Bodemmanipulatie bij natuurherstel: gebakken lucht of zinvolle aanvulling??

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Bodemmanipulatie bij natuurherstel: gebakken lucht of zinvolle aanvulling??"

Transcriptie

1 Bodemmanipulatie bij natuurherstel: gebakken lucht of zinvolle aanvulling?? Rudy van Diggelen Foto Hans Dekker

2

3 Visiekaart op landschapsniveau o.b.v. de nagestreefde natuurdoelen Natuurdoelen, Ambitietypen Op landschapsniveau Open centraal heidelandschap Bosgordel Overgangszones Open landschap soortenrijke & heischrale graslanden Open boccagelandschap soortenrijke & heischrale graslanden, fauna-akkers, kleine landschapselementen 3

4 EUROPESE DOELEN Aanwezige habitattypen en zoekzones voor uitbreiding binnen het VNR De Kalmthoutse Heide Europees te beschermen: 11 habitattypes 18 soorten Goede staat van instandhouding habitattypen herstel & onderhoudsbeheer Uitbreiding habitattypen ontwikkelingsbeheer 4

5 Kennelijk is de natuur maakbaar? 5

6 Er blijven toch nog een paar probleempjes vb. natuurontwikkeling Noordenveld Bron: B-ware 2008

7 Verschralingsbeheer Steertse Heide Maaien en afvoeren - N 7

8 Verschralingsbeheer Steertse Heide Maaien en afvoeren - P 8

9 Cover (%) Vegetatie Vergelijking verschralen en afplaggen M(1) M(3) M(7) M(15) M(20) TR(1) TR(4) TR(6) TR(10) TR)15) TR(17) TR(21) Agr Mowing Topsoil removal WD Nardetea Agricultural Ruderal Common herbs Common grasses Shrub Other

10 Ontgronden: snelle oplossing? Foto Jaap van Roon

11 Dus we maken een groot project, stoppen er veel geld in en dan komt het wel goed Foto Jaap van Roon

12 Huidige Toekomst situatie

13 Stikstof in relatie tot ontgrondingsdiepte en voormalig landgebruik

14 Vegetatiesuccessie in natuurontwikkelingsterreinen Frequency Calluna vulgaris Empetrum nigrum Erica tetralix Dry heathland 0.70 Genista anglica Genista pilosa Lycop. clavatum Lycop. tristachium Years after topsoil removal Ibanez, Verhagen & van Diggelen, in prep. Foto Hans Dekker

15 Waar komen de soorten vandaan?

16 Seedbank

17 Verbreiding via wind

18 0.12 Dispersie door grote grazers Proportion of seeds Distance (meters) Mouissie, 2004

19

20 Fungal channel Miners High C/N ph acid Litter on the surface Bacterial Channel Opportunists low C/N ph neutral Litter incorporated into soil

21 Microbiële samenstelling 2.5 Agricultural Much org matter No org matter Old restoration Target community

22 Experimental setup Gradient in soil ph Gradient in addition of biota Foto Hans Dekker

23 October 2011

24 Summer 2013

25 Ontwikkeling vegetatie Jaar 2 met plagsel Foto Arrie van der Bij

26 Ontwikkeling vegetatie Jaar 3 met plagsel Foto Arrie van der Bij

27 Typische soorten Foto Hans Dekker

28 Micro-organismen Foto Karl Ritz

29 Microbiële Biomassa 2013 Foto Karl Ritz

30 Results microbes 2 years Original Deep Horizon Reference Sods Con Plant trol

31 Fungi:Bacteria Ratio Foto Karl Ritz

32 Mesofauna

33 Mijten en springstaarten Mites ind/m 2 Collembola ind/m 2 b ab a b a a C: control, P: plant; S: sods

34 Wat is het effect op Fauna? Foto Hans Dekker

35 Average number of ground beetles heathland species caught per treatment (4 areas) in 2012 in 2013

36 Dus Manipuleren van nutriëntenbeschikbaarheid en bodemflora heeft grote effecten op de verdere ontwikkelingen in de ecosystemen Alleen na toevoeging van bodemorganismen treedt een ontwikkeling naar de doelvegetatie heide op, in de andere gevallen is de trend in andere richtingen In de bodemgemeenschap is een verschuiving zichtbaar van een bakterie- naar een schimmelgedomineerd system en daarmee een verdere verlaging van de nutriëntenbeschikbaarheid Foto Hans Dekker

Strategieën voor omvorming landbouwgronden naar natuur

Strategieën voor omvorming landbouwgronden naar natuur DPWE workshop Bronnen 2015 1 Strategieën voor omvorming landbouwgronden naar natuur Camiel Aggenbach Matty Berg Jan Frouz Tjisse Hiemstra Leo Norda Jan Roymans Rudy van Diggelen Doel & vragen 2 Doel 1.

Nadere informatie

Van landbouwgrond naar schrale natuur: leiden alle wegen naar Rome?

Van landbouwgrond naar schrale natuur: leiden alle wegen naar Rome? Van landbouwgrond naar schrale natuur: leiden alle wegen naar Rome? Evaluatie strategieën omgang met overmatige voedingsstoffen OBN-2014-60-NZ Rudy van Diggelen Camiel Aggenbach Matty Berg Jan Frouz Tjisse

Nadere informatie

Schraal schraler schraalst

Schraal schraler schraalst Schraal schraler schraalst Van landbouwgrond naar natuur. Maakt het uit hoe we dit aanpakken? Rudy van Diggelen Camiel Aggenbach Matty Berg Jan Frouz Tjisse Hiemstra Leo Norda Jan Roymans 2 Voorwaarden

Nadere informatie

Schraal schraler schraalst

Schraal schraler schraalst Schraal schraler schraalst Van landbouwgrond naar natuur. Maakt het uit hoe we dit aanpakken? Rudy van Diggelen Camiel Aggenbach Matty Berg Jan Frouz Tjisse Hiemstra Leo Norda Jan Roymans Opmerking vooraf:

