UITVOERINGSKADER BEVOLKINGSONDERZOEK DARMKANKER

Transcriptie

1 UITVOERINGSKADER BEVOLKINGSONDERZOEK DARMKANKER 2019

2 Disclaimer Het RIVM heeft in samenwerking met andere partijen veel aandacht besteed aan de totstandkoming van de inhoud van dit Uitvoeringskader. Desondanks is het RIVM niet aansprakelijk voor eventuele onjuistheden van welke aard dan ook. Verder aanvaardt het RIVM geen enkele aansprakelijkheid voor schade die voortvloeit uit het gebruik of het niet kunnen gebruiken van dit document. Ook is het niet mogelijk rechten te ontlenen aan de inhoud van de informatie. Het RIVM behoudt zich het recht voor de inhoud van dit document te wijzigen. De meest actuele versie van het Uitvoeringskader kunt u vinden op

3 Versiebeheer Versie Datum Auteur Toelichting 1.0 juni 2012 RIVM-CvB Eerste definitieve versie, zoals deze in juni 2012 via de website ( aan de professionals beschikbaar is gesteld. 1.1 januari 2013 RIVM-CvB Tweede definitieve gewijzigde tussenversie ten behoeve van de aanvraag van de WBOvergunning. In deze tussenversie is de gewijzigde rol van de huisarts opgenomen, zoals voorgelegd aan de Landelijke commissie invoering bevolkingsonderzoek darmkanker en vastgesteld op 10 december januari 2014 RIVM-CvB Tweede definitieve versie, bij de start van het bevolkingsonderzoek in januari 2014 toegezonden aan professionals en beroepsgroepen. 3.0 november November November December November 2018 RIVM-CvB RIVM-CvB RIVM-CvB RIVM-CvB RIVM-CvB Derde definitieve versie, na het doorvoeren van aanpassingen in het bevolkingsonderzoek in juli Wordt na advies van de programmacommissie in december 2014 toegezonden aan professionals en beroepsgroepen. Vierde definitieve versie, na doorvoeren van aanpassingen. Deze wordt na advies van de programmacommissie eind november 2015 toegezonden aan professionals en beroepsgroepen. Vijfde definitieve versie, na doorvoeren van aanpassingen. Deze wordt na advies van de programmacommissie eind november 2016 toegezonden aan professionals en beroepsgroepen. Zesde definitieve versie, na doorvoeren van aanpassingen. Deze wordt na advies van de programmacommissie beschikbaar gesteld aan professionals en beroepsgroepen. Zevende definitieve versie, na doorvoeren van aanpassingen. Deze wordt na advies van de programmacommissie beschikbaar gesteld aan professionals en beroepsgroepen. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 3 van 88

4 Wijzigingen in 3.0 ten opzichte van 2.0 Pag. alle Wijziging Algemene update van alle teksten naar de laatste stand van zaken. Daarnaast is de aanpassing in het bevolkingsonderzoek in het eerste jaar verwerkt, zijn er kwaliteitseisen, waaronder die van de screeningsorganisaties, toegevoegd en zijn er kwaliteitseisen aangepast (n.a.v. vaststellen protocol risicomanagement). Wijzigingen in 4.0 ten opzichte van 3.0 Pagina Wijziging alle alle alle De werkgroepen kwaliteitseisen pathologie en coloscopie zijn nu adviesgroepen. ColonIS is vervangen door ScreenIT (Werkgroep Kwaliteitseisen) CT Colografie binnen het bevolkingsonderzoek darmkanker is verwijderd. 19 Opgenomen is de tijdelijke verruiming gedurende auditcyclus 2016 van de eis t.a.v. de termijn tussen intake en coloscopie van 10 naar 15 dagen. De eis t.a.v.de doorlooptijd tussen uitslagbrief en verrichting van de coloscopie komt voor auditcyclus 2016 tijdelijk te vervallen. 45 In H9 zijn de aanvullende voorwaarden voor de screeningsorganisaties met betrekking tot de kwaliteitsborging van de coloscopie en de pathologie onderdeel gemaakt van de reguliere uitvoering en daarbij behorende taken en verantwoordelijkheden. 50 Toegevoegd is dat eenmaal per jaar de screeningsorganisaties rapporteren over de uitvoering en bevindingen van de audits met specifieke aandacht voor zaken die het bevolkingsonderzoek kunnen verbeteren/optimaliseren. 52 Opgenomen is dat de screeningsorganisaties verantwoordelijk zijn voor de kwaliteit van de gegevens die worden aangeleverd en hierover afstemmen met de monitorende partij. 58 Aangepast is dat in 2016 zal worden bezien wanneer het opportuun is om te starten met de hier genoemde commissie. Bijlage E Aanpassingen kwaliteitseisen zijn hier doorgevoerd conform protocol toelating en auditing coloscopie en protocol toelating en auditing pathologie. Wijzigingen in 5.0 ten opzichte van 4.0 Pagina Wijziging Alle ifobt is gewijzigd in FIT. 12 Uit de lijst met voordelen is verwijderd deelname is gratis. 12 Voor relevante wet- en regelgeving wordt verwezen naar bijlage 3 van het beleidskader. 13 De tabel met feiten en cijfers is vervangen door een verwijzing naar de jaarlijkse Landelijke Monitor en de factsheet. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 4 van 88

5 19 De tijdelijke verruiming van de eis t.a.v. de termijn tussen intake en coloscopie van 10 naar 15 dagen, zoals in 2016, geldt ook voor auditcyclus Ook de eis t.a.v.de doorlooptijd tussen uitslagbrief en verrichting van de coloscopie komt, zoals in 2016, voor 2017 tijdelijk te vervallen. 27 In de tabel op pagina 27 is toegevoegd dat een definitief afgemelde cliënt voor hernieuwde deelname een heraanmelding dient te tekenen. 34 In de tabel is toegevoegd dat de endoscopist de (vervolg)coloscopieën uitvoert. Tevens is verwijzing naar de richtlijn Toelichting bij registratie van coloscopieverslagen toegevoegd. 38 Opgenomen is dat aan een klein deel (ongeveer 1 %) van de deelnemers met een positieve FIT-uitslag bij de intake een ct-colografie kan worden aangeboden, inclusief een omschrijving welke deelnemers dit betreft. 50 Vermeld wordt dat de TCMDL s landelijk zijn aangesteld. 57 Opgenomen is dat aanvragen voor gebruik van gegevens uit ScreenIT voor wetenschappelijk onderzoek, beoordeeld zullen worden volgens een nog in 2017 te ontwikkelen procedure. 57 In paragraaf 11.3 is de WKCZ over het klachtrecht van cliënten vervangen door de nieuwe Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz). Bijlages E3 en E4 De bijlages E3 (landelijke kwaliteitseisen coloscopiecentra) en E4 (landelijke kwaliteitseisen endoscopisten) zijn geactualiseerd volgens de laatste versies van de betreffende protocollen. Wijzigingen in 6.0 ten opzichte van 5.0 Pagina Wijziging Alle Alle Algemene update van alle teksten naar de laatste stand van zaken. Daarnaast is er een verwijzing opgenomen naar de in december 2017 herziene versie van het protocol risicomanagement, het Juridisch kader - gegevensuitwisseling bevolkingsonderzoeken naar kanker en is er een verwijzing opgenomen naar de geactualiseerde kwaliteitseisen coloscopie en pathologie. Het antwoordformulier is uit het primair proces van het bevolkingsonderzoek gehaald. Dit is op alle relevante plekken aangepast. Indien een deelnemer wil dat de huisarts een bericht krijgt bij een ongunstige uitslag, moet de deelnemer de gegevens van de huisarts aan de screeningsorganisatie telefonisch of digitaal doorgeven. 57 De uitkomst van de aanbestedingen is in de tabel met leveranciers verwerkt. Bijlage C Bijlage E Het overzicht van de leden van de werkgroepen en programmacommissie is geactualiseerd. De kwaliteitseisen coloscopie en pathologie zijn uit dit overzicht verdwenen. De meest actuele versie van deze eisen is te vinden in de protocollen toelating en auditing coloscopie en toelating en auditing pathologie. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 5 van 88

6 Wijzigingen in 7.0 ten opzichte van 6.0 Pagina Wijziging Alle H1 Verwijzingen naar de gefaseerde invoer van het bevolkingsonderzoek darmkanker zijn verwijderd. Het hoofdstuk is gelijkgetrokken met de uitvoeringskaders van de andere twee bevolkingsonderzoeken naar kanker (borstkanker en baarmoederhalskanker). De geschiedenis van het bevolkingsonderzoek darmkanker komt hierin niet meer terug. 26, 77 Heraanmelding na definitieve aanmelding hoeft niet meer middels een handtekening van de deelnemer. De verwijzingen naar deze handtekening zijn verwijderd. Bijlage C Het overzicht van de leden van de werkgroepen en programmacommissie is geactualiseerd. De Werkgroep Innovatie & Wetenschap is vervangen door een Expertgroep die bijeenkomt als daar aanleiding toe is. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 6 van 88

7 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding Doel en reikwijdte van het Uitvoeringskader Totstandkoming en onderhoud Leeswijzer 9 Hoofdstuk 2 Bevolkingsonderzoek darmkanker Ziektebeeld darmkanker Het bevolkingsonderzoek darmkanker Uitgangspunten bij het bevolkingsonderzoek darmkanker Kaders bij het bevolkingsonderzoek darmkanker Feiten en cijfers 14 Hoofdstuk 3 Primair proces bevolkingsonderzoek darmkanker Uitvoering van het primair proces Selecteren en uitnodigen Screenen Informeren en verwijzen Diagnostiek Behandeling en surveillance 19 Hoofdstuk 4 Organisatie: rolverdeling betrokken partijen Direct bij de uitvoering betrokken partijen Bij de kwaliteitsborging, monitoring en evaluatie betrokken partijen Overige betrokken partijen 23 Hoofdstuk 5 Organisatie: rolinvulling uitvoerende partijen Rol van de screeningsorganisatie Rol van het inpakcentrum Rol van het FIT-laboratorium Rol van de huisartsenpraktijk Rol van het coloscopiecentrum Rol van het pathologielaboratorium Rol van de radiologie-afdeling 35 Hoofdstuk 6 Communicatie Uitgangspunten en doelgroepen van communicatie en voorlichting Communicatie met algemeen publiek Communicatie en voorlichting aan de doelgroep Communicatie en informatie aan professionals 38 Hoofdstuk 7 Deskundigheidsbevordering Uitgangspunten en doelgroepen deskundigheidsbevordering Scholingsmiddelen professionals 41 Hoofdstuk 8 Kwaliteitsborging Kwaliteitsbeleid Kwaliteitsborging op landelijk niveau Kwaliteitsborging op regionaal niveau Kwaliteitsborging op lokaal niveau Referentiefunctie 46 Hoofdstuk 9 Monitoring en evaluatie Monitoring Monitoring op landelijk niveau Monitoring op lokaal en regionaal niveau Evaluatie Kortcyclische monitoring 49 versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 7 van 88

8 9.4 Monitoring intervalcarcinomen 49 Hoofdstuk 10 Registratie en gegevensbeheer Doelen gegevensverzameling en -uitwisseling Gestructureerde gegevensvastlegging Centraal informatiesysteem ScreenIT Privacy deelnemers Convenant gegevensuitwisseling 53 Hoofdstuk 11 Risicomanagement Risicomanagement Klachtenvoorziening Woordvoering bij crises en calamiteiten 56 Hoofdstuk 12 Organisatie: programmastructuur en financiering Organisatie Programmacommissie Werkgroepen en adviesgroepen Financiering 59 Bijlage A Begrippen 60 Bijlage B Afkortingen 66 Bijlage C Leden van de programmacommissie, werkgroepen en adviesgroepen Bevolkingsonderzoek Darmkanker 68 Bijlage D Processchema bevolkingsonderzoek darmkanker 72 Bijlage E Landelijke kwaliteitseisen 73 Bijlage F Overzicht landelijke kaders, richtlijnen en werkwijzen 85 versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 8 van 88

9 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Doel en reikwijdte van het Uitvoeringskader Dit Uitvoeringskader beschrijft hoe het bevolkingsonderzoek darmkanker moet worden uitgevoerd, zodat dit effectief en binnen beleidsmatige, wettelijke kaders verloopt. Het geeft een beschrijving van het primair proces, de rolverdeling (taken en verantwoordelijkheden) van de betrokken partijen en de kwaliteitseisen waaraan elke partij of de uitvoering moet voldoen om burgers een uniform, betrouwbaar en kwalitatief hoogwaardig bevolkingsonderzoek te kunnen bieden. Waar nodig wordt verwezen naar aparte documenten waarin deze eisen zijn vastgelegd. Het wettelijke- en beleidskader van de bevolkingsonderzoeken borstkanker, baarmoederhalskanker en darmkanker wordt beschreven in het Beleidskader Bevolkingsonderzoeken naar Kanker (BBK). Het BBK beschrijft het gemeenschappelijk beeld van het doel, de uitgangspunten, randvoorwaarden, en organisatie van de bevolkingsonderzoeken naar kanker. De doelgroep van dit Uitvoeringskader zijn alle professionals die betrokken zijn bij: de coördinatie en uitvoering van het bevolkingsonderzoek darmkanker, de aansluitende diagnostiek en behandeling/surveillance; de kwaliteitsborging, monitoring en evaluatie van het bevolkingsonderzoek. Daarnaast behoren tevens tot de doelgroep de leveranciers die producten leveren voor het bevolkingsonderzoek darmkanker. De inhoud van het Uitvoeringskader is bindend, dat wil zeggen dat iedere professional betrokken bij de uitvoering van het bevolkingsonderzoek verondersteld wordt de (voor hem/haar relevante) inhoud van het uitvoeringskader te kennen en in de praktijk te brengen. Zo gebruiken screeningsorganisaties dit Uitvoeringskader (of relevante onderdelen hiervan) in hun contracten met partijen en leveranciers die producten leveren voor dit bevolkingsonderzoek. Ook beroepsverenigingen brengen dit kader, indien relevant, onder de aandacht van hun achterban. De betrokken zorgverleners zijn echter zelf verantwoordelijk voor de kwaliteit van zorg. Dit Uitvoeringskader is een landelijke standaard waarop zij kunnen worden aangesproken. 1.2 Totstandkoming en onderhoud Dit Uitvoeringskader Bevolkingsonderzoek darmkanker is samengesteld onder verantwoordelijkheid van het RIVM-CVB. Het RIVM-CvB verzorgt de redactie en distributie van dit Uitvoeringskader. Wijzigingen worden vastgesteld door het RIVM-CvB na advies van de werkgroep KCMI en de programmacommissie. Dit Uitvoeringskader wordt jaarlijks geactualiseerd onder verantwoordelijkheid van het RIVM-CvB en in afstemming met de programmacommissie. Via (CvB@rivm.nl) is het mogelijk om vragen te stellen en voorstellen te doen voor aanpassing. In de (digitale) nieuwsbrief kankerscreeningen en de nieuwsberichten op de website van het RIVM wordt vermeld wanneer een nieuwe versie van dit Uitvoeringskader beschikbaar is. Hierop is ook de meest recente versie te vinden. 1.3 Leeswijzer Dit Uitvoeringskader veronderstelt dat de lezer beschikt over algemene kennis terzake. Achtergrondinformatie is alleen opgenomen voor zover dat nodig is voor een goed begrip van dit Uitvoeringskader. In bijlagen A en B is een overzicht van begrippen en afkortingen opgenomen. Verschillende aspecten uit dit Uitvoeringskader zijn uitgewerkt in gerelateerde documenten zoals kwaliteitseisen, indicatoren, protocollen, notities en modelovereenkomsten. Ook deze documenten zijn van toepassing op het versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 9 van 88

10 bevolkingsonderzoek en opgenomen als bijlagen bij dit Uitvoeringskader (zie versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 10 van 88

11 Hoofdstuk 2 Bevolkingsonderzoek darmkanker Dit hoofdstuk begint met een korte beschrijving van het ziektebeeld darmkanker. Daarna volgt een beschrijving van wat het bevolkingsonderzoek inhoudt en een toelichting van de doelgroep en het doel. Ook zijn de uitgangspunten van het bevolkingsonderzoek en de overwegingen die meespelen bij de keuze tot deelname aan het bevolkingsonderzoek darmkanker opgenomen. Tevens geeft dit hoofdstuk inzicht in de wet- en regelgeving die van toepassing is op het bevolkingsonderzoek darmkanker en aansluitende zorg. Ook zijn enkele feiten en cijfers over darmkanker en het bevolkingsonderzoek weergegeven. Tot slot een beschrijving van de wijze waarop het bevolkingsonderzoek darmkanker gefaseerd wordt ingevoerd. 2.1 Ziektebeeld darmkanker Kwaadaardige tumoren in de darm komen vooral voor in de dikke darm (colonkanker: ICD-9 code 153; ICD-10 code C18) of in de endeldarm (rectumkanker: ICD-9 code 154; ICD-10 code C19-C20). Kwaadaardige tumoren van de dunne darm zijn zeer zeldzaam en worden niet opgespoord door het bevolkingsonderzoek darmkanker. Darmkanker begint meestal als een goedaardige poliep. Een klein deel van deze poliepen kan in de loop der jaren doorgroeien en een kwaadaardige tumor vormen die de darmwand ingroeit en uiteindelijk uitzaait via de lymfeklieren of bloedbaan. Het gaat dan veelal om een bepaald soort poliepen, adenomen genoemd. Ongeveer 30% van de mensen boven de 60 jaar heeft adenomen. Indien bij een coloscopie poliepen worden gevonden, worden deze meestal ter plekke verwijderd. Afhankelijk van de soort poliep vindt er surveillance plaats. Bij darmkanker zal er een behandeling ingezet worden. De symptomen bij darmkanker hangen af van de plaats van de tumor. Bij een tumor in het eerste opstijgende deel van de dikke darm (proximale tumor) zijn er doorgaans lange tijd geen symptomen. Bloedarmoede (voelbaar als vermoeidheid) als gevolg van onzichtbaar bloedverlies via de ontlasting is dan vaak het eerste teken. Later kunnen darmkrampen en pijn, bijvoorbeeld enige tijd na de maaltijd, optreden. Bij dikkedarmtumoren die dichter bij het rectum liggen (distale tumoren), zijn bloed- en slijmverlies via de anus en verandering van het ontlastingspatroon meestal de belangrijkste symptomen. Vaak gaat dit samen met krampende pijn, als gevolg van verstopping. Bij een tumor in het rectum is het meest voorkomende symptoom een verandering in de normale stoelgang (loze ontlastingsdrang en bloedverlies). De belangrijkste alarmsignalen voor darmkanker zijn een onverklaarbare en aanhoudende verandering in het ontlastingspatroon (constipatie, diarree), de aanwezigheid van bloed in de stoelgang, aanhoudende buikpijn en gewichtsverlies zonder een duidelijk aanwijsbare reden. De meeste mensen met darmkanker (ongeveer 80%) hebben geen familieleden met darmkanker. Bij ongeveer 5% van de mensen met darmkanker is er sprake van een erfelijk kankersyndroom (FAP of HNPCC). Bij de resterende personen (ongeveer 15%) hebben één of meer eerstegraads verwanten ook darmkanker. Dragers van erfelijke darmkanker en een deel van de mensen met eerstegraads verwanten met darmkanker hebben een zodanig groot risico op het krijgen van darmkanker, dat ze intensiever moeten worden gecontroleerd dan de tweejaarlijkse controle met FIT. 2.2 Het bevolkingsonderzoek darmkanker Het doel van het bevolkingsonderzoek darmkanker is de verlaging van de darmkankersterfte door darmkanker in een vroegtijdig stadium op te sporen, voordat de mannen en vrouwen klachten hebben. Daarnaast kan darmkanker voorkomen worden door de verwijdering van adenomen. Sommige adenomen groeien uit tot darmkanker. Het bevolkingsonderzoek darmkanker kan op termijn jaarlijks sterfgevallen aan versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 11 van 88

