7,1. Werkstuk door een scholier 3944 woorden 15 januari keer beoordeeld INLEIDING
|
|
- Lucas van Veen
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Werkstuk door een scholier 3944 woorden 15 januari ,1 88 keer beoordeeld Vak Economie INLEIDING Er zijn meerdere redenen waarom wij voor het onderwerp olieprijzen hebben gekozen. Olieprijzen hebben de laatste tijd erg veel aandacht gehad van de media, vanwege de zeer sterke prijsstijging en de oorzaak van deze stijging. Je kunt op internet en in kranten dus erg veel vinden over dit onderwerp. Dit komt mede doordat dit proces een hele tijd voortduurde, en eigenlijk nog steeds voortduurt. Een andere reden waarom we voor dit onderwerp hebben gekozen, is omdat we nog niet veel van dit onderwerp afwisten: in de media wordt dit onderwerp heel breed uitgemeten, maar niemand van ons heeft er eigenlijk echt aandacht aan geschonken. Door het maken van een werkstuk over olieprijzen, zouden we dus veel meer van dit onderwerp te weten komen. De informatie die we opzoeken is voor ons dus nieuw, en dat maakt het natuurlijk ook interessant. Details opzoeken over dingen waar je al meer van af weet is immers lang niet zo leuk. De laatste reden waarom we dit onderwerp hebben gekozen is ook een van de belangrijkste: het onderwerp olieprijzen kun je van meerdere kanten belichten. Er zijn meerdere oorzaken aan te wijzen voor de verandering van de olieprijzen (bijv. OPEC, oorlog), hier valt ook veel goede informatie over te vinden waar je dan ook weer over kunt vertellen. Wij hopen dat dit verslag een goede impressie geeft van het begrip olieprijzen: hoe ze tot stand komen, waardoor ze veranderen, wat er aan valt te doen enz. Veel leesplezier! TOTSTANDKOMING OLIEPRIJZEN Om te begrijpen hoe de basisprijs van olie en olieproducten tot stand komt, moeten we 3 verschillende stadia onderscheiden waarop een (wereld)handelsprijs tot stand komt. 1. raffinage en verkoop van olieprodukten: 'downstream' 2. winning van olie en gas: 'upstream' 3. transport Pagina 1 van 9
2 1: verkoop Olieraffinaderijen kopen ruwe olie in op de wereldmarkt, voor de prijs die daar geldt. Daarbij maakt het niet uit of zo'n raffinaderij onderdeel is van een oliemaatschappij die ook olie wint. Boekhoudkundig wordt dat binnen een olieconcern gescheiden gehouden, ook al wordt er onderhands geleverd. Al jaren klagen de oliemaatschappijen erover dat er teveel raffinagecapaciteit is in de wereld. Daarmee bedoelen ze dat ze te weinig verdienen aan het verwerken van ruwe olie tot producten zoals benzine, kerosine, diesel en nafta. Dus zijn de laatste jaren over de hele wereld veel raffinaderijen gesloten of verkocht om de prijs van olieproducten te kunnen opvoeren. Het is nu zo dat in de USA zelfs een tekort aan raffinagecapaciteit is, waardoor er producttankers met benzine vanuit Rotterdam naar de USA moeten varen. Want de raffinaderijen in Rotterdam en Antwerpen zijn er niet voor lokaal gebruik. Ze liggen aan havens waar de grootste producttankers kunnen komen. Wat heel opvallend is, is dat pomphouders hun klanten voor een liter witte diesel in Nederland 86 cent berekenen, in Zwitserland omgerekend 83 cent, in Duitsland 68 cent en in Noorwegen 111 cent. Dit verschil heeft alles te maken met hoeveel maatschappijen in een land olieproducten aanbieden en of ze onderling tot prijsafspraken zijn gekomen. Zo is de Zwitserse prijs heel laag voor de lange transportweg door Duitsland vanaf Rotterdam. De lage prijs in Duitsland is ontstaan door de aanwezigheid van grote raffinaderijen in Duitsland, die niet in eigendom zijn van de grote oliemaatschappijen (bv. VEBA en BASF). Slechts een deel van de pompen langs de weg zijn eigendom van oliemaatschappijen, die er dan zetbaasjes in hebben staan. Een ander deel van de pompstations zijn eigendom van particulieren, die via een contract vastzitten aan de oliemaatschappij, die hen als groothandelaar levert. Stunten kunnen pomphouders alleen met snoep, blikjes, bloemen en wat ze maar willen, behalve brandstof. Shell Verkoop Nederland bepaalt in Nederland de prijs. Dit is ook in het belang van de concurrenten, en daar zijn ze allemaal (BP, Texaco, Total-Fina en Exxon) heel tevreden over. Zo proberen ze het rendement op hun vermogen in raffinaderijen op 15% te brengen. Dat is het gemeenschappelijk belang van al deze concurrenten. Of daarbij klanten in Nederland duurder uit zijn dan in Duitsland, is niet hun probleem. 2: winning Niet alle ruwe olie is even goed te gebruiken voor raffinage. Olie uit Saoedi-Arabië, Irak en Libië heeft vaak weinig bewerking nodig. Dit is ook het geval bij olie uit het Brentveld: uit onze eigen Noordzee. De kwalitieit van dit soort olie is hoog, en heeft afgelopen jaar herhaaldelijk per vat opgebracht. Niet overal komt ruwe olie even makkelijk de grond uit. De winning kost in Saoedi-Arabië slechts,50 per vat. Op de Noordzee kost het ongeveer,-. Het gevolg is dat in de jaren dat de ruwe olieprijs bij of onder,- lag, er op de Noordzee door de oliemaatschappijen niet meer in winning geïnvesteerd werd, want ze verdienden er bij die wereldprijs niet aan. Veel scheepswerven en andere ondersteuningsbedrijven in Noorwegen en Schotland zijn daar als toeleveranciers toen aan kapot gegaan. Het verschil tussen de wereldmarktprijs voor ruwe olie van en de winningskosten van,5 is precies wat een oliemaatschappij in Libië verdient. En het verschil tussen en is wat een oliemaatschappij op de Noordzee minimaal verdient. We hebben het hierboven alleen over de winning in Libië en in de Noordzee, maar de winning van ruwe olie gebeurt natuurlijk over de hele wereld door wereldwijd opererende oliemaatschappijen. Daarvoor dragen ze een wisselend percentage van de prijs voor ruwe olie op de wereldmarkt af aan de plaatselijke regering. Royalties heten dat. Pagina 2 van 9