Nadere informatie

Natuurontwikkeling op akkers sturen door bodemtransplantaties

Natuurontwikkeling op akkers sturen door bodemtransplantaties Natuurontwikkeling op akkers sturen door bodemtransplantaties Jasper Wubs j.wubs@nioo.knaw.nl Veldwerkplaats Heischraal grasland 4 Oktober 2017 Natuurherstel op voormalige landbouwgronden Natuurherstel

Nadere informatie

Praktijkproef heideontwikkeling op voormalige landbouwgrond in het Noordenveld Resultaten

Praktijkproef heideontwikkeling op voormalige landbouwgrond in het Noordenveld Resultaten Praktijkproef heideontwikkeling op voormalige landbouwgrond in het Noordenveld Resultaten 2011-2014 Weijters, M., Van der Bij, A., Bobbink, R., Van Diggelen, R., Harris, J., Pawlett, M., Frouz, J., Vliegenthart,

Nadere informatie

Onderzoek naar mogelijkheden voor natuurontwikkeling in de depressie van de Moervaart in relatie tot fosfor

Onderzoek naar mogelijkheden voor natuurontwikkeling in de depressie van de Moervaart in relatie tot fosfor Onderzoek naar mogelijkheden voor natuurontwikkeling in de depressie van de Moervaart in relatie tot fosfor Doelstelling Onderzoek naar geschiktheid van bodem voor natte natuur te creëren 72 ha open water

Nadere informatie

Heidebeheer in de 21 e eeuw

Heidebeheer in de 21 e eeuw Heidebeheer in de 21 e eeuw Henk Siebel Met OBN-faunaonderzoek van Joost Vogels, Arnold van den Burg, Eva Remke, Henk Siepel Stichting Bargerveen, Radboud Universiteit Nijmegen Herstel en beheer van droge

Nadere informatie

Fauna in de PAS. Hoe kunnen we effecten van N-depositie op Diersoorten mitigeren? Marijn Nijssen Stichting Bargerveen

Fauna in de PAS. Hoe kunnen we effecten van N-depositie op Diersoorten mitigeren? Marijn Nijssen Stichting Bargerveen Fauna in de PAS Hoe kunnen we effecten van N-depositie op Diersoorten mitigeren? Marijn Nijssen Stichting Bargerveen De Programatische Aanpak Stikstof Natuurdoelen en economische ontwikkelingsruimte 1600

Nadere informatie

INFO-AVOND Geïntegreerd Natuurbeheerplan Vlaams natuurreservaat Kalmthoutse Heide

INFO-AVOND Geïntegreerd Natuurbeheerplan Vlaams natuurreservaat Kalmthoutse Heide INFO-AVOND Geïntegreerd Natuurbeheerplan Vlaams natuurreservaat Kalmthoutse Heide 27 maart 2018 Geïntegreerd Natuurbeheerplan voor het Vlaams natuurreservaat Kalmthoutse Heide brand 2011 herstelmaatregelen

Nadere informatie

De drie grote oorzaken van achteruitgang insecten en wat er aan te doen. Henk Siepel

De drie grote oorzaken van achteruitgang insecten en wat er aan te doen. Henk Siepel De drie grote oorzaken van achteruitgang insecten en wat er aan te doen. Henk Siepel Drie hoofdoorzaken van achteruitgang: Frequentie landgebruik in agrarisch gebied Verspreiding van pesticiden Doorlopende

Nadere informatie

Handreiking bij de omvorming van voormalige landbouwgronden naar natuur

Handreiking bij de omvorming van voormalige landbouwgronden naar natuur Handreiking bij de omvorming van voormalige landbouwgronden naar natuur Leo Norda Camiel Aggenbach Leo Norda Drs. C. Aggenbach Rudy van Diggelen, Tjisse Hiemstra, Ido Borkent, Matty Berg, Geert van Duinhoven,

Nadere informatie

De nutriëntenbalans van droge

De nutriëntenbalans van droge De nutriëntenbalans van droge heide De resultaten van experimenteel toevoegen van fosfaat en kalk na plaggen Joost Vogels Rienk-Jan Bijlsma & Rein de Waal Roland Bobbink Maaike Weijters Henk Siepel Veldkrekel

Nadere informatie

Herstelbeheer van natte heiden en natte heischrale graslanden. Roland Bobbink B-WARE Research Centre

Herstelbeheer van natte heiden en natte heischrale graslanden. Roland Bobbink B-WARE Research Centre Herstelbeheer van natte heiden en natte heischrale graslanden. Roland Bobbink B-WARE Research Centre Opbouw Presentatie Inleiding - heide landschap - karakterisering natte heiden en heischrale graslanden

Nadere informatie

De drie grote oorzaken van achteruitgang insecten en andere fauna en wat er aan te doen. Henk Siepel

De drie grote oorzaken van achteruitgang insecten en andere fauna en wat er aan te doen. Henk Siepel De drie grote oorzaken van achteruitgang insecten en andere fauna en wat er aan te doen. Henk Siepel Drie hoofdoorzaken van achteruitgang: Frequentie landgebruik in agrarisch gebied Verspreiding van pesticiden

Nadere informatie

University of Groningen. Changing land use Verhagen, Hendricus Martinus Christianus

University of Groningen. Changing land use Verhagen, Hendricus Martinus Christianus University of Groningen Changing land use Verhagen, Hendricus Martinus Christianus IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please

Nadere informatie

natuurbeheer Jens Verwaerde Natuurpunt CVN

natuurbeheer Jens Verwaerde Natuurpunt CVN natuurbeheer Jens Verwaerde Natuurpunt CVN indeling inleiding: voorstelling a geschiedenis van het natuurbeheer b - biotopen en soorten en hun beheer pauze c - beheer richt zich op de omgeving d - natuurbeheer