12 darmkanker voorkomen. In Nederland is vanaf 2014 begonnen met de gefaseerde introductie van een landelijk screeningsprogramma voor darmkanker. Op die manier kon zowel de benodigde capaciteit voor de uitvoering van het bevolkingsonderzoek als de capaciteit voor diagnostiek en behandeling in de aansluitende zorg worden opgebouwd. Eind 2018 waren alle mannen en vrouwen in de leeftijd van 55 tot en met 75 jaar minstens een keer uitgenodigd. Vanaf dat moment ontvangen zij iedere twee jaar een ontlastingstest (FIT), die zij na afname terugsturen. Bij een positieve uitslag worden zij doorverwezen voor verdere diagnostiek (coloscopie) en zo nodig behandeling. Zie ook de landelijke voorlichtingsfolder 'bevolkingsonderzoek darmkanker' op de website van het RIVM. Afbeelding 1. Schematische weergave bevolkingsonderzoek darmkanker 2.3 Uitgangspunten bij het bevolkingsonderzoek darmkanker Aan bevolkingsonderzoeken zijn behalve voordelen ook risico s en mogelijke schade verbonden. Deze kunnen zowel van fysieke als psychologische aard zijn. Gezien de fundamentele verschillen ten opzichte van de reguliere zorg en de risico s, stelt de overheid hoge eisen aan de bevolkingsonderzoeken. Een bevolkingsonderzoek wordt door de overheid beschikbaar gesteld en stelt hoge eisen aan de balans tussen gezondheidswinst, het vermijden van schade en kosteneffectiviteit. Om een goede balans te bewaken stelt de overheid de volgende eisen aan de bevolkingsonderzoeken: Effectiviteit: het bevolkingsonderzoek moet doeltreffend zijn in termen van de toegepaste onderzoekstechniek, bereik onder de doelgroep en bijdrage aan gezondheidswinst en/of het aanbieden van handelingsopties. Doelmatigheid: de overheid als opdrachtgever en de burger als belastingbetaler hebben belang bij een doelmatige inzet van publieke middelen. Betrouwbaarheid: Kwaliteit: een bevolkingsonderzoek moet kwalitatief verantwoord en zorgvuldig worden uitgevoerd op een landelijk uniforme manier. Continuïteit in het aanbieden van het bevolkingsonderzoek. Herkenbaarheid als overheidsaanbod voor de burger. Aansluiting op de zorg: de drie voorgaande punten betreffen niet alleen het bevolkingsonderzoek zelf. Bij afwijkende testuitslagen is een goede aansluiting op de zorg van groot belang, waar nadere diagnostiek en eventuele behandeling plaatsvindt. Daarnaast is een terugkoppeling vanuit de zorg noodzakelijk voor de evaluatie van het bevolkingsonderzoek. Bij het bevolkingsonderzoek naar darmkanker zijn de voordelen voor de doelgroep in gunstige balans tot de risico s. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 12 van 88

13 De burger beslist zelf of hij/zij wel of niet meedoet. In de voorlichting worden punten genoemd die kunnen helpen bij het maken van de keuze: Voordelen Door het bevolkingsonderzoek kan darmkanker vroegtijdig worden ontdekt. Als darmkanker vroeg wordt ontdekt, is de kans groter dat de behandeling succes heeft. De behandeling is vaak ook minder zwaar. Door het bevolkingsonderzoek kan een mogelijk voorstadium van darmkanker worden gevonden. Door het behandelen van een voorstadium kan darmkanker worden voorkómen. Door het bevolkingsonderzoek zullen minder mensen aan darmkanker overlijden. Het bevolkingsonderzoek kan op termijn jaarlijks van de sterfgevallen aan darmkanker helpen voorkomen. Het is een zelfafnametest. U kunt zelf bepalen op welk moment u de test doet. Het bevolkingsonderzoek heeft directe aansluiting op de zorg. Als vervolgonderzoek nodig is, kunt u hiervoor snel terecht. Nadelen Darmkanker wordt niet altijd gevonden via het bevolkingsonderzoek. Daarnaast is het bevolkingsonderzoek een momentopname, het geeft geen garantie dat er geen darmkanker kan ontstaan. U kunt dus onterecht worden gerustgesteld. De uitslag van het bevolkingsonderzoek kan u ongerust maken. Mensen bij wie bloed in de ontlasting wordt gevonden, zitten tijdelijk in onzekerheid. Bloed in de ontlasting hoeft geen darmkanker te zijn en kan ook andere oorzaken hebben. De voorbereiding en het ondergaan van de coloscopie kunnen als vervelend worden ervaren. Als er bij het vervolgonderzoek poliepen worden gevonden, worden deze verwijderd. Niet alle poliepen leiden tot darmkanker. Het kan dus zijn dat het niet nodig was de poliepen weg te halen. Als bij het vervolgonderzoek (coloscopie) in het ziekenhuis afwijkingen worden gevonden, is meestal een ingreep nodig. Hieraan zijn risico s verbonden. Zo kunnen er complicaties optreden. Bij 2 op de coloscopieën ontstaan complicaties. De kans op overlijden zal waarschijnlijk liggen tussen 1 op de en 1 op de Afhankelijk van het eigen risico van uw zorgverzekering moet u misschien zelf de kosten van het vervolgonderzoek (intake en coloscopie) geheel of gedeeltelijk betalen. 2.4 Kaders bij het bevolkingsonderzoek darmkanker Het bevolkingsonderzoek darmkanker is een onderzoek volgens de Wet op het bevolkingsonderzoek (WBO) en in die zin vergunningplichtig. Vijf screeningsorganisaties, die ook het bevolkingsonderzoek borstkanker en baarmoederhalskanker uitvoeren, zijn vergunninghouders namens alle zorgaanbieders met wie een overeenkomst voor het bevolkingsonderzoek is aangegaan. Het Beleidskader Bevolkingsonderzoeken naar Kanker beschrijft de wettelijke en beleidsmatige kaders van de bevolkingsonderzoeken borstkanker, baarmoederhalskanker en darmkanker. Het Beleidskader moet leiden tot een gemeenschappelijk beeld van het doel, de uitgangspunten, randvoorwaarden en organisatie van de bevolkingsonderzoeken naar kanker. Bijlage 3 van het beleidskader biedt een overzicht van alle relevante weten regelgeving. De betreffende uitvoeringskaders beschrijven hoe de drie bevolkingsonderzoeken moeten worden uitgevoerd, uitgaande van de wettelijke en beleidsmatige kaders, zoals beschreven in het Beleidskader. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 13 van 88

14 2.5 Feiten en cijfers Jaarlijks worden monitoringscijfers gepubliceerd met daarin de belangrijkste gegevens betreffende de deelnamegraad, verwijscijfers, detectiecijfer, voorspellende waarde, etc. Het Erasmus MC en het Antoni van Leeuwenhoek (AvL) stellen deze monitor op in opdracht van het RIVM. Mede op basis daarvan wordt ieder jaar een factsheet uitgebracht met de belangrijkste feiten en cijfers. De Landelijke Monitor Bevolkingsonderzoek Darmkanker en de factsheet zijn te vinden op de website van het RIVM. Gerelateerde documenten Naam document zie Toelichting Beleidskader Bevolkingsonderzoeken naar Kanker Overzicht van de door VWS vastgestelde wettelijke en beleidsmatige kaders met betrekking tot de bevolkingsonderzoeken naar borstkanker, baarmoederhalskanker en darmkanker. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 14 van 88

15 Hoofdstuk 3 Primair proces bevolkingsonderzoek darmkanker Dit hoofdstuk beschrijft het primaire proces van het bevolkingsonderzoek, inclusief de aansluitende zorg (diagnostiek, vervolgbehandeling en surveillance). Per fase wordt een beschrijving gegeven van de wijze waarop het bevolkingsonderzoek wordt uitgevoerd. 3.1 Uitvoering van het primair proces Elke twee jaar worden mannen en vrouwen van 55 tot en met 75 jaar uitgenodigd om mee te doen aan het bevolkingsonderzoek. Zij ontvangen daarvoor thuis een zelfafnametest (FIT), die zij na afname van een fecesmonster zelf opsturen voor analyse. Bij een ongunstige uitslag worden zij doorverwezen voor verdere diagnostiek (coloscopie) en zo nodig behandeling. Zo kan darmkanker in een vroeg stadium worden ontdekt, voorstadia kunnen worden verwijderd en/of behandeling is beter mogelijk. Het primaire proces van het bevolkingsonderzoek darmkanker bestaat uit de volgende fasen: 1. Selecteren en uitnodigen, 2. Screenen, 3. Informeren en verwijzen, 4. Diagnostiek en 5. Behandeling en surveillance. Het landelijk informatiesysteem ScreenIT en elektronische gegevensuitwisseling ondersteunen de verschillende stappen in het primair proces. In bijlage D is het primaire proces van het bevolkingsonderzoek darmkanker uitgewerkt in een stroomschema. 3.2 Selecteren en uitnodigen De screeningsorganisatie selecteert uit de Basis Registratie Personen (BRP) de voor het betreffende jaar uit te nodigen doelgroep voor het bevolkingsonderzoek. Uit deze selectie verwijdert de screeningsorganisatie in vervolgronden de personen die zich eerder hebben afgemeld en de personen die op grond van signalen uit diagnostiek en zorg kunnen worden uitgesloten. De initieel aangelegde selectie wordt onderhouden op basis van informatie in de stambestanden uit de BRP- en niet-brp-bronnen. Elk jaar wordt de helft van de doelgroep uitgenodigd. Daarmee ontvangen elke twee jaar 4,4 miljoen personen een uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek. Een persoon die voor de eerste maal wordt uitgenodigd ontvangt 3 weken voor de uitnodiging een vooraankondiging. De uitnodigingsset bestaat, naast een uitnodigingsbrief om deel te nemen aan het bevolkingsonderzoek, ook uit een folder over het doel en de werkwijze van het bevolkingsonderzoek en aanvullende diagnostiek met de voor- en nadelen en informatie over gegevensuitwisseling. Daarnaast ontvangt de doelgroep de zelfafnametest (FIT), een gebruiksaanwijzing, een zakje en een retourenvelop. De genodigde kan vervolgens op drie manieren reageren: 1. De genodigde neemt deel en verstuurt de retourenvelop met het fecesmonster; 2. De genodigde meldt zich af voor deze ronde; 3. De genodigde meldt zich definitief af. 4. De genodigde reageert in zijn geheel niet. Als de genodigde niet reageert, verstuurt de screeningsorganisatie 6 weken na de eerste uitnodiging een herinnering. Op deze herinnering kan de genodigde op bovenstaande vier versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 15 van 88

16 manieren reageren. Wanneer de zelfafnametest (FIT) is kwijtgeraakt, kan de genodigde een nieuwe uitnodigingsset bij de screeningsorganisatie aanvragen (ook via het cliëntenportaal 1 van ScreenIT). Indien de genodigde opnieuw niet reageert, volgt voor deze screeningsronde geen nadere actie. Twee jaar later wordt de persoon weer uitgenodigd, tenzij hij of zij ouder is dan 75 jaar. Bij deelname aan het bevolkingsonderzoek kan een genodigde bij de screeningsorganisatie (of via het cliëntenportaal van ScreenIT) bezwaar maken tegen uitwisseling van bepaalde gegevens. De screeningsorganisatie verwerkt het bezwaar en stuurt de genodigde binnen een week na ontvangst een bevestiging hiervan. 3.3 Screenen De deelnemer neemt thuis zelf een fecesmonster af en verstuurt het monster in het zakje in de voorgeadresseerde retourenvelop per reguliere post naar het laboratorium. Door het opsturen van de retourenvelop naar het laboratorium start de screeningsprocedure. Het screeningslaboratorium analyseert en beoordeelt het fecesmonster op basis van de gestelde normen en stuurt de uitslag, binnen 48 uur na ontvangst van het monster, (elektronisch) naar de screeningsorganisatie. Als het monster onbeoordeelbaar is, bijvoorbeeld bij te veel ontlasting in de test, verstuurt de screeningsorganisatie een nieuwe uitnodigingsset. De deelnemer reageert door het terugsturen van een nieuw fecesmonster of reageert niet. 3.4 Informeren en verwijzen Na het uitvoeren van de screening wordt de uitslag gecommuniceerd met de deelnemer. Afhankelijk van de uitslag vindt dit op onderstaande wijze plaats. Gunstige uitslag naar aanleiding van de FIT-test In geval van een gunstige uitslag stuurt de screeningsorganisatie de deelnemer een brief met de uitslag, uiterlijk 5 werkdagen na ontvangst van de uitslag van het laboratorium. Ongunstige uitslag naar aanleiding van de FIT-test Bij een ongunstige uitslag (waarde FIT groter dan of gelijk aan afkapwaarde) maakt de screeningsorganisatie voor de deelnemer een afspraak voor een intakegesprek bij een coloscopiecentrum. Dit gebeurt op basis van de beschikbare tijdslots in de afsprakenmodule van ScreenIT. De screeningsorganisatie stuurt de deelnemer een brief met de uitslag en een verwijzing voor een intake-afspraak voor een coloscopie, namens de regionaal coördinerend MDL-arts. In de brief staat een afspraak voor de intake. Als bijlage wordt een folder meegestuurd met informatie over het vervolgonderzoek en de voor- en nadelen. Dit gebeurt uiterlijk 5 werkdagen nadat de screeningsorganisatie de uitslag van het laboratorium heeft ontvangen. In de uitslagbrief wordt aan de deelnemer gevraagd in geval van een medische voorgeschiedenis contact op te nemen met de huisarts, zodat deze ervoor kan zorgen dat relevante (medische) gegevens bij het coloscopiecentrum terechtkomen. Daarnaast kan de deelnemer ook voor andere vragen over de uitslag contact opnemen met de huisarts. De deelnemer kan telefonisch of via het cliëntenportaal aangeven wie zijn of haar huisarts is. Indien de huisarts bekend is, stuurt de screeningsorganisatie de uitslag aan 1 Het cliëntenportaal is webinterface waarmee de deelnemer aan het bevolkingsonderzoek toegang heeft tot zijn/haar gegevens in ScreenIT, bijvoorbeeld om een intake-afspraak te verplaatsen of om een nieuwe ontlastingstest aan te vragen. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 16 van 88

17 de huisarts twee dagen voordat de screeningsorganisatie de uitslag naar de deelnemer verstuurt. Dit geeft de huisarts de gelegenheid zelf contact op te nemen met de deelnemer om deze te informeren over de ongunstige uitslag en te bespreken welke relevante medische gegevens moeten worden doorgestuurd naar het coloscopiecentrum. Als de deelnemer en de huisarts vóór de intake geen contact met elkaar opnemen, verschijnt de deelnemer zonder tussenkomst van de huisarts bij de intake voor de coloscopie. De afspraak voor de intake vindt uiterlijk 15 werkdagen na het versturen van de uitslagbrief plaats. De deelnemer kan de intake-afspraak (tijdstip en/of locatie) via het cliëntenportaal of telefonisch bij de screeningsorganisatie wijzigen of afzeggen. Indien de naam van de huisarts bekend is, ontvangt deze een bericht van de screeningsorganisatie over de wijziging of afzegging. Indien een deelnemer niet op de intake-afspraak verschijnt, wordt dit door het coloscopiecentrum (in ScreenIT) geregistreerd. De screeningsorganisatie stuurt dan de deelnemer binnen één week een herinneringsbrief. Daarin wordt de deelnemer verzocht zelf een nieuwe afspraak voor de intake te maken via de screeningsorganisatie of het cliëntenportaal. Als de deelnemer niet op de herinnering reageert, informeert de screeningsorganisatie na 6 weken alleen de huisarts (indien bekend bij de screeningsorganisatie). De huisarts kan de deelnemer wijzen op het belang van het opvolgen van de verwijzing. De deelnemers die niet reageren op de uitnodiging voor het vervolgonderzoek ontvangen twee jaar na de ongunstige uitslag een nieuwe ontlastingstest, tenzij hij of zij ouder is dan 75 jaar. Dit geldt voor deelnemers die de oorspronkelijk geplande intakeafspraak hebben geannuleerd; niet verschenen zijn op de oorspronkelijke intakeafspraak (no-show); een andere intakelocatie willen, maar vervolgens geen nieuwe afspraak hebben gemaakt voor een intake. 3.5 Diagnostiek Indien de patiënt een relevante medische voorgeschiedenis heeft en contact heeft gehad met de huisarts, is de huisarts ervoor verantwoordelijk dat de benodigde medische gegevens over relevante medische voorgeschiedenis, familiaire belasting en medicatie voor de intake bij het coloscopiecentrum terechtkomen. Indien een patiënt geen contact heeft gehad met de huisarts en tijdens de intake blijkt dat het coloscopiecentrum extra medische gegevens nodig heeft, wordt de patiënt tijdens de intake gevraagd toestemming aan het coloscopiecentrum te geven om deze extra gegevens op te vragen bij de huisarts of andere zorgprofessional. Tijdens het intakegesprek worden de opties met de patiënt besproken en maakt de cliënt vervolgens een keuze voor wel/geen coloscopie. Indien de patiënt kiest voor een coloscopie, wordt de anamnese afgenomen en wordt de patiënt verder geïnformeerd over de voorbereiding en de coloscopie. Tevens wordt een afspraak voor de coloscopie gemaakt. De coloscopie vindt uiterlijk 15 werkdagen na de intake plaats, tenzij op verzoek van de patiënt de coloscopie later wordt gepland. De wens is echter dat er niet langer dan 10 werkdagen zitten tussen de intake en de coloscopie. Het coloscopiecentrum geeft via ScreenIT de afspraak voor de coloscopie door aan de screeningsorganisatie. Dit is noodzakelijk voor de monitoring van de doorlooptijden. Indien er na de anamnese aanleiding is de patiënt niet te onderzoeken, als een volledige coloscopie niet mogelijk is of de patiënt maakt de keuze om geen coloscopie te ondergaan, registreert het coloscopiecentrum dit en geeft dit via ScreenIT door aan de screeningsorganisatie. Indien een volledige coloscopie niet mogelijk is, maar een CT-colografie wel, dan verwijst het coloscopiecentrum de deelnemer naar de radioloog en draagt de gegevens over. De radioloog geeft de uitslag van het onderzoek door aan de verwijzende arts van het versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 17 van 88

