je samen. Er wordt een relatie gelegd met de beweegcultuur in en rond de school en daarbuiten. Hierbij is sprake van wederkerigheid: er wordt voorbereid op het bewegen en sporten buiten het leergebied en tegelijkertijd komen de activiteiten uit de beweegcultuur de school in en worden aangepast aan de mogelijkheden van de leerling. Bewegen en sport krijgt vorm binnen de maatschappelijke context. 12

13 In een tijd van bewegingsarmoede neemt het belang van voldoende bewegen steeds meer toe. Het stimuleren van een actieve leefstijl in het kader van gezondheid levert hieraan een bijdrage. Gaandeweg zijn leerlingen bezig zich te ontwikkelen als beweger/sporter. Dat is in eerste instantie vaak impliciet maar wordt meer en meer expliciet naarmate de tijd vordert. Dit is het ontwikkelen van een eigen beweegidentiteit. Weten wie je bent als beweger, wat je leuk vindt, wat je kunt, wat je nog wilt ontwikkelen, wat er te doen is in de wereld van bewegen en sport. Dit alles speelt een rol met het oog op duurzame deelname aan de beweegcultuur. Hierbij is ook van belang dat leerlingen leren hoe ze zich blijvend kunnen ontwikkelen in bewegen en sport. Bij de grote opdrachten zijn de volgende zaken van belang: Bewegen en beweegactiviteiten staan centraal in het leergebied. De grote opdrachten krijgen altijd betekenis rondom een beweegactiviteit. Alle grote opdrachten zijn onmisbaar in het leergebied B&S. In de schoolpraktijk kunnen sommige grote opdrachten wel zwaarder wegen dan andere. De mate waarin een bepaalde grote opdracht een accent of aandacht krijgt kan verschillen afhankelijk van leeftijd, type leerlingen, groepssamenstelling, schooltype en moment. Dit komt terug in de bouwstenen. De grote opdrachten dragen gezamenlijk bij aan de drie doeldomeinen van het onderwijs: kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming. En aan elke grote opdracht zit een kwalificerend, socialiserend en een persoonlijke vormend aspect. Daarom plaatsen we de drie doeldomeinen kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming en een bewegende ring om de grote opdrachten heen. De school of de docent bepaalt welk aspect het sterkst belicht moet worden. De grote opdrachten dienen in die zin als 'bril' om naar beweegactiviteiten te kijken en om richting te geven aan de vormgeving van het onderwijs. In onderstaande afbeelding zijn bovengenoemde zaken visueel weergegeven: 13

14 GROTE OPDRACHTEN Het beweegaanbod is gevarieerd voor de leerling Relevantie: Door een leerling in een gevarieerd en breed aanbod van beweegvaardigheden te introduceren, legt hij een basis voor een leven lang met plezier bewegen. De leerling vormt zich zo een beeld van de gevarieerdheid van de beweegcultuur waar hij aan mee zou kunnen doen. Dit kan de leerling ook in een andere levensfase helpen zijn keuze voor beweeg- en sportactiviteiten te maken. Een brede variatie aan aanbod bevordert tevens een brede motorische ontwikkeling en een brede motorische ontwikkeling is weer de sleutel tot een hoger deelname niveau. Inhoud: De leerling maakt kennis met een gevarieerd aanbod van beweegactiviteiten. De variatie is representatief voor een groot deel van de beweegcultuur. Dimensies van deze variatie zijn o.a.: inhoud/activiteiten, deelnamemotief, groepssamenstelling. Brede vaardigheden: Oriëntatie op jezelf, je studie en loopbaan Grotere beweegvaardigheid geeft meer kans om mee te doen Relevantie: Het is belangrijk dat leerlingen vaardig worden, om hun kansen op deelname aan allerlei beweegsituaties te vergroten. Door het vergroten en verbreden van hun vaardigheid in de rol van beweger, hebben zij meer mogelijkheden om deel te nemen aan de beweegcultuur. De leerlingen breiden hun beweegmogelijkheden uit en verleggen hun grenzen tijdens de lessen. Het vergroten van de beweegvaardigheid, het gevoel competent te zijn en het opdoen van succeservaringen dragen bij aan meer plezier in het bewegen. Plezier is een belangrijk aspect voor leerlingen als motivatie om deel te blijven nemen en om zich verder te ontwikkelen. Inhoud: De leerlingen leren deelnemen aan verschillende beweegactiviteiten en worden hierin steeds competenter. Hierbij wordt uitgegaan van doorlopende leerlijnen binnen clusters van activiteiten met een gemeenschappelijke beweeguitdaging. Brede vaardigheden: Zelfregulering Samenwerken Een actieve leefstijl draagt bij aan de gezondheid Relevantie: Een leven lang bewegen draagt bij aan de gezondheid. Een uiterst actueel thema in een tijd waarin bewegingsarmoede in toenemende mate aanwezig is. 14

15 Gezondheid is meer dan alleen lichamelijke fitheid. Het is het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven. Het gaat om datgene wat je kunt doen om je vitaal en energiek te voelen. Inhoud: De leerlingen ervaren binnen het leergebied Bewegen & Sport op welke manier bewegen bijdraagt aan de gezondheid en hoe zij bewegen kunnen inzetten om de kwaliteit van hun leven te verbeteren. Door te reflecteren op deze ervaringen, worden leerlingen zich bewust van hoe zij zich verhouden ten aanzien van begrippen als gezondheid, vitaliteit en de beweegnorm. Samenhang met andere leergebieden: Binnen het leergebied Mens & Natuur wordt een theoretisch kader geboden waarin de thema s gezond gedrag, voeding en werking van het lichaam aan bod komen. Binnen het leergebied Mens & Maatschappij komt mentale gezondheid aan orde. Brede vaardigheden: Zelfregulering Kritisch denken Oriëntatie op jezelf, je studie en loopbaan Een eigen beweegidentiteit geeft richting aan keuzes die je maakt Relevantie: De leerlingen komen in aanraking met een enorme verscheidenheid aan beweegactiviteiten. Hoe maken zij uit deze activiteiten een keuze, die op dat moment goed bij hen past? Door het opdoen van beweegervaringen ontdekken leerlingen wat ze leuk vinden, in welke situaties ze graag bewegen, met wie, waar ze goed in zijn en waarom ze willen deelnemen (het deelnamemotief). De leerlingen leren de beweegactiviteiten te waarderen door te reflecteren op deze ervaringen. Het ontwikkelen van een eigen beweegidentiteit is een proces dat op elke leeftijd een rol speelt. Deze identiteit ligt niet vast voor het leven maar verschuift in de tijd. Inhoud: De leerlingen ontwikkelen een eigen kijk op hun mogelijkheden en voorkeuren ten aanzien van bewegen en sport. De leerlingen leren wat zij kunnen, willen, nog willen leren en wat bij hen past op het gebied van bewegen en sport. Op basis hiervan leren leerlingen keuzes te maken ten aanzien van deelnemen aan beweegsituaties en deze te waarderen. Belangrijk is dat leerlingen zich realiseren dat dit een continu proces is. Brede vaardigheden: Oriëntatie op jezelf, je studie en loopbaan Zelfregulering 15