Nadere informatie

Herstel van heide- en hoogveenlandschappen vereist herstel van gradiënten. Gert-Jan van Duinen

Herstel van heide- en hoogveenlandschappen vereist herstel van gradiënten. Gert-Jan van Duinen Herstel van heide- en hoogveenlandschappen vereist herstel van gradiënten Gert-Jan van Duinen Oppervlakte, depositie, soorten Oppervlakte, depositie, soorten Bargerveen Vaak alleen meest zure, voedsel-

Nadere informatie

Natuurherstel in Duinvalleien

Natuurherstel in Duinvalleien Natuurherstel in Duinvalleien Kan het natuurlijker? A.P.Grootjans@rug.nl 1 Universiteit Groningen, IVEM 2 Radboud Universiteit Nijmegen Opbouw lezing Hydrologisch systeem van een duinvallei Relatie hydrologie,

Nadere informatie

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/32572

Nadere informatie

Biodiversiteit in natuurreservaten 109

Biodiversiteit in natuurreservaten 109 Biodiversiteit in natuurreservaten Functionele biodiversiteit Ammonium Herstelmaatregelen Heidelandschap Een deel van het Stimuleringsprogramma Biodiversiteit besteedde aandacht aan de biodiversiteit in

Nadere informatie

Steenmeel als maatregel tegen verzuring in heide en bossen

Steenmeel als maatregel tegen verzuring in heide en bossen Steenmeel als maatregel tegen verzuring in heide en bossen Roland Bobbink, Leon van den Berg, Huig Bergsma, Henk Siepel, Joost Vogels, Evi Verbaarschot, Bas van de Riet & Maaike Weijters BIOGEOCHEMICAL

Nadere informatie

Ecologische modellen en mogelijkheden voor aansluiting met remote sensing. Han van Dobben

Ecologische modellen en mogelijkheden voor aansluiting met remote sensing. Han van Dobben Ecologische modellen en mogelijkheden voor aansluiting met remote sensing Han van Dobben Waarom modellen? Blik in de toekomst: als alles hetzelfde blijft bij autonome ontwikkeling (bv klimaat) wat als?

Nadere informatie

Hartelijk welkom. Informatieavond Beheerplan Natura 2000 Holtingerveld

Hartelijk welkom. Informatieavond Beheerplan Natura 2000 Holtingerveld Hartelijk welkom Informatieavond Beheerplan Natura 2000 Holtingerveld Programma Opening Opzet en doel van deze avond Even terug kijken Hoe staat het met de Programmatische Aanpak Stikstof Korte samenvatting

Nadere informatie

Uitmijnen: een bodemvriendelijke manier om bodems te verschralen.

Uitmijnen: een bodemvriendelijke manier om bodems te verschralen. Uitmijnen: een bodemvriendelijke manier om bodems te verschralen. Herstelmaatregel voor de toekomst? Afgegraven op zijn retour? Francisca Sival (Sival Advies & Onderzoek), Ineke Nusselder (provincie Gelderland)

Nadere informatie

Effecten van inrichting en beheersmaatregelen op hogere fauna door blootstelling aan verontreinigingen: problemen en oplossingsrichtingen

Effecten van inrichting en beheersmaatregelen op hogere fauna door blootstelling aan verontreinigingen: problemen en oplossingsrichtingen Effecten van inrichting en beheersmaatregelen op hogere fauna door blootstelling aan verontreinigingen: problemen en oplossingsrichtingen Nico van den Brink Jack Faber Joost Lahr Chris Klok Maatregelen

Nadere informatie

Outline A PERMANENT PASTURE LAYER BASED ON OPEN DATA 11/24/2014. The creation and monitoring of a permanent pasture layer

Outline A PERMANENT PASTURE LAYER BASED ON OPEN DATA 11/24/2014. The creation and monitoring of a permanent pasture layer A PERMANENT PASTURE LAYER BASED ON OPEN DATA The creation and monitoring of a permanent pasture layer 20 th of November 2014, Marcel Meijer Outline Open Data in the Netherland Greening elements Calculating

Nadere informatie

Natuurstreefbeelden inleiding

Natuurstreefbeelden inleiding Natuurstreefbeelden inleiding Wat zijn natuurstreefbeelden? Een natuurstreefbeeld is een nagestreefd biotoop, mozaïek van biotopen of een leefgebied van een soort dat je wil behouden of verkrijgen via

Nadere informatie

Heidevegetaties op golfbanen. Presentatie:

Heidevegetaties op golfbanen. Presentatie: Presentatie: Bodemtypen Vegetatietypen Beheer Bedreigingen Onderhoud en aanleg Fauna 2:43 Mogelijkheden om heide en heischrale graslandvegetaties te creëren op golfbanen Bodemtype Waterhuishouding: droog/vochtig

Nadere informatie

Monitoring Wat doen we ermee? Het gebruik van gegevens in de praktijk

Monitoring Wat doen we ermee? Het gebruik van gegevens in de praktijk Monitoring Wat doen we ermee? Het gebruik van gegevens in de praktijk Lange geschiedenis Veel gebeurd 1e 3e Provinciale milieukartering Ruimtelijk beleid, Natuurbeleid, Landschap Terreinbeheerders Beheer

Nadere informatie

Bodem/substraat ecosystemen en hun invloed op plantgezondheid. Martijn Bezemer Netherlands Institute of Ecology

Bodem/substraat ecosystemen en hun invloed op plantgezondheid. Martijn Bezemer Netherlands Institute of Ecology Bodem/substraat ecosystemen en hun invloed op plantgezondheid Martijn Bezemer m.bezemer@nioo.knaw.nl Netherlands Institute of Ecology De bodem zit vol met leven! In een goede bodem krioelt het van het