18 coloscopiecentrum. Het coloscopiecentrum geeft vervolgens de uitslag door aan de screeningsorganisatie, huisarts en patiënt. Op de dag van de coloscopie krijgt de patiënt instructies/uitleg over het onderzoek en, indien met de patiënt afgesproken, een roesje. De coloscopie wordt uitgevoerd en het coloscopiecentrum legt de gegevens over de coloscopie vast. Het coloscopiecentrum informeert de patiënt mondeling en schriftelijk over de uitslag. Als bij een coloscopie afwijkingen worden gevonden, wordt in principe histologisch materiaal (d.w.z. poliepen of biopten) afgenomen. Het coloscopiecentrum stuurt dit materiaal naar een pathologielaboratorium dat voldoet aan de voor het bevolkingsonderzoek gestelde kwaliteitseisen. Het pathologielaboratorium beoordeelt het materiaal en geeft de uitslag elektronisch door aan het coloscopiecentrum en aan de screeningsorganisatie, binnen 5 werkdagen na het moment van binnenkomst van het histologisch materiaal. Wanneer de patiënt niet verschijnt bij de geplande afspraak voor een coloscopie (no show), zal het coloscopiecentrum de patiënt nog dezelfde dag actief benaderen om ervoor te zorgen dat hij of zij alsnog komt. De vervolgstappen na het onderzoek zijn afhankelijk van de bevindingen (niet-afwijkende of afwijkende uitslag). Niet-afwijkende uitslag naar aanleiding van de coloscopie Er zijn geen afwijkingen waargenomen. Het coloscopiecentrum registreert de uitslag en licht de uitslag mondeling toe aan de patiënt. Daarnaast krijgt de patiënt ook een schriftelijke bevestiging mee. Het coloscopiecentrum geeft de bevindingen en uitslag van de coloscopie elektronisch door aan de screeningsorganisatie. Hiermee is in ScreenIT opgenomen dat de patiënt pas na 10 jaar weer hoeft te worden uitgenodigd voor het bevolkingsonderzoek. Het coloscopiecentrum geeft de bevindingen en het vervolgbeleid ook door aan de huisarts. Het coloscopiecentrum belt de patiënt binnen een maand na de coloscopie om te informeren naar eventuele complicaties. Als er complicaties zijn, legt het coloscopiecentrum deze vast. Tevens controleert het centrum of de informatie na de coloscopie goed is overgekomen bij de patiënt. Afwijkende uitslag naar aanleiding van de coloscopie Tijdens de coloscopie is kanker gezien of zijn poliepen waargenomen. Het coloscopiecentrum informeert de patiënt direct na afloop over het feit dat er een poliepectomie heeft plaatsgevonden of biopten zijn genomen. Na (elektronische) binnenkomst van de uitslag van het pathologielaboratorium informeert het coloscopiecentrum de patiënt mondeling. Dit gebeurt uiterlijk 10 werkdagen na uitvoering van de coloscopie. Uiterlijk 5 werkdagen na de mondelinge uitslag stuurt het coloscopiecentrum een schriftelijke bevestiging van de uitslag aan de patiënt (behalve indien kanker is gediagnosticeerd). Ook informeert het coloscopiecentrum de huisarts over de uitslag. Indien wenselijk, wordt een afspraak gepland voor het bespreken van de uitslag van de pathologische bevindingen. Tijdens het uitslaggesprek informeert het coloscopiecentrum of er sprake is geweest van complicaties en verzoekt de patiënt eventuele complicaties in de daaropvolgende weken te melden bij het coloscopiecentrum. Het coloscopiecentrum legt de complicaties vast. Het coloscopiecentrum geeft de bevindingen en uitslag van de coloscopie, nadere diagnostiek en vervolgbeleid elektronisch door aan de screeningsorganisatie. Het coloscopiecentrum zorgt zo nodig voor overdracht van de patiënt naar het door hem of haar gewenste ziekenhuis voor verdere diagnostiek en behandeling en/of surveillance. Indien kanker wordt gediagnosticeerd, start de behandeling in principe binnen 4 weken versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 18 van 88

19 na de mondelinge toelichting op de uitslag. Tenzij er in overleg met de patiënt redenen zijn om hiervan af te wijken. Indien nodig draagt het coloscopiecentrum de gegevens over aan het ziekenhuis van keuze van de patiënt. 3.6 Behandeling en surveillance Na een ongunstige uitslag van FIT en coloscopie kunnen patiënten in een surveillanceprogramma terecht komen, waarbij de patiënt periodiek voor controle naar het ziekenhuis moet. Na beëindiging van het surveillanceprogramma moeten de patiënten, die de maximale leeftijdsgrens nog niet hebben bereikt, weer deel kunnen nemen aan het bevolkingsonderzoek. Het coloscopiecentrum meldt de uitvoering van de surveillancecoloscopie en het vervolgbeleid elektronisch aan de screeningsorganisatie, in termen van terugkeer naar het bevolkingsonderzoek of nieuwe surveillance coloscopie na x tijd of behandeling. De screeningsorganisatie nodigt patiënten die terugkeren in het bevolkingsonderzoek vervolgens weer uit. Gerelateerde documenten Naam document Doorlooptijden Toelichting Overzicht met de doorlooptijden van het bevolkingsonderzoek darmkanker en aansluitende diagnostiek. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 19 van 88

20 Hoofdstuk 4 Organisatie: rolverdeling betrokken partijen Dit hoofdstuk bouwt voort op de beschrijving van het primaire proces in het vorige hoofdstuk en gaat verder in op de rolverdeling tussen en verantwoordelijkheden van de bij het bevolkingsonderzoek en de aansluitende zorg betrokken partijen. Het bevolkingsonderzoek darmkanker is een onderdeel van het Nationaal Programma Bevolkingsonderzoek (NPB) en is landelijk ingericht. Het ministerie van VWS is opdrachtgever, financier en vergunningverlener van het bevolkingsonderzoek. De screeningsorganisaties zijn WBO-vergunninghouder voor het bevolkingsonderzoek darmkanker. In het bevolkingsonderzoek darmkanker zijn de participerende partijen gezamenlijk verantwoordelijk voor het functioneren van de hele keten: van selecteren tot behandeling en surveillance. Een goede afstemming van de werkzaamheden, tijdige en volledige onderlinge informatie-uitwisseling zijn daarbij essentieel. Wanneer bijvoorbeeld een voorgenomen wijziging in het interne werkproces mogelijk consequenties heeft voor de burger en/of andere partijen, is het van belang dat een dergelijke wijziging tijdig wordt afgestemd met de betrokken ketenpartijen. Voor alle participerende partijen geldt dat deze vertegenwoordigd zijn in de programmacommissie (en/of daaraan verbonden werkgroepen en adviesgroepen) en daarin een adviserende rol vervullen naar het RIVM-CvB. De adviesrol van de programmacommissie strekt zich uit over de gehele keten van het bevolkingsonderzoek darmkanker en aansluitende zorg (diagnostiek, behandeling en surveillance). In de volgende paragrafen wordt voor elk van de betrokken partijen de rol beschreven in relatie tot het bevolkingsonderzoek darmkanker. 4.1 Direct bij de uitvoering betrokken partijen Onderstaande partijen hebben een directe rol in de uitvoering van het primaire proces van het bevolkingsonderzoek darmkanker en aansluitende zorg. Per partij is aangegeven in welke fase(n) zij een actieve bijdrage levert aan de uitvoering en waarvoor zij verantwoordelijk is. In hoofdstuk 5 worden de taken, (kwaliteits)eisen en van toepassing zijnde landelijke kaders, richtlijnen en (lokale) werkwijzen met betrekking tot hun rol nader uitgewerkt. Fasen: Screenen Informeren & Verwijzen Behandeling & Surveillance Betrokken partijen: Deelnemer Selecteren & Uitnodigen (informatieverstrekking) Diagnostiek Screeningsorganisatie Inpakcentrum FIT-laboratorium Huisartsenpraktijk Coloscopiecentrum Pathologielaboratorium Radiologieafdeling versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 20 van 88

21 Betrokken partijen Deelnemer Inpakcentrum FIT-laboratorium Huisartsenpraktijk Coloscopiecentrum Screeningsorganisatie Pathologielaboratorium Radiologie-afdeling Toelichting rol De deelnemer is verantwoordelijk voor de feitelijke deelname aan het bevolkingsonderzoek. Bij deelname is de deelnemer verantwoordelijk voor de afname van het fecesmonster en het zo spoedig mogelijk versturen van het fecesmonster. Afhankelijk van de uitslag van de FIT zal de deelnemer aan het bevolkingsonderzoek wel of niet als patiënt worden doorverwezen naar de aansluitende diagnostiek en eventuele behandeling of surveillance. De vijf screeningsorganisaties zijn verantwoordelijk voor de regionale uitvoering van het bevolkingsonderzoek darmkanker en de verwijzing voor de intake voor coloscopie naar centra die voldoen aan de landelijke kwaliteitseisen. Tevens is de regionale coördinatie van het bevolkingsonderzoek en de aansluitende diagnostiek belegd bij de screeningsorganisaties. Zie voor meer informatie H5.1 Het inpakcentrum is verantwoordelijk voor het samenstellen, inpakken en versturen van de uitnodigingspakketten met de zelfafnametest (FIT) en het op voorraad houden van de daarvoor benodigde materialen. Zie voor meer informatie H5.2 De FIT-laboratoria ontvangen de retourenveloppen met fecesmonsters via PostNL. Zij zijn verantwoordelijk voor het analyseren van de fecesmonsters (m.b.v. FIT) en het doorgeven van de uitslag aan de screeningsorganisaties. Zie voor meer informatie H5.3 De huisarts en doktersassistent zijn verantwoordelijk voor het verstrekken van informatie over het bevolkingsonderzoek. De huisarts adviseert deelnemers met een ongunstige FIT-uitslag als patiënten daarom vragen en zorgt voor tijdige overdracht van relevante medische gegevens aan het coloscopiecentrum. Zie voor meer informatie H5.4 Coloscopiecentra (endoscopisten, verpleegkundigen en ondersteunend personeel) zijn verantwoordelijk voor het uitvoeren van de intake en de coloscopie, de coördinatie van diagnostiek, de surveillance en de overdracht naar behandeling. Zie voor meer informatie H5.5 Pathologielaboratoria zijn verantwoordelijk voor het beoordelen van histologisch materiaal van coloscopie of vervolgbehandeling. Zie voor meer informatie H5.6 Radiologie-afdelingen voeren CT-colografieën uit op verzoek van coloscopiecentra. Zij geven de uitslagen door aan het coloscopiecentrum dat het onderzoek heeft aangevraagd. Zie voor meer informatie H5.7 versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 21 van 88

22 4.2 Bij de kwaliteitsborging, monitoring en evaluatie betrokken partijen Onderstaande partijen hebben een directe rol bij de kwaliteitsborging van het primaire proces en aansluitende zorg en/of monitoring en evaluatie van het bevolkingsonderzoek darmkanker. Per partij is een toelichting gegeven op hun rol en verantwoordelijken. Betrokken partijen Zorgverlener Beroepsgroepen Screeningsorganisaties Referentiefunctie RIVM-CvB Evaluator Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd Toelichting rol De zorgverlener is verantwoordelijk voor de kwaliteit van de uitvoering van het bevolkingsonderzoek en/of de aansluitende zorg en houdt zich daarbij aan de landelijke, voor het bevolkingsonderzoek darmkanker, vastgestelde kwaliteitseisen en kaders. De zorgverlener of de organisatie waar de zorgverlener werkzaam is, heeft een intern kwaliteitssysteem ingericht en organiseert rondzendingen ter beoordeling van de kwaliteit en uniformiteit van de uitvoering van de werkzaamheden. Binnen de beroepsverenigingen organiseren visitatiecommissies visitaties van het betreffende specialisme. De vijf screeningsorganisaties zijn verantwoordelijk voor de kwaliteitsborging van het bevolkingsonderzoek en de aansluitende diagnostiek. Kwaliteitsborging van de uitvoering vindt op regionaal niveau plaats door de referentiefunctie, ondergebracht in de screeningsorganisaties. De screeningsorganisaties (WBOvergunninghouders) contracteren laboratoria en sluiten samenwerkingsovereenkomsten met coloscopiecentra en daar werkzame endoscopisten die aan de gestelde kwaliteitseisen voldoen. In de samenwerkingsovereenkomsten wordt gewezen op het volgen van de landelijke kaders en kwaliteitseisen. De screeningsorganisaties doen jaarlijks aan het RIVM-CvB een voorstel ten aanzien van eventuele aanpassing van de kwaliteitseisen. Tevens doen zij voorstellen voor het verbeteren van de data-aanlevering en/of het verhogen van de kwaliteit van de aan te leveren data. Voor de kwaliteitsborging van de uitvoering van het bevolkingsonderzoek en de aansluitende diagnostiek zijn verschillende referentiefunctionarissen aangesteld. Zij voeren namens de screeningsorganisaties periodiek onafhankelijke kwaliteitsbeoordelingen uit, afgestemd op de visitaties van hun beroepsgroep. Het RIVM-CvB stelt kaders voor kwaliteitsborging door de landelijke kwaliteitseisen en protocollen/procedures voor kwaliteitsborging (opgesteld in samenspraak met de betreffende beroepsgroepen) vast te stellen, na advies van de programmacommissie. Tevens is het RIVM-CvB opdrachtgever van de evaluator. De evaluator is verantwoordelijk voor de landelijke monitoring en evaluatie van het bevolkingsonderzoek darmkanker in opdracht van RIVM-CvB. De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) is verantwoordelijk voor het toezicht op de kwaliteit van de zorg. De IGJ is onderdeel van VWS. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 22 van 88

23 4.3 Overige betrokken partijen Onderstaande partijen zijn betrokken bij de gehele samenwerkingsketen. Per partij is een toelichting gegeven op hun rol en verantwoordelijken. Betrokken partijen VWS RIVM-CvB Gezondheidsraad (GR) ZonMw Programmacommissie bevolkingsonderzoek darmkanker Toelichting rol VWS bepaalt het beleid en stelt de financiële en juridische kaders met betrekking tot het bevolkingsonderzoek darmkanker. De Minister van VWS is politiek verantwoordelijk voor het bevolkingsonderzoek darmkanker. De minister beslist over vergunningaanvragen (na advies van de Gezondheidsraad) die de screeningsorganisaties op grond van de WBO aanvragen. VWS zorgt dat middelen beschikbaar worden gesteld voor de uitvoering van het bevolkingsonderzoek. VWS is opdrachtgever van het RIVM-CvB, IGJ en de GR. VWS verleent de WBO-vergunning aan de screeningsorganisaties. Het RIVM-CvB is verantwoordelijk voor de landelijke regie op het bevolkingsonderzoek darmkanker. Het RIVM-CvB: coördineert en regisseert betrokken organisaties, onder andere door het stellen van kaders en kwaliteitseisen en het faciliteren van betrokken partijen; financiert het bevolkingsonderzoek door subsidiëring vanuit de Subsidieregeling Publieke Gezondheid; stimuleert en borgt de kwaliteit en uniformiteit van de uitvoering; monitort en evalueert het bevolkingsonderzoek; communiceert met publiek, professionals en stakeholders; bundelt kennis en innoveert; adviseert en informeert beleidsmakers. Het RIVM-CvB is opdrachtnemer (en onderdeel) van VWS. De landelijke aansturing en begeleiding van programmatische preventieprogramma s door het RIVM-CvB is per besluit van de Minister van VWS vastgelegd in de Wet op het RIVM. De Gezondheidsraad is verantwoordelijk voor onafhankelijk wetenschappelijk advies over: wijzigingen in het bevolkingsonderzoek darmkanker; WBO-vergunningaanvragen van de screeningsorganisaties. De Gezondheidsraad is opdrachtnemer (en onderdeel) van VWS. ZonMw is betrokken bij de gehele samenwerkingsketen en is verantwoordelijk voor de financiering van innovatiegericht onderzoek (onder meer ten aanzien van preventieprogramma s). ZonMw is opdrachtnemer van VWS. De programmacommissie adviseert het RIVM-CvB over de opzet en organisatie van de gehele keten van het bevolkingsonderzoek darmkanker en daaruit voortkomende nadere diagnostiek en zorg rondom darmkanker. Voor elk van de partijen die zijn vertegenwoordigd in de commissie (en/of versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 23 van 88

24 Patiëntenorganisaties, KWF en MLD-Stichting Beroepsgroepen Zorgverzekeraar Overige partijen (PALGA, IKNL etc.) onderliggende werkgroepen en adviesgroepen) geldt dat zij adviserend zijn aan het RIVM-CvB. Behartigen van belangen van patiënten. Informatievoorziening voor publiek. Inbreng (inhoudelijke) expertise en beroepsbelang voor landelijke afspraken. Informatievoorziening richting beroepsgroep. Financieren van de informatievoorziening door de huisarts en de nadere diagnostiek en zorg na ongunstige FIT-uitslag. Gevraagd en ongevraagd adviseren aan RIVM-CvB over het bevolkingsonderzoek. Leveren van data voor monitoring en evaluatie. IKNL: Tevens inrichten datawarehouse voor koppeling data ScreenIT met behandelgegevens. Gerelateerde documenten Geen. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 24 van 88