16 Iedere beweegactiviteit kent verschillende taken en rollen voor de leerlingen Relevantie: Het is belangrijk dat leerlingen in staat zijn om zelf de beweegactiviteiten goed te laten verlopen, zodat deze activiteit ook zonder begeleiders als coaches, trainers of scheidsrechters goed verloopt. Dit is ook van belang voor beweegactiviteiten buiten school nú en later. Inhoud: De leerlingen leren taken en rollen te vervullen die het mogelijk maken, zelfstandig en/of samen met andere leerlingen beweegactiviteiten op gang te brengen en op gang te houden. Het gaat om situaties inrichten (klaarzetten en opruimen van materialen), op gang brengen (o.a. het verdelen van taken, maken van teams of groepen) en op gang houden (o.a. aanpassingen in het arrangement, de regels of de teamsamenstelling, omgaan met verstoringen van het verloop van de activiteit). Vaak kan dat al doende, soms moeten daarvoor aparte taken en rollen worden benoemd en ingevuld. Om gezamenlijk tot beweegactiviteiten te komen moet je ook leren initiatieven te nemen, afspraken te maken, te onderhandelen over wat en hoe je iets wilt doen, taken verdelen, etc. Het helpt direct in de les om de beweegactiviteiten samen beter te laten verlopen en om het leren effectiever en efficiënter te maken. En het zorgt er voor dat leerlingen minder afhankelijk zijn van de directe aandacht van de docent. Brede vaardigheden: Samenwerken Communiceren Bewegen doe je samen Relevantie: Bij Bewegen & Sport zijn de leerlingen vaak in groepsverband bezig, ook als de activiteit individueel uitgevoerd wordt naast andere leerlingen. Het vraagt voor, tijdens en na de activiteiten om gepaste communicatie. Onderlinge verschillen zijn duidelijk zichtbaar en vergelijken ligt op de loer. Dit roept emoties op, die soms goed passen in de situatie, maar niet altijd. Met respect voor onderlinge verschillen en een positieve en open houding voor anderen functioneren leerlingen beter in heterogene groepen. Elkaar helpen en hulp vragen is ook een belangrijk aspect van het omgaan met elkaar. Inhoud: De leerlingen leren binnen beweegactiviteiten communiceren en samenwerken en ontwikkelen sociale vaardigheden. De leerlingen vergroten hun inlevingsvermogen voor het gedrag van anderen en reflecteren op het eigen gedrag en dat van anderen en op de onderlinge communicatie. Omgaan met winst en verlies en fair play zijn belangrijke aspecten van samen bewegen. Brede vaardigheden: Sociale en culturele vaardigheden Samenwerken Communiceren 16

17 Bewegen en sport op school is verbonden met de buitenschoolse beweegcultuur Relevantie: Er is sprake van een wederzijdse beïnvloeding van de beweegsituaties binnen het leergebied en buiten het leergebied op straat, pleintjes, sportverenigingen, strand, camping enz. Als er een verbinding tussen bewegen binnen het leergebied en de beweegcultuur buiten het leergebied gemaakt wordt, is de kans groot dat de leerlingen buiten het leergebied ook actief zijn en zowel nu als later voldoende kansen zien voor een actieve leefstijl. Inhoud: De leerlingen leren een relatie te leggen tussen datgene wat zij leren binnen het leergebied Bewegen & Sport en wat zich buiten het leergebied afspeelt. De leerling wordt naast deelname aan het bewegingsonderwijs gestimuleerd deel te nemen aan diverse beweegactiviteiten tijdens pauzes en na schooltijd. Brede vaardigheden: Kritisch denken Iedereen kan meedoen binnen zijn eigen mogelijkheden Relevantie: De leerlingen hebben zeer verschillende talenten als het om deelnemen aan beweegsituaties gaat. Het doel is dat zij positief gemotiveerd raken voor een leven lang met plezier bewegen. Alle beweegactiviteiten die de school aanbiedt, worden daarom zo ingericht dat alle leerlingen op eigen niveau succes kunnen ervaren en plezier kunnen beleven aan het deelnemen aan de beweegactiviteiten. Alle leerlingen ervaren dat iedereen, rekening houdend met zijn eigen kwaliteiten, mee mag en kan doen. Op die manier wordt elke leerling gemotiveerd en uitgedaagd om te leren binnen een veilig leerklimaat. Inhoud: De leerlingen leren op eigen niveau en wijze deelnemen aan beweegactiviteiten en worden binnen deze situaties uitgedaagd om zijn grenzen te verleggen. Deze uitdaging is voor de leerlingen in de zone van naaste ontwikkeling. De leerlingen leren hierdoor ook omgaan met verschillen in bewegingsniveau. Brede vaardigheden: Samenwerken Oriëntatie op jezelf, studie en loopbaan Kritisch denken Ondernemend denken en handelen 17

18 Samenhang met grote opdrachten van andere leergebieden De visie op het leergebied Bewegen & Sport en de Grote Opdrachten brengen de samenhang met andere leergebieden in beeld. Als leergebieden elkaar aanvullen en versterken ontstaat samenhang en wordt overlap voorkomen. Een constatering is dat het leergebied Bewegen & Sport enerzijds vaak complementair is aan andere leergebieden. Als leergebieden dragen we in gezamenlijkheid bij aan hetzelfde thema. Anderzijds biedt Bewegen & Sport een context waarin elementen voor andere leergebieden zichtbaar worden of gebruikt kunnen worden. Zo kunnen behaalde resultaten bij Bewegen & Sport dienen als bron bij Rekenen & Wiskunde. Van overlap met andere leergebieden is geen sprake. Hieronder staat een overzicht van de Grote Opdrachten van Bewegen en Sport die een complementaire relatie hebben met één of meer Grote Opdrachten van andere leergebieden. In de uitwerking van de bouwstenen zal duidelijk worden op welke vlakken daadwerkelijk samenhang wordt vormgegeven. GO Bewegen en Sport GO andere leergebieden B&S GO 3: Een actieve leefstijl draagt bij aan de gezondheid Mens & Natuur: GO2: Wisselwerking en energie Gezondheid is een thema dat terugkomt in meerdere grote opdrachten van M&N. M&N verzorgt meer het theoretisch kader. Mens & Maatschappij GO 4: Welzijn Zij beschrijven de mentale kant van gezondheid. B&S GO 4: Een eigen beweegidentiteit geeft richting aan de keuzes die je maakt Mens & Maatschappij: GO 6: Diversiteit Burgerschap: GO 4: Identiteit B&S GO 5: Iedere beweegactiviteit kent verschillende taken en rollen voor de leerling B&S GO 6: Bewegen doe je samen Burgerschap: GO 2: Macht en inspraak Burgerschap: GO 6: Solidariteit Mens & Maatschappij GO 4: Welzijn GO 7: Macht en gezag B&S GO 8: Iedereen kan meedoen binnen zijn eigen mogelijkheden Burgerschap: GO 5: Diversiteit 18

