inhoud voorwoord dankwoord SitueriNg De natuur als bron van economische rijkdom

Transcriptie

1 VOORWOORD DANKWOORD Situering De natuur als bron van economische rijkdom Drie productiefactoren: arbeid, kapitaal en... natuur Ecosysteemdiensten Het nut van rivieren Eeuwenlang niet naar waarde geschat Ecosystemen produceren tweederde van onze welvaart Frivoliteit inruilen voor duurzaamheid We hebben de rivieren versmald, verkort, verdiept, vervuild en versmacht Twee soorten oplossingen Herwaardering van de natuur als bondgenoot Naar een integraal rivierbeheer op basis van ecosysteemdiensten De Schelde als blauwe draad Gratis, maar van onschatbaar belang Rivieren leveren spontaan een stroom van diensten aan de mens Die kostbare 0,0002 procent De belangrijkste ecosysteemdiensten van rivieren Afvoer van wateroverschotten Aanvoer van drinkwater, proceswater, koelwater, irrigatiewater Transport over het water De Schelde, enkele kerngegevens Bescherming tegen overstromingen

2 De oorsprong van het getij Meanders zorgen voor extra veiligheid Productie van vruchtbare bodems Levering van bouw- en andere ruwe materialen Voedselproductie De waarde van het schijnbaar waardeloze Fytoplankton als basis voor het dierlijk leven in het water Het opbouwende afbraakwerk van bacteriën Productie van zuurstof Over plankton en fytoplankton Er is ook de biodiversiteit langs het water, op de slikken en schorren Golven dempen en water bergen Erosie afremmen Slib verwijderen Habitat- en kraamkamerfunctie De schorren van de Schelde Filterfunctie: nutriënten verwijderen Klimaatregulering Bufferfunctie voor silicium Pollinatie Recreatie, toerisme, cultuur Vlees en zuivel Het verschil tussen diensten en baten Wat is de economische waarde van de vele ecosysteemdiensten? Biodiversiteit: voordelig voor iedereen Inpolderingen, rechttrekkingen, uitdiepingen, lozingen Hoe menselijke ingrepen de ecosysteemdiensten van rivieren hebben ontwricht Inpolderingen Dijkenbouw leidt tot nieuwe dijkenbouw

3 - De rivier stijgt boven de vallei uit De verzanding van het Zwin en de neergang van de Hanzestad Brugge Inklinking na inpoldering Veenontwatering Veenwinning De Westerschelde is voor honderd procent mensenwerk Het ingepolderde land loopt op naar de rivier toe Het zijn de schorren en slikken die verdwijnen Rechttrekkingen Kleinere bergingscapaciteit, grotere getijdoordringing Kanalen als recht alternatief voor rivieren Uitdiepingen Uitdiepings- en onderhoudsbaggerwerken Niet over de hele lengte of breedte miljoen kubieke meter per jaar AMORAS in de Antwerpse haven: verwerking en berging van baggerspecie Hoge kosten Dan maar laten dichtslibben? De impact van uitdiepingen Stroomsnelheid en getijdoordringing nemen toe Stijgende vloed, dalende eb Hogere vloed leidt tot minder veiligheid en minder schorren Lagere eb hindert de scheepvaart en beschadigt kaaimuren en andere constructies Kanalen en dokken onttrekken massa s water aan rivieren De ingrepen in de geomorfologie hebben nog andere verontrustende gevolgen Versterking van de getijasymmetrie Tidal pumping, of hoe getijasymmetrie rivieren kan doen dichtslibben Baggeren als noodoplossing Wordt het dichtgeslibde Scheldetraject Gentbrugge-Melle straks opnieuw bevaarbaar?

4 - Vertroebeling van het water bedreigt de algengroei en de biodiversiteit Kleinere fotische zone, grotere waterdiepte Minder bodemdieren en dus ook minder vissen en watervogels Lozingen Organisch materiaal en nutriënten Bemestingsnormen en waterzuivering Er zit opnieuw zuurstof in de Schelde Te veel nutriënten, te weinig silicium Verblijftijd en biodiversiteit Zware metalen: hun gewicht vermindert Chemicaliën: reikt REACH ver genoeg? Persistente organische polluenten (POP s) Twee voorbeelden van chemische verontreiniging in het Schelde-estuarium Drugs en geneesmiddelen Thermische verontreiniging Zelfs water in ander water lozen kan gevaarlijk zijn Het visbestand als indicator voor de waterkwaliteit Ook nood aan de juiste habitats Finten in de Schelde: een gebrek aan geschikte paaigebieden Overstromingsgebieden, ontpolderingen, bekkenwijd sedimentbeheer,... Instrumenten voor een duurzaam herstel van de ecosysteemdiensten van rivieren Overstromingsgebieden GOG s: waterberging in speciaal daarvoor gereserveerde zones GGG s: veiligheid gekoppeld aan natuurontwikkeling Buitendijkse slikken en schorren met behulp van wijmen en wiepen herstellen Het oorspronkelijke Sigmaplan (1977) Het overstromingsgebied Kruibeke-Bazel-Rupelmonde