25 Hoofdstuk 5 Organisatie: rolinvulling uitvoerende partijen Dit hoofdstuk bouwt voort op de beschrijving van het primaire proces van het bevolkingsonderzoek darmkanker en de rolverdeling zoals beschreven in de vorige hoofdstukken (3 en 4). Bij de taken is aangegeven conform welk(e) kader, richtlijn of (lokale) werkwijze deze worden uitgevoerd. Een totaaloverzicht van de landelijke kaders, richtlijnen en werkwijzen is opgenomen in bijlage F. 5.1 Rol van de screeningsorganisatie De screeningsorganisaties zijn vooral betrokken bij de fasen selecteren en uitnodigen, screenen en informeren en verwijzen. De vijf screeningsorganisaties zijn daarnaast verantwoordelijk voor de regionale uitvoering van het bevolkingsonderzoek darmkanker, de regionale coördinatie en de kwaliteitsborging van het bevolkingsonderzoek en de aansluitende diagnostiek. In dit hoofdstuk zijn alleen de taken van de screeningsorganisaties in het primaire proces nader uitgewerkt. De screeningsorganisaties werken in opdracht van het RIVM-CvB. Zij zijn zelf opdrachtgever voor de FIT-laboratoria, de leverancier van de FIT en bijbehorende analyseapparatuur en reagentia, het inpakcentrum en de referentiefuncties. Zij zijn daarnaast ketenpartner van de huisarts en ketenpartner van en verwijzer naar coloscopiecentra. Ten behoeve van de samenwerking hebben de screeningsorganisaties contracten gesloten met de FITlaboratoria, de leverancier van de FIT, PostNL, het inpakcentrum en de referentiefuncties en overeenkomsten met coloscopiecentra. De screeningsorganisatie voert voor dit bevolkingsonderzoek de volgende taken uit en werkt volgens landelijke gestelde kwaliteitseisen. De kwaliteitseisen zijn terug te vinden in Bijlage E. Selecteren en uitnodigen De medewerker van de screeningsorganisatie onderhoudt de (initieel aangelegde) selectie uit de BRP met de doelgroep voor het bevolkingsonderzoek. De medewerker van de screeningsorganisatie draagt er zorg voor dat eens in de twee jaar de doelgroep een uitnodiging voor deelname aan het bevolkingsonderzoek ontvangt. De medewerker van de screeningsorganisatie stuurt de personen die voor de eerste maal worden uitgenodigd een vooraankondiging. De medewerker van de screeningsorganisatie laat het inpakcentrum een uitnodigingsset voor deelname aan het bevolkingsonderzoek sturen aan de doelgroep. De medewerker van de screeningsorganisatie stuurt de personen die niet op de uitnodiging hebben gereageerd een eenmalige herinnering. De medewerker van de screeningsorganisatie verwerkt de afmeldingen van de genodigden die hebben aangegeven (deze ronde of definitief) niet deel te willen nemen aan het bevolkingsonderzoek. De medewerker van de screeningsorganisatie registreert daarbij de reden om niet deel te nemen. De medewerker van de screeningsorganisatie draagt er zorg voor dat definitieve afmelding van een handtekening van de genodigde wordt voorzien, indien dat nog niet zo is. De medewerker van de screeningsorganisatie stuurt Richtlijnen en lokale werkwijzen: Procesbeschrijving Beheren van persoonsgegevens. Landelijke voorlichtingsmaterialen: Vooraankondiging. Uitnodigingsbrief. Folder Bevolkingsonderzoek darmkanker. Gebruiksaanwijzing ontlastingstest. Herinneringsuitnodiging. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Procesbeschrijving Uitnodigen. Landelijke voorlichtingsmaterialen: Brief afmelding bevolkingsonderzoek. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Procesbeschrijvingen Cliënt contact en Afmelden en bezwaar. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 25 van 88

26 de personen die zich definitief hebben afgemeld een bevestiging van de afmelding. De medewerker van de screeningsorganisatie registreert de personen die zich na definitieve afmelding weer hebben aangemeld voor deelname aan het bevolkingsonderzoek. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Procesbeschrijving Aanmelden. De medewerker van de screeningsorganisatie stuurt de persoon vervolgens een bevestiging van hernieuwde deelname. De medewerker van de screeningsorganisatie registreert de genodigden die een nieuwe uitnodigingsset hebben aangevraagd en laat het inpakcentrum die versturen. Landelijke voorlichtingsmaterialen: Uitnodigingsbrief. Folder Bevolkingsonderzoek darmkanker. Gebruiksaanwijzing ontlastingstest. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Procesbeschrijving Cliënt contact. De medewerker van de screeningsorganisatie registreert de deelnemers die bezwaar hebben gemaakt tegen gegevensuitwisseling, naar reden van bezwaar. De medewerker van de screeningsorganisatie stuurt de deelnemer een bevestiging van de verwerking van het bezwaar tegen gegevensuitwisseling. De medewerker van de screeningsorganisatie zorgt voor de verwerking van wijzigingen in de gegevens van genodigde op verzoek van genodigde. De medewerker van de screeningsorganisatie beantwoordt vragen van burgers en genodigden over het bevolkingsonderzoek darmkanker. De medewerker van de screeningsorganisatie registreert eventuele klachten en handelt deze op de juiste wijze af. De screeningsorganisatie registreert eventuele incidenten en handelt deze op de juiste wijze af. Landelijke kaders: Juridisch kader - gegevensuitwisseling bevolkingsonderzoeken naar kanker. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Procesbeschrijving Afmelden en bezwaar. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Procesbeschrijving Cliënt contact. Procesbeschrijving Beheren van persoonsgegevens. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Procesbeschrijving Cliënt contact. Landelijke kaders: Protocol risicomanagement. Notitie klachtenafhandeling. Screenen De medewerker van de screeningsorganisatie bestelt tijdig zelfafnametests en reagentia voor de FIT. De screeningsorganisatie is verantwoordelijk voor het informeren van een deelnemer indien: 1. een fecesmonster onbeoordeelbaar is; 2. de houdbaarheid van de FIT verlopen is (fecesmonster is onbetrouwbaar). In deze gevallen verstuurt het inpakcentrum, indien mogelijk, een nieuwe uitnodigingsset naar de deelnemer. Landelijke voorlichtingsmaterialen: Uitslagbrief uitslag onbekend. Folder Bevolkingsonderzoek darmkanker. Gebruiksaanwijzing ontlastingstest. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 26 van 88

27 Informeren en verwijzen De screeningsorganisatie ontvangt de geautoriseerde uitslagen van de FIT-analyse via ScreenIT van het FIT-laboratorium. Gunstige FIT-uitslag: De medewerker van de screeningsorganisatie stuurt de deelnemer een brief met de uitslag. Ongunstige FIT-uitslag: De screeningsorganisatie is verantwoordelijk voor de verwijzing van de deelnemer naar de aansluitende diagnostiek. De medewerker van de screeningsorganisatie maakt een intake-afspraak voor de deelnemer, op basis van de door het coloscopiecentrum in ScreenIT beschikbaar gestelde tijdslots. De medewerker van de screeningsorganisatie stuurt, namens de verwijzend RCMDL, de deelnemer een brief met de uitslag met de verwijzing voor de intake voor een coloscopie. De medewerker van de screeningsorganisatie zorgt er voor dat de huisarts van de deelnemer twee dagen eerder de uitslag met het verwijsadvies ontvangt dan de deelnemer zelf. De medewerker van de screeningsorganisatie verwerkt de afmeldingen van de deelnemers die hebben aangegeven niet deel te willen nemen aan de intake-afspraak voor coloscopie. De medewerker van de screeningsorganisatie registreert daarbij de reden van afmelding. De medewerker van de screeningsorganisatie stuurt de deelnemer een bevestiging van de afmelding van de intake voor coloscopie. Op verzoek van de deelnemer wijzigt de medewerker van de screeningsorganisatie de afspraak voor de intake voor coloscopie. De medewerker van de screeningsorganisatie stuurt de deelnemer een bevestiging van de gewijzigde afspraak. De medewerker van de screeningsorganisatie informeert de huisarts (indien bekend) over afmeldingen en wijzigingen van intake-afspraken. De screeningsorganisatie beantwoordt vragen van deelnemers over de uitslag FIT en verwijzing intake coloscopie. Bij vragen van de deelnemer over het nut van (de intake voor) coloscopie adviseert de screeningsorganisatie de deelnemer contact op te nemen met de huisarts. Landelijke voorlichtingsmaterialen: Uitslagbrief gunstige uitslag. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Procesbeschrijving Uitslag versturen. Landelijke kaders: Protocol melding benodigde en beschikbare capaciteit en tijdslots. Landelijke voorlichtingsmaterialen: Uitslagbrief Er is bloed in uw ontlasting gevonden. Folder Bevolkingsonderzoek darmkanker vervolgonderzoek. Bericht huisarts ongunstige uitslag. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Procesbeschrijving Uitslag versturen. Landelijke voorlichtingsmaterialen: Brief afmelding intake. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Procesbeschrijving Intakegesprek coloscopiecentrum. Landelijke voorlichtingsmaterialen: Brief wijziging intake. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Procesbeschrijvingen Cliënt contact. Procesbeschrijving Intakegesprek coloscopiecentrum. Landelijke voorlichtingsmaterialen: Bericht huisarts wijziging intake. Bericht huisarts afmelding intake. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Procesbeschrijving Cliënt contact. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 27 van 88

28 Diagnostiek De screeningsorganisatie bewaakt of de deelnemer gevolg geeft aan het verwijsadvies voor een intake voor een coloscopie. De medewerker van de screeningsorganisatie stuurt de deelnemer een herinnering, wanneer deze niet op de intake-afspraak verschijnt. De medewerker van de screeningsorganisatie informeert de huisarts (indien bekend), wanneer een deelnemer niet op de herinnering reageert. De medewerker van de screeningsorganisatie maakt een nieuwe intake-afspraak voor de deelnemer, wanneer de deelnemer naar aanleiding van de herinnering contact opneemt. De medewerker van de screeningsorganisatie stuurt de deelnemer een bevestiging van de nieuwe intake-afspraak. Landelijke voorlichtingsmaterialen: Herinnering intake. Bericht huisarts 2 e no show intake. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Procesbeschrijving Intakegesprek coloscopiecentrum. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Procesbeschrijving Cliënt contact. Procesbeschrijving Intakegesprek coloscopiecentrum. 5.2 Rol van het inpakcentrum Het inpakcentrum is betrokken bij de fase selecteren en uitnodigen in de keten. Het inpakcentrum is verantwoordelijk voor het samenstellen, inpakken en versturen van de uitnodigingspakketten met de zelfafnametests (FIT) en het op voorraad houden van de daarvoor benodigde materialen. Het inpakcentrum werkt in opdracht van de screeningsorganisaties. Ten behoeve van de samenwerking heeft het inpakcentrum een contract met de screeningsorganisaties. Het inpakcentrum voldoet aan en werkt conform de contractuele en werkafspraken die met de screeningsorganisaties zijn gemaakt. Selecteren en uitnodigen Het inpakcentrum is verantwoordelijk voor het ontwerpen, produceren en op voorraad houden van de verpakkingen. Dit geldt zowel voor het uitnodigingspakket als het terugzendpakket. Het inpakcentrum houdt voldoende voorraad aan van de onderdelen van het uitnodigingspakket: folder, zelfafnamebuis, gebruiksaanwijzing en papier/drukwerk. Het inpakcentrum informeert de leverancier van de FIT tijdig wanneer een nieuwe voorraad zelfafnamebuizen nodig is. Het inpakcentrum voert de barcodes van de zelfafnamebuizen, inclusief houdbaarheidsdatum, in ScreenIT in. Het inpakcentrum print of drukt de uitnodigingsbrieven conform het overeengekomen format. Het inpakcentrum voorziet de zelfafnamebuis van een barcode, op basis van de werklijst uit ScreenIT. De medewerker van het inpakcentrum stelt de uitnodigingspakketten samen, op basis van de werklijst uit ScreenIT. Het inpakcentrum biedt de uitnodigingspakketten ter bezorging aan bij het verzendbedrijf. Het inpakcentrum informeert de screeningsorganisatie over retour gekomen uitnodigingspakketten en de reden van retour, via registratie in ScreenIT. Conform werkprocesafspraken screeningsorganisaties -inpakcentrum Conform werkprocesafspraken screeningsorganisaties - inpakcentrum Conform werkprocesafspraken screeningsorganisaties - inpakcentrum Conform werkprocesafspraken screeningsorganisaties - inpakcentrum Conform werkprocesafspraken screeningsorganisaties - inpakcentrum versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 28 van 88

29 5.3 Rol van het FIT-laboratorium De FIT-laboratoria zijn betrokken bij het screenen in de keten. Zij ontvangen de retourenveloppen met fecesmonsters via PostNL. Zij zijn verantwoordelijk voor het analyseren van de fecesmonsters met behulp van een landelijke uniforme FIT en analyseapparatuur, ingekocht door de screeningsorganisaties. Zij geven de uitslag (elektronisch) door aan de screeningsorganisaties. De FIT-laboratoria werken in opdracht van de screeningsorganisaties. Ten behoeve van de samenwerking hebben de FITlaboratoria een contract met de screeningsorganisaties. Het laboratorium voert voor dit bevolkingsonderzoek de volgende taken uit en werkt volgens landelijke gestelde kwaliteitseisen, zie ook bijlage E. Ontvangst monster Het laboratorium ontvangt de retourenvelop met het fecesmonster van de deelnemer en opent deze. De medewerker van het laboratorium voert een beperkte visuele controle van het fecesmonster uit. De beoordeelbare monsters worden weggezet voor analyse. De medewerkers van het laboratorium registreert de niet beoordeelbare monsters in ScreenIT. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Protocol behandeling retourenveloppen door laboratoria. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Protocol behandeling retourenveloppen door laboratoria. Analyse, incidenten en klachten De medewerker van het laboratorium analyseert de fecesmonsters op de aanwezigheid van humaan hemoglobine. Het laboratorium verzorgt de tijdelijke opslag en vernietiging van het restant fecesmonster. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Bedieningsvoorschrift BioMajesty. Landelijke kaders: Notitie omgaan met lichaamsmateriaal. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Protocol afvoeren/vernietigen materialen. Het laboratorium registreert eventuele incidenten en handelt deze op de juiste wijze af. Het laboratorium registreert eventuele klachten en handelt deze op de juiste wijze af. Landelijke kaders: Protocol risicomanagement. Notitie klachtenafhandeling. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Protocol calamiteiten FIT. Uitslagverstrekking De medewerker van het laboratorium of de klinisch chemicus geeft de geautoriseerde uitslagen van de FIT door aan de screeningsorganisatie via ScreenIT. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 29 van 88

30 Waarborg kwaliteit De klinisch chemicus of een medewerker van het laboratorium (onder verantwoordelijkheid van de klinisch chemicus) geeft de resultaten van de analyse van de controle- en cliëntmonsters vrij aan de landelijk functionaris monitoring FIT bij SKML. Het laboratorium laat de apparatuur zodanig onderhouden dat valide analyseresultaten zijn gewaarborgd. Landelijke kaders: Protocol kwaliteitsborging FIT. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Bedieningsvoorschrift BioMajesty. 5.4 Rol van de huisartsenpraktijk De huisarts is verantwoordelijk voor het vervullen van taken in de fasen selecteren en uitnodigen, informeren en verwijzen, diagnostiek, behandeling en surveillance in de keten. De huisarts is verantwoordelijk voor het desgevraagd verstrekken van informatie over het bevolkingsonderzoek, adviseren van deelnemers met een ongunstige FIT-uitslag en/of afwijkende coloscopie en het in overleg met de cliënt of op verzoek van de zorgverlener aanleveren van benodigde medische informatie ten behoeve van de aanvullende diagnostiek (coloscopie). De huisartsen zijn private zorgverleners en ketenpartner van de screeningsorganisaties, coloscopiecentra en andere zorgverleners. In het kader van het bevolkingsonderzoek voert de huisarts de onderstaande taken uit. Selecteren en uitnodigen Indien een persoon vooraf vragen heeft over het bevolkingsonderzoek, neemt de persoon zelf contact op met de huisarts. De huisarts informeert de persoon over het bevolkingsonderzoek en verwijst personen naar thuisarts.nl, de website van het RIVM en de websites en informatiekanalen van de screeningsorganisaties. De genodigde neemt desgewenst op eigen initiatief contact op met de huisarts over de afweging om deel te nemen aan het bevolkingsonderzoek, op basis van de uitnodiging. De huisarts informeert de genodigde over het nut van het bevolkingsonderzoek voor de (betreffende) genodigde. Indien een genodigde een onverklaarbare en aanhoudende verandering in het ontlastingspatroon of bloed in de ontlasting heeft, of als de genodigde nu of in het verleden al onder behandeling is (geweest) voor darmkanker, wordt de genodigde geadviseerd contact op te nemen met de huisarts. De genodigde neemt zelf contact op met de huisarts. De huisarts adviseert de genodigde of deelname aan het bevolkingsonderzoek zinvol is, op basis van de klachten en medische (voor)geschiedenis. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Praktijkhandleiding Bevolkingsonderzoek darmkanker. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Praktijkhandleiding Bevolkingsonderzoek darmkanker. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Praktijkhandleiding Bevolkingsonderzoek darmkanker. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 30 van 88