3 3: transport Het vervoer van olie is niet spectaculair. Vervoer is wel nodig, want oliemaatschappijen doen aan politieke risico spreiding. Ze zullen dus het liefst geen olie raffineren in hetzelfde land als waar ze het winnen. Een raffinaderij is ook nog eens een hele grote kapitaalinvestering. Die komt dus alleen in landen voor waar het politieke klimaat voor de oliemaatschappij erg gunstig is. Daarom varen er olietankers die zo'n tot ton ruwe olie in een keer meenemen. De oliemaatschappijen zijn zelf slechts deels eigenaar van dit transport, ze huren deels namelijk vreemde schepen in voor hun transport. De tankers waarin de olie wordt vervoerd worden niet altijd gebruikt voor transport: de grootste truc met tankers is om ze juist niet te gebruiken voor transport, maar ze een tijdje zoek te maken op zee à als er veel tankers zoek zijn, dan zal de wereldmarktprijs van olie stijgenà olie kan duurder worden verkocht à meer winst voor de olieraffinaderijen. BESCHRIJVING 1 Januari 2003: Toen werd door de Organisatie van Petroleum Exporterende Landen (OPEC) de eerste spoedvergadering belegd over de hoge stijging van de olieprijs. De olieprijs steeg tot bijna 30 dollar; sinds de vorige vergadering minder dan een maand geleden is de prijs 11% hoger. In Maart 2003, is na topoverleg tussen Bush, Blair en Aznar is de prijs per vat met maarliefst $ 1,25 dollar per vat gestegen. Het is dus duidelijk dat de stijging en/of daling van de olie prijs sterk verband houd met de oorlog in Irak. Zo schommelt de olieprijs de hele tijd tussen dalingen en stijgingen. Olieprijs stijgt In de aanloop naar de oorlog tegen Irak is de prijs van een vat olie namelijk al flink opgelopen, want door onzekerheid stijgt de prijs. Hoge olieprijzen zijn slecht voor de wereldeconomie. Het drijft de kosten op voor bedrijven die olie in hun producten verwerken. Voor consumenten worden de goederen duurder, met inflatie als gevolg. Als we kijken naar de olieprijs die over het algemeen wordt aangenomen is een prijs van 24 tot 28 dollar per vat olie van 159 liter, goed is voor de economie. Maar vooruitlopend op deze oorlog steeg de prijs al naar een niveau boven de 30 dollar. De angst is groot dat nu de oorlog is begonnen, de prijs verder wordt opgedreven naar 40 dollar per vat. Olie als oorlogsbuit? Dus zo op het eerste gezicht is een oorlog slecht voor de grootverbruikers van olie. Pagina 3 van 9
4 De Verenigde Staten zijn grootverbruikers. De grootste economie ter wereld haalt meer dan de helft van haar olie uit het buitenland. Maar dat negatieve effect geldt waarschijnlijk alleen voor de korte termijn. Op de langere termijn weten de Verenigde Staten er misschien juist van te profiteren en wordt olie de Amerikaanse oorlogsbuit. Irak is nu nog een relatief kleine leverancier van ruwe olie: tot het moment dat de oorlog uitbrak gemiddeld 2,7 miljoen vaten per dag. Ter vergelijking: op de wereldmarkt gaan dagelijks zo'n 80 miljoen vaten om. Toch is de rol van Irak als olieleverancier van groter belang dan zo op het eerste gezicht lijkt. Het land beschikt over gigantische voorraden, mogelijk de grootste voorraad ter wereld. Bovendien is de Irakese olie van hoge kwaliteit en is de oliewinning vrij goedkoop omdat het dicht onder het oppervlak zit. De Olie uit Irak is op dit moment niet nodig, maar op de middellange en lange termijn is Irak als leverancier niet meer weg te denken. Het valt echter nog te bezien of de VS straks het eerste recht hebben om hun positie uit te bouwen. Veel hangt af van hoe de oorlog verder zal verlopen. En er zijn zeker meer gegadigden, zoals Rusland dat nu al gigantische contracten heeft gesloten met Irak, maar ook China, Spanje, Italië en Frankrijk. De olie-installaties in Irak moeten dringend worden gemoderniseerd. Tijdens de vorige Golfoorlog is er veel vernield en er is weinig hersteld. Er moet dus veel gebeuren voordat Irak weer op grote schaal olie kan gaan exporteren. Conclusie Kortom, de beschrijving van hoe het probleem ontstaan is, houdt best een nauw verband met de oorlog in Irak die momenteel gaande was/is. Daar zijn de problemen wat betreft de sterk stijgende olieprijzen ontstaan (import van olie uit irak wordt moeilijker --> minder aanbod --> hogere prijs voor olie). Aangezien Irak een van de grootse leveranciers zal zijn in de toekomst op het gebied van olie, zullen vrijwel alle landen lijden onder het feit dat de import moeilijker wordt. Ook Nederland wordt hierdoor getroffen, met als gevolg onstabiele olieprijzen. Ontstaan situatie Vanwaar deze hoge olieprijzen? Er zijn meerdere redenen te noemen voor de prijzen van vandaag. Allereerst de oliecrisis van In 1973 was er een wereldwijd tekort aan aardolie. Dit werd veroorzaakt door een aantal acties van de Arabische producerende landen. Deze waren gericht tegen het westen. De reden hiervoor was de Yom Kippur oorlog. Ze verhoogden de olieprijs met 70% en verminderden de olieproductie elke maand met 5%. In veel landen ontstond binnen een paar weken een olietekort, wat grote gevolgen had voor de economie. Als maatregel werden in Nederland autoloze zondagen ingevoerd. Ook werd de benzine gerantsoeneerd. Veel landen kregen te maken met een stijging van de staatsschuld. Nederland werd bijv. op de kosten gejaagd door de groeiende Pagina 4 van 9
