Inleiding. Samenvatting door een scholier 1301 woorden 29 januari keer beoordeeld. Nederlands

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 1301 woorden 29 januari keer beoordeeld Vak Nederlands Eldorado Samenvatting blz. 5 t/m 65 Afdeling 1 Literaire begrippen Wat is literatuur? 1 Inleiding Literatuur en werkelijkheid: Non-fictionele teksten: over bestaande onderwerpen en echt voorgevallen gebeurtenissen Fictionele teksten: schrijver verzint onderwerp geheel of gedeeltelijk. Literatuur: verzamelterm van allerlei soorten fictionele teksten in verhaal-, gedicht- of toneelvorm Schrijver van literatuur kan spelen met de werkelijkheid (bijv. verschil tussen reisverhaal en een sprookje). Eerste, tweede en derde werkelijkheid: Eerste: feiten Tweede: de visie van de schrijver op de werkelijkheid Derde: de werkelijkheid zoals de lezer die uit de tekst haalt. 2 Schrijver en lezer zender - medium - ontvanger schrijverstekst en lezersteksten 3 Literatuur en maatschappij Amuseren, engageren en/of allebei 4 Literatuur en kunst Algemene kenmerken kunstwerk: 1 Men vindt het mooi. 2 Men is het eens met de morele waarden. 3 Men vindt dat het de werkelijkheid goed weergeeft. 4 Men vindt het knap gemaakt. 5 Men waardeert de bedoeling van het werk. 6 Men vindt het oorspronkelijk (tegenovergestelde is kitsch) 5 Lezer en mening Iemand vindt een fictionele tekst goed als hij zich erin kan herkennen (eigen leven, of wensen/dromen of politieke overtuiging of geloof of liefde voor hetzelfde). Andere criteria zijn: mee kunnen voelen - taalgebruik - mening van de schrijver - wat je van de Pagina 1 van 7

2 schrijverswereld vindt - de opbouw - thema. Je kunt dus alle kanten op. 6 Literatuur met grote L en kleine l Dat maak je als lezer zelf uit. Maar er is beïnvloeding door beroepslezers: recensenten, critici. Literatuur met een grote L: ontroert je, wil je nog eens lezen (je ontdekt dan weer nieuwe dingen), zet je aan het denken, blijft in je hoofd hangen. Werking van een tekst: wat de tekst met je doet (bijvoorbeeld identificatie met een verhaalfiguur en/of escape-functie) Uitspraken over Literatuur: is herkenbaar, maar ook nieuw, de schrijver stelt zich kritisch op, is origineel en heeft een eigen stijl en zijn thema heeft de nodige diepgang. 2 Stijl en beeldspraak 1 Inleiding Stijl = manier van uitdrukken - persoonlijke stijl (van één auteur) - groepsstijl (genre of stroming door meer schrijvers) Stijlmiddelen: stijlfiguren/tekststijlen/beeldspraak 2 Stijlfiguren Stijlfiguren zijn afwijkingen van de gebruikelijke woordkeus en zinsbouw. Herhaling (repetitio) woorden worden herhaald Opsomming feiten, meningen, namen en dergelijke vlak achter elkaar geplaatst Climax en anticlimax opsomming met opklimming van kracht. Of tegenovergesteld. Antithese (tegenstelling) naast elkaar plaatsen van tegenstelling of tegengestelde begrippen Paradox een schijnbare tegenspraak, het lijkt alsof de schrijver zichzelf tegenspreekt. Hyperbool de werkelijkheid wordt overdreven, vaak humoristisch Retorische vraag is eigenlijk geen vraag, er hoeft geen antwoord op worden gegeven Eufemisme harde uitdrukking worst zacht uitgedrukt, bijv. als iemand is overleden Understatement ook verzachting, maar met humoristische effect Litotes (dubbele ontkenning) Er wordt iets sterk benadrukt door het tegenovergestelde te ontkennen Tautologie Eigenlijk een stijlfout. Begrip wordt herhaald met een ander woord Pleonasme Eigenlijk een stijlfout, er wordt een vanzelfsprekend kenmerk vermeld Woordspeling Er wordt gebruikt gemaakt van de dubbele betekenis van een woord Spot, Ironie, Sarcasme en Cynisme: Ironie milde spot, niet kwetsend Sarcasme bijtende felle wijze spot met iets drijven. Wel kwetsend Cynisme Hardste vorm van spot Pagina 2 van 7