31 Informeren en verwijzen Bij een ongunstige FIT wordt de deelnemer gevraagd contact op te nemen met de huisarts. De deelnemer neemt zelf contact op met de huisarts. De huisarts (indien bekend) ontvangt twee dagen voor de deelnemer de uitslag van een ongunstige FIT en het verwijsadvies van de screeningsorganisatie. Landelijke voorlichtingsmaterialen: Bericht huisarts ongunstige uitslag. De huisarts heeft daarmee de gelegenheid te besluiten zelf contact op te nemen met de deelnemer. Mede op basis van de landelijk vastgestelde exclusiecriteria adviseert de huisarts de deelnemer over het nut van de coloscopie. Wanneer er contact is geweest tussen deelnemer en huisarts, is de huisarts verantwoordelijk voor het tijdig insturen van relevante medische gegevens voor de intake aan het coloscopiecentrum. De huisarts krijgt (indien bekend) een bericht van de screeningsorganisatie bij afmelding of wijziging van de intake-afspraak door de deelnemer. De huisarts beantwoordt vragen van de deelnemer over het vervolgonderzoek. Landelijk vastgestelde exclusiecriteria Landelijke voorlichtingsmaterialen: Bericht huisarts wijziging intake. Bericht huisarts afmelding intake. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Praktijkhandleiding Bevolkingsonderzoek darmkanker. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Praktijkhandleiding Bevolkingsonderzoek darmkanker. Diagnostiek Indien een patiënt met een verwijsadvies zonder tussenkomst van de huisarts naar de intake-afspraak gaat, levert de huisarts op aanvraag van het coloscopiecentrum de benodigde medische gegevens aan, indien de patiënt daar toestemming voor heeft gegeven. Indien een patiënt met een ongunstige FIT geen gevolg geeft aan het verwijsadvies, wordt de huisarts (indien bekend) daarover door de screeningsorganisatie geïnformeerd. De huisarts kan de patiënt wijzen op het belang van het opvolgen van de verwijzing. Het is aan de huisarts of hij/zij actie onderneemt. De huisarts registreert een ongunstige FIT-uitslag in het medisch dossier van de patiënt. Wanneer een patiënt niet reageert op de uitnodiging voor vervolgonderzoek, kan de huisarts de uitslag meenemen in zijn/haar overwegingen als de patiënt later toch met klachten komt. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Praktijkhandleiding Bevolkingsonderzoek darmkanker. Landelijke voorlichtingsmaterialen: Bericht huisarts 2 e no show intake. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Praktijkhandleiding Bevolkingsonderzoek darmkanker. De huisarts ontvangt de uitslag van de coloscopie van het coloscopiecentrum. Surveillance en behandeling De huisarts begeleidt, op verzoek van de patiënt, bij de vervolgbehandeling. 5.5 Rol van het coloscopiecentrum De coloscopiecentra zijn betrokken bij de fasen diagnostiek en behandeling en surveillance in de keten. Zij zijn verantwoordelijk voor het uitvoeren van de intake, het uitvoeren van de coloscopie en de coördinatie van diagnostiek, surveillance en overdracht versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 31 van 88

32 naar behandeling. Tevens geven zij (elektronisch) aan de screeningsorganisaties door wanneer zij hoeveel intakegesprekken kunnen voeren. Daarbij houden zij rekening met hun coloscopiecapaciteit en de afgesproken doorlooptijden. De coloscopiecentra zijn opdrachtgever voor de pathologielaboratoria en de radiologie. De verhouding tot de laboratoria kan verschillen. De coloscopiecentra hebben overeenkomsten afgesloten met pathologielaboratoria, radiologie-afdelingen en zorgverzekeraars. Ten behoeve van de samenwerking hebben de coloscopiecentra een overeenkomst met de screeningsorganisatie. De coloscopiecentra zorgen ervoor dat iedere endoscopist die wordt ingezet in het kader van het BVO een kwaliteitsovereenkomst heeft afgesloten met een screeningsorganisatie. Het coloscopiecentrum voert voor dit bevolkingsonderzoek de volgende taken uit en werkt volgens landelijke gestelde kwaliteitseisen, zie ook het protocol Toelating en auditing coloscopie op de website Diagnostiek (intake) De medewerker van het coloscopiecentrum voert de beschikbare tijdslots voor intakegesprekken in ScreenIT in. De medewerker van het coloscopiecentrum registreert,in ScreenIT, indien een deelnemer niet op de gemaakte intake-afspraak verschijnt. De intaker neemt de anamnese af om te bepalen of bij de betreffende patiënt een coloscopie kan worden uitgevoerd. De intaker gaat na of door de patiënt stollingsremmende medicijnen worden gebruikt. Bij gebruik van stollingsremmende medicijnen wordt een aangepaste werkwijze gehanteerd. De intaker gaat na of er bij de patiënt sprake kan zijn van erfelijke darmkanker en er sprake is van zodanige familiaire belasting dat intensieve controle gewenst is. Indien de patiënt een relevante voorgeschiedenis heeft en voorafgaand aan de intake geen contact met de huisarts heeft gehad, vraagt de intaker de patiënt om toestemming de extra gegevens op te vragen. De intaker vraagt de benodigde aanvullende gegevens op bij huisarts of andere zorgprofessional. De intaker stelt vast of een coloscopie zinvol is en er geen belemmeringen zijn om deze uit te voeren, op grond van de anamnese en de medische voorgeschiedenis van de patiënt. De intaker maakt met de patiënt een afspraak voor de coloscopie. Indien een volledige coloscopie niet mogelijk is, maar een CT-coloscopie wel, draagt de intaker de gegevens over aan de radioloog. De intaker informeert de patiënt over de voorbereiding en procedure en risico s van de coloscopie. De intaker geeft de patiënt schriftelijke informatie mee over de voorbereiding en de coloscopie. De intaker registreert de benodigde gegevens van de intake in ScreenIT. Landelijke kaders: Protocol melding benodigde en beschikbare capaciteit en tijdslots. Landelijke kaders: Protocol toelating en auditing coloscopie. Technische dataset intake. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Richtlijn endoscopische ingrepen bij patiënten met antistolling en plaatjesaggregatieremming. Landelijke richtlijn erfelijke darmkanker. Landelijke kaders: Protocol toelating en auditing coloscopie. Landelijke kaders: Protocol toelating en auditing coloscopie. Landelijke kaders: Protocol toelating en auditing coloscopie. Landelijke kaders: Protocol toelating en auditing coloscopie. Technische dataset intake. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 32 van 88

33 Diagnostiek (coloscopie) De medewerker van het coloscopiecentrum draagt zorg voor een goede voorbereiding van de patiënt voorafgaand aan de coloscopie. De medewerker van het coloscopiecentrum geeft de patiënt een roesje, indien dit met hem/haar is afgesproken. De endoscopist voert de (vervolg)coloscopie uit. Indien tijdens de coloscopie afwijkingen worden gevonden, voert (in principe) de endoscopist een poliepectomie uit of neemt biopten. De endoscopist stuurt afgenomen materiaal voor nader onderzoek naar een pathologielaboratorium dat aan de kwaliteitseisen van het bevolkingsonderzoek voldoet. De endoscopist registreert de benodigde gegevens van de coloscopie in het MDL-systeem. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Richtlijn sedatie en/of analgesie op locaties buiten de operatiekamer. Landelijke kaders: Protocol toelating en auditing coloscopie. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Inzendprotocol histologisch materiaal PA-lab (lokaal). Toelichting bij registratie van coloscopieverslagen Landelijke kaders: Protocol toelating en auditing coloscopie. Technische dataset coloscopie. Diagnostiek (uitslagverstrekking en follow-up) De endoscopist geeft de uitslag van de coloscopie mondeling door aan de patiënt. Het coloscopiecentrum stuurt de patiënt een schriftelijke bevestiging van de uitslag. Indien kanker is gediagnosticeerd, wordt geen schriftelijke bevestiging van de uitslag verstuurd. Het coloscopiecentrum geeft de bevindingen en het beleid door aan de huisarts van de patiënt. Het coloscopiecentrum geeft de uitslag van de coloscopie, eventuele nadere diagnostiek en beleid elektronisch door aan de screeningsorganisatie. De medewerker van het coloscopiecentrum belt de patiënt om naar eventuele complicaties te informeren, binnen een maand na een coloscopie zonder afwijkingen. De endoscopist informeert bij de patiënt of er sprake is geweest van complicaties, tijdens het uitslaggesprek na een coloscopie met afwijkingen. De patiënt wordt verzocht eventuele complicaties in de daaropvolgende weken te melden bij het coloscopiecentrum. De medewerker van het coloscopiecentrum registreert de complicaties in de DRCE. Het coloscopiecentrum meet periodiek de ervaringen van de patiënt: hoe deze kwaliteit, veiligheid en comfort van de zorgverlening heeft ervaren. Het coloscopiecentrum registreert eventuele klachten en handelt deze op de juiste wijze af. Het coloscopiecentrum registreert eventuele incidenten en handelt deze op de juiste wijze af. Landelijke kaders: Protocol toelating en auditing coloscopie. Landelijke voorlichtingsmaterialen: Uitslagbrief coloscopie zonder afwijkingen. Uitslagbrief coloscopie met afwijkingen (terugkeer naar BVO). Uitslagbrief coloscopie met afwijkingen (surveillance na 3 of 5 jaar). Landelijke kaders: Protocol toelating en auditing coloscopie. Technische dataset coloscopie. Landelijke kaders: Protocol toelating en auditing coloscopie. Technische dataset coloscopie. Landelijke kaders: Protocol toelating en auditing coloscopie. Landelijke kaders: Protocol risicomanagement. Notitie klachtenafhandeling. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 33 van 88

34 Behandeling en surveillance Het coloscopiecentrum draagt zorg voor een goede overdracht van patiënt en gegevens aan de desbetreffende specialist, indien behandeling noodzakelijk is. Het coloscopiecentrum meldt de uitvoering van een surveillance coloscopie en het vervolgbeleid elektronisch aan de screeningsorganisatie, in termen van terugkeer naar bevolkingsonderzoek of nieuwe surveillance coloscopie na x tijd of behandeling. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Landelijke richtlijn coloncarcinoom. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Nederlandse richtlijn coloscopie surveillance. 5.6 Rol van het pathologielaboratorium De pathologielaboratoria zijn betrokken bij de fase diagnostiek in de keten. Het pathologielaboratorium is verantwoordelijk voor het beoordelen van histologisch materiaal van coloscopieën na verwijzing vanuit het bevolkingsonderzoek. De pathologielaboratoria werken in opdracht van de coloscopiecentra. Hiervoor hebben zij een overeenkomst met het betreffende coloscopiecentrum. Het pathologielaboratorium voert voor dit bevolkingsonderzoek de volgende taken uit en werkt volgens landelijke gestelde kwaliteitseisen, zie ook het protocol toelating en auditing pathologie op de website Ontvangst monster Het laboratorium ontvangt het histologisch materiaal met bijbehorende gegevens van het coloscopiecentrum. De medewerker van het laboratorium registreert de (datum van) binnenkomst van het histologisch materiaal. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Inzendprotocol histologisch materiaal (lokaal). Landelijke kaders: Technische dataset pathologie. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Palga Protocol Module (colonbiopt). De medewerker van het laboratorium zet het materiaal onder de juiste bewaarcondities weg, totdat de verwerking plaatsvindt. Beoordeling, incidenten en klachten De medewerker van het laboratorium werkt het histologisch materiaal op tot preparaten voor beoordeling. De patholoog beoordeelt de histologische preparaten. De patholoog vraagt daarvoor niet routinematig een immunohistochemische kleuring aan. De patholoog registreert de benodigde gegevens van de beoordeling in het pathologiesysteem. De patholoog registreert revisies en consulten eveneens in het pathologiesysteem. Het laboratorium verzorgt de opslag/vernietiging van het overgebleven restmateriaal. Landelijke kaders: Protocol toelating en auditing pathologie. Landelijke kaders: Protocol toelating en auditing pathologie. Technische dataset pathologie. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Palga Protocol Module (colonbiopt). Landelijke kaders: Notitie omgaan met lichaamsmateriaal. Conform ziekenhuisbeleid. Het laboratorium registreert eventuele incidenten en handelt deze op de juiste wijze af. Landelijke kaders: Protocol risicomanagement. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 34 van 88

35 Het laboratorium registreert eventuele klachten en handelt deze op de juiste wijze af. Notitie klachtenafhandeling. Uitslagverstrekking Het laboratorium levert binnen 5 werkdagen na binnenkomst van het histologisch materiaal de geautoriseerde uitslag van de pathologie. De uitslag wordt geautoriseerd door een bevoegd patholoog. De medewerker van het laboratorium geeft de geautoriseerde uitslag door aan het coloscopiecentrum dat het onderzoek heeft aangevraagd, in het kader van het bevolkingsonderzoek darmkanker. De medewerker van het laboratorium geeft de geautoriseerde uitslag (elektronisch) door aan de screeningsorganisatie. Landelijke kaders: Protocol toelating en auditing pathologie. Technische dataset pathologie. Richtlijnen en lokale werkwijzen: Palga Protocol Module (colonbiopt). Landelijke kaders: Protocol toelating en auditing pathologie. Landelijke kaders: Protocol toelating en auditing pathologie. Technische dataset pathologie. 5.7 Rol van de radiologie-afdeling De radiologie-afdelingen zijn betrokken bij de fase diagnostiek in de keten. Coloscopie is nadrukkelijk de diagnostische methode van eerste keuze, omdat er relatief veel afwijkingen worden verwacht bij patiënten waarbij al bloed in de ontlasting is aangetoond. Deze afwijkingen kunnen dan meestal direct worden verwijderd tijdens de coloscopie. Aan een klein deel (ongeveer 1%) van de deelnemers met een positieve FIT-uitslag kan bij de intake een CT-colografie worden aangeboden. Dit betreft deelnemers bij wie de coloscopie incompleet is of bij wie bij hoge uitzondering om medische of psychische redenen een coloscopie niet gewenst is. De radiologie-afdeling is verantwoordelijk voor het uitvoeren en beoordelen van de CT-colografie en werkt in opdracht van de coloscopiecentra. Gerelateerde documenten Geen. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 35 van 88

36 Hoofdstuk 6 Communicatie Communicatie en voorlichting vormen een essentieel onderdeel van een bevolkingsonderzoek. Via communicatie worden burgers, professionals en relevante organisaties op de hoogte gesteld van het bevolkingsonderzoek en de eventuele rol die daarin van hen wordt verwacht. Daarnaast is er specifieke voorlichting voor de doelgroep om een geïnformeerde keuze mogelijk te maken en om te informeren over de relevante stappen van het bevolkingsonderzoek. In dit hoofdstuk zijn enkele uitgangspunten weergegeven die het RIVM-CvB hanteert bij de communicatie in en rond het bevolkingsonderzoek. Daarnaast zijn de doelgroepen en de daarop gerichte communicatie beschreven. 6.1 Uitgangspunten en doelgroepen van communicatie en voorlichting Uitgangspunten communicatie en voorlichting Binnen de communicatie hanteert het RIVM-CvB enkele uitgangspunten: 1. De overheid stelt de burger in staat een geïnformeerde keuze te maken over deelname aan het bevolkingsonderzoek naar darmkanker. Dit betekent dat de voorlichting: adequaat is (op de doelgroep afgestemd); objectief is (de voor- en nadelen zijn benoemd); relevant is (informatie over de juiste onderwerpen). 2. De communicatie-uitingen voor het bevolkingsonderzoek darmkanker volgen waar mogelijk de systematiek van de andere bevolkingsonderzoeken: Bij de inrichting van de communicatie rond het bevolkingsonderzoek wordt afgestemd met de voorlichtingssystematiek voor de bevolkingsonderzoeken naar borstkanker en baarmoederhalskanker. Er is sprake van een landelijk uniform en eenduidig informatieaanbod. Publieksvoorlichting voldoet aan het voorlichtingskader van het RIVM-CvB. De screeningsorganisaties verzorgen de verspreiding van voorlichtingsmaterialen onder de doelgroep. Het RIVM-CvB zorgt voor inhoud voor de voorlichtingsmaterialen (folders, websites etc.). 3. Bij het ontwikkelen van communicatieproducten worden burgers, beroepsgroepen, experts en relevante veldpartijen betrokken. Doelgroepen communicatie Bij het bevolkingsonderzoek is communicatie met drie doelgroepen van belang: het algemeen publiek; de doelgroep van het bevolkingsonderzoek: mannen en vrouwen van 55 tot en met 75 jaar; professionals en organisaties die betrokken zijn bij het bevolkingsonderzoek. 6.2 Communicatie met algemeen publiek De doelen van brede communicatie rond het bevolkingsonderzoek zijn: 1. Ervoor zorgen dat burgers op de hoogte zijn van het bestaan en het doel van het bevolkingsonderzoek. 2. Het vergroten van de acceptatie van het bevolkingsonderzoek onder de bevolking en bijdragen aan een geïnformeerde keuze rond deelname aan het bevolkingsonderzoek bij de doelgroep. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 36 van 88

37 Voor de communicatie met algemeen publiek worden onder andere de volgende communicatiemiddelen ingezet: informatie op de website publieksinformatielijnen van de regionale screeningsorganisaties; aandacht in publieksmedia (zoals kranten, tijdschriften, radio en tv-programma s); berichtgeving over de landelijke monitor bevolkingsonderzoek darmkanker. Activiteiten die worden uitgevoerd om de bekendheid en acceptatie van het bevolkingsonderzoek te vergroten, worden door het CvB uitgewerkt en afgestemd met relevante veldpartijen, waaronder KWF Kankerbestrijding en de MLD-Stichting. 6.3 Communicatie en voorlichting aan de doelgroep Bij het voorlichten van mensen uit de doelgroep, mannen en vrouwen in de leeftijd van 55 tot en met 75 jaar, zijn de volgende doelen te onderscheiden (zie ook het Voorlichtingskader): 1. Het geven van informatie om mensen uit de doelgroep in staat te stellen een geïnformeerde keuze te maken om wel of niet deel te nemen aan het bevolkingsonderzoek. 2. Mensen uit de doelgroep tijdens alle fasen van het traject (van uitnodigen tot de uiteindelijke uitslag) op de hoogte brengen en houden over wat er gebeurt of gaat gebeuren, eventueel geruststellen en informeren over mogelijke vervolgstappen. Daarbij hoort ook het geven van informatie over de leeftijdsgrenzen van het bevolkingsonderzoek en de eventuele gevolgen voor het eigen risico bij vervolgonderzoek. 3. Mensen uit de doelgroep informeren over de goede aansluiting van het bevolkingsonderzoek op diagnostiek in de zorg. 4. Op alle momenten is zorgvuldige communicatie door de bij het bevolkingsonderzoek en aansluitende zorg betrokken zorgverleners met de doelgroep van belang. In hoofdstuk 3 is het primaire proces van het bevolkingsonderzoek en aansluitende diagnostiek beschreven. Op verschillende momenten in het voorlichtingsproces van de doelgroep worden voorlichtingsinstrumenten ingezet: 1. Vooraankondiging. 2. Uitnodigingsbrief. 3. Folder Bevolkingsonderzoek darmkanker (bij uitnodigingsbrief). 4. Gebruiksaanwijzing ontlastingstest. 5. Uitslagbrief gunstige uitslag. 6. Uitslagbrief Als er bloed in uw ontlasting is gevonden. 7. Uitslagbrief uitslag onbekend. 8. Uitslagfolder Bevolkingsonderzoek darmkanker vervolgonderzoek. 9. Informatielijnen voor publieksinformatie (callcenter screeningsorganisaties). 10. Informatie op Uitslagbrief coloscopie (niet van toepassing indien kanker is gediagnosticeerd). 12. Contact met (berichten aan) de huisarts en thuisarts.nl. Daarnaast zijn er nog andere varianten van brieven beschikbaar voor onder andere bevestiging van af- en/of aanmelding, herinneringsbrieven, etc. Onderstaand een schematische weergave van dit voorlichtingsproces. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 37 van 88