5 werkloosheid. Ook steunde de overheid veel noodlijdende bedrijven om in ieder geval de mensen aan het werk te houden. Het westen wilde maatregelen treffen om de macht van OPEC te breken. Er werd meer geld in onderzoek gestoken naar alternatieve energie. Ook hebben de westerse landen na de crisis geïnvesteerd in de opslag van grotere olievoorraden, zodat bij een nieuwe crisis ze in ieder geval een tijd vooruit konden zonder olie te importeren. Tegelijkertijd startten ze een markt voor olieproducten op, waar voortaan de prijzen van de ruwe olie zouden bepaald worden. De prijs wordt dus nu bepaald door de markt. Op dit moment zijn er 5 grote multinationals die bijna de volledige oliemarkt beheersen, namelijk: Exxon mobil Shell Chevron Texaco Total De multinationals beheersen steeds meer de keten van olie- en gasproductie. Dat wil zeggen, niet alleen de raffinaderijen en het bodemonderzoek maar ook het transport en kleinhandel. Ze verdienen hier miljarden aan. Netto winsten Eerste semester Exxon-Mobil 11,23 miljard $ 2.Shell 8,66 miljard $ 3.BP 8,62 miljard $ 4.Chevron Texaco 6,69 miljard $ 5.Total 4,92 miljard $ TOTAAL 40,12 miljard $ De oliemultinationals bepalen de prijs dmv de grootte van hun productie. Als de prijs volgens hen te laag is verminderen ze de productie om zo de prijs op te krikken. Een andere reden voor de hoge prijs van olie zijn de voorraden. Het verbruik van olie is zeker toegenomen. De olie exploitatie is op alle continenten toegenomen. Maar er is weinig flexibiliteit. Het enige land dat zijn productie echt kan aanpassen is Saudi- Arabië. Het aanbod kan de vraag niet volgen. Dit komt onder meer doordat de laatste 10 jaar te weinig is geïnvesteerd. Er zijn wel oliereserves aanwezig, maar er is geen infrastructuur om ze op te pompen en te raffineren. Productie Reserves Midden-Oosten 29,6 % 63,3 % Europa + Eurazië 22,1 % 9,2 % Pagina 5 van 9
6 Noord-Amerika 18,2 % 5,5 % Oorlogen De Verenigde Staten proberen zoveel mogelijk olielanden onder hun controle te krijgen. Denk aan de oorlog in Irak, de poging tot staatsgreep in Venezuela, de opmars van de Verenigde Staten op het Afrikaanse continent, de Amerikaanse steun voor de separatisten in Tsjetsjenië. Al deze oorlogen brengen onrust op de markt. Dit zorgt ook weer voor een verhoogde olieprijs. Oorlogen zijn ook heel duur en verspillend. Want een F-16 verbruikt op 1 uur tweemaal zoveel brandstof als een gemiddelde Nederlander met een gemiddelde auto gedurende 1 jaar! De overheid helpt ook mee aan de hoge prijs. Alles wat er op de oliemarkt gebeurd heeft ook duidelijke gevolgen voor de consument. De consument merkt het het meest aan de benzineprijzen. Maar als we kijken naar de verdeling van de prijs van benzine volgens Economische Zaken, bestaat het overgrote deel van de prijs uit belastingen en accijnzen. Dit zijn heffingen van de overheid. We zullen hier later dieper op in gaan. Bijlage: Yom Kippur oorlog De OPEC staat voor Organisation of Petroleum Exporting Countries. In het Nederlands wordt dit vertaald als Organisatie van Olie Exporterende Landen. OPEC bestaat uit elf landen die sterk van de olie-inkomsten afhankelijk zijn. OPEC vormt in feite een kartel dat de prijs van de olie bepaalt. De Arabische leden van de OPEC kondigden in 1973 maatregelen aan tegen het westen naar aanleiding van de Yom Kippur oorlog. Hierdoor ontstond de oliecrisis. Op 6 oktober 1973, dat jaar Jom Kippoer, de heiligste dag van de joodse kalender, deden Syrië en Egypte een gecoördineerde verrassingsaanval op Israël. Het gemobiliseerde aanvalsleger had, inclusief materieelreserve, een omvang vergelijkbaar met de organieke sterkte van de gezamenlijke parate NAVO-troepen die destijds in Duitsland gelegerd waren. Op de Golan hoogvlakte verdedigden zich 180 Israëlische tanks tegenover een overmacht van 1400 Syrische tanks; langs het Suezkanaal moesten minder dan 500 Israëlische manschappen in de Bar-Lev observatielinie het opnemen tegen Egyptenaren. De eerste twee dagen moest Israël terrein prijsgeven, maar na het mobiliseren van de reserve dreef het land de aanvallers terug tot diep in Syrië en Egypte. Twee weken na het begin van de oorlog kwam de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties in actie (resolutie 339) en voorkwam daarmee een verpletterende militaire nederlaag voor Egypte. Bij de Egyptisch-Syrische coalitie sneuvelden in totaal soldaten, meer dan raakten gewond, 8300 werden krijgsgevangen genomen. De Egyptische luchtmacht verloor 235 vliegtuigen en de Syrische 135. Aan de Israëlische zijde sneuvelden 2688 soldaten, raakten ongeveer 7000 gewond, 314 Israeliërs werden krijsgevangen genomen, en tientallen Israëliërs raakten zoek (17 zijn tot het jaar 2003 nog niet gevonden). Het Israëlische leger verloor 102 vliegtuigen en ongeveer 800 tanks. Hoewel het Israëlische leger uiteindelijk de overhand had, wordt de oorlog toch aan zowel Arabische als Israëlische Pagina 6 van 9
7 zijde meestal als een militaire nederlaag voor Israël aangevoeld. BELANG OLIEPRIJS VOOR BELEID VAN BEDRIJVEN & INSTANTIES Er zijn veel bedrijven en instanties die met de stijgende en dalende olieprijzen te maken hebben. Of deze bedrijven profiteren van de stijging en de daling, is natuurlijk erg verschillend. Wel hebben ze bijna allemaal hun beleid aangepast. We hebben een enkele voorbeelden daarvan opgezocht: - Door de stijgende prijs van vliegtuigbrandstof, zijn de prijzen van tickets wereldwijd verhoogd. De belangrijkste boosdoener hiervan is de VS. Zij hebben sinds de aanslagen van 11 september zichzelf verplicht om een nationale oliereserve van maar liefst 700 miljoen vaten te hebben. Zolang de Amerikanen niet meer olie vrijgeven en andere olielanden hun productie niet verhogen, zullen steeds meer luchtvaartmaatschappijen hun prijzen van de tickets moeten verhogen. - Omdat niemand de toekomstige beweging van de olieprijs kan voorspellen, vinden de meeste Nederlandse winningsmaatschappijen het echter te riskant om nu te gaan boren. Hier wreekt zich het feit dat