3 Cynisme mensen die erg teleurgesteld zijn en verbitterd zijn. 3 Tekststijlen Tekststijl is de vorm en de inhoud van de tekst. Je hebt 2 soorten vorm van tekst: Proza (verhaalvorm) en Poëzie (gedichtvorm) Je hebt 4 tekststijlen: Epiek, Lyriek, Dramatiek en Didactiek Epiek; verhalende literatuur, een tekst waar een verhaal in wordt verteld. Lyriek; fictionele teksten, waarin gevoelens worden uitgedrukt. Dramatiek; fictionele teksten in toneelvorm Didactiek; verzamelnaam voor teksten in alle vormen, ze zijn opvoedkundig Er zijn ook humoristische teksten; lachen werkt bevrijdend en is een ontsnappingspoging van sombere tijden. Humor heeft eigenlijk een ondertoon van ernst. Maar dat is niet altijd zo, want soms is het gewoon spelen met taal. Satire: Een tekst die bedoeld is om andere mensen te laten lachen en toch andere mensen te bespotten of bekritiseren. Wordt vaak gebruikt in cabaretshows. In poëzie vorm ook wel hekeldichten genoemd. Parodie: Is een bijzondere vorm van satire. In een parodie wordt een bekend literair werk nagebootst, maar dan met aangepaste inhoud. 4 Beeldspraak vergelijking met als object is als beeld vergelijking met van beeld van het object vergelijking zonder voegwoord/voorzetsel object, beeld metafoor alleen beeld, geen object metonymia kenmerk van object synesthesie vermenging zintuiglijke indrukken personificatie object wordt levend, menselijk voorgesteld 3 Proza 1 Inleiding Proza is de verzamelnaam voor literaire teksten in verhaalvorm: van sprookje tot parabel, van anekdote tot roman. Pagina 3 van 7

4 Een verhaal is een tekst over het gedrag en de belevenissen van een of meer hoofdpersonen in een bepaald plaats- en/of tijdsverband. Indeling van verhalen zijn: de vorm de omvang de inhoud de schrijfstijl waar of de manier waarop een verhaal verschijnt 2 Volksverhaal soort volksverhaal kenmerken voorbeeld legende godsdienstig, wonderlijk ingrijpen Marialegende, bv. Beatrijs sage historische kern, magie belangrijk heldensage, bv. Koning Arthur mythe godenverhaal, verklarend mythen van Homerus sprookje goed wint van kwaad, toverijvolkssprookje, oudcultuursprookje, nieuw Roodkapjesprookjes van Hans C. Andersen fabel dierenverhaal, met een moraal Anansi de spin parabel verheven taalgebruik, onverwacht einde heeft vormende waarde de barmhartige Samaritaan 3 Van anekdote tot roman Anekdote het kortste verhaaltype. Vaak humoristisch of opmerkelijk, alleen een kern Kort verhaal meestal een persoon een gebeurtenis eenvoudige opbouw meestal geen inleiding verrassend eind Novelle zit tussen kort verhaal en roman in. een plaats van handeling geen uitvoerige karakterbeschrijvingen zo weinig mogelijk verhaalfiguren ridderroman/avonturenroman avonturen van de hoofdfiguur. schelmenroman avonturen van de slimme vrije jongen. psychologische roman vanaf de 18e eeuw, uitbeelding geestesleven. Zedenroman zeden, normen spelen een rol, opvoedende taak. historische roman vanaf 19e eeuw, speelt in de geschiedenis, vaak avontuurlijk. Boeiende geschiedschrijving. streekroman (regionale roman) speelt in provinciale omgeving, geromantiseerd beeld van de streek, dialect. politieroman (detective), misdaadroman, thriller (oplossing van) misdaad, spanning, ingenieus oorlogsroman over verzet, vervolging in oorlog (vaak ) sciencefiction- en fantasyroman fantasiewereld in verleden en/of toekomst 4 Literatuur in de journalistiek cursiefje; lijkt op anekdote, meestal in weekbladen column; vaste plaats, vaste grootte, tussen een cursiefje en artikel in. Pagina 4 van 7