19 TOELICHTING: VAN VISIE EN GROTE OPDRACHTEN NAAR BOUWSTENEN (RAAMWERK) De nummering van grote opdrachten is geheel willekeurig en dienen niet te worden geïnterpreteerd als een volgorde van belangrijkheid over enig ander verband. Een goede deelnamebekwaamheid in beweegsituaties of beweegbekwaamheid is belangrijk voor een leven lang met plezier bewegen, zowel op school als voor volwaardige deelname aan de beweegmogelijkheden in de samenleving. In het visiedocument wordt beschreven hoe het leergebied bewegen en sport bijdraagt aan deze doelen en aan de kwalificatie, socialisatie en persoonlijke ontwikkeling van de leerlingen. Die visie is vertaald in acht grote opdrachten, waarin de essentie van het leergebied beschreven wordt. De acht grote opdrachten zijn weer vertaald naar een set van zes bouwstenen voor het curriculum. Per bouwsteen worden voor po en vo onderbouw de kennis en vaardigheden beschreven, die de leerlingen binnen het leergebied krijgen aangeboden. Voor vo bovenbouw worden inhoudelijke aanbevelingen beschreven, die richtinggevend zijn voor de formulering van eindtermen in een vervolgfase. Het model dat volgt laat de relatie zien tussen de grote opdrachten en de bouwstenen voor het curriculum. Dit model wordt het raamwerk genoemd. De grote opdrachten komen voort uit de missie en visie op het leergebied. Dit is het grijze vlak achter de grote opdrachten en bouwstenen. De grote opdrachten zijn samengevat in één tot drie woorden. In het raamwerk wordt gevisualiseerd dat grote opdracht 8 Iedereen kan meedoen binnen zijn eigen mogelijkheden alle zeven andere grote opdrachten kleurt. Grote opdrachten: GO 1 Het beweegaanbod is gevarieerd voor de leerling. GO 2 Grotere beweegvaardigheid geeft meer kans om mee te doen. GO 3 Een actieve leefstijl draagt bij aan de gezondheid. GO 4 Een eigen beweegidentiteit geeft richting aan keuzes die je maakt. GO 5 Iedere beweegactiviteit kent verschillende taken en rollen voor de leerlingen. GO 6 Bewegen doe je samen. GO 7 Bewegen en sport op school is verbonden met buitenschoolse beweegcultuur. GO 8 Iedereen kan meedoen binnen zijn eigen mogelijkheden. De gele vlakken zijn de grote opdrachten voor Bewegen & Sport. In de blauwe vlakken staan de namen van de bouwstenen voor het curriculum. De pijlen geven aan hoe de onderlinge relatie is tussen de grote opdrachten en de bouwstenen. De bouwstenen zijn zowel voor het po als voor de onderbouw vo bedoeld. Grote opdracht 1 en 2 worden uitgewerkt in de bouwsteen Leren bewegen Grote opdracht 3 wordt uitgewerkt in de bouwsteen Gezond bewegen Grote opdracht 4 wordt uitgewerkt in de bouwsteen Bewegen betekenis geven Grote opdracht 5 wordt uitgewerkt in de bouwsteen Bewegen regelen Grote opdracht 6 wordt uitgewerkt in de bouwsteen Samen bewegen Grote opdracht 7 wordt uitgewerkt in de bouwsteen Contexten van bewegen Grote opdracht 8 wordt uitgewerkt in alle bouwstenen. 19

20 Raamwerk van grote opdrachten en bouwstenen Bewegen & Sport 20

21 BOUWSTENEN (CONCEPT) Toelichting op de bouwstenen Voor het leergebied Bewegen & Sport zijn zes (sets van) bouwstenen voor het curriculum ontworpen. Deze bouwstenen beschrijven de kennis en vaardigheden die alle leerlingen in het po en vo aangeboden moeten krijgen. In de lessen worden deze kennis en vaardigheden niet los van elkaar aangeboden als aparte programmaonderdelen. Door ze als aparte bouwstenen te benoemen, wil het ontwikkelteam het belang van iedere bouwsteen benadrukken. Elke set bouwstenen bestaat uit twee fasen in het po plus de onderbouw van het vo. De scheiding tussen de onderbouw en de bovenbouw van het po in deze bouwstenen is niet scherp aan te geven. Deze ligt rondom leerjaar 4 en zal per school verschillen. Voor elke set bouwstenen zijn voor de twee fasen in het po en voor de onderbouw van het vo zijn kennis en vaardigheden beschreven die worden aangeboden. Hierbij is het uitgangspunt dat de leerlingen geleerd hebben van het eerdere aanbod en dat de complexiteit van het aanbod toeneemt. Het is echter altijd aan de docent om het aanbod op maat van de eigen leerlingen te snijden. In de praktijk spelen er meerdere factoren een rol bij de keuze voor het aanbod, zoals de ervaringen die de leerlingen zelf meebrengen, het niveau en de inbreng van de medeleerlingen waarmee samen een activiteit wordt gedaan, de beschikbare randvoorwaarden. De constraints led approach (Newell 1986, Renshaw 2019) noemt drie factoren die met elkaar de complexiteit van een beweegactiviteit bepalen - de omgeving, de persoon (of personen) en de taak - die een docent kan variëren om maatwerk te leveren. Het ontwikkelteam hoopt met de globale beschrijving in fasen van de kennis en vaardigheden recht te doen aan het onderwijs aan àlle leerlingen, inclusief (v)so en sbo. De grote opdracht 'Iedereen kan meedoen binnen zijn eigen mogelijkheden' is een belangrijk vertrekpunt voor de globale beschrijving van de kennis en vaardigheden in de verschillende fasen van het onderwijs. Nu is er voldoende ruimte om het aanbod af te stemmen op alle leerlingen. In de bouwstenen wordt ook aandacht besteed aan brede vaardigheden. Alle brede vaardigheden kunnen in het onderwijs naar aanleiding van alle bouwstenen naar voren komen en aandacht krijgen. De brede vaardigheden waarnaar wordt verwezen in elke bouwsteen, komen binnen die bouwsteen nadrukkelijker naar voren en kunnen systematisch aandacht krijgen. 21