de laatste jaren veel grote buitenlandse oliemaatschappijen zoals Statoil, Chevron, BP, Occidental, en Conoco, uit Nederland zijn vertrokken. Het ministerie van Economische Zaken ziet dit niet als een probleem, want hun activiteiten zijn overgenomen door kleinere oliemaatschappijen die vaak efficiënter en innovatiever opereren. Vooral Clyde Petroleum wordt daarbij vaak als voorbeeld genoemd. "Wij zijn maar in een paar landen actief", licht directeur LeGrow van Clyde toe. "Voor ons staat er hier dus relatief meer op het spel dan voor een grotere oliemaatschappij. Wij zullen dus alles proberen om hier winstgevend te produceren." - Anders dan de NAM, Elf Petroland en Wintershall, een dochter van de Duitse chemie-gigant BASF, hebben veel oliemaatschappijen die nu in Nederland actief zijn geen kapitaalkrachtig moederbedrijf achter zich staan. Zelfs het op beperkte schaal doorgaan met boren, terwijl je het risico loopt dat je die kosten vanwege de lage olieprijs niet zult kunnen terugverdienen, is voor deze bedrijven daarom te riskant. Dat betekent dat overal de exploratie-activiteiten sterk gereduceerd worden, en in de kosten wordt gesnoeid. Eerst vliegen de toeleveranciers eruit, en pas als het niet anders kan de vaste medewerkers. - Statoil is een olieoncern uit Noorwegen. Zij profiteerden dit jaar flink van de stijging van de olieprijzen. De nettowinst steeg dit jaar met maar liefst 36 procent en de omzet groeide 32 procent! MOET DE REGERING INGRIJPEN? De olieprijzen die worden gehandhaafd in een land, zijn van grote waarde voor de samenleving: bijna iedereen verbruikt op een bepaalde manier olie, omdat olie in erg veel producten is verwerkt. We kunnen dus zeggen dat een goede prijsbepaling van olie erg belangrijk is. Olieprijzen blijven natuurlijk niet op een constant prijsniveau, het kan zo zijn dat de prijzen van olie onverwachts erg hoog komen te liggen. Dit kan dan verschillende oorzaken hebben (bijv. oorlog,weinig olievoorraad in een bepaald gebied). Een hoge olieprijs heeft negatieve (economische) gevolgen voor de bevolking. Voorbeelden hiervan zijn: Pagina 7 van 9
8 hogere kosten stijgende inflatie minder koopkracht Het is dus belangrijk voor de regering van Nederland, dat zij proberen om de olieprijs (en tegelijkertijd dus de prijs van vele andere producten) laag te houden, en niet zorgen dat de olieprijs wordt opgedreven, om op deze manier de vervelende gevolgen die hierboven staan te voorkomen. Maar wordt dit ook gedaan door de Nederlandse regering? Een van de producten die van (aard)olie worden gemaakt, is benzine. Aangezien de regering zich erg bezig houdt met de prijsbepaling van dit product, hebben we deze als voorbeeld genomen: Toen in september 2000 een liter benzine Euro 95 loodvrij f 2,70 kostte aan de pomp, ging f 1,75 daarvan naar de Staat door accijns en BTW heffing. Er bleef slechts 95 cent bij de pomphouder, en die droeg op zijn beurt weer 90 tot 92 cent af aan zijn leverancier. Met de witte dieselolie voor het wegverkeer is het niet veel anders. Een liter kostte begin september 2000, f 1,97 en daarvan was f 1,11 voor de Staat en bleef 86 cent bij de pomphouder. Van wat er in Nederland voor de benzine wordt betaald, heeft 65% helemaal niets met de prijs van olie op de wereldmarkt te maken, maar alles met Haagse belastingpolitiek. Voor witte diesel gaat het om 57% van de prijs. De accijns op benzine is de laatste tien jaar verdubbeld. De accijns op witte diesel is in die tijd verviervoudigd(!) Doordat heffing op brandstof als een soort melkkoe wordt gezien door onze regering, werd in juni 1991 een kwartje extra heffing ingesteld op brandstof om op deze manier de staatsschuld van Nederland terug te dringen. Inmiddels is die staatsschuld door de opbrengst van de vele privatiseringen en de gestage economische groei snel afgenomen. Het kwartje heffing is echter wel gebleven. Om een idee te geven van de omvang van de staatsinkomsten door heffingen op brandstof: in 1999 inde de Staat aan accijns en BTW op benzine en diesel f miljoen. We kunnen zeggen dat de Nederlandse regering alleen maar baat heeft bij een stijging van de prijs voor olie, aangezien zij dan nog meer belasting kunnen heffen. Een prijsverhoging van per vat, betekent voor de Staat een kleine f 1000 miljoen extra inkomsten uit royalties op gaswinning, accijns en BTW. We kunnen dus concluderen dat hogere olieprijzen voor de regering alleen maar gunstiger zijn, omdat ze hierdoor simpelweg meer inkomsten hebben. Voor de bevolking zelf geldt, hoe hoger de olieprijzen zijn, des te meer worden zij benadeeld. Ook is er bij een stijgende olieprijs steeds meer kans dat de negatieve gevolgen zoals die op de vorige pagina staan, zich zullen voltrekken. Het is dus zaak dat de regering een olieprijs opstelt, waarop de regering wel voldoende belasting kan heffen, om vervolgens dat geld weer uit te geven aan andere doeleinden (gebruik van brandstof is schadelijk voor het milieu, en Pagina 8 van 9
9 brandstof moet daarom wel financieel belast worden). Maar er moet tevens worden gezorgd dat de regering de olieprijzen niet te veel laat stijgen, om een aantal negatieve gevolgen van olieprijsstijging te voorkomen. Het zal altijd moeilijk blijven om deze prijs precies te bepalen, omdat je rekening moet houden met twee belanghebbenden. Uiteindelijk is de regering toch degene die de meeste invloed kan uitoefenen op de prijsbepaling, en zij zal de hoogte van de prijs niet snel laten dalen mits de overheidsuitgaven aanzienlijk kleiner zullen worden en/of als de staatsschuld op een gewenst niveau is. BRONNEN Pagina 9 van 9
Lesbrief Voor de docent Voor de leerling Inhoud Inleiding De Nigeriaanse olie-industrie in beeld Opdracht 1 Aardolie in Nigeria Niveau