38 *ifobt is vervangen door FIT. Via de website zijn daarnaast de volgende aanvullende communicatiemiddelen beschikbaar: 13. Een animatie waarin stap voor stap te zien is hoe de ontlastingstest juist wordt uitgevoerd. 14. Filmpjes waarin verschillende mensen iets vertellen over hun betrokkenheid bij het bevolkingsonderzoek: welke keuzes maken mensen en waarom? In deze filmpjes is ook aandacht voor de meer emotionele aspecten rond het bevolkingsonderzoek. 15. Een film over het gehele proces van het bevolkingsonderzoek; van ontvangst van uitnodigingspakket tot en met uitslag coloscopie. 16. Vertaalde versies van de communicatiemiddelen. 17. Antwoorden op veelgestelde vragen. 18. Alle brieven en folders. 19. Informatie over aanpassingen in het bevolkingsonderzoek. Naar gelang de materialen zijn deze naast het Nederlands via de website voor publiek beschikbaar in de volgende talen: Engels, Turks en Arabisch. De middelen zijn gepretest bij de doelgroep en worden jaarlijks geactualiseerd. 6.4 Communicatie en informatie aan professionals Bij het informeren van professionals zijn de volgende hoofddoelen te onderscheiden: 1. Zorgen dat professionals op de hoogte zijn van het bestaan, het doel en de wijze van uitvoering van het bevolkingsonderzoek. 2. Zorgen dat professionals in staat zijn burgers van goede informatie te voorzien. 3. Zorgen dat professionals die betrokken zijn bij de uitvoering van het bevolkingsonderzoek op de hoogte zijn van de keten van het bevolkingsonderzoek, van hun rol daarin en hun taken binnen het bevolkingsonderzoek goed uit kunnen voeren. Dit is noodzakelijk voor een goede kwaliteit van het bevolkingsonderzoek. Zie H7 Deskundigheidsbevordering. Bij de communicatie met professionals worden verschillende communicatiemiddelen ingezet: De website voor professionals Deze website bevat alle relevante informatie over het bevolkingsonderzoek zoals achtergrondinformatie, antwoorden op veelgestelde vragen, gespreksprotocollen en het uitvoeringskader. Een nieuwsbrief over de bevolkingsonderzoeken naar kanker. Via deze digitale nieuwsbrief worden professionals geïnformeerd over relevante ontwikkelingen. De communicatiekanalen van de beroepsverenigingen en wetenschappelijke instituten van de betrokken professionals, zoals websites, nieuwsbrieven, mailings, vakbladen en congressen. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 38 van 88

39 Informatiebijeenkomsten. Hiermee worden professionals geïnformeerd over het hoe en waarom van het bevolkingsonderzoek en de rol van de betrokken professionals hierin. Deze bijeenkomsten kunnen regionaal of landelijk worden georganiseerd. Communicatiemiddelen van screeningsorganisaties richting betrokken zorgverleners in de regio, zoals digitale nieuwsbrief en website, om hen te informeren over aspecten rond de uitvoering in de betreffende regio. Ten behoeve van buitenlandse organisaties die darmkankerscreening willen implementeren in hun eigen land is een factsheet Lessons Learned geschreven. Deze factsheet beschrijft de geleerde lessen tijdens de introductie van het programma. Gerelateerde documenten Naam document Voorlichtingskader Lessons Learned Toelichting Overzicht met de landelijke kwaliteitseisen aan voorlichting (voor alle bevolkingsonderzoeken). Dit kader geeft richting aan de wijze waarop de burger op vrijwillige basis een geïnformeerde keuze kan maken rond de deelname aan het bevolkingsonderzoek. Engelstalige factsheet met de belangrijkste lessen die zijn geleerd tijdens de implementatie van het bevolkingsonderzoek darmkankerscreening in Nederland. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 39 van 88

40 Hoofdstuk 7 Deskundigheidsbevordering Om landelijke uniformiteit en hoge kwaliteit in de uitvoering te waarborgen, is het essentieel dat alle bij de uitvoering betrokken professionele doelgroepen over kennis en vaardigheden beschikken die hen in staat stellen hun taken uit te voeren, binnen de bestaande kaders van het bevolkingsonderzoek darmkanker. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op enkele uitgangspunten, doelgroepen en scholingsmiddelen. 7.1 Uitgangspunten en doelgroepen deskundigheidsbevordering De screeningsorganisaties dragen zorg voor bevolkingsonderzoek specifieke deskundigheidsbevordering. De beroepsverenigingen zijn verantwoordelijk voor draagvlak bij de leden om de beschikbare middelen te gebruiken en voor aansluiting van de middelen bij hun kwaliteitsbeleid. Naast voorliggend uitvoeringskader gelden onderstaande uitgangspunten als basis voor de deskundigheidsbevordering bevolkingsonderzoek darmkanker: Betrokken professionals moeten basiskennis hebben over de inhoud, organisatie en het proces van het bevolkingsonderzoek darmkanker. Betrokken professionals moeten geïnformeerd zijn over en zich te houden aan de landelijke afspraken en kwaliteitseisen, waarmee het bevolkingsonderzoek naar darmkanker landelijk uniform en met hoge kwaliteit wordt uitgevoerd. Alle medisch specialistische opleidingen stellen specifieke eindtermen en opleidingseisen vast registratie in het register van de beroepsgroep borgt dat aan de opleidingseisen wordt voldaan en hebben een eigen systematiek om de kwaliteit van de beroepsuitoefening te borgen. Alle bij de uitvoering betrokken organisaties zijn verantwoordelijk voor de kwaliteit van de uitvoering door hun medewerkers. Vanuit deze uitgangspunten is de deskundigheidsbevordering gericht op: 1. het informeren over de inhoud, organisatie en het proces van het bevolkingsonderzoek darmkanker; 2. het informeren over de landelijke afspraken en kwaliteitseisen waarmee het bevolkingsonderzoek darmkanker en aansluitende diagnostiek landelijk uniform en met hoge kwaliteit wordt uitgevoerd; 3. het ontwikkelen, vergroten en/of toetsen van nieuwe of bestaande kennis en vaardigheden. De belangrijkste doelgroepen voor deskundigheidsbevordering in het bevolkingsonderzoek darmkanker zijn (in willekeurige volgorde): MDL-artsen; verpleegkundig endoscopisten, physican assistent (pa)/nurse practitioners (np)/verpleegkundig specialisten (vs); verpleegkundigen MDL; huisartsen, praktijkassistenten en ondersteuners; internisten; GE-chirurgen; Pathologen; medewerkers screeningsorganisaties; klinisch chemici en medewerkers laboratorium; radiologen. Voor het bereiken van bovengenoemde uitgangspunten worden verschillende middelen ingezet, zoals nieuwsbrieven, informatiebijeenkomsten en e-learningmodules. Voor bepaalde beroepsgroepen is extra scholing, danwel toetsing verplicht op basis van de versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 40 van 88

41 kwaliteitseisen die vanuit het bevolkingsonderzoek aan de uitoefening van bepaalde taken van de (vervolg)diagnostiek zijn gesteld. Alleen als aan de toetsing of eisen van een aanbesteding is voldaan, kunnen de professionals die activiteiten vanuit het bevolkingsonderzoek darmkanker uitvoeren. Dit betreft de activiteiten op het gebied van de analyse van de FIT, de coloscopie en de pathologie. Hierbij spelen de referentiefunctionarissen binnen de screeningsorganisaties voor de FIT, coloscopie en pathologie een belangrijke rol. Zij hebben ook deskundigheidsbevordering in hun takenpakket. Voor de huisartsenpraktijken geldt dat het bevolkingsonderzoek afspraken met zich meebrengt, die de huisarts en de praktijkassistenten en -ondersteuners moeten kunnen toepassen in het patiëntencontact naar aanleiding van het bevolkingsonderzoek darmkanker. Het RIVM-CvB, de screeningsorganisaties, het NHG en de NVDA zijn verantwoordelijk voor de deskundigheidsbevordering van de huisartsenpraktijken. Voor de screeningsorganisaties, die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van het primaire proces, betekent het bevolkingsonderzoek dat de medewerkers over informatie en vaardigheden moeten beschikken om de cliënt in het directe cliëntencontact van de juiste informatie te voorzien. Daarnaast spelen de screeningsorganisaties een rol in de ontwikkeling en organisatie van de deskundigheidsbevordering van de overige betrokken professionals. 7.2 Scholingsmiddelen professionals Op basis van de kaders voor het bevolkingsonderzoek darmkanker en de inventarisatie bij de beroepsgroepen is gebleken dat een aantal deskundigheidsbevorderingsmiddelen moeten worden ingezet om de professionals bij te scholen, zodat het bevolkingsonderzoek darmkanker landelijk uniform en met hoge kwaliteit wordt uitgevoerd. Scholingsmiddelen De deskundigheidsbevorderingsmiddelen omvatten onder andere geaccrediteerde e- learnings, praktijktoetsen en nascholingsbijeenkomsten voor diverse betrokken beroepsgroepen. Communicatie- en informatiemiddelen De communicatiemiddelen die worden ingezet om betrokken professionals op de hoogte te houden van het bevolkingsonderzoek zijn uitgewerkt in paragraaf 6.4 Communicatie en informatie aan professionals. Gerelateerde documenten Geen. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 41 van 88

42 Hoofdstuk 8 Kwaliteitsborging Het bevolkingsonderzoek darmkanker vereist een goede organisatie van de kwaliteitsborging, zodat een kwalitatief verantwoorde en duurzame uitvoering van het bevolkingsonderzoek is gegarandeerd. Kwaliteitsborging betreft het geheel van geplande en systematische acties, nodig om in voldoende mate vertrouwen te geven dat het bevolkingsonderzoek darmkanker voldoet en blijft voldoen aan de gestelde eisen. De uitvoerende organisaties en professionals hebben, buiten het bevolkingsonderzoek, hun kwaliteitsborging ingericht. Ten behoeve van het bevolkingsonderzoek darmkanker zijn aanvullende maatregelen van toepassing, specifiek gericht op de kwaliteit van het bevolkingsonderzoek. Dit hoofdstuk geeft een beschrijving van de maatregelen die zijn genomen om de kwaliteit van de uitvoering en effectiviteit van het gehele bevolkingsonderzoek darmkanker te borgen, te bewaken en te verbeteren. 8.1 Kwaliteitsbeleid Om het kwaliteitsbeleid vorm te geven, zijn er diverse instrumenten beschikbaar (zie onderstaande figuur). Instrumenten Borging WBO-vergunning Subsidieregeling Overige wet- en regelgeving VWS Subsidieverlening Kwaliteitseisen Indicatoren Protocollen CvB (regisseur namens VWS) Landelijke monitor Overeenkomsten Procedures Screeningsorganisaties (organisator/coördinator) Referentiefunctie Richtlijnen Werkwijzen Professionals (uitvoerders) Kwaliteitssysteem Visitaties beroepsgroep Rondzendingen De uitgangspunten en randvoorwaarden voor het bevolkingsonderzoek darmkanker vormen de basis voor de kwaliteitsborging van het bevolkingsonderzoek, zoals vastgelegd in wet- en regelgeving (onder meer de Wet op het Bevolkingsonderzoek en de Subsidieregeling publieke gezondheid) en het Beleidskader Bevolkingsonderzoeken naar Kanker. Daarnaast wordt een aantal specifieke instrumenten ingezet. De kwaliteitsborging vindt plaats op drie niveaus: landelijk, regionaal en lokaal. 8.2 Kwaliteitsborging op landelijk niveau Landelijke kwaliteitseisen en indicatoren borgen de kwaliteit van de uitvoering van het bevolkingsonderzoek darmkanker, zodat landelijke uniforme kwaliteit is gegarandeerd. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 42 van 88

43 Het RIVM-CvB heeft de landelijke kwaliteitseisen en indicatorenset voor het bevolkingsonderzoek darmkanker ontwikkeld, in nauwe afstemming met de relevante ketenpartijen. Het RIVM-CvB heeft deze vastgesteld, na advisering van de Programmacommissie. Ze worden jaarlijks getoetst op actualiteit en waar nodig aangepast. Landelijke kwaliteitseisen De landelijk geldende kwaliteitseisen specificeren de eisen waaraan organisaties, uitvoerders of de uitvoering moeten voldoen. Deze kwaliteitseisen zijn bindend en er mag in principe niet van worden afgeweken. Ze zijn verbonden aan voorschriften zoals de vergunning in het kader van de Wet op het Bevolkingsonderzoek of de Subsidieregeling publieke gezondheid. Voor de screeningsorganisaties en de FIT-laboratoria zijn de kwaliteitseisen opgenomen in bijlage E. De kwaliteitseisen voor de coloscopiecentra, endoscopisten en pathologielaboratoria zijn te vinden op de website Indicatoren De indicatoren zijn meetbare aspecten van het bevolkingsonderzoek. Ze worden gebruikt om het bevolkingsonderzoek darmkanker op individueel, regionaal en landelijk niveau te monitoren en te evalueren. De indicatoren zijn verdeeld over de hele keten van bevolkingsonderzoek, aansluitende diagnostiek en verdere behandeling. Dit om mogelijke knelpunten in de keten te signaleren en verbeteringen door te voeren. Om de monitoring en evaluatie van het bevolkingsonderzoek uniform vorm te geven, is de Indicatorenset Bevolkingsonderzoek Darmkanker ontwikkeld. Deze indicatorenset kan op verschillende aggregatieniveaus worden toegepast, zodat (een aantal) indicatoren zowel landelijk, regionaal als lokaal (individueel) bruikbaar zijn. Protocollen Enkele kaders van het bevolkingsonderzoek darmkanker zijn verder uitgewerkt in landelijk vastgestelde protocollen, als verdieping van het Uitvoeringskader. De onderbouwing van de landelijke kwaliteitseisen is opgenomen in de protocollen voor kwaliteitsborging en toelating en auditing. Ook van belangrijke aspecten als risicomanagement en intervalcarcinomen is de werkwijze geprotocolleerd vastgelegd. Gerelateerde documenten Naam document Landelijke kwaliteitseisen Landelijke indicatorenset Protocol kwaliteitsborging FIT-laboratoria zie Toelichting Overzicht van de landelijke kwaliteitseisen die worden gesteld aan organisaties en professionals die werkzaamheden uitvoeren in het kader van het bevolkingsonderzoek darmkanker en aansluitende diagnostiek. Overzicht met de landelijke indicatoren (meetbare aspecten) ten behoeve van de monitoring en evaluatie van het bevolkingsonderzoek darmkanker. Onderbouwing van de kwaliteitseisen die worden gesteld aan laboratoria die FIT-analyses uitvoeren in het kader van het bevolkingsonderzoek darmkanker. Protocol toelating en auditing coloscopiecentra en endoscopisten Protocol toelating en auditing pathologie Onderbouwing van de kwaliteitseisen die worden gesteld aan organisaties en professionals die coloscopieën uitvoeren na een verwijzing vanuit het bevolkingsonderzoek darmkanker. Onderbouwing van de kwaliteitseisen die worden gesteld aan organisaties en professionals die de pathologie beoordelen van coloscopieën na een verwijzing vanuit het bevolkingsonderzoek darmkanker. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 43 van 88

44 Protocol risicomanagement Protocol intervalcarcinomen Beschrijving van een bevolkingsonderzoekbrede werkwijze voor het omgaan met risico s. Beschrijving van de verschillende uitvoeringsaspecten van het registreren, monitoren en analyseren van intervalcarcinomen voor de regionale kwaliteitsbewaking en landelijke effectiviteitsbeoordeling van het bevolkingsonderzoek darmkanker. 8.3 Kwaliteitsborging op regionaal niveau De screeningsorganisaties zijn verantwoordelijk voor de kwaliteitsborging van de uitvoering van het bevolkingsonderzoek en de aansluitende diagnostiek op regionaal niveau. Samenwerkingsovereenkomsten Ten behoeve van de kwaliteitsborging sluiten de screeningsorganisaties overeenkomsten af met FIT-laboratoria en coloscopiecentra die betrokken zijn bij het bevolkingsonderzoek. In deze overeenkomsten worden nadere afspraken vastgelegd over de uitvoering van het bevolkingsonderzoek, inclusief de verplichting om te voldoen aan de landelijke kwaliteitseisen en het bevolkingsonderzoek uit te voeren conform de aangegeven richtlijnen en werkwijzen. Met de huisartsen, pathologielaboratoria en radiologie-afdelingen zijn geen overeenkomsten gesloten. Hier volstaan de van toepassing zijnde landelijke kwaliteitseisen, richtlijnen en werkwijzen. Pathologielaboratoria die aan de landelijke kwaliteitseisen voldoen, worden door de screeningsorganisaties opgenomen in een register van toegelaten laboratoria. Referentiefunctie Voor de kwaliteitsborging van de uitvoering van het bevolkingsonderzoek en de aansluitende diagnostiek op regionaal niveau is een referentiefunctie ingericht. De referentiefunctionarissen zijn aangesteld door FSB en voeren periodiek onafhankelijke audits uit. Zij worden in hun taken ondersteund door medewerkers van de screeningsorganisaties. De screeningsorganisaties en referentiefunctionarissen hebben de werkwijze van de audits beschreven in landelijk vastgestelde procedures die actueel worden gehouden op basis van de laatste inzichten en ervaringen. In deze procedures wordt aangegeven hoe met eventuele afwijkingen van de streefwaarden wordt omgegaan. Voor de audits stellen de referentiefunctionarissen een aantal onderwerpen vast die tijdens de audit extra aandacht behoeven, passend bij de risico-inschatting van de diagnostiek en bij realisatie van goede monitoring en evaluatie. Gerelateerde documenten Naam document Modelsamenwerkingsovereenkomst coloscopie Modelkwaliteitsovereenkomst endoscopist Protocol kwaliteitsborging FIT-analyses zie Toelichting Overeenkomst tussen screeningsorganisatie en coloscopiecentra die coloscopieën uitvoeren na een verwijzing vanuit het bevolkingsonderzoek darmkanker. Overeenkomst tussen screeningsorganisatie en endoscopisten die coloscopieën uitvoeren na een verwijzing vanuit het bevolkingsonderzoek darmkanker (bijlage bij modelsamenwerkingsovereenkomst coloscopie). Overzicht van de afspraken en werkwijze met betrekking tot de kwaliteitsborging van de uitvoering van FIT-analyses binnen het bevolkingsonderzoek darmkanker. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 44 van 88