22 Bouwsteen 1.1 / 2.1 / Leren Bewegen Toelichting Algemeen De bouwsteen Leren bewegen verwijst naar en is de uitwerking van de volgende grote opdrachten: Grote opdracht 1: Het beweegaanbod is gevarieerd voor de leerling Grote opdracht 2: Grotere beweegvaardigheid geeft meer kans om mee te doen Grote opdracht 8: Iedereen kan meedoen binnen zijn eigen mogelijkheden. Er is gekozen voor een ordening in beweeguitdagingen om een doorlopende leerlijn van het primair onderwijs naar eind voortgezet onderwijs te creëren. Door de beweeguitdagingen als uitgangspunt te nemen kun je zorgen voor een zo breed mogelijke introductie in de beweeg- en sportcultuur. Hierdoor kunnen actuele sport- en beweegactiviteiten een plek krijgen in het curriculum. Er is samenhang met de bouwstenen Gezond bewegenbs2, Bewegen betekenis gevenbs3, Bewegen regelenbs4, Samen bewegenbs5.en Contexten van bewegenbs6. In onderstaand schema zijn de verschillende beweeguitdagingen beschreven, gekoppeld aan een overkoepelend thema en voorzien van een doorlopende leerlijn die per beweeguitdaging aan de hand van uiteenlopende criteria wordt uitgewerkt. Beweeguitdagingen en thema s Doorlopende leerlijn Vaart maken op een rijtuig/glijvlak om in balans vaart te houden (glijden en rijden) Van lage naar hoge glijvlakken, van zittend naar staand glijden, van een laag naar een hoog tempo van rijden en glijden, van stabiele naar instabiele rijmiddelen, van weinig naar veel richtingsveranderingen, van rijden en glijden op vlakke naar onregelmatige of gladde oppervlakken, van een kort naar een lang glijvlak of route. Handhaven van evenwicht en herstellen van evenwichtsverstoringen (bij het verplaatsen) op een steunvlak (balanceren) In balans uitvoeren van een beweging of pose in samenwerking met (een) ander(en) (acrobatiek) Van een breder naar een smaller grondvlak, van een horizontaal naar een schuiner grondvlak, van een stabiel naar een instabiel grondvlak, van vaste grondvlakken naar op losse en rollende materialen, van alleen naar samen balanceren, van een laag naar een hoog tempo van bewegen, van veel naar weinig hulp. Van veel naar weinig steunpunten, van brede naar smalle steunvlakken, van korter naar langer volhouden van de pose, van enkelvoudige naar samengestelde pose, van een statische naar een dynamische pose, van veel naar weinig hulp. 22

23 Door duwen/trekken/kantelen/werpen een medespeler uit balans brengen terwijl deze probeert de balansverstoring te voorkomen en iemand willen raken met de hand of een voorwerp terwijl deze probeert het raken te voorkomen. (stoeien en treffen) Iemand willen afgooien, uittikken met een bal, uitmaken of tikken terwijl de ander dit probeert te voorkomen (inblijven en uitmaken) Wegspelen van een speelvoorwerp om dit in of tegen een mikdoel te krijgen (mikken) Wegspelen van een speelvoorwerp om dit zo ver mogelijk te krijgen (werpen en wegspelen) Wegspelen van een voorwerp zodat dit gevangen kan worden of in beweging blijft (jongleren (in beweging houden) & over en weer inplaatsen) Met een bal (of een ander voorwerp) een tegenstander passeren om dichter bij het doel te komen of een doel te raken terwijl de tegenspeler probeert de bal te onderscheppen en/of het doel te verdedigen (passeren en onderscheppen) Van laag bij de grond naar staand stoeien, van begeleid naar zelfstandig vallen en rollen, van meewerken naar tegenwerken, van initiatief aan één kant naar aan beide kanten, van uit balans brengen naar controleren. Meer mogelijkheden voor tikkers betekent minder mogelijkheden voor lopers en omgekeerd. Complexiteit wordt beïnvloed door te variëren in het aantal vrijplaatsen, bevrijdingsmogelijkheden, grootte van het tikgebied, het aantal spelers, het aantal mogelijkheden om te tikken (met een bal of met de hand), de tijd om te tikken of weg te lopen, het aantal mogelijke looprichtingen. Van een groot naar een klein doel, van een laag naar een hoog doel, van een doel dichtbij naar veraf, van een makkelijk naar een moeilijk te hanteren mikvoorwerp, van mikken met weinig naar veel vaart, van een vast naar een bewegend doel, van mikken vanuit een stabiele positie naar mikken in beweging. Van een makkelijk naar een moeilijk te hanteren speelvoorwerp, van wegspelen met weinig naar veel vaart, van wegspelen vanuit een stabiele positie naar in beweging. Van een langzaam naar een snel speelvoorwerp, van spelen over een kleine naar een grote afstand, van een makkelijk naar moeilijk te hanteren speelvoorwerp, van een laag naar een hoog tempo, met weinig of veel beperkingen t.a.v. de speelrichting, van weinig naar veel richtingsverandering, van spelen vanaf een stabiele positie naar spelen in beweging. Spelen op een groot of een klein doel, met weinig of veel spelers, met weinig of veel doelen, op een klein of groot veld, met veel of weinig ruimte tussen de doelen, met of zonder overtal, in homogene of heterogene groepen, van een makkelijk naar een moeilijk te hanteren speelvoorwerp, met meer of minder schijnbewegingen en richtingsveranderingen. Lopen om (samen) zo snel mogelijk ergens te komen of in een bepaald tempo vol te kunnen houden Van lopen over kortere naar langere afstand, van in een lager tempo naar in een hoog tempo lopen en wisselen, van speelse naar 23