Voor de docent Inhoud In 214 en 215 maakte de olieprijs in de een vrije val: in juli 214 kostte een vat olie nog ruim 1 dollar, in januari 215 nog maar 47 dollar. De prijs is sindsdien wel weer iets gestegen,
Nadere informatieLes Crisis in de olie
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Crisis in de olie Werkblad Les Crisis in de olie Werkblad Op zondag 4 november 1973 bestonden er nog geen inline- skates. Hadden ze wel bestaan, dan had je die dag heerlijk
Nadere informatiePraktische-opdracht door een scholier 1792 woorden 29 januari keer beoordeeld
Praktische-opdracht door een scholier 1792 woorden 29 januari 2004 6 81 keer beoordeeld Vak Economie Het onderwerp van mijn practische opdracht is benzine. Benzine? Ja, benzine, dat spul wat u in uw benzinetank
Nadere informatieOlie crisis? 24 juni 2014
24 juni 2014 Olie crisis? De prijs van olie heeft invloed op financiële markten. Een stijgende olieprijs verhoogt de inflatie en heeft een remmend effect op de economische groei. In de jaren 2006-2011
Nadere informatieDE PIEK KOMT ERAAN 1
DE PIEK KOMT ERAAN 1 Ook al praat niemand over een naderende oliekrapte, de prijs per vat wil maar niet onder de 100 dollar zakken. Kopers van olie hebben kennelijk iets door wat de rest van ons lijkt
Nadere informatie5,9. Profielwerkstuk door een scholier 4953 woorden 22 februari keer beoordeeld. Inleiding
Profielwerkstuk door een scholier 4953 woorden 22 februari 2005 5,9 201 keer beoordeeld Vak Economie Inleiding Wij doen onze profielwerkstuk over gas en olie. Wij hebben gekozen voor dit onderwerp omdat
Nadere informatieOp ontdekkingstocht naar aardolie
O p o n t d e k k i n g s t o c h t n a a r a a r d o l i e Op ontdekkingstocht naar aardolie Miljoenen jaren geleden De mens heeft in de loop van de tijd vele vormen van energie gebruikt: spierkracht,
Nadere informatieD r Thomas Chaize Analyse Strategie Hulpbronnen Prijsontwikkeling van het vat aardolie sinds een eeuw. Mailing n
Analyse Strategie Hulpbronnen Prijsontwikkeling van het vat aardolie sinds een eeuw. Mailing n 3-15 31.10.2004 Dr Thomas Chaize Site : Email & Mailing gratis : http:///mailing%20list/mailinglistfr.htm
Nadere informatiebetreffende de problematiek van de hoge brandstofprijzen
stuk ingediend op 1231 (2010-2011) Nr. 1 8 juli 2011 (2010-2011) Voorstel van resolutie van mevrouw Marijke Dillen, de heren Filip Dewinter, Jan Penris, Johan Deckmyn en Wim Wienen en mevrouw Marleen Van
Nadere informatieInternationale varkensvleesmarkt 2012-2013
Internationale varkensvleesmarkt 212-213 In december 212 vond de jaarlijkse conferentie van de GIRA Meat Club plaats. GIRA is een marktonderzoeksbureau, dat aan het einde van elk jaar een inschatting maakt
Nadere informatiePersinformatie. Uitdagende marktomgeving biedt ook kansen. Nieuwe directievoorzitter wil groei voortzetten
Persinformatie Uitdagende marktomgeving biedt ook kansen Nieuwe directievoorzitter wil groei voortzetten Mario Mehren: strategie Wintershall blijkt succesvol 2 juni 2015 Michael Sasse Tel. +49 561 301-3301
Nadere informatieOlieprijs en economische groei zijn richtinggevend
, 14.30 uur Update grondstoffen Olieprijs en economische groei zijn richtinggevend In 2016 werd nog een mooi rendement geboekt met grondstoffen. Kunt u de komende tijd rekenen op goede rendementen op deze
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - December 2015
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - December 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatie6,4. Praktische-opdracht door een scholier 6383 woorden 12 november keer beoordeeld ALGEMEEN DEEL.
Praktische-opdracht door een scholier 6383 woorden 12 november 2006 6,4 33 keer beoordeeld Vak Economie ALGEMEEN DEEL. Voordat u in deze PO begint te lezen definieer ik wat nu eigenlijk te denken bij het
Nadere informatieBijlage HAVO. economie. tijdvak 1. Bronnenboekje. HA-1022-a-14-1-b
Bijlage HAVO 2014 tijdvak 1 economie Bronnenboekje HA-1022-a-14-1-b Opgave 1 bron 1 inflatieontwikkelingen in de VS: 1965-2008 14 % 12 10 Legenda: PPI verandering ten opzichte van het voorgaande jaar CPI
Nadere informatieEnergiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse. Olie
Energiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse Olie 12 Olie (volgende maand) 11 Prijs/vat 1 9 8 96,92 76,21 7 Brent (Dollar) Brent (EUR) Afgelopen week We zagen de afgelopen ween een lichte
Nadere informatiePraktische opdracht Economie Derde Wereld schuld
Praktische opdracht Economie Derde Wereld sc Praktische-opdracht door een scholier 2339 woorden 17 juni 2001 6,5 243 keer beoordeeld Vak Economie Voorwoord Ons verslag gaat over de Derde-Wereldsc. Wij
Nadere informatie6,3. Werkstuk door een scholier 2107 woorden 12 juni keer beoordeeld. Hfst: 1 De geschiedenis
Werkstuk door een scholier 2107 woorden 12 juni 2002 6,3 56 keer beoordeeld Vak Economie Hfst: 1 De geschiedenis Hoe komen we aan het gebruik van brandstof en wat verstaan we onder brandstof? Brandstoffen
Nadere informatieDE GRENS BEREIKT. De worsteling van pomphouders in de grensstreek
DE GRENS BEREIKT De worsteling van pomphouders in de grensstreek Emile Roemer, voorzitter SPTweede Kamerfractie Februari 2014 INHOUD INLEIDING 3 ACHTERGROND 4 STEEKPROEF 5 RESULTATEN 6 REACTIES POMPHOUDERS
Nadere informatieOlie en opkomende markten: Een tweesnijdend zwaard
Olie en opkomende markten: Een tweesnijdend zwaard Date : december 29, 2014 De olieprijs stortte dit jaar in elkaar als gevolg van de volatiliteit op de meeste markten en een tijdelijke onbalans tussen
Nadere informatieDe afnemende vrees voor een Amerikaanse interventie in Syrië zorgde voor lagere olieprijzen. Ten opzichte van vorige week is de prijs 1,7 % gedaald.