Nadere informatie

OBN Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit 0

OBN Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit 0 OBN Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit 0 Ontwikkeling van droge heischrale graslanden op voormalige landbouwgronden: eindrapportage fase 2. OBN Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit 1 2017 VBNE, Vereniging

Nadere informatie

Beheer van bodemweerbaarheid

Beheer van bodemweerbaarheid Beheer van bodemweerbaarheid Jan van der Bent Wim van den Berg Jaap Bloem Monique Hospers Gerard Korthals Jan Lamers Leendert Molendijk Els Nijhuis Gera van Os Leo van Overbeek Joeke Postma Mirjam Schilder

Nadere informatie

De stikstofkringloop in kalkrijke en kalkarme duinbodems in de AWD

De stikstofkringloop in kalkrijke en kalkarme duinbodems in de AWD De stikstofkringloop in kalkrijke en kalkarme duinbodems in de AWD Annemieke Kooijman, Karsten Kalbitz en Chiara Cerli (IBED-UvA) Jaap Bloem, Rolf Kemmers en Gerard Jagers (Alterra) Duinen vroeger en nu

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/37037 holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/37037 holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/37037 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Lupatini, Manoeli Title: Microbial communities in Pampa soils : impact of land-use

Nadere informatie

De gemiddelde temperatuur per jaar stijgt in de afgelopen decennia. Uitbreidende planten; nieuwe inzichten in hun onderen bovengrondse interacties

De gemiddelde temperatuur per jaar stijgt in de afgelopen decennia. Uitbreidende planten; nieuwe inzichten in hun onderen bovengrondse interacties Themadag Exoten, 2 december 21 2-12-21 De gemiddelde temperatuur per jaar stijgt in de afgelopen decennia Uitbreidende planten; nieuwe inzichten in hun onderen bovengrondse interacties Elly Morriën Tim

Nadere informatie

Effecten van kalk en organische stof op micro-organismen en labiele stikstof. Jaap Bloem, Rolf Kemmers, Annemieke Kooijman

Effecten van kalk en organische stof op micro-organismen en labiele stikstof. Jaap Bloem, Rolf Kemmers, Annemieke Kooijman Effecten van kalk en organische stof op micro-organismen en labiele stikstof Jaap Bloem, Rolf Kemmers, Annemieke Kooijman De zin van het leven.. is de kringloop van nutriënten The meaning of life is the

Nadere informatie

Landschapsecologie. Cursus Natuurgids

Landschapsecologie. Cursus Natuurgids Landschapsecologie Cursus Natuurgids 2. Ecologische processen en patronen in het landschap 4. Historische ecologie Deze les is te beschouwen als een basishandleiding voor de biotoopstudie! 2 1 1. Planten

Nadere informatie

Agriculture and biodiversity

Agriculture and biodiversity Agriculture and biodiversity Meeting the challenge: producing while preserving Maarten Hens Agricultural biodiversity Biodiversity is the basis of agriculture 1. Species and genetic variation of crops

Nadere informatie

Trends in bodemvruchtbaarheid in Nederlandse landbouwgronden

Trends in bodemvruchtbaarheid in Nederlandse landbouwgronden Trends in bodemvruchtbaarheid in Nederlandse landbouwgronden Arjan Reijneveld 8 N o v e m b e r 2013 Trends in bodemvruchtbaarheid in kaart gebracht met hulp van gegevens grondonderzoek Opbouw presentatie

Nadere informatie

Veldwerkplaats. Natuurontwikkeling op voormalige landbouwgronden: fosfaat als adder onder het gras

Veldwerkplaats. Natuurontwikkeling op voormalige landbouwgronden: fosfaat als adder onder het gras Veldwerkplaats Natuurontwikkeling op voormalige landbouwgronden: fosfaat als adder onder het gras Leon Lamers, Fons Smolders, Esther Lucassen en Jan Roelofs Eutrofiëring ring Bodem- en waterprocessen droog

Nadere informatie

ILVO. Bodemleven stimuleren Gereduceerde bodembewerking en organische bemesting/bodem-verbeteraars!

ILVO. Bodemleven stimuleren Gereduceerde bodembewerking en organische bemesting/bodem-verbeteraars! Bodemleven stimuleren Gereduceerde bodembewerking en organische bemesting/bodem-verbeteraars! Tommy D Hose Themamiddag Bemesting Akkerbouw CBAV 29 november 2018 ILVO Inhoud 1. Catch-C 2. Bodemleven: Wie?

Nadere informatie

Waardevol heidelandschap op de Hondsrug Samenvatting van het beheerplan Drouwenerzand Concept

Waardevol heidelandschap op de Hondsrug Samenvatting van het beheerplan Drouwenerzand Concept Waardevol heidelandschap op de Hondsrug Samenvatting van het beheerplan Drouwenerzand Concept a Waardevol heidelandschap op de Hondsrug Samenvatting van het beheerplan Drouwenerzand Colofon Deze samenvatting

Nadere informatie

Martijn Bezemer

Martijn Bezemer Interacties tussen onder en bovengrondse organismen: Nieuw inzicht en toepassingen Martijn Bezemer m.bezemer@nioo.knaw.nl Netherlands Instituut voor Ecologie Bodems zijn van levensbelang Ecosysteem diensten:

Nadere informatie

Bermenplan Assen. Definitief

Bermenplan Assen. Definitief Definitief Opdrachtgever: Opdrachtgever: Gemeente Assen Gemeente Mevrouw Assen ing. M. van Lommel Mevrouw M. Postbus van Lommel 30018 Noordersingel 940033 RA Assen 9401 JW T Assen 0592-366911 F 0592-366595

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/61514 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Silva Lourenço, Késia Title: Linking soil microbial community dynamics to N2O emission

Nadere informatie

Ontwikkeling en beheer van natuurgraslanden in Utrecht: Kruiden- en faunarijk grasland

Ontwikkeling en beheer van natuurgraslanden in Utrecht: Kruiden- en faunarijk grasland Provincie Utrecht, afdeling FLO, team NEL, 5 februari 2015 is het basis-natuurgrasland. Het kan overal voorkomen op alle grondsoorten en bij alle grondwaterstanden, maar ziet er dan wel steeds anders uit.