24 (hardlopen) Afzetten om een zo groot mogelijke afstand of hoogte te overbruggen of een hindernis te passeren (springen) Afzetten om in de lucht te zweven, al dan niet met handen plaatsing op een steunvlak, met een gecontroleerde landing. (toestelspringen) Afzetten om in herhaling in of over een ronddraaiend touw te springen (touwspringen) Het uitvoeren van bewegingspatronen op muziek waarbij het tempo, ritme en de timing van bewegen overeenkomt K&C2 en K&C3 met de muziek (bewegen op muziek) Het realiseren van steunpunten om je te kunnen verplaatsen over klimen klautervlakken (klimmen) Zwaaien op of aan een toestel (zwaaien) Inzetten van rotatie (om over de kop te gaan) en tijdig deze rotatie weer afremmen (draaien/over de kop gaan) wedstrijdvormen, van lopen in een onregelmatig tempo naar in een regelmatig tempo. Van aanlopen in een laag naar een hoog en van onregelmatig naar regelmatig tempo, van een trage naar een snelle explosieve afzet, van een groot naar een klein afzetvlak, van een eenvoudige naar een complexere wijze van zweven of passeren van de hindernis, van enkelvoudige naar meervoudige sprongen, van speelse- naar wedstrijdvormen. Van aanlopen in een laag naar een hoog en van onregelmatig naar regelmatig tempo, van een trage naar een snelle explosieve afzet, van een vast naar een verend afzetvlak, van een groter naar een kleiner steunvlak, van minder naar ruimer zweven, van minder naar meer richtingsveranderingen tijdens het zweven, van enkelvoudig naar herhaald springen. Van springen in een lager naar een hoger tempo, van onregelmatig naar regelmatig, van veel naar weinig tijd en ruimte om het touw te passeren, van alleen naar in groepen springen, van springen terwijl een ander draait naar zelf draaien en springen. Van bewegen op een duidelijk naar een moeilijker ritme, van een vast naar een wisselend tempo, van individueel naar samen, van een ander nadoen naar zelf een dans ontwerpen, van een korte naar een langere choreografie. Van klimmen en klauteren op een horizontaal naar een vertikaal vlak, van een stabiel naar een instabiel vlak, van op een laag naar op een hoog vlak, van veel naar weinig steunpunten, van grote naar kleine steunpunten, van in een laag naar een hoog tempo, van weinig naar veel richtingsveranderingen. Van schommelen naar vormen van steunend en hangend zwaaien, van weinig naar veel zwaai, van zwaaien aan een korte naar aan een lange slinger, van zonder naar met richtingsveranderingen, van zonder naar met in- en afspringen, van zwaai onderhouden naar zwaai vergroten, van in een stabiele naar in een instabiele steun. Van aan een stabiel object naar duikelen aan een bewegend object, van op een schuin naar op een recht vlak, vanuit stand naar vanuit een aanloop / sprong / afzet over de kop gaan, van 24

25 minder naar meer gecontroleerd landen, van alleen over de kop gaan naar in combinatie met springen en zwaaien, van op een vlak naar vrij door de lucht. Verplaatsen in het water (zwemmen/waterspelen) De intensiteit of zwaarte van een (serie van) beweging(en) aftasten of vergroten (fitness) Van verplaatsen in een laag naar in een hoog tempo, van weinig naar veel richtingsveranderingen, van met veel naar met weinig hulpmiddelen, van boven naar onder water, van kortdurend naar langer volhouden, van alleen naar samen. Van kortere inspanningen naar langere inspanningen, van minder naar meer korte inspanningen en van langere tijd tussen inspanningen naar kortere tijd daartussen en van lichtere naar zwaardere belasting tijdens inspanningen Opbouw doorlopende leerlijn Om een opbouw te creëren in doorlopende leerlijnen is ervoor gekozen om zowel in het PO als in het VO het onderwijs te ordenen rond dezelfde beweeguitdagingen. Elke doorgaande leerlijn wordt gekenmerkt door één centrale beweeguitdaging. Het op een passend niveau aanbieden van een beweeguitdaging is vooral een verantwoordelijkheid van de docent. De docent kan die complexiteit binnen de doorlopende leerlijnen beïnvloeden op basis van de theorie van de constraints led approach (Renshaw e.a. 2019). De leerkracht kan invloed uitoefenen op de taakfactoren (te denken valt aan spelregels en beweegopdrachten) en contextfactoren (te denken valt aan spelmaterialen, veldgrootte, accenten in het speelvlak of aanpassingen aan het arrangement). Deze aanpassingen dienen gedaan te worden passend bij de kenmerken van de leerlingen (te denken valt aan niveau, leeftijd, fysieke eigenschappen). Het eigen niveau van elke leerling is leidend en niet de leeftijd of de groep waarin deze leerling zit. Op deze wijze zal elke leerling op eigen niveau deel kunnen nemen. Brede vaardigheden Deze set bouwstenen heeft samenhang met meerdere brede vaardigheden. Er gaat specifieke aandacht naar: Zelfregulering: - inschatten van moeilijkheidsgraad van een beweegactiviteit voor kans op succes (oriënteren) - stellen en plannen van realistische (leer)doelen afhankelijk van de situatie en tussenresultaten (strategisch plannen) - bijsturen van (leer) doelen (zelfcontrole) - aangeven hoe de eigen prestatie invloed heeft op een vervolgtaak (zelfbeoordeling) Samenwerken: - Zie bouwsteen Samen bewegenbs5 Samenhang met andere leergebieden Er is samenhang met het leergebied Kunst en cultuur bij het thema Bewegen op muziekk&c2 en K&C3. Bij Bewegen en sport staat centraal het bewegen in het tempo en het ritme, terwijl bij Dans de expressie en de betekenis van het bewegen centraal staat. Ze zijn daarom complementair aan elkaar, waardoor ze in beide leergebieden een plek hebben gekregen. 25

26 Bouwsteen PO Fase 1.1a/ 2.1a/ 8.1a (po onderbouw) Inleiding In de onderbouw is bij vrijwel alle leerlingen een grote natuurlijke bewegingsdrang. De leerlingen leren in korte tijd veel nieuwe activiteiten en leren beter deel te nemen aan bekende activiteiten. De diverse beweeguitdagingen dienen passend bij het niveau van de individuele leerling aan bod te komen. Een gevarieerd aanbod is in deze fase van groot belang. Op deze wijze doen de leerlingen veel ervaringen op die in een later stadium helpen bij het maken van persoonlijke keuzes. Kennis en vaardigheden Leerlingen leren: Zittend glijden op een schuin vlak en zittend rijden op een recht of schuin vlak (Glijden en Rijden) Lopen over smalle en stabiele vlakken (Balanceren) Elkaar in balans houden (Acrobatiek) Om een voorwerp stoeien (Stoeien en treffen) Overlooptikspelen en kriskrastikspelen (Tikspelen) Mikken op grote verticale doelen (Mikken) Een voorwerp ver weg gooien (Werpen en Wegspelen) Werpen en vangen met verschillende onderlinge afstanden (Jongleren & over en weer inplaatsen) Een bal langs een keeper tegen een doel spelen en eenvoudige lummelspelen (Passeren en onderscheppen) Hardlopen in estafettevormen (Hardlopen) Springen over lage hindernissen en hoogspringen (Springen) Recht omhoog of steunend springen over lage hindernissen met afzetvlak (Toestelspringen) Springvormen over een door anderen gedraaid touw (Touwspringen) In de maat lopen op eenvoudige muziek (Bewegen op muziek) Klauteren tegen en op verschillende toestellen en hangend klimmen aan toestellen (Klimmen) Heen en weer zwaaien aan zwaaitoestellen (Zwaaien) Duikelen om vaste toestellen en rollen op verhoogde vlakken (Draaien) Drijven en verplaatsen in het water (Waterspelen) Fase 1.1a/ 2.1a/ 8.1a (po bovenbouw) Inleiding Ook in de bovenbouw van het PO hebben de leerlingen meestal een grote bewegingsdrang. De beweegactiviteiten worden complexer waarbij verschillende beweeguitdagingen worden gecombineerd. In deze fase is het van belang dat leerlingen zich ontwikkelen in een breed aanbod van activiteiten. Kennis en vaardigheden Leerlingen leren: Staand glijden op een schuin vlak en staand rijden op een recht of schuin vlak (Glijden en rijden) Lopen over smalle en half instabiele vlakken (Balanceren) Zitten of staan op medeleerling(en) (Acrobatiek) Met een ander zittend stoeien en elkaar uit balans duwen of trekken, zelf in balans blijven of jezelf bevrijden (Stoeien en treffen) 26