Energiemarktanalyse Powerhouse Olie Olie (volgende maand) De afgelopen week waren de ogen van beleggers vooral gericht op een eventuele aanval van de VS op Syrië. Omdat het lijkt dat Obama steeds meer
Nadere informatieEindexamen economie 1 havo 2000-I
Opgave 1 Meer mensen aan de slag Het terugdringen van de werkloosheid is in veel landen een belangrijke doelstelling van de overheid. Om dat doel te bereiken, streeft de overheid meestal naar groei van
Nadere informatieWorld oil production & peaking outlook. Bio energie in de industrie, 11 mei 2006, Eindhoven
World oil production & peaking outlook Bio energie in de industrie, 11 mei 2006, Eindhoven Inschattingen olievoorziening complex Gegevens OPEC & Rusland geheim Gegevens moeilijk beschikbaar ($$$) Complex
Nadere informatieInternationale handel visproducten
Internationale handel visproducten Marktmonitor ontwikkelingen 27-211 en prognose voor 212 Januari 213 Belangrijkste trends 27-211 Ontwikkelingen export De Nederlandse visverwerkende industrie speelt een
Nadere informatieExamen HAVO. Economie 1
Economie 1 Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 21 juni 13.30 16.00 uur 20 00 Dit examen bestaat uit 31 vragen. Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel punten met een goed
Nadere informatieExamen HAVO - Compex. economie 1
economie 1 Examen HAVO - Compex Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 1 Maandag 23 mei totale examentijd 2,5 uur 20 05 Vragen 1 tot en met 19 In dit deel staan de vragen waarbij de computer niet
Nadere informatieAntwoorden Economie Handel
Antwoorden Economie Handel Antwoorden door een scholier 973 woorden 14 april 2004 4,8 61 keer beoordeeld Vak Economie Begrippen: Open Economie: Bijvoorbeeld: Nederland exporteert veel goederen en diensten
Nadere informatieWE KUKELEN DE AFGROND IN
Fietsers komen de pont af bij steiger De Ruyterkade, februari 1951 Foto Ben van Meerendonk/Algemeen Hollands Fotopersbureau, collectie IISG, Amsterdam Heeft u wel eens van EROEI gehoord? De meeste mensen
Nadere informatieCare IS klantbijeenkomst. Hotel Van der Valk april 2016
Care IS klantbijeenkomst Hotel Van der Valk april 2016 Welkom! Wij heten u van harte welkom 2 Programma 19.00 uur - Ontvangst 19.30 uur - Opening 19.40 uur - Impact lage olieprijs 20.00 uur - Pauze 20.10
Nadere informatieWijnimport Nederland naar regio
DO RESEARCH Wijnimport Nederland naar regio Sterke opmars wijn uit Chili Jeroen den Ouden 1-10-2011 Inleiding en inhoudsopgave Pagina I De invoer van wijn in Nederland 1 II De invoer van wijn naar herkomst
Nadere informatieBoek 4 Hoofdstuk 7: De overheid en ons inkomen
Boek 4 Hoofdstuk 7: De overheid en ons inkomen Valt het mee of tegen? a Als Yara een appartement koopt moet ze een hypotheek afsluiten. Hiervoor betaalt ze iedere maand een bepaald bedrag. Dit zijn haar
Nadere informatieFACTSHEET FRESH VEGETABLES
miljoen dollar cq. 1000 ton Factsheet verse groenten januari 2016 FACTSHEET FRESH VEGETABLES Fruit&VegetableFacts; JanKeesBoon; +31654687684; fruitvegfacts@gmail.com WERELDHANDEL VERSE GROENTEN IN 2015
Nadere informatieHoofdstuk 2: Het Taylor-Romer model
Hoofdstuk 2: Het Taylor-Romer model 1. Opbouw van de AV-lijn A. Relatie tussen reële bbp en rente Fragment: Belgische glansprestatie (Tijd, 31/12/2004) Bestedingen De consumptie van de gezinnen groeide
Nadere informatiePraktische opdracht Economie De economische groei in Nederland in jaren-90
Praktische opdracht Economie De economische groei in Nederland in jaren-90 Praktische-opdracht door een scholier 3697 woorden 29 juni 2004 4,7 54 keer beoordeeld Vak Economie Inleiding Deze praktische
Nadere informatieSociaal Economische Trends 2013 De Nederlandse economie. Werkloosheid. Werkloosheidsduren op basis van de Enquête beroepsbevolking.
Sociaal Economische Trends 2013 De Nederlandse economie Werkloosheid 2004-2011 Oliestromen in de Stromen Nederlandse en duren economie Werkloosheidsduren op basis van de Enquête beroepsbevolking 2016 02
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juli 2013
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juli 2013 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieSectorwerkstuk Economie Economische crisis
Sectorwerkstuk Economie Economische crisis Sectorwerkstuk door A. 2214 woorden 2 februari 2013 6,6 119 keer beoordeeld Vak Methode Economie Pincode Deelvraag 1: Wat zijn de oorzaken van de Economische
Nadere informatieSamenvatting Economie Hoofdstuk 8 Over de grens?
Samenvatting Economie Hoofdstuk 8 Over de grens? 8.1 Waarom handel met het buitenland? Importeren = het kopen van goederen en diensten uit het buitenland. Waarom? -Goedkoper of van betere kwaliteit -Bepaalde
Nadere informatieLes Ons gas raakt op
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Ons gas raakt op Werkblad Les Ons gas raakt op Werkblad Aardgas bij Slochteren In 1959 deed de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) in opdracht van de regering een proefboring
Nadere informatieSpirit AeroSystems Holdings Inc.
TIP 3: Spirit AeroSystems Holdings Inc. Beurs Land Ticker Symbol ISIN Code Sector New York Stock Exchange Verenigde Staten SPR US8485741099 Industrial Goods - Aerospace/Defense Products & Services Spirit
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - mei 2012
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - mei 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieTERUGBLIK OP DE HOGE OLIEPRIJZEN
Energieonderzoek Centrum Nederland Eerste hoofdstuk Focus in het Energie Verslag Nederland 2000 TERUGBLIK OP DE HOGE OLIEPRIJZEN TERUGBLIK OP DE HOGE OLIEPRIJZEN In het najaar van 2000 halen acties en
Nadere informatieSTEMMING Rusland wil praten over productieverlaging: olieprijs veert op
STEMMING Rusland wil praten over productieverlaging: olieprijs veert op AMSTERDAM (Energeia) - Energeia's stemming behandelt achtereenvolgens de prijsontwikkeling op de markt voor olie, steenkool, CO2-emissierechten,
Nadere informatieVraag Antwoord Scores. Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één punt toegekend.
Beoordelingsmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één punt toegekend. Bankzaken 1 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste verklaring: De inflatie van 1,6% is een gemiddelde waarin de
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - November 2015
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - November 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatie6,4. Praktische-opdracht door een scholier 2198 woorden 8 mei keer beoordeeld. Inleiding
Praktische-opdracht door een scholier 2198 woorden 8 mei 2005 6,4 69 keer beoordeeld Vak Economie Inleiding De betekenis van de Raffinaderij ISLA op Curaçao van 1985 tot heden. Invloed van de Raffinaderij
Nadere informatieWederom onrust op de beurs: hoe nu verder?
Wederom onrust op de beurs: hoe nu verder? Net als we vorig jaar meerdere keren hebben gezien, zijn de beurzen wederom bijzonder nerveus en vooral negatief. Op het moment van schrijven noteert de AEX 393
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2012
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieAls de lonen dalen, dalen de loonkosten voor de producent. Hetgeen kan betekenen dat de producent niet overgaat tot mechanisatie/automatisering.