45 Procedure toelating coloscopiecentra Procedure toelating endoscopisten Procedure toelating pathologielaboratoria Procedure auditing coloscopiecentra Procedure periodieke audit pathologielaboratoria Procedure toelating pathologen Beschrijving van de werkwijze van toetsing tot toelating van coloscopiecentra, die in aanmerking willen komen voor het uitvoeren van coloscopieën na een verwijzing vanuit het bevolkingsonderzoek darmkanker. Beschrijving van de werkwijze van toetsing tot toelating van endoscopisten, die in aanmerking willen komen voor het uitvoeren van coloscopieën na een verwijzing vanuit het bevolkingsonderzoek darmkanker. Beschrijving van de werkwijze van toetsing tot toelating van pathologielaboratoria, die in aanmerking willen komen voor het beoordelen van de pathologie van coloscopieën na een verwijzing vanuit het bevolkingsonderzoek darmkanker. Beschrijving van de werkwijze van periodieke auditing van coloscopiecentra en endoscopisten, die coloscopieën uitvoeren na een verwijzing vanuit het bevolkingsonderzoek darmkanker. Beschrijving van de werkwijze van periodieke auditing van pathologielaboratoria, die de pathologie van coloscopieën beoordelen na een verwijzing vanuit het bevolkingsonderzoek darmkanker. Beschrijving van de werkwijze van toetsing tot toelating van pathologen. 8.4 Kwaliteitsborging op lokaal niveau De zorgverlener is verantwoordelijk voor de goede uitvoering van het bevolkingsonderzoek en/of aansluitende zorg. De zorgverlener houdt zich daarbij aan de landelijke, voor het bevolkingsonderzoek darmkanker, vastgestelde kwaliteitseisen, richtlijnen en protocollen. De zorgverlener of de organisatie waar de zorgverlener werkzaam is, moet een intern kwaliteitssysteem inrichten en onderhouden. De zorgverlener registreert en levert gegevens aan de screeningsorganisatie om kwaliteitsbewaking van het bevolkingsonderzoek mogelijk te maken. Richtlijnen en werkwijzen Richtlijnen en werkwijzen borgen de kwaliteit van de uitvoering. Zij definiëren mede de professionele standaard en verantwoorde zorg. Richtlijnen zijn inhoudelijk een verantwoordelijkheid van de professional en zijn beroepsgroep. De beroepsorganisaties zijn verantwoordelijk voor de ontwikkeling en implementatie van richtlijnen. Zij stellen ze dan ook inhoudelijk vast. Het RIVM-CvB heeft een aantal specifieke richtlijnen en/of werkwijzen van toepassing verklaard op het bevolkingsonderzoek, voor de borging van de kwaliteit en landelijk uniforme werkwijze binnen het bevolkingsonderzoek darmkanker. Waar wenselijk bieden de landelijke werkwijzen ruimte voor regionale invulling op onderdelen. In hoofdstuk 5 van dit Uitvoeringskader is bij de verschillende kerntaken aangegeven welke richtlijnen en/of werkwijzen van toepassing zijn verklaard op het bevolkingsonderzoek darmkanker. Een overzicht van deze landelijke richtlijnen en werkwijzen is opgenomen in bijlage F. Toetsen (eigen) professioneel handelen Binnen de beroepsverenigingen organiseren visitatiecommissies visitaties van het betreffende specialisme. De visitatiecommissies hebben een breder aandachtsgebied dan de werkzaamheden met betrekking tot het bevolkingsonderzoek. De werkzaamheden van de visitatiecommissies en die van de referentiefunctie worden onderling zoveel mogelijk afgestemd. Onderdeel van de kwaliteitsborging van de laboratoria (FIT en pathologie) vormt de organisatie van rondzendingen, ter beoordeling van de kwaliteit en uniformiteit van de uitvoering van de werkzaamheden. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 45 van 88

46 8.5 Referentiefunctie De landelijke kwaliteitseisen vormen de basis voor de kwaliteitsborging van de uitvoering van het bevolkingsonderzoek en de aansluitende diagnostiek. De kwaliteitseisen worden gebruikt bij een systeem van controle en borging van de uitvoering van de werkzaamheden. Voor deze controle en borging is een referentiefunctie ingesteld. Verschillende referentiefunctionarissen voeren namens de screeningsorganisaties periodiek onafhankelijke kwaliteitsbeoordelingen uit, afgestemd op de visitaties van hun beroepsgroep. Het aantal gecontracteerde screeningslaboratoria is beperkt tot vier, waardoor de referentietaken met betrekking tot de FIT-analyse worden uitgevoerd door één landelijk werkende functionaris. De landelijke functionaris monitoring FIT (LFMF) is aangesteld door de gezamenlijke screeningsorganisaties en heeft geen banden met de gecontracteerde screeningslaboratoria. De referentie-functies voor de coloscopie (Regionaal Coördinerend MDL-functionaris (RCMDL)) en de pathologie (Regionaal Coördinerend Patholoog) worden ingevuld door regionaal coördinerende functionarissen. De screeningsorganisaties hebben RCMDL-artsen, RCP en en landelijke expertfunctionarissen in dienst. Deze functionarissen zijn specialisten uit de betreffende beroepsverenigingen. Iedere screeningsorganisatie heeft voor de invulling van de RCMDL en RCP een contract afgesloten met specialisten uit de regio. De Toetsingcoördinatoren MDL (TCMDL) zijn landelijk aangesteld. De borging van de kwaliteit door de referentiefunctie bestaat uit zes onderdelen. 1. Adviseren over toelating uitvoerders De referentiefunctie toetst voor het aangaan van een overeenkomst of registratie, of de uitvoerder kan voldoen aan de landelijk gestelde kwaliteitseisen voor toelating aan de uitvoering van het bevolkingsonderzoek en nadere diagnostiek. De referentiefunctie brengt op basis van de toetsing een advies uit aan de screeningsorganisatie die de overeenkomst of registratie voor uitvoering af zal sluiten. 2. Uitvoeren van audits In een audit toetst de referentiefunctie de uitvoerders op de landelijk vastgestelde kwaliteitseisen en indicatoren. De referentiefunctie toetst de naleving van de overeenkomsten en bespreekt de mogelijkheden tot verbetering met de uitvoerders. 3. Monitoren van intervalcarcinomen Belangrijk onderdeel van het werk van de referentiefunctie is de bespreking met de zorgverlener van intervalcarcinomen na een negatieve FIT uitslag of negatieve coloscopie (c.q. negatieve uitslag pathologie) voorafgaand aan de diagnose. 4. Benchmarken van prestaties Op basis van indicatoren worden de prestaties van zorgverleners met elkaar vergeleken via een landelijke monitor. De referentiefunctie stimuleert de bespreking met de zorgverleners. 5. Stimuleren van deskundigheidsbevordering In het kader van deskundigheidsbevordering worden regionale bijeenkomsten georganiseerd, waarbij aan de hand van een attractief programma van deskundige sprekers kennis en kunde worden gedeeld. Dit heeft tevens tot doel dat de betrokken zorgverleners in de keten elkaar en elkaars werk kennen. De referentiefunctie heeft hierin een stimulerende rol. 6. Borgen van de ketenkwaliteit De audits kunnen aanleiding zijn om de landelijke kwaliteitseisen en streefcijfers bij te stellen. In het kader van de borging van de kwaliteit van de gehele keten, vervult de referentiefunctie een adviserende rol naar de screeningsorganisaties en het versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 46 van 88

47 RIVM-CvB. De referentiefunctionarissen hebben periodiek intercollegiaal overleg om ervaringen en cases te bespreken. In de notitie referentiefunctie darmkanker zijn de specifieke taken per referentiefunctionaris nader vastgelegd. Eenmaal per jaar rapporteren de screeningsorganisaties conform een vastgesteld format aan het RIVM-CvB over de uitvoering en bevindingen van de audits met specifieke aandacht voor zaken die het bevolkingsonderzoek kunnen verbeteren/optimaliseren. Gerelateerde documenten Naam document Notitie referentiefunctie zie Toelichting Beschrijving van de inrichting van de referentiefunctie binnen het bevolkingsonderzoek darmkanker. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 47 van 88

48 Hoofdstuk 9 Monitoring en evaluatie Een goede monitoring en evaluatie van de uitvoering van het bevolkingsonderzoek is noodzakelijk om de kwaliteit van het bevolkingsonderzoek te bewaken. Dit hoofdstuk geeft inzicht in de wijze waarop de monitoring en evaluatie van het bevolkingsonderzoek darmkanker plaatsvindt. 9.1 Monitoring Monitoring is een periodieke activiteit gericht op het borgen en verbeteren van (de kwaliteit van) de uitvoeringsprocessen binnen het bevolkingsonderzoek en een goede aansluiting op de zorg. Door monitoring ontstaat inzicht in de punten waarop aanpassing van de kwaliteitsborging nodig is of in welke maatregelen moeten worden genomen om de effecten van het bevolkingsonderzoek te verhogen Monitoring op landelijk niveau Voor de landelijke monitor worden gegevens uit de hele keten (bevolkingsonderzoek en aansluitende zorg) verzameld. De vastgestelde landelijke indicatoren leveren informatie, gebaseerd op gegevens die routinematig tijdens de uitvoering worden geregistreerd. Om monitoring van het bevolkingsonderzoek mogelijk te maken, registreren en leveren de betrokken organisaties en professionals gegevens aan de screeningsorganisatie. De screeningsorganisaties zijn verantwoordelijk voor het aanleveren van de gegevens en stemmen hierover af met de monitorende partij. Het RIVM-CvB is verantwoordelijk voor de landelijke monitoring van het bevolkingsonderzoek en de aansluitende zorg. De landelijke monitor wordt jaarlijks uitgevoerd in opdracht van het RIVM-CvB. Het RIVM-CvB gebruikt de landelijke monitor om de kwaliteit van het bevolkingsonderzoek darmkanker te bewaken, knelpunten (in de keten) te signaleren, bij te kunnen sturen en ook te verantwoorden naar VWS, Inspectie, publiek en andere partners. Het RIVM-CvB publiceert jaarlijks een rapport met de landelijke gegevens Monitoring op lokaal en regionaal niveau De screeningsorganisaties zijn verantwoordelijk voor de lokale en regionale monitoring van het bevolkingsonderzoek en de aansluitende zorg. De screeningsorganisaties gebruiken hiervoor (deels) dezelfde indicatoren als de landelijke monitor en stemmen hierover af met de monitorende partij. De prestaties ( performance ) van de professionals worden continu bewaakt aan de hand van (landelijke) indicatoren en contractuele afspraken. Met behulp van de indicatoren worden de prestaties van de organisaties/professionals met elkaar vergeleken (benchmarking). De referentiefuncties van de screeningsorganisaties informeren hun contractpartners over de geleverde prestaties en gaan na of deze overeenkomen met de gemaakte afspraken in de samenwerkingsovereenkomsten. 9.2 Evaluatie Landelijke evaluatie is een meer incidentele activiteit. Het spectrum van onderwerpen van evaluaties omvat zowel standaard- als meer variabele onderdelen. Een belangrijk standaardonderdeel is een verdiepende analyse en interpretatie van de uitkomsten van de monitors over een tijdvak van meerdere jaren. Daarnaast kunnen additionele vragen worden beantwoord. Deze hebben hun oorsprong in de uitkomsten van eerdere landelijke monitors of evaluaties, signalen van de regionale monitors van de uitvoerders, contacten met de beroepsgroepen, vragen vanuit het RIVM-CvB, het ministerie van VWS en vragen die ontstaan door diverse (nieuwe) ontwikkelingen rondom het bevolkingsonderzoek. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 48 van 88

49 De resultaten van de landelijke monitor en evaluatie worden besproken in de relevante werkgroepen, adviesgroepen en de programmacommissie en worden gepubliceerd op de website van het RIVM. 9.3 Kortcyclische monitoring Door de invoering van het bevolkingsonderzoek darmkanker ontstond veel vraag naar coloscopie, pathologie en dikkedarmchirurgie. Vooral onder MDL-artsen en binnen de GEchirurgie dreigde een capaciteitstekort. Om wachtlijsten te voorkomen, hebben de beroepsgroepen verschillende maatregelen voorgesteld, zoals efficiencyverbeteringen, taakverschuivingen en extra investeringen in opleiding. In het protocol melding benodigde en beschikbare capaciteit zijn afspraken vastgelegd tussen de screeningsorganisaties en coloscopiecentra. Ondanks alle maatregelen blijft de mogelijkheid van een capaciteitstekort bestaan. Daarom blijven de screeningsorganisaties ook in de toekomst kortcyclisch monitoren. 9.4 Monitoring intervalcarcinomen Elke diagnostisch onderzoek kent naast terecht-negatieve uitkomsten ook fout-negatieve resultaten. Dit geldt ook voor de binnen het bevolkingsonderzoek darmkanker gebruikte onderzoeksmethoden; de FIT, coloscopie, en pathologie. Een fout-negatief resultaat van FIT, coloscopie of pathologie kan er toe leiden dat zich na verloop van tijd toch darmkanker openbaart. Wanneer dit gebeurt binnen een bepaalde vooraf vastgestelde periode, wordt gesproken van een intervalkanker of intervalcarcinoom. Om de effectiviteit van het bevolkingsonderzoek te bewaken en de kwaliteit van de FIT en de aansluitende diagnostiek te bewaken en te verbeteren, is het van groot belang het optreden van intervalcarcinomen goed te monitoren. Intervalcarcinomen zijn daarom een belangrijk aandachtspunt, zowel bij de kwaliteitsborging door de referentiefunctie als in de landelijke monitoring en evaluatie. In het protocol intervalcarcinomen staat hoe de monitoring plaatsvindt van programmatische kankers binnen het bevolkingsonderzoek. Gerelateerde documenten Naam document Protocol melding benodigde en beschikbare capaciteit Kortcyclische monitor Protocol intervalcarcinomen zie Toelichting Overzicht van de afspraken voor het melden van de benodigde en beschikbare coloscopiecapaciteit en het vastleggen van tijdslots voor intakegesprekken in het kader van het bevolkingsonderzoek darmkanker. Set met kernindicatoren die vanaf de start van het bevolkingsonderzoek darmkanker kortcyclisch zullen worden gemonitord. Overzicht van de afspraken en werkwijze voor de monitoring van programmatische kankers binnen het bevolkingsonderzoek darmkanker en aansluitende diagnostiek. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 49 van 88

50 Hoofdstuk 10 Registratie en gegevensbeheer Bij de uitvoering van het bevolkingsonderzoek darmkanker worden gegevens geregistreerd en uitgewisseld. Het betreft bijvoorbeeld persoonsgegevens en uitslagen van onderzoeken. Op deze registratie en uitwisseling is de reguliere wet- en regelgeving van toepassing. Naast gegevens die nodig zijn voor het primaire proces worden ook gegevens vastgelegd en uitgewisseld voor de kwaliteitsborging, monitoring en evaluatie. Dit hoofdstuk geeft een beschrijving van de wijze waarop de registratie en het gegevensbeheer binnen het bevolkingsonderzoek darmkanker is ingericht Doelen gegevensverzameling en -uitwisseling Bij de uitvoering van het bevolkingsonderzoek darmkanker staan voor de gegevensverzameling en -uitwisseling de volgende doelen centraal: 1. Ondersteunen van uitvoer van het primaire proces. 2. Capaciteitsplanning en -monitoring. 3. Kwaliteitsborging en monitoring. 4. Evaluatie en/of maatschappelijke verantwoording en wetenschappelijk onderzoek. 1. Uitvoering van het primaire proces De screeningsorganisatie zal de noodzakelijke gegevens vastleggen en bewerken in ScreenIT om het bevolkingsonderzoek te kunnen uitvoeren. Vanuit ScreenIT zal gegevensuitwisseling plaatsvinden tussen de screeningsorganisaties en andere ketenpartijen, bijvoorbeeld om deelnemers over de uitslag en eventuele vervolgdiagnostiek en behandeling te informeren. 2. Capaciteitsplanning en -monitoring Het bevolkingsonderzoek werd gefaseerd uitgerold en had per jaar een aantal geboortecohorten die moesten worden uitgenodigd. Het uitnodigen gebeurt op basis van de beschikbare tijdslots voor intake-afspraken, die de coloscopiecentra aangeven. Die tijdslots zijn gebaseerd op de beschikbare coloscopiecapaciteit; die moet blijven worden gemonitord. Vandaar dat landelijk vanuit ScreenIT intakeafspraken worden gepland, om zo de beschikbare capaciteit zo optimaal mogelijk te benutten. Bovendien worden ook de doorlooptijden en het uitnodigingsschema voortdurend gemonitord om daar waar nodig bij te kunnen sturen. 3. Kwaliteitsborging en monitoring Om de kwaliteit van het bevolkingsonderzoek en aansluitende diagnostiek te bewaken, is een goede monitoring en evaluatie van de uitvoering noodzakelijk. Monitoring is een min of meer continue activiteit gericht op het borgen en verbeteren van de uitvoering van het bevolkingsonderzoek en diagnostiek (zie ook hoofdstuk 9). Hierbij worden veelal indicatoren gebruikt die zijn gebaseerd op gegevens die routinematig worden geregistreerd. Vergelijking van deze indicatoren met de streefcijfers, in de tijd of tussen de verschillende uitvoeringsorganisaties (benchmarking) geeft betekenis aan de indicatoren. De referentiefunctie levert een belangrijke bijdrage aan de signalering van mogelijke verbetering in de uitvoering. De referentiefunctionarissen gebruiken bij hun audits gegevens die zijn vastgelegd in het kader van het bevolkingsonderzoek om de kwaliteitseisen te kunnen toetsen. 4. Evaluatie en/of maatschappelijke verantwoording en wetenschappelijk onderzoek Evaluatie is een meer incidentele activiteit gericht op de (kosten-)effectiviteit en organisatorische vormgeving van het bevolkingsonderzoek. Voor de evaluatie worden zowel routinematig verkregen gegevens gebruikt als gegevens die met relatief grote versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 50 van 88