27 Tikspelen waarbij de leerlingen tegelijk meer rollen hebben (tikken, weglopen en bevrijden), jagerbalspelen met meer jagers en bevrijdingsmogelijkheden en eenvoudige slag- en loopspelen (Tikspelen) Mikken op kleine horizontale doelen (Mikken) Een voorwerp ver weg slaan (Werpen en wegspelen) Een voorwerp overslaan en een voorwerp over een lijn werpen zodat het bij de ander op de grond komt (Jongleren & over en weer inplaatsen) Passeren en onderscheppen in partijen met kleine aantallen en goede scoringsmogelijkheden (Passeren en onderscheppen) Hardlopen in estafettevormen met verschillende wisselvormen (te denken valt aan het doorgeven van een stokje) en startvormen bij sprinten (Hardlopen) Eenvoudige hordenloopvormen en ver- en hoogspringen (Springen) Steunend springen over hogere hindernissen met afzetvlak (Toestelspringen) Springvormen in een door jezelf gedraaid touw (Touwspringen) Lopen in de maat met wisselingen, stoppen aan het eind van de muzikale zin en van patroon veranderen aan het eind van muzikale zin, het maken van danspatronen op actuele muziek (Bewegen op muziek) Klauteren tegen, op en over verschillende toestellen en aan toestellen hangend klimmen in verschillende richtingen (Klimmen) Heen en weer zwaaien aan verschillende zwaaitoestellen met afspringen en richtingsveranderingen (Zwaaien) Duikelen aan bewegende toestellen en rollen op verhoogde vlakken met afzetvlak (Draaien) Verplaatsen in het water en eenvoudige spelvormen in het water (Waterspelen) Bootcampvormen (Fitness) Bouwsteen VO onderbouw Fase 1.1b/ 2.1b/ 8.1b (vo onderbouw) Inleiding In de onderbouw van het VO sluiten de gekozen beweegactiviteiten steeds meer aan bij de actuele beweegactiviteiten in de beweegcultuur. Het is belangrijk leerlingen te motiveren voor bewegen en sport. Aansluiten bij de basisbehoeften autonomie, betrokkenheid en competentie van de leerlingen speelt hierbij een rol. De verschillen tussen leerlingen zijn steeds groter en zichtbaarder. Kennis en vaardigheden Leerlingen leren: Rijden op wielen (of wieltjes) met bochten en zo mogelijk schaatsen (Glijden en rijden) Lopen over instabiele vlakken (Balanceren) Elkaar in balans houden met beperkte steunmogelijkheden en in complexere poses (Acrobatiek) Met elkaar staand en zittend stoeien en daarbij elkaar uit balans duwen, trekken, kantelen en werpen, controleren en zelf in balans blijven of jezelf bevrijden (Stoeien en treffen) Deelnemen aan complexere tref- en jagerbalspelen en vormen van slag- en loopspelen (Tikspelen) Een voorwerp ver weg te gooien en te slaan naar een doel met de focus op verschillende hanteringswijzen (MIkken) Een voorwerp met verschillende hanteringswijzen zo ver mogelijk werpen of wegspelen (Werpen en wegspelen) Een voorwerp met, verschillende hanteringswijzen, in beweging houden, met een ander overspelen en dit gebruiken bij terugslagspelen (Jongleren en over en weer inplaatsen) Passeren en onderscheppen met verschillende hanteringswijzen en dit gebruiken bij doelspelen (Passeren en onderscheppen) 27

28 Hardlopen met het accent op versnellen over korte afstand en het langdurig kunnen lopen in een vast tempo (Hardlopen) Springen om zo hoog of zo ver mogelijk te komen of een hindernis te passeren (Springen) Vanuit een aanloop springen in een verend vlak en van daaruit een (steun)sprong maken, al dan niet met een richtingsverandering en gecontroleerd landen (Toestelspringen) Individueel of met anderen touwtje springen met verschillende sprongen en verschillend tempo (Touwspringen) Dansen op het ritme en de maat van de muziek en daarbij verschillende danspassen combineren tot een choreografie waarbij gebruikt wordt gemaakt van actuele vormen van dans. Te denken valt aan streetdance en breakdance (Bewegen op Muziek) Klimmen tegen en aan toestellen met weinig steunpunten (Klimmen) Zwaaien aan verschillende zwaaitoestellen met verschillende manieren van afspringen en richtingsveranderingen (Zwaaien) Draaien om bewegende toestellen en vormen van saltospringen of overslagen over hindernissen (Draaien) Spelvormen in en onder water (Waterspelen) Bootcampvormen en activiteiten met een grotere intensiteit van bewegen (Fitness) Aanbevelingen VO bovenbouw LO1 (vmbo) en LO (havo/vwo): In deze fase verdiepen leerlingen zich in bekende activiteiten naar eigen (of door de school aangeboden) keuzes, en leren ze de beginselen van onbekende activiteiten naar eigen (of door de school aangeboden) keuzes. In deze fase is er ruimte voor het kiezen van activiteiten als onderdeel van de vorming van beweegidentiteit. LO2 (vmbo) en BSM (havo/vwo): Het beter leren bewegen in een breed aanbod aan bewegingsactiviteiten staat hier onder andere in dienst van het beter kunnen begeleiden van zulke activiteiten. Het aanbod moet verdiepen op datgene dat in de onderbouw en LO1/LO bovenbouw is geleerd. Het aanbod wordt mede bepaald op basis van welke activiteiten begeleid moeten kunnen worden. Daarnaast is het aanbod ook bedoeld om de leerlingen zich echt te laten verdiepen op hun eigen niveau. Dan gaat het er niet alleen om er vaardiger in te worden, maar ook om de activiteit beter te leren doorgronden (qua kennis en inzicht). 28