Top 100 vragen. De antwoorden! 1 Als de lonen stijgen, stijgen de productiekosten. De producent rekent de hogere productiekosten door in de eindprijs. Daardoor daalt de vraag naar producten. De productie
Nadere informatieVan Lieshout & Partners Nieuwsbrief 3 e kwartaal Bron: Reuters
In onze eerste nieuwsbrief nieuwe stijl willen wij terugblikken op het afgelopen kwartaal, lichten wij ons beleggingsbeleid nader toe en uiteraard geven wij onze visie op de financiële markten. Terugblik
Nadere informatieHandelsstromen Rozenstruiken 2009 / 14. Zoetermeer, Maart 2009 Peter van der Salm Productschap Tuinbouw, Afdeling Markt en Innovatie
Handelsstromen Rozenstruiken 2009 / 14 Zoetermeer, Maart 2009 Peter van der Salm Productschap Tuinbouw, Afdeling Markt en Innovatie Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd
Nadere informatiePraktische opdracht Economie Wat voor rol heeft de opkomende economie van China in de wereldeconomie?
Praktische opdracht Economie Wat voor rol heeft de opkomende economie van China in de wereldeconomie? Praktische-opdracht door een scholier 2129 woorden 18 juni 2006 6,5 45 keer beoordeeld Vak Economie
Nadere informatie4,6. Samenvatting door L. 989 woorden 30 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde
Samenvatting door L. 989 woorden 30 november 2016 4,6 5 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde SAMENVATTING AK HOOFDSTUK 1. VWO 2. Primaire sector: landbouw, visserij, mijnbouw, jacht. Secundaire sector: industrie,
Nadere informatie6.7. Praktische-opdracht door een scholier 1921 woorden 23 juni keer beoordeeld. Inhoudsopgave
Praktische-opdracht door een scholier 1921 woorden 23 juni 2005 6.7 110 keer beoordeeld Vak Economie Inhoudsopgave - Inleiding (Waarom heb ik voor dit onderwerp gekozen, hoofd- en deelvragen.) 1. Hoe komt
Nadere informatieOlie : korte of lange termijn correctie?
Olie : korte of lange termijn correctie? Prijsval We kunnen er niet omheen, de olieprijs kende de voorbije maanden een enorme duikvlucht. In de zomer noteerde een vat ruwe olie in Europa nog 110 USD, midden
Nadere informatieVraag Antwoord Scores
Opgave 1 1 maximumscore 2 Een antwoord waaruit blijkt dat consumenten (bepaalde) aankopen naar voren halen, wanneer ze een hoge / hogere inflatie in de komende periode verwachten. 2 maximumscore 2 Een
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde Irak conflict
Werkstuk Aardrijkskunde Irak conflict Werkstuk door T. 1373 woorden 12 december 2014 7 63 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Tussen wie gaat het conflict en wat is de kern van het conflict?
Nadere informatieINVINCO BENELUX. Chaos in Irak maakt de oliemarkt bloednerveus
Chaos in Irak maakt de oliemarkt bloednerveus 2 Amper een week geleden viel de stad Mosul in handen van ISIS strijders. ISIS is een geradicaliseerde afsplitsing van Al Qaida. Sindsdien is het allemaal
Nadere informatieWinsten uit Shell s olie- en gaswinning in Nigeria. Een onderzoeksrapport voor Zembla
Winsten uit Shell s olie- en gaswinning in Nigeria Een onderzoeksrapport voor Zembla Winsten uit Shell s olie- en gaswinning in Nigeria Een onderzoeksrapport voor Zembla Juni 2010 Jan Willem van Gelder
Nadere informatieTankvaartonderzoek: Overzicht van de tankvloot en het probleem van de drijvende opslag
Tankvaartonderzoek: Overzicht van de tankvloot en het probleem van de drijvende opslag Edwin van Hassel BLN 14 Mei 2014 Probleemstelling (1) Laadcapaciteit tankvloot erg veel toegenomen(+94% vanaf 2000
Nadere informatieVraag Antwoord Scores. Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één punt toegekend.
Beoordelingsmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één punt toegekend. De economische kringloop 1 B 2 maximumscore 1 Voorbeelden van een juiste verklaring (één van de volgende): De consumenten
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Maart 2016
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Maart 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 1 paragraaf 2,3,4,7,8
Samenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 1 paragraaf 2,3,4,7,8 Samenvatting door V. 1226 woorden 30 oktober 2016 7,1 21 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Par. 1.2 Er zijn 2 manieren om
Nadere informatieDocentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa)
Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Lees ter voorbereiding onderstaande teksten. Het milieu De Europese Unie werkt aan de bescherming en verbetering van
Nadere informatiePerscommuniqué. Het Federaal Planbureau evalueert de gevolgen van de duurdere dollar en de hogere olieprijzen voor de Belgische economie
Federaal Planbureau Economische analyses en vooruitzichten Perscommuniqué Brussel, 15 september 2000 Het Federaal Planbureau evalueert de gevolgen van de duurdere dollar en de hogere olieprijzen voor de
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Juni 2016
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Juni 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatiePraktische opdracht Economie Conjunctuur
Praktische opdracht Economie Conjunctuur Praktische-opdracht door een scholier 1660 woorden 8 oktober 2006 6,9 43 keer beoordeeld Vak Economie PRAKTISCHE OPDRACHT Conjunctuur. De conjuncturele situatie
Nadere informatieJos van der Graaf B.V.
Jos van der Graaf B.V. Ketenanalyse Dieselverbruik Auteurs Eindverantwoordelijk : M. Wanner en J.K. Hoogendijk : E.A. van der Graaf IKZ05 Jos van der Graaf Ketenanalyse Dieselverbruik Revisie 0 Datum 10-09-2018
Nadere informatieEindexamen economie pilot havo II
Beoordelingsmodel Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 Een antwoord waaruit blijkt dat
Nadere informatieeconomie 1 Compex Je geeft de antwoorden op deze vragen op papier, tenzij anders is aangegeven.
Examen HAVO 2007 tijdvak 1 maandag 21 mei totale 13.30 examentijd - 16.003 uur economie 1 Compex Vragen 1 tot en met 20 In dit deel van het examen staan de vragen waarbij de computer niet wordt gebruikt.
Nadere informatieEindexamen economie 1 vwo 2007-I
Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 1 Een antwoord waaruit
Nadere informatieRemediëringstaak: Vraag en aanbod
Remediëringstaak: Vraag en aanbod 1. Studeer opnieuw de leerstof van vraag en aanbod in. Tracht steeds zeer inzichtelijk te studeren: ga na dat je alle redeneringen die we in de klas / cursus maakten snapt.