Nadere informatie

Connectivity for Wildlife

Connectivity for Wildlife Connectivity for Wildlife Nigel Tucker Biotropica Australia Pty Ltd Connectivity for Wildlife Connectivity is a species specific scale Rain forest fauna are generally intolerant of fragmentation and isolation

Nadere informatie

Programma. Beheerplan Elperstroomgebied

Programma. Beheerplan Elperstroomgebied Beheerplan Elperstroomgebied Alie Alserda Pietop t Hof Christina Schipper Rienko van der Schuur 1 Elperstroomgebied Natura 2000 14 mei 2013 Programma Inleiding Doelen Knelpunten Activiteiten Aanvullend

Nadere informatie

Effecten van steenmeel op de bodemecologie gefinancierd door provincies Noord-Brabant en Gelderland

Effecten van steenmeel op de bodemecologie gefinancierd door provincies Noord-Brabant en Gelderland Effecten van steenmeel op de bodemecologie gefinancierd door provincies Noord-Brabant en Gelderland Jaap Bloem 1, Gert-Jan van Duinen 2, Maaike Weijters 3 1 Wageningen Environmental Research 2 Stichting

Nadere informatie

Wat DLG wil weten van bodemecologen

Wat DLG wil weten van bodemecologen wat is DLG? Wat DLG wil weten van bodemecologen ter gelegenheid van de opening van het Centrum Bodemecologie WUR-NIOO 30 september 2010, Wageningen DLG werkt al 75 jaar aan de ontwikkeling van landelijk

Nadere informatie

Dispersieproblemen bij planten

Dispersieproblemen bij planten Dispersieproblemen bij planten Hoe kan connectiviteit verbeterd worden? Wim Ozinga Michiel Wallis de Vries, Marijn Nijssen Veldwerkplaats OBN, 12 oktober 2018 Versnippering als probleem Balans Leefgebied

Nadere informatie

Cursusprogramma. Natuurbeheer en ondernemerschap

Cursusprogramma. Natuurbeheer en ondernemerschap Cursusprogramma Natuurbeheer en ondernemerschap Natuurbeheer en ondernemerschap Het cursusprogramma Natuurbeheer en ondernemerschap levert vakbekwame ondernemers voor natuurbeheer. Ondernemers die snappen

Nadere informatie

De effecten van begrazing op de diversiteit van grassen en sprinkhanen in een Zuid-Afrikaanse savanne. Fons van der Plas & Han Olff

De effecten van begrazing op de diversiteit van grassen en sprinkhanen in een Zuid-Afrikaanse savanne. Fons van der Plas & Han Olff De effecten van begrazing op de diversiteit van grassen en sprinkhanen in een Zuid-Afrikaanse savanne Fons van der Plas & Han Olff Afrikaanse savannes en grazers Zeer soortenrijke grazer gemeenschap Grote

Nadere informatie

Eco-hydrologische aspecten van beheer op landschapsniveau; Duinvalleien op de Waddeneilanden

Eco-hydrologische aspecten van beheer op landschapsniveau; Duinvalleien op de Waddeneilanden Eco-hydrologische aspecten van beheer op landschapsniveau; Duinvalleien op de Waddeneilanden Ab Grootjans, Rijksuniversiteit Groningen/ Radboud Universiteit Nijmegen E-mail; A.P.Grootjans@rug.nl Groenknolorchis

Nadere informatie

Hoe verhoog je bodemvruchtbaarheid en hoe meet je het?

Hoe verhoog je bodemvruchtbaarheid en hoe meet je het? Hoe verhoog je bodemvruchtbaarheid en hoe meet je het? Resultaten van het EU-project FertilCrop, Core Organic 17 Januari 2018, Ron de Goede, WUR, LSG Bodembiologie & bodemvruchtbaarheid Inhoudsopgave Het

Nadere informatie

Effecten van verhoogde N- depositie op natuur: is herstel nog nodig? Roland Bobbink, Leon van den Berg, Hilde Tomassen, Maaike Weijters & Jan Roelofs

Effecten van verhoogde N- depositie op natuur: is herstel nog nodig? Roland Bobbink, Leon van den Berg, Hilde Tomassen, Maaike Weijters & Jan Roelofs Effecten van verhoogde N- depositie op natuur: is herstel nog nodig? Roland Bobbink, Leon van den Berg, Hilde Tomassen, Maaike Weijters & Jan Roelofs Opbouw presentatie Inleiding - atmosferische depositie

Nadere informatie

Cursusprogramma. Natuurbeheer en ondernemerschap

Cursusprogramma. Natuurbeheer en ondernemerschap Cursusprogramma Natuurbeheer en ondernemerschap 17 november 2016 Natuurbeheer en ondernemerschap Het cursusprogramma Natuurbeheer en ondernemerschap levert vakbekwame ondernemers voor natuurbeheer. Ondernemers

Nadere informatie

*Vastgelegde ontkalkte duinen met Empetrum nigrum (H2140) Verkorte naam: Duinheiden met kraaihei

*Vastgelegde ontkalkte duinen met Empetrum nigrum (H2140) Verkorte naam: Duinheiden met kraaihei Dit profiel dient gelezen, geïnterpreteerd en gebruikt te worden in combinatie met de leeswijzer, waarin de noodzakelijke uitleg van de verschillende paragrafen vermeld is. *Vastgelegde ontkalkte duinen

Nadere informatie

Beheerplan Natuurbegraafplaats Heidepol Heidepol

Beheerplan Natuurbegraafplaats Heidepol Heidepol Beheerplan Natuurbegraafplaats Heidepol Heidepol Gemeente Arnhem en Gemeente Ede Veghel, januari 2011 Marshallweg 5 5466 AH Veghel T 0413-385 820 F 0413-385 829 E info@praedium.eu 2 INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding...