29 Bouwsteen 3.1/8.2 - Gezond Bewegen Toelichting Algemeen De bouwsteen Gezond Bewegen verwijst naar en is de uitwerking van de volgende grote opdrachten: Grote opdracht 3: Een actieve leefstijl draagt bij aan de gezondheid Grote opdracht 8: Iedereen kan meedoen binnen zijn eigen mogelijkheden. De leerlingen leren binnen deze bouwsteen over de relatie tussen veilig en verantwoord bewegen en gezondheid. Dit is in eerste instantie onbewust en door te ervaren en door een bewegingsrepertoire op te bouwen dat hen in staat stelt er een actieve leefstijl op na te houdenbs1. In latere fasen speelt bewustwording van bijvoorbeeld voorkeuren voor activiteiten met bepaalde inspanningsniveausbs3 en trainingsactiviteiten kunnen uitvoeren een rol. Tegelijkertijd wordt de kennis over begrippen als gezondheid en beweegrichtlijnen vergroot. Hiermee is de leerling steeds beter in staat om zelf een actieve en gezonde leefstijl vorm te geven. Opbouw doorlopende leerlijn Kenmerkend voor deze bouwsteen is dat er allereerst een duidelijke ontwikkeling is van onbewust naar bewust. Gaandeweg leren leerlingen de eigen mogelijkheden en grenzen kennen, keuzes maken en het realistische doelen stellen ten aanzien van een actieve leefstijl. Bij dit alles zijn leerlingen eerst vooral gericht op zichzelf en de directe omgeving, in een later stadium wordt hun leefwereld groter en kijken zij ook naar en vergelijken zij zich met anderen. Brede vaardigheden Kritisch denken argumenteren hoe beweegactiviteiten kunnen bijdragen aan gezondheid. Zelfregulering het eigen beweeggedrag op een veilige en gezonde manier kunnen reguleren de leefstijl van anderen kunnen beoordelen en gebruiken om ervan te leren. Oriëntatie op jezelf en open en flexibele houding ontwikkelen, mede in het kader van een actieve leefstijl en een leven lang bewegen. Samenhang met andere leergebieden Het thema gezondheid is binnen Curriculum.nu beschreven als een mondiaal thema (zie voor een uitgebreide begripsomschrijving het document Begripsafbakening leergebied overstijgende thema s). In de kennis en vaardigheden van deze bouwsteen wordt specifiek gesproken over bewegen in relatie tot welbevinden, de mogelijkheden om om te gaan met de uitdagingen van het leven. De kennis en vaardigheden in deze bouwsteen zijn gericht op vaardigheden ten aanzien van bewegen als onderdeel van gezond gedrag. De ontwikkelteams Mens en Maatschappij MM en Mens en Natuur MN hebben ook bouwstenen geformuleerd die duidelijke samenhang vertonen met het mondiale thema gezondheid. Die bouwstenen zijn complementair aan deze bouwsteen, omdat zij andere kennisaspecten van gezondheid aanspreken. 29

30 Bouwsteen PO Fase 3.1a/8.2a (po onderbouw) Inleiding Gezond bewegen start met het beleven van plezier en het opdoen van succesvolle leerervaringen binnen de context van Bewegen & Sport. Leerlingen komen in aanraking met een breed aanbod van beweegactiviteiten en breiden de eigen beweegmogelijkheden uitbs1. De geleerde vaardigheden kunnen ook worden toegepast in de directe omgeving van de leerling, zoals op het schoolplein en op een pleintje in de buurtbs6. Dat draagt direct bij aan een actieve leefstijl. Kennis en vaardigheden Leerlingen leren: deel te nemen aan beweegactiviteiten op hun eigen niveau, welke leiden tot succesvolle leerervaringen succes en plezier te ervaren door op hun eigen niveau deel te nemen aan beweegactiviteiten van verschillende inspanningsniveaus Fase 3.1a/8.2a (po bovenbouw) Inleiding Kenmerkend voor deze fase is dat de leerlingen gericht naar zichzelf kijken en een positieve attitude ontwikkelen ten aanzien van gezond en veilig bewegen. Door te reflecteren op hun ervaringen maken leerlingen bewuster kennis met verschillende inspanningsniveaus en leren deze te waarderenbs3. Verder worden leerlingen zich bewust van de relatie tussen een actieve leefstijl en gezondheid. Kennis en vaardigheden Leerlingen leren: met succes en plezier deel te nemen aan beweegactiviteiten op hun eigen niveau beweegactiviteiten op verschillende inspanningsniveaus uit te voeren en die als zodanig te herkennen. Te denken valt aan: ontspannen bewegen, intensief bewegen, etc. dat een actieve leefstijl bijdraagt aan de gezondheid de eigen mogelijkheden en grenzen kennen om deel te kunnen nemen aan beweegactiviteiten zonder dat er onnodige risico s ontstaan op blessures of overbelasting. Bouwsteen VO onderbouw Fase 3.1b/8.2b (vo onderbouw) Inleiding In deze fase wordt de bewustwording vergroot. Voorkeuren voor o.a. bepaalde inspanningsniveaus worden verder ontwikkeldbs3. Leerlingen kennen hun eigen grenzen beter kennen, maken keuzes en stellen vervolgens realistische doelen ten aanzien van een actieve leefstijlbs3. Daarnaast kan de leerling van beweegsituaties, waar hij aan deelneemt of naar kijkt, aangeven in hoeverre een relatie met gezondheid een rol speelt. Hiervoor is kennis over gezondheid en actieve leefstijl nodig. Kennis en vaardigheden Leerlingen leren: beweegactiviteiten op verschillende inspanningsniveaus uit te voeren succes en plezier te ervaren door op hun eigen niveau deel te nemen aan die beweegactiviteiten 30