5 polemiek; verzameling teksten, aanvallen van dingen, spottende satirische stijl reisverhaal; nieuwe indrukken vertellen recensie; geven commentaar op recent verschenen literaire werken 5 Beeldverhalen tekststrip; tekst en beeld gescheiden ballonstrip; tekst + beeld belangrijk, populairder tekstloze strip; zonder tekst, meestal kort, bv. in krant cartoon; iemand belachelijk maken 6 Overige vormen van literaire proza brievenboeken; brieven die in een boek zijn gezet dagboeken; een boek waarin verhalen staan die per dag zijn geschreven biografie en autobiografie; leven van iemand beschreven, auto betekent van zichzelf. 6 Gedichten lezen 1 Inleiding Gedichten kun je indelen naar de vorm, maar ook naar inhoud. Strofebouw: distichon strofe van twee versregels terzine strofe van drie versregels (als onderdeel van een sonnet spreek je van terzet) kwatrijn strofe van vier versregels kwintet strofe van vijf versregels sextet strofe van zes versregels septet strofe van zeven versregels octaaf strofe van acht versregels 2 Poëziesoorten naar de vorm Sonnet: (Italiaans) dichtvorm van veertien regels, verdeeld in vier strofen: twee kwatrijnen en twee terzetten. Tussen het octaaf en het sextet is sprake van een wending. Het Shakespearesonnet heeft een wending op de plaats tussen de eerste twaalf regels en de laatste twee. Ballade: - rederijkersballade (referein): lied van tien strofen van acht tot tien versregels. Elke strofe besluit met een refrein: een of twee gelijke regels; - verhalend gedicht met eenvoudige versvorm over heldendaden en liefdessmarten. Pagina 5 van 7

6 Epigram: puntdicht: kernachtig, kort gedicht over emotionele oordelen of invallende gedachten. Grafschrift: epitaaf, satirisch of humoristisch gedichtje, zogenaamd op iemands graf geplaatst. Limerick: vijfregelige, humoristische dichtvorm van Ierse oorsprong. Er is sprake van een bepaalde regellengte en rijmschema. Kwatrijn: vierregelig gedicht met gewoonlijk ernstige, levensbeschouwelijke inhoud. Haiku: Van oorsprong Japanse dichtvorm, het gedichtje telt zeventien lettergrepen, verdeeld over drie regels (vijf-zeven-vijf). Visuele poëzie: beeldgedicht, tekstbeeld, dichtvorm waarbij figuren samengesteld zijn met behulp van tekst. 3 Poëziesoorten naar de inhoud Lied: meest voorkomende poëziegenre. Er zijn allerlei soorten; volksliedjes, psalmen, liefdesliedjes en protestsongs. Ode en hymne: Een ode is een plechtstatig loflied, verheerlijking van een persoon. Een hymne is een loflied te ere van een godheid. Elegie: Een elegie is een klaaglied, meestal bij het overlijden van iemand die dierbaar was voor de dichter Hekeldicht: En satirische poëzietekst vol spot, verontwaardiging of haatgevoelens. 7 Toneel cabaret, film en televisie 1 Inleiding Toneeltekst: niet lezen, maar zien. 2 Ontstaan van toneel Grieks toneel onderwerpen (thema s), die altijd terugkeren Middeleeuwen religieuze sketches, later wereldser > splitsing:- geestelijk toneel- wereldlijk toneel Italië, ± eerste regels m.b.t. decor, muziek. Hieruit ontstaat o.m. de opera. (operatheaters)- commedia dell arte, veel improvisaties. Frankrijk, ± 1650 komedies van Molière, toneel ook in theaters. 19e eeuw realistischere uitbeelding, belichting. 3 Episch toneel (Bertolt Brecht): losstaande scènes beelden het thema uit, de toeschouwer neemt afstand van wat hij ziet, denkt zelf na, vormt een eigen mening. 4 Toneel na de Tweede Wereldoorlog Grote veelvormigheid in decors, kleding, grime, en speeltrant. Pagina 6 van 7

7 Absurdistisch toneel: geen logica, eenzaamheid/angst als motieven, accent ligt op symboliek. Laatste dertig jaar veel mengvormen van toneel, ballet, muziektheater, enzovoort. 5 Toneelsoorten tragedie (treurspel, drama) - held verstoort maatschappelijke orde en gaat ten onder of verzoent zich met zijn lot- 5 bedrijven- 3 eenheden: van tijd, plaats en handeling komedie (blijspel) luchtiger onderwerp, moraal.(tussenvorm: tragikomedie) klucht één bedrijf, eenvoudig, humoristisch, alledaags onderwerp, vaak grof en seksueel getint. Sketch kort, humoristisch, over herkenbare situaties.ook op radio, tv en bij cabaret Pagina 7 van 7