5 - Het geactualiseerde Sigmaplan (2005) Waarom de Antwerpse havendokken niet bruikbaar zijn als overstromingsgebieden De nieuwe risicobenadering: overstromingsrisico = overstromingskans overstromingsschade Extra ruimte voor het water dankzij wetlands en ontpolderingen Recreatie en natuurverkenning En hoe zit het met de landbouw? De heraanleg van de Antwerpse Scheldekaaien Het Deltaplan en de veiligheid langs de Westerschelde De catastrofale drietrapsstorm van 1953 in Nederland De stormvloedkering: het alternatief dat er geen is Zandhonger peuzelt platen, slikken en schorren op Geen Oosterweelkering in Antwerpen Eilanden als getijbrekers in de monding van de Schelde? Kosten-batenanalyse: overstromingsgebieden zijn de verstandigste investering Een pluim voor Vlaanderen Ontpolderingen Vermindering van het overstromingsgevaar Schorren als natuurlijke dijken die meegroeien met het getij De extra natuur bevordert ook allerlei ecosysteemdiensten De heisa rond de Hedwigepolder Nog meer bedenkingen Hedwige ruilen voor Braakman? Terreinwinst voor de ontpolderingsgedachte Ontpolderingen of GGG s? Bekkenwijd sedimentbeheer Rivieren vertroebelen en slibben dicht De kwalijke rol van inpolderingen en uitdiepingen Massale uitspoeling van vruchtbare akkergrond Landbeheer als een vorm van waterbeheer

6 - De Schelde: vooral slibaanvoer vanuit het bekken Eenvoudige maar efficiënte oplossingen Voorbeeldig Zuid-Limburg Tijd voor een bekkenwijd sedimentbeheer, want voorkomen is beter dan baggeren Verontreiniging verder reduceren, natuurherstel stimuleren Overgangsproblemen Geen denitrificatie in de waterkolom meer Plaagalgen in de kustzone Blauwalgen in het Peipsimeer Hoe meer organismen, hoe meer de verontreiniging zich kan manifesteren Bij de bron(nen) beginnen Toxisch reservoir Natuurherstel: de som van proper water en de juiste habitats Ook fysische barrières wegnemen Duizenden knelpunten Kerncentrale van Doel: geluidsinstallatie houdt vissen op veilige afstand De praktische vertaling in een doeltreffend beleid Naar een integraal water- en rivierbeheer op basis van ecosysteemdiensten Restvragen Geen symptoom- maar een systeembenadering Integraal als synoniem van multifunctioneel Meer dan een halve eeuw natuur- en waterbeheer De internationale ontwikkeling van het natuurbeheer De internationale ontwikkeling van het waterbeheer Cruciale ondersteunende concepten Hoe Vlaanderen geleidelijk de natuur ontdekte Het Sigmaplan en de eerste aanzetten tot de verzoening van water- en natuurbeheer Nederland: van natuurbehoud naar natuurontwikkeling

7 - Nood aan ontsnippering Vlaanderen: VEN en IVON Van lozingsnormen en waterzuivering tot bekkenwerking en het VIWC Meer aandacht voor de milieu-impact van het Sigmaplan Ecologische Impulsgebieden De hertekening van het overstromingsgebied Kruibeke-Bazel-Rupelmonde Habitatverlies vereist compensatie Hoe de tweede uitdieping van de Schelde ook de samenwerking verder uitdiepte Het Schelde Actieprogramma (SAP) De derde uitdieping van de Schelde als opstapje naar een langetermijnvisie en een systeembenadering Ontwikkelingsschets Evolutie van de toepassing van Europese richtlijnen De impact van de Habitatrichtlijn op het geactualiseerde Sigmaplan Beleidsmatige aanpak (1): per zone de problemen inzake ecosysteemdiensten inventariseren Beleidsmatige aanpak (2): welke maatregelen moeten we nemen, en waar precies en op welke schaal? Beleidsmatige aanpak (3): via overleg een breed maatschappelijk draagvlak creëren De ontoereikendheid van de traditionele aanpak Rendabele investering Monitoring is een must Het Europese project TIDE: een integraal rivierbeheer voor Elbe, Weser, Schelde en Humber De grootste uitdaging: een duurzame omgang met onze omgeving Eindpunt of tussenstap? BIBLIOGRAFIE Verklarende woordenlijst