31 benoemen hoe beweegactiviteiten bijdragen aan een actieve leefstijl en gezondheid en weten hoe daarnaar te handelen wat het advies is met betrekking tot kwaliteit en kwantiteit van bewegen voor kinderen en jongeren (beweegrichtijnen) een actieve leefstijl van anderen in de directe omgeving en daarbuiten beoordelen en deze gebruiken om ervan te leren de eigen mogelijkheden en grenzen kennen om deel te kunnen nemen aan beweegactiviteiten zonder dat er onnodige risico s ontstaan op blessures of overbelasting bij de leerling zelf en bij anderen Aanbevelingen VO bovenbouw LO1 (vmbo) en LO (havo/vwo): In deze fase leren de leerlingen voor zichzelf (trainings)activiteiten, die bedoeld zijn om een bijdrage aan hun gezondheid te leveren, uit te voeren. Hiervoor is een verdiept begrip van het concept gezondheid noodzakelijk. Leerlingen leren een trainingsprogramma voor een zelf gekozen aspect van fitheid opzetten, uitvoeren en evalueren. De verschillen tussen de verschillende sectoren in het vo zullen vooral zichtbaar worden in de mate van zelfstandigheid waarin leerlingen de activiteit kunnen realiseren en in de mate van grootte en complexiteit van de uitvoering van de activiteit BSM (havo/vwo) en LO2 (vmbo): Bij deze vakken zal verdieping kunnen plaatsvinden ten opzichte van het programma van LO en LO1. Dit kan plaatsvinden door verdieping in trainingsleer, het opzetten en begeleiden van trainingsprogramma s voor anderen, blessurepreventie en -behandeling en door te leren hoe EHBO te verlenen. 31

32 Bouwsteen 4.1/8.3 - Bewegen betekenis geven Toelichting Algemeen De bouwsteen Bewegen betekenis geven verwijst naar en is de uitwerking van de volgende grote opdrachten: - Grote opdracht 4 - Een eigen beweegidentiteit geeft richting aan de keuzes die je maakt - Grote opdracht 8 - Iedereen kan meedoen binnen zijn eigen mogelijkheden. Identiteit BU MM verwijst naar dat wat een persoon definieert en onderscheidt. Binnen het leergebied Bewegen & Sport gaat het over de term beweegidentiteit. Dat is wat de beweger definieert en onderscheidt van anderen en hem daardoor als beweger herkenbaar maakt. De beweegidentiteit wordt niet alleen op school gevormd, maar ook in andere omgevingenbs6 zoals thuis of op de sportvereniging. Beweegidentiteit wordt grotendeels onbewust gevormd door ervaringen die leerlingen opdoen. Succeservaringen hebben een positieve invloed op hoe leerlingen tegenover bewegen staan. Via school heb je de mogelijkheid om leerlingen kennis en vaardigheden mee te geven die hen helpt om deze identiteit bewuster te vormen. De beweegidentiteit ligt niet vast, maar kan verschuiven per levensfase. Er is samenhang met de bouwstenen Leren BewegenBS1, Bewegen regelenbs4 en Contexten van bewegenbs6. Leerlingen verkennen hun eigen inbreng in beweegsituaties op drie manieren, namelijk in de breedte, in de diepte en door middel van reflectieve verkenning. Verkenning in de breedte houdt in dat leerlingen op verschillende manieren kennismaken met nieuwe leerinhouden waar zij nog weinig tot niets van afweten. Verkenning in de diepte houdt in dat leerlingen een bepaalde leerinhoud vaker uitproberen op basis van eigen keuzes en in verschillende beweegcontextenbs6, binnen en buiten het leergebied Bewegen & Sport. Door reflectieve verkenning worden leerlingen uitgedaagd om hun beweegidentiteit bewust(er) te vormen. Het verkennen in de breedte en diepte gaat aan de hand van een cyclisch proces (figuur 1) en wordt iedere keer weer opnieuw doorlopen. In dit proces komen achtereenvolgens vier vaardigheden aan bod: - Verkennen: oriënteren van de leerling op nieuwe en bekende beweegsituaties. - Terugblikken: is hetgeen wat de leerling wilde gelukt? Waarom is dit wel of niet gelukt? - Waarderen: hoe heeft de leerling de beweegsituatie ervaren? - Kiezen: op basis van verkennen, terugblikken en waarderen maakt de leerling een keuze. Leerlingen leren zo voor welke beweegsituatie zij een voorkeur hebben en wat bij hen past. Andere leerlingen spelen een grote rol in de waardering die wordt gegeven aan de beweegsituatie. Wanneer leerlingen deze cycli een aantal malen hebben doorlopen, kan er reflectieve verkenning over het geheel van beweegsituaties plaatsvinden. Hierdoor vormen de leerlingen bewust(er) een beweegidentiteit. 32

33 figuur 1. Opbouw doorlopende leerlijn - Van onbewust via bewust naar (zelf)kritisch - Van eenvoudig naar complexe beweegsituaties BS1 BS4 BS5 BS6 - Van begeleid tot zelfstandig - Van ervaren naar onderbouwen - Van meer aanbodgestuurd naar meer vraaggestuurd - Van minder naar meer invloed / sociale druk van anderen De opbouw in de fasen van deze bouwsteen zit hem in de toenemende complexiteit binnen de vaardigheden verkennen, terugblikken, waarderen en kiezen. Het terugblikken op het verkennen gebeurt in eerste instantie vrij onbewust. Door verschillende beweegactiviteiten aan te bieden (aanbodgestuurd), ervaren leerlingen waar ze plezier aan beleven. Naarmate leerlingen ouder worden zullen zij kritischer gaan kijken naar hoe beweegactiviteiten georganiseerd zijn, wat zij daarvan vinden en of het bij hen past. Ook zullen de leerlingen in de opeenvolgende fasen meer speelruimte krijgen om keuzes te maken (vraaggestuurd) binnen Bewegen & Sport, om andere rollenbs4 in een beweegsituatie te ervaren en om verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen leerdoelen en ontwikkelingsproces. De rol van de leerlingen is actief. Ze worden geprikkeld om zichzelf te sturen en te ontwikkelen, ze krijgen ruimte maar moeten die ook invullen, ze krijgen mogelijkheden om te kiezen maar moeten die keuzes ook maken. Door deze reflectieve verkenning worden leerlingen uitgedaagd om hun beweegidentiteit bewust(er) te vormen. Een goed pedagogisch klimaat, waarin leerlingen zich gerespecteerd en geaccepteerd voelen, is hierbij van belang. Brede vaardigheden Oriëntatie op jezelf: kiezen tussen beweegniveaus, -situaties en -motieven ontdekken van eigen beweeg- en sporttalenten waarderen van eigen beweeg- en sporttalenten ontdekken en waarderen van eigen wensen, normen en waarden die van belang zijn als hij/zij sport en beweegt inzicht krijgen in eigen beweegniveaus en -motieven verantwoordelijkheid nemen voor het eigen handelen inzicht krijgen in eigen beweegdoelen, -motieven en - capaciteiten een ondernemende houding hebben neemt zijn of haar eigen leven in de eigen hand 33