51 inspanning kunnen worden verkregen. Het beantwoorden van de bij de evaluatie gestelde vragen vereist veelal uitvoerige en diepgaande analyse (zie ook hoofdstuk 9). Daarnaast kan wetenschappelijk onderzoek worden gefaciliteerd met behulp van de binnen het bevolkingsonderzoek verzamelde gegevens. Om bovenstaande doelen te kunnen realiseren is voorzien in een goede IT-infrastructuur (ScreenIT) binnen de keten van screening en zorg met adequate gegevensvastlegging en gegevensuitwisseling. Dit vereist tevens goede afspraken over het gebruik van de verkregen gegevens door de verschillende partijen Gestructureerde gegevensvastlegging Om het bevolkingsonderzoek darmkanker te kunnen uitvoeren, wisselen betrokken partijen elektronisch gegevens uit. Om dat mogelijk te maken, is het van belang dat de juiste gegevens gestructureerd worden vastgelegd. Met de indicatorenset als basis zijn minimale gegevenssets (technische datasets) opgesteld. Deze maken inzichtelijk welke gegevens waar worden vastgelegd. In gevolge de WBO-vergunning en de overeenkomsten zijn alle betrokken partijen verplicht de overeengekomen gegevens te verzamelen en te verstrekken. Voor het beheer van de dataset is een governancestructuur ingericht. In de notitie governance dataset en berichten staan de afspraken en werkwijze beschreven voor het beheer van de dataset en elektronische berichten van het bevolkingsonderzoek Centraal informatiesysteem ScreenIT ScreenIT is de werknaam van het landelijke IT-systeem voor het bevolkingsonderzoek darmkanker. Na een Europese aanbesteding is ScreenIT agile gebouwd, in opdracht van het RIVM met medewerking van de screeningsorganisaties en met input van alle eindgebruikers. ScreenIT ondersteunt alle doelen genoemd in paragraaf Via een webportaal kunnen cliënten en zorgverleners toegang krijgen tot onderdelen van ScreenIT. De screeningsorganisaties beheren ScreenIT. Op de volgende pagina is een schematische (vereenvoudigde) weergave opgenomen van de totale voorgestelde applicatie. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 51 van 88

52 10.4 Privacy deelnemers Een zorgvuldige omgang met persoonsgegevens en het eventuele gebruik van deze gegevens voor wetenschappelijk onderzoek is een vereiste. De privacywetgeving, vooral de WGBO en de AVG, stelt randvoorwaarden aan de beoogde gegevensstromen ten behoeve van de screening, de diagnostiek, kwaliteitsborging en monitoring/evaluatie van het programma en wetenschappelijk onderzoek. Genodigden moeten over deze gegevensstromen worden geïnformeerd en hiervoor impliciet dan wel expliciet toestemming verlenen, tenzij sprake is van volledig anonieme gegevens. In de notitie Juridisch kader - gegevensuitwisseling bevolkingsonderzoeken naar kanker, is beschreven hoe dit in het bevolkingsonderzoek is geregeld. Aan ScreenIT zijn strikte toegangs- en beveiligingseisen gesteld, zowel aan de authenticatie van de gebruikers als aan de opzet van de systeemdelen. Dit alles om er voor te zorgen dat de privacy van de gegevens is gewaarborgd. Afhankelijk van de rol van een persoon in het bevolkingsonderzoek heeft hij/zij meer of minder rechten in ScreenIT om informatie te zien en te bewerken. De screeningsorganisaties hebben, als beheerder van ScreenIT en verantwoordelijke in de zin van de WGBO en AVG, ScreenIT aangemeld bij de Autoriteit Persoonsgegevens. De beheerorganisatie van ScreenIT is gecertificeerd voor ISO27001 en NEN7510 (normen voor informatiebeveiliging) en heeft met succes een externe AVG-audit afgelegd. Onderdeel daarvan is onder meer de uitvoering van een gegevensbeschermingseffectbeoordeling (voorheen privacy impact assessment) geweest, als mede de aanstelling van een Functionaris Gegevensbescherming, welke bij de Autoriteit Persoonsgegevens bekend is. Een ander onderdeel van privacy is de omgang met lichaamsmateriaal. Binnen het bevolkingsonderzoek darmkanker wordt lichaamsmateriaal (feces) onderzocht op de aanwezigheid van bloedsporen. Daarnaast kunnen bij een coloscopie na een ongunstige versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 52 van 88

53 FIT poliepen worden verwijderd of biopten worden genomen voor pathologisch onderzoek (aansluitende diagnostiek). Voor het bewaren en gebruik van lichaamsmateriaal dat in het kader van bevolkingsonderzoek is afgenomen, gelden juridische voorwaarden. In de notitie omgaan met lichaamsmateriaal staat hoe hiermee in het bevolkingsonderzoek darmkanker wordt omgegaan Convenant gegevensuitwisseling Het convenant gegevensuitwisseling bevolkingsonderzoek darmkanker biedt transparantie over het doel en de uitgangspunten voor de gegevensverwerking rond het bevolkingsonderzoek. Verder worden de rollen van partijen bij de gegevensverzameling en het beheer van de data beschreven. Daarnaast zijn de afspraken in het convenant opgenomen over hoe de opdrachtnemer aan de gegevens komt voor de landelijke monitor en evaluatie uit ScreenIT. Als een partij gegevens uit ScreenIT wil gebruiken voor wetenschappelijk onderzoek, zal deze daarvoor een aanvraag ter beoordeling moeten indienen volgens de aanvraagprocedure voor data-aanvragen bevolkingsonderzoek darmkanker voor wetenschappelijk onderzoek (zie Wetenschappelijk onderzoek). Gerelateerde documenten Naam document Technische datasets: - dataset intake - dataset coloscopie - dataset pathologie Notitie Juridisch kader - gegevensuitwisseling bevolkingsonderzoeken naar kanker Rollen- en rechtenstructuur ScreenIT Notitie omgaan met lichaamsmateriaal Convenant gegevensuitwisseling Model Data Transfer Agreement Notitie governance dataset en berichten zie Toelichting Overzicht van de gegevens die door coloscopiecentra en pathologielaboratoria ten behoeve van het bevolkingsonderzoek darmkanker moeten worden geregistreerd. Juridische onderbouwing van de afspraken met betrekking tot toestemming en bezwaar voor de gegevensuitwisseling bij de uitvoering van de bevolkingsonderzoeken naar kanker. Tabel met rollen en rechten voor toegang tot en gebruik van gegevens in het landelijk informatiesysteem van het bevolkingsonderzoek darmkanker (ScreenIT). Overzicht van de afspraken voor de omgang met lichaamsmateriaal bij de uitvoering van het bevolkingsonderzoek darmkanker. Convenant met afspraken over de uitwisseling van gegevens ten behoeve van de uitvoering van en het beschikbaar stellen van gegevens vanuit het bevolkingsonderzoek darmkanker. Overeenkomst voor het beschikbaar stellen van gegevens vanuit het landelijk informatiesysteem bevolkingsonderzoek darmkanker (ScreenIT), ten behoeve van monitoring, evaluatie en wetenschappelijk onderzoek. Overzicht van de afspraken en werkwijze voor het beheer van de dataset en elektronische berichten van het bevolkingsonderzoek darmkanker. Aanvraagprocedure en voorwaarden voor dataaanvragen bevolkingsonderzoek darmkanker voor wetenschappelijk onderzoek Procedurebeschrijving hoe onderzoekers data kunnen aanvragen uit het bevolkingsonderzoek darmkanker, inclusief de voorwaarden waaraan moet worden voldaan (zie Wetenschappelijk onderzoek). versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 53 van 88

54 Hoofdstuk 11 Risicomanagement Kwaliteitsborging, monitoring en evaluatie van het bevolkingsonderzoek darmkanker volgen voor een belangrijk deel uit het in kaart brengen van de risico s op verstoring van de continuïteit van het bevolkingsonderzoek. De organisatie van het bevolkingsonderzoek is een complex netwerk van samenwerking en afhankelijkheden. Risico s voor de continuïteit van het bevolkingsonderzoek kunnen op elk moment en in alle processen (primair en ondersteunend) plaatsvinden. Dit hoofdstuk geeft een beschrijving van de maatregelen die zijn genomen om risico s binnen het bevolkingsonderzoek darmkanker te beheersen Risicomanagement Het risicomanagementsysteem van het bevolkingsonderzoek is het geheel aan daadkrachtige maatregelen om ervoor te zorgen dat het bevolkingsonderzoek na een opgetreden risico (incidenten of calamiteiten, in het vervolg afwijkingen genoemd) zo snel mogelijk weer wordt uitgevoerd zoals bedoeld of dat risico s (die te voorzien zijn) verkleind of voorkomen worden. Het systeem geeft handvatten om met risico s om te gaan (risicomanagement). Bij het managen van risico s gaat het er om dat het risico goed begrepen wordt, het risico juist wordt ingeschat en de maatregelen worden voorbereid en uitgevoerd, ondersteund door een vastgesteld/gedegen besluitvormingsproces met de juiste verantwoordelijkheden. De verantwoordelijkheden kunnen afhankelijk van het risico anders liggen. Het protocol risicomanagement beschrijft de werkwijze voor het voorkómen van en het omgaan met (het risico op) afwijkingen in het bevolkingsonderzoek darmkanker. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen afwijkingen die geen opschaling behoeven, afwijkingen die opschaling naar RIVM behoeven, afwijkingen die melding bij de IGJ behoeven en afwijkingen die melding bij de Autoriteit Persoonsgegevens behoeven. De werkwijze draagt bij aan het borgen van de hoge kwaliteit van het bevolkingsonderzoek, het kunnen beheersen van de (mogelijke) risico s en het inzichtelijk maken van het besluitvormingsproces en de verantwoordelijkheden bij incidenten en calamiteiten. Het protocol risicomanagement is van toepassing op alle bij de aansturing en uitvoering betrokken organisaties bij het bevolkingsonderzoek darmkanker (zie onderstaande tabel).risico s kunnen overal optreden. Fase in het proces Activiteit Ketenpartner (plaats risicosignalering) Screening Screening Selecteren en uitnodigen Verpakken Verzenden Screenen Informeren (uitslag) en verwijzen Informeren burgers en genodigden Screeningsorganisatie Daklapack PostNL Sysmex FIT-laboratorium Huisartsenpraktijk versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 54 van 88

55 Diagnostiek Bevolkingsonderzoek darmkanker algemeen Communicatie Gegevensuitwisseling Coloscopie Pathologie Zorg Beleid Landelijke kaders Huisartsenpraktijk Ziekenhuis Coloscopiecentrum Pathologielaboratorium Radiologie-afdeling RIVM VWS IGJ Voorziene risico s maar ook risico s die onverwacht optreden, kunnen een kleine of grote impact hebben op de continuïteit van het bevolkingsonderzoek. De betrokken zorgprofessional lost risico s zoveel als mogelijk zelf op. Iedere uitvoerder heeft een lokale werkwijze voor de afhandeling van incidenten opgesteld. Wanneer de betrokken zorgprofessional een risico niet kan oplossen, dan is opschaling vereist. De criteria daarvoor zijn in het protocol risicomanagement vastgelegd. Het gaat in dat geval om grote risico s of risico s die tot maatschappelijke onrust zullen leiden. In dit geval is crisiscommunicatie noodzakelijk (zie paragraaf 11.3). Risico s en incidenten kunnen een aanleiding zijn voor verbetering van de uitvoering van het bevolkingsonderzoek. Belangrijk is dan ook dat de uitkomsten van de risico- en incidentenanalyse worden geëvalueerd. Iedere uitvoerder in de keten bespreekt de incidenten die van invloed zijn op het bevolkingsonderzoek en tot verbetering kunnen leiden, in de periodieke audit met de betreffende referentiefunctionaris Klachtenvoorziening Ook klachten van deelnemers kunnen een risico vormen voor het bevolkingsonderzoek darmkanker. Zorgprofessionals die betrokken zijn bij de uitvoering van het bevolkingsonderzoek vallen onder de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz). Zij hebben de verplichting een schriftelijke regeling te treffen voor een effectieve en laagdrempelige afhandeling van hem betreffende klachten. De zorgaanbieder brengt de regeling, evenals een wijziging daarvan, op een daarvoor geschikte wijze onder de aandacht van zijn cliënten en vertegenwoordigers van cliënten (art. 13.4, Wkkgz). De regeling voorziet erin dat de zorgaanbieder een klachtenfunctionaris beschikbaar heeft die voldoet aan de eisen (art en 15 Wkkgz). De zorgaanbieder beslist binnen zes weken over een klacht (art. 17 Wkkgz) en is aangesloten bij een erkende geschilleninstantie (art en 19.2 Wkkgz). Een klacht over een bepaald aspect in de uitvoering van de keten wordt ingediend bij (en afgehandeld door) de zorgprofessional waarmee de klager op dat moment een behandelovereenkomst is aangegaan. Daarnaast kunnen klachten betrekking hebben op het landelijke beleid en kaders die zijn vastgesteld door VWS en het RIVM-CvB. Afhandeling van deze klachten valt onder de verantwoordelijkheid van het RIVM-CvB. Heeft een deelnemer klachten over (de uitvoering van) het bevolkingsonderzoek darmkanker, dan moet duidelijk zijn waar hij of zij met de klacht terecht kan. In de notitie klachtenafhandeling is beschreven hoe dit in het bevolkingsonderzoek is geregeld. In deze notitie is ook vermeld hoe deelnemers in de folders worden verwezen als ze een klacht willen indienen. Klachten kunnen een signaal zijn om het bevolkingsonderzoek te verbeteren. Iedere uitvoerder in de keten bespreekt de klachten die kunnen leiden tot verbetering van het bevolkingsonderzoek, in de audit met de referentiefunctie. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 55 van 88

56 11.3 Woordvoering bij crises en calamiteiten Een calamiteit of crisis is een situatie die bedreigend is of kan zijn voor de continuïteit of geloofwaardigheid van het bevolkingsonderzoek en waarbij de kans bestaat op maatschappelijke onrust. Dit kan vanuit de reguliere media en vanuit sociale media zichtbaar worden. Als zich een calamiteit of crisis voordoet, is het van groot belang snel en zorgvuldig te handelen in nauwe afstemming met VWS. Uiteraard heeft elke organisatie die betrokken is bij het bevolkingsonderzoek een eigen verantwoordelijkheid in het geval van een crisis. Het RIVM neemt de regie daar waar het gaat om de organisatie van het bevolkingsonderzoek of het bevolkingsonderzoek als geheel. Als eerste wordt een crisisteam geformeerd en treedt het algemene crisiscommunicatieplan in werking. Afhankelijk van de calamiteit of crisis zal een woordvoeringslijn worden bepaald. In een woordvoeringslijn worden tactiek, boodschap en woordvoerders vastgelegd. Het is van belang dat er zo snel mogelijk contact plaatsvindt, zodat de woordvoeringslijn helder is en afspraken kunnen worden gemaakt over wie waarover het woord voert. Scheidingslijn hierbij is in principe: daar waar het politieke keuzes of de rol van de minister betreft, het ministerie van VWS. Daar waar het gaat om de regie en organisatie van het bevolkingsonderzoek darmkanker, het RIVM. De woordvoeringslijn wordt met betrokken partijen afgestemd. Gerelateerde documenten Naam document Protocol risicomanagement Notitie klachtenafhandeling zie Toelichting Overzicht van de afspraken en werkwijze voor de afhandeling van risico s binnen het bevolkingsonderzoek darmkanker. Overzicht van de afspraken voor de afhandeling van klachten bij de uitvoering van het bevolkingsonderzoek darmkanker. Algemene crisiscommunicatieplan (intern document) Overzicht van de afspraken, werkwijze en woordvoeringslijn in geval van een crisis bij de uitvoering van het bevolkingsonderzoek darmkanker. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 56 van 88

57 Hoofdstuk 12 Organisatie: programmastructuur en financiering Dit hoofdstuk beschrijft de organisatorische aspecten die nodig zijn om het bevolkingsonderzoek darmkanker goed te laten verlopen. Het geeft inzicht de wijze waarop het bevolkingsonderzoek darmkanker is georganiseerd en op welke wijze de financiering van het bevolkingsonderzoek en aansluitende diagnostiek plaatsvindt Organisatie Ten behoeve van de uitvoering, monitoring, evaluatie en verbetering van het bevolkingsonderzoek darmkanker is de onderstaande organisatie opgezet. In de volgende paragrafen worden de verschillende onderdelen nader toegelicht. *Werkgroep Innovatie & Wetenschap is per 2019 overgegaan in een expertgroep die bijeenkomt als daar aanleiding toe is. Bijlage C bevat een overzicht van de deelnemers aan de programmacommissie en de hier onder ressorterende werkgroepen en adviesgroepen. Het RIVM-CvB is verantwoordelijk voor de samenstelling van de programmacommissie, de werkgroepen en de adviesgroepen en streeft naar een evenwichtige samenstelling. De leden zijn deskundigen uit relevante beroepsgroepen, kennisgebieden en andere relevante organisaties betrokken bij de uitvoering van de screening, diagnostiek en behandeling van darmkanker Programmacommissie Namens de minister voert het RIVM-CvB de landelijke regie over het bevolkingsonderzoek en laat zich daarbij adviseren door de Programmacommissie Bevolkingsonderzoek Darmkanker. Deze door het RIVM-CvB ingestelde commissie bewaakt tevens de samenhang en voortgang van specifieke onderdelen van het bevolkingsonderzoek. In de programmacommissie zijn alle relevante partijen vertegenwoordigd. versie 7.0 (november 2018) Uitvoeringskader bevolkingsonderzoek darmkanker pagina 57 van 88