Nadere informatie

grasland en bouwland, op bodemkwaliteit

grasland en bouwland, op bodemkwaliteit Effect landgebruik in de melkveehouderij, grasland en bouwland, op bodemkwaliteit Nick van Eekeren Functies bodemkwaliteit Productie Milieu (o.a. waterkwaliteit, kwantiteit) Biodiversiteit (o.a. weidevogels)

Nadere informatie

Een nieuw begin in zicht

Een nieuw begin in zicht Infosessie Kamp Beverlo 25 november 2009 Een nieuw begin in zicht Een nieuw begin in zicht Europees natuurherstelproject op 12 militaire domeinen in Vlaanderen in NATURA 2000 gebied DANAH = Defensie +

Nadere informatie

Het belang van de bodem

Het belang van de bodem Het belang van de bodem Ecologische effecten van verzuring en vermesting op voedselarme, zwakgebufferde habitats Joost Vogels mmv. Arnold van Den Burg Roland Bobbink Maaike Weijters Huig Bergsma Vragen?

Nadere informatie

Een nieuw begin in zicht

Een nieuw begin in zicht Infosessie NATO Schietveld Helchteren 27 november 2009 Een nieuw begin in zicht Een nieuw begin in zicht Europees natuurherstelproject op 12 militaire domeinen in Vlaanderen in NATURA 2000 gebied DANAH

Nadere informatie

Veldwerkplaats dotterbloemgraslanden in de veenweiden. Bas van de Riet Landschap Noord-Holland 26 augustus 2010

Veldwerkplaats dotterbloemgraslanden in de veenweiden. Bas van de Riet Landschap Noord-Holland 26 augustus 2010 Veldwerkplaats dotterbloemgraslanden in de veenweiden Bas van de Riet Landschap Noord-Holland 26 augustus 21 Overview Introductie: Introductie project waarheen met het veen? Korte schets: wat zijn dotterbloemgraslanden

Nadere informatie

OBN-onderzoek Randvoorwaarden voor het herstel van kenmerkende en bedreigde soorten in het natte zandlandschap

OBN-onderzoek Randvoorwaarden voor het herstel van kenmerkende en bedreigde soorten in het natte zandlandschap OBN-onderzoek Randvoorwaarden voor het herstel van kenmerkende en bedreigde soorten in het natte zandlandschap Gert-Jan van Duinen Jaap Bouwman Hein van Kleef Michiel Wallis de Vries Hoofdpunten uit OBN-rapport

Nadere informatie

Inhoudsopgave Overzicht bijgevoegde bijlagen Maatschap Visscher-Beuving Het Binnenveld 3 9419 TB Drijber Onderstaande bijlagen dienen ter ondersteuning aan het aanvraagformulier. BIJLAGE 1: TOELICHTING;

Nadere informatie

Accumulatie van C en N gedurende successie in kalkrijke en kalkarme duinen

Accumulatie van C en N gedurende successie in kalkrijke en kalkarme duinen Veldwerkplaats, 16 juni2015 1 Accumulatie van C en N gedurende successie in kalkrijke en kalkarme duinen Yuki Fujita & Camiel Aggenbach 2 Overzicht Wat zijn Grijze duinen? Atmosferische N-depositie en

Nadere informatie

Designing climate proof urban districts

Designing climate proof urban districts Designing climate proof urban districts Presentation for Deltas in Times of Climate Change 2010 Jaap Kortman Laura van der Noort IVAM Maarten van Dongen Witteveen + Bos The Netherlands Presentation What

Nadere informatie

Scope. Inzet van drinkwaterslib voor natuurherstel. Werkt dat? Brabant Water, Mark Bartels

Scope. Inzet van drinkwaterslib voor natuurherstel. Werkt dat? Brabant Water, Mark Bartels Scope Inzet van drinkwaterslib voor natuurherstel. Werkt dat? Brabant Water, Mark Bartels De productie van drinkwater is een continu proces. Bij de zuivering van grondwater worden mineralen gefilterd en

Nadere informatie

Vraag 1. Geologie en Sedimentatie

Vraag 1. Geologie en Sedimentatie Vraag 1. Geologie en Sedimentatie Geef korte antwoorden op onderstaande vragen (gebruik volgend vel papier), ca. 5 min. per vraag. Noordzee Waddenzee zee niveau zee niveau ca. 1 km 1 m Figuur 1. Schematische

Nadere informatie

Het hydro-ecologisch functioneren van Teut en Tenhaagdoornheide

Het hydro-ecologisch functioneren van Teut en Tenhaagdoornheide Het hydro-ecologisch functioneren van Teut en Tenhaagdoornheide Limburgse contactdag natuuronderzoek 3 maart 2018 André Jansen i.s.m. Geert de Blust Joost Vogels en Piet de Becker www.bosgroepen.nl Ligging

Nadere informatie

Ecologisch bermbeheer

Ecologisch bermbeheer Ecologisch bermbeheer Bermbeheer -Onderhoud bomen en struiken snoeien, scheren, afzetten -Onderhoud grassen en kruidachtig gewas maaien, grazen -Onderhoud bodem plaggen, herstel na werkzaamheden ondergronds

Nadere informatie

Bodemweerbaarheid, hoe krijgen we er grip op?

