7.1. Paragraaf 1: Boekverslag door M woorden 16 december keer beoordeeld. Geschiedenis

Transcriptie

1 Boekverslag door M woorden 16 december keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Geschiedenis samenvatting H9 en H10 9. Nooit meer oorlog. Paragraaf 1: 1 augustus 1914 = 1e Wo - Machtverhoudingen europa door elkaar geschud - Landen ( vooral Duitsland ) zagen hun kans om grondgebied en macht uit te breiden. - Moest een korte, frisse beslissende oorlog worden ( Voor einde jaar klaar ) - Duurde uiteindelijk 4 jaar. 10 miljoen en 5 miljoen burgers gestorven. Oorzaken - Nationalisme - Imperialisme - Militairisme - Bondgenootschappen : - -Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Italie - -Frankrijk, Rusland, Groot-Brittannië. 28 Juni, Sarajevo, Aanslag zoon van Oostenrijkse Koning. Door Gavrilo Princip een nationalist van Servie. Frans Ferdinand en vrouw werden vermoordt. - Bosnie wilde onafhankelijk zijn, en gaf hiermee een teken aan Oostenrijk. - Oostenrijk stelde ultimatum aan Bosnie, wat eigenlijk een verkapte oorlogsverklaring was,omdat Bosnie dit onmogelijk aan kon nemen. Keizer Wilhelm 2 steunde Oostenrijk en Rusland steunde Bosnie weer. Zo zou een dergelijk conflict uitmonden in een Europese oorlog. Von Schlieffenplan 