Nadere informatieVertrouwen in Eigen Kunnen
Vertrouwen in Eigen Kunnen Monument Dit is het Staatsolie monument dat staat bij het hoofdkantoor op Flora. Het is onthuld op 13 december 2005 bij de 25 ste verjaardag van Staatsolie. Dit monument laat
Nadere informatieEuropa. De plannen van D66 voor Europa Begrijpelijke versie. Tekst: D66 en Merel van Beeren
Voor Europa De plannen van D66 voor Europa Begrijpelijke versie Tekst: D66 en Merel van Beeren 1 De plannen van D66 voor Europa D66 vindt Europa heel belangrijk. Wij denken dat Nederland sterker is als
Nadere informatieDe Saoedi s deugen niet, integendeel.
De Saoedi s deugen niet, integendeel. De Saoedi s hebben getracht Poetin om te kopen en bedreigden hem inzake Syrië. Saoedi-Arabië heeft heimelijk geprobeerd om Rusland een niet af te slagen overeenkomst
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Paragraaf 1.1 t/m , 1.8
Samenvatting Aardrijkskunde Paragraaf 1.1 t/m 1.4 + 1.7, 1.8 Samenvatting door K. 958 woorden 9 november 2013 6,5 13 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Samenvatting aardrijkskunde paragraaf
Nadere informatiePraktische opdracht Economie Conjunctuurklok
Praktische opdracht Economie Conjunctuurklok Praktische-opdracht door een scholier 1422 woorden 29 juni 2009 5 11 keer beoordeeld Vak Economie C o n j u n c t u u r Inleiding We kijken naar 5 factoren
Nadere informatieEindexamen economie 1-2 havo 2000-I
4 Antwoordmodel Opgave 1 Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. 1 voorbeelden van juiste antwoorden: Een antwoord
Nadere informatieEnergieprijzen voor enkele energiedragers,
Indicator 19 november 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Met name door de sterk toegenomen
Nadere informatieUSD / 1.16 1.15 1.14 1.13 1.12 1.11
Energiemarktanalyse Groenten & Fruit door Powerhouse Marktprijzen Macro-economie Markten in mineur Afgelopen week De angst voor een wereldwijde economische vertraging is weer toegenomen na een slechte
Nadere informatieInternationale Economie. Doorzettend, maar mager groeiherstel, veel neerwaartse risico s
Internationale Economie Doorzettend, maar mager groeiherstel, veel neerwaartse risico s Wim Boonstra, 27 november 2014 Basisscenario: Magere groei wereldeconomie, neerwaartse risico s De wereldeconomie
Nadere informatieING Investment Office. Dalende olieprijs. Niets nieuws onder de zon. Door Friso Rengers, Investment Manager van het ING Investment Office
ING Investment Office Publicatiedatum: 6 januari 2015 Dalende olieprijs Niets nieuws onder de zon Door Friso Rengers, Investment Manager van het ING Investment Office Deze analyse schetst de factoren die
Nadere informatieDe buitenlandse handel van België
De buitenlandse handel van België 1 ste kwartaal 2010 1 De buitenlandse handel van België na het eerste kwartaal van 2010 (Bron: NBB communautair concept*) Analyse van de cijfers van het eerste kwartaal
Nadere informatieBlijvende onrust op de beurs: hoe nu verder?
Blijvende onrust op de beurs: hoe nu verder? Zoals u waarschijnlijk weet, is de beurs nog steeds bijzonder nerveus en vooral negatief. De directe aanleiding is de tegenvallende groei in China waar wij
Nadere informatieStatistisch Magazine Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012
Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012 Inleiding Lorette Ford De economische ontwikkeling van een land kan door middel van drie belangrijke economische indicatoren
Nadere informatie5,8. Praktische-opdracht door een scholier 1585 woorden 12 december keer beoordeeld
Praktische-opdracht door een scholier 1585 woorden 12 december 2007 5,8 10 keer beoordeeld Vak Economie Conjunctuur Deze praktische opdracht gaat over conjunctuur. Ik beantwoord een aantal vragen in mijn
Nadere informatieEindexamen economie vwo I
Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave maximumscore 2 Door de vermindering van
Nadere informatieEindexamen economie havo I
Opgave 1 Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. 1 Voorbeeld van een juiste berekening: 47,5 27,5 100% = 72,73% 27,5
Nadere informatieSTEMMING 'Wie nog gas wil verkopen, moet het nu doen'
STEMMING 'Wie nog gas wil verkopen, moet het nu doen' 24 december 2015 - Energeia's stemming behandelt achtereenvolgens de prijsontwikkeling op de markt voor olie, steenkool, CO2-emissierechten, elektriciteit
Nadere informatieBijkomende informatie:
Vlaamse overheid Koning Albert II-laan 35 bus 40 1030 BRUSSEL T 02 552 77 05 F 02 552 77 01 www.vlaanderen.be beheerscomité dierlijke producten 18 juni 2015 //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Mei 2016
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Mei 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieWerkstuk Economie OPEC
Werkstuk Economie OPEC Werkstuk door een scholier 4525 woorden 7 januari 2004 6,7 101 keer beoordeeld Vak Economie 1. Ontstaan en geschiedenis De organisatie van de olie producerende en exporterende landen
Nadere informatieOlie, terreur, afpersing en economie.
Olie, terreur, afpersing en economie. Op de blog van Guido staat een interessante bijdrage over onze economie of wat daarvoor nog moet doorgaan. Wij zijn het bijna helemaal eens met dit opiniestuk maar
Nadere informatieInleiding regeerakkoord Vertrouwen in de toekomst
Inleiding regeerakkoord 2017-2021 Vertrouwen in de toekomst Inleiding Mensen in Nederland hebben veel vrijheid. Nederlanders vormen een sterke groep. Iedereen kan proberen om verder te komen in zijn leven.
Nadere informatieBioethanol in den Niëderlanden
Bioethanol in den Niëderlanden Nationale Ziele und Bioethanol für Mobilität Age van der Mei 13 december 2007 DUINN Age van der Mei. Dit werk is auteursrechtelijk beschermd. Niets uit dit stuk mag worden
Nadere informatieVoorspellingen Peakoil Nederland. Realisten of doemdenkers?
Voorspellingen Peakoil Nederland Realisten of doemdenkers? Lievelde, Erve Kots, 27 Mei 2009 World Oil Production & Peaking Outlook *Eerste Rapportage Peakoil Nederland met analyse van de toekomstige olieproductie
Nadere informatieTurbo-abonnement Analyse 20 mei 2006
Analyse 20 mei 2006 20 mei 2006 De markten zijn belangrijke bewegingen gestart. De volatiliteit neemt toe en de onrust ook. In olie zijn er bewegingen gaande die we nader bekeken hebben. We concluderen
Nadere informatie