Bodemweerbaarheid, hoe krijgen we er grip op? Bodemweerbaarheid, hoe krijgen we er grip op? Gera van Os (Praktijkonderzoek Plant & Omgeving) Joeke Postma (Plant Research International) F/B biomass * Streptomyces ssrhizoc Lysobacter C/N ssstrept F

Nadere informatie

Stikstofdepositie en Natura 2000: een PASsend antwoord. Dick Bal (ministerie EZ / Natura 2000)

Stikstofdepositie en Natura 2000: een PASsend antwoord. Dick Bal (ministerie EZ / Natura 2000) Stikstofdepositie en Natura 2000: een PASsend antwoord Dick Bal (ministerie EZ / Natura 2000) Introductie Natura 2000 als kader voor de PAS (Programmatische Aanpak Stikstof) Europese wetgeving om soorten

Nadere informatie

Heidebeheer en fauna. Verslag veldwerkplaats Droog Zandlandschap Strabrechtse Heide, 4 juni 2009

Heidebeheer en fauna. Verslag veldwerkplaats Droog Zandlandschap Strabrechtse Heide, 4 juni 2009 Heidebeheer en fauna Verslag veldwerkplaats Droog Zandlandschap Strabrechtse Heide, 4 juni 2009 Inleiders: Jap Smits (Staatsbosbeheer) en prof. dr. Henk Siepel (Alterra-WUR) De Strabrechtse Heide is een

Nadere informatie

De Peelvenen. Hoogveenherstel op het randje. Gert-Jan van Duinen en vele anderen

De Peelvenen. Hoogveenherstel op het randje. Gert-Jan van Duinen en vele anderen De Peelvenen Hoogveenherstel op het randje Gert-Jan van Duinen en vele anderen 1. Op de grens van Brabant en Limburg 2. Ontstaan rondom de Peelrandbreuk De Verheven Peel op de Peelhorst: hoog en nat De

Nadere informatie

Ruimtelijke analyse van gebieden met hoge natuurwaarde

Ruimtelijke analyse van gebieden met hoge natuurwaarde Een verkenning Lon Lommaert Biodiversiteit Vlaamse indicatoren Ruimtelijke analyse van gebieden met hoge natuurwaarde Prioritaire soorten Natuurverkenning Gezichten van Biodiversiteit Wetenschappelijke

Nadere informatie

Effecten van grote grazers: resultaten van lange termijn onderzoek in NL. Chris Smit Conservation Ecology Group Rijksuniversiteit Groningen 1

Effecten van grote grazers: resultaten van lange termijn onderzoek in NL. Chris Smit Conservation Ecology Group Rijksuniversiteit Groningen 1 Effecten van grote grazers: resultaten van lange termijn onderzoek in NL Chris Smit Conservation Ecology Group Rijksuniversiteit Groningen 1 Outline The basics begrazing vs. maaien, mechanismen, natuurlijk

Nadere informatie

Het Kennisnetwerk OBN en evidence based beheer Discussiebijeenkomst OBN

Het Kennisnetwerk OBN en evidence based beheer Discussiebijeenkomst OBN Het Kennisnetwerk OBN en evidence based beheer Discussiebijeenkomst OBN 22 juni 2017 Wim Wiersinga - Programmacoördinator OBN Inhoud presentatie Het Kennisnetwerk OBN en evidence based beheer waarom evidence

Nadere informatie

Van landbouw naar natuur: op zoek naar kansen!

Van landbouw naar natuur: op zoek naar kansen! Lustrumsymposium B-WARE 19 maart 2013 Landbouwgrond Van landbouw naar natuur: op zoek naar kansen! Uitmijnen Afgraven Mark van Mullekom, Fons Smolders, Esther Lucassen, Roland Bobbink, Maaike Weijters,

Nadere informatie

Hierna volgend artikel is afkomstig uit:

Hierna volgend artikel is afkomstig uit: vakblad voor natuurbehoud en -beheer, sinds 1896 Hierna volgend artikel is afkomstig uit: Doelstelling van De Levende Natuur Het informeren over ontwikkelingen in onderzoek, beheer en beleid op het gebied

Nadere informatie

Micro-organismen Effecten van kalk- en organische stofgehalte in de duinen. Jaap Bloem, An Vos en Rolf Kemmers

Micro-organismen Effecten van kalk- en organische stofgehalte in de duinen. Jaap Bloem, An Vos en Rolf Kemmers Micro-organismen Effecten van kalk- en organische stofgehalte in de duinen Jaap Bloem, An Vos en Rolf Kemmers Bodemvoedselweb: bacteriën, schimmels en fauna Figuur Ron de Goede, WU Bodemkwaliteit Verstoring

Nadere informatie

Europees beschermde natuur

Europees beschermde natuur Europees beschermde natuur Kwartelkoning Vlaanderen streeft naar 100 broedkoppels van deze soort, in 2007 waren er 6. Twee richtlijnen Vogelrichtlijn, 1979 Habitatrichtlijn, 1992 Afbakenen van gebieden

Nadere informatie

Koolstofcyclus in de zee. Stefan Schouten. NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research (NWO)

Koolstofcyclus in de zee. Stefan Schouten. NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research (NWO) Koninklijk Royal Netherlands Nederlands Institute Instituut for voor Sea Research Zeeonderzoek Koolstofcyclus in de zee Stefan Schouten NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research

Nadere informatie

Impact van verhoogde biomassaoogst op nutriëntenvoorraad

Impact van verhoogde biomassaoogst op nutriëntenvoorraad Impact van verhoogde biomassaoogst op nutriëntenvoorraad Luc De Keersmaeker INBO Afdeling Beheer en Duurzaam gebruik Onderzoeksgroep Ecosysteembeheer Inhoud Terminologie en definities (Luc) Summier: globale

Nadere informatie

ONTWERPBESLUIT DROUWENERZAND

ONTWERPBESLUIT DROUWENERZAND ONTWERPBESLUIT DROUWENERZAND Gelet op artikel 3, eerste lid en artikel 4, vierde lid, van Richtlijn 92/43/EEG van de Raad van de Europese Gemeenschappen van 21 mei 1992 inzake de instandhouding van de

Nadere informatie

Betaalbaar Natuurlijk Groenbeheer in Eindhoven. Frank Verhagen Beheerder natuurlijke gebieden

Betaalbaar Natuurlijk Groenbeheer in Eindhoven. Frank Verhagen Beheerder natuurlijke gebieden Betaalbaar Natuurlijk Groenbeheer in Eindhoven Frank Verhagen Beheerder natuurlijke gebieden Natuurlijk Groenbeheer in Eindhoven: Maaibeheer stedelijk gebied en wegbermen Maaibeheer natuurterreinen Bosbeheer/

Nadere informatie

Hartelijk welkom. Informatieavond Beheerplan Natura 2000 Fochteloërveen

Hartelijk welkom. Informatieavond Beheerplan Natura 2000 Fochteloërveen Hartelijk welkom Informatieavond Beheerplan Natura 2000 Fochteloërveen Programma Opening Opzet en doel van deze avond Even terug kijken Hoe staat het met de Programmatische Aanpak Stikstof Korte samenvatting

Nadere informatie

Grasland en Heide. Hoofdstuk 2.2 en 2.4

Grasland en Heide. Hoofdstuk 2.2 en 2.4 Grasland en Heide Hoofdstuk 2.2 en 2.4 Planning Grasland Voedselweb opdracht Heide Voedselweb opdracht Grasland Grasland is een gebied van enige omvang met een vegetatie die gedomineerd wordt door grassen

Nadere informatie

Inventarisatie van biomassa in Noord-Brabant en Vlaanderen

Inventarisatie van biomassa in Noord-Brabant en Vlaanderen Inventarisatie van biomassa in Noord-Brabant en Vlaanderen 25 januari 2018 Alexander Compeer Avans Hogeschool Centre of Expertise Biobased Economy Huidige situatie Maaisel blijft liggen op of naast het

Nadere informatie

Begrazing in kustduinen Marijn Nijssen & Annemieke Kooijman

Begrazing in kustduinen Marijn Nijssen & Annemieke Kooijman Begrazing in kustduinen Marijn Nijssen & Annemieke Kooijman Herman van Oosten Bart Wouters Chris van Turnhout Jasja Dekker Arnold van den Burg Stichting Bargerveen Ontwikkelen van ecologische kennis voor

Nadere informatie

Ontwikkeling van droge heischrale graslanden op voormalige landbouwgronden Eindrapportage fase 1

Ontwikkeling van droge heischrale graslanden op voormalige landbouwgronden Eindrapportage fase 1 Ontwikkeling van droge heischrale graslanden op voormalige landbouwgronden Eindrapportage fase 1 Roos Loeb Arrie van der Bij Roland Bobbink Jan Frouz Rudy van Diggelen Bosschap, bedrijfschap voor bos en

Nadere informatie

module 2 ECOLOGISCHE & BEHEERPRINCIPES

module 2 ECOLOGISCHE & BEHEERPRINCIPES ECOLOGISCHE & BEHEERPRINCIPES Hoofdstuk 2 Inhoudsopgave: Wat is ecologie? Wat is biodiversiteit? Wat is natuurbeheer? Boerennatuur op en rond het erf Wat is ecologie? Wat is ecologie? Wat is ecologie?

Nadere informatie

Levenscyclusanalyse van grassportvelden. 22 november Jasper Scholten

Levenscyclusanalyse van grassportvelden. 22 november Jasper Scholten Levenscyclusanalyse van grassportvelden 22 november 2012 Jasper Scholten Inhoud 1. Introductie Blonk Consultants 2. De levenscyclusanalyse (LCA) in 4 stappen 3. Resultaten 4. Advisering over duurzaam sportveldonderhoud

Nadere informatie

Sinusbeheer. symposium Eindhoven 16 maart 2017

Sinusbeheer. symposium Eindhoven 16 maart 2017 Sinusbeheer symposium Eindhoven 16 maart 2017 Waarschuwing! Niet voor gevoelige botanische terreinbeheerders! Oorsprong Sinusbeheer Ontwikkeld in verruigd en deels verbost reservaat De Venne in beheer

Nadere informatie

Boeren voor Natuur. Natuurbeheer door landbouwbedrijven. Anton Stortelder

Boeren voor Natuur. Natuurbeheer door landbouwbedrijven. Anton Stortelder Boeren voor Natuur Natuurbeheer door landbouwbedrijven Anton Stortelder Problemen natuur en landschap Tegenstellingen Natuur-Landbouw Vermesting en verdroging van natuur Natuurdoelen daardoor vaak niet

Nadere informatie

Ecologische effecten van additieven in bluswater ten behoeve van bestrijding natuurbranden

Ecologische effecten van additieven in bluswater ten behoeve van bestrijding natuurbranden Ecologische effecten van additieven in bluswater ten behoeve van bestrijding natuurbranden Joost Vogels Ella de Hullu Aafke Schipper Isabel O Connor Kees van Gestel Aanleiding Kans op (grote) natuurbranden

Nadere informatie

Ecologische effecten van additieven in bluswater ten behoeve van bestrijding natuurbranden

Ecologische effecten van additieven in bluswater ten behoeve van bestrijding natuurbranden Ecologische effecten van additieven in bluswater ten behoeve van bestrijding natuurbranden Joost Vogels Ella de Hullu Aafke Schipper Isabel O Connor Kees van Gestel Aanleiding Kans op (grote) natuurbranden

Nadere informatie

Effecten van vernatting en maaibeheer op grondwatergevoede venen

Effecten van vernatting en maaibeheer op grondwatergevoede venen Effecten van vernatting en maaibeheer op grondwatergevoede venen Camiel Aggenbach Gijsbert Cirkel Rudi van Diggelen Willem-Jan Emsens Iacopo Ferrario Arnaut van Loon effecten vernatting beekdalvenen Gasterensche

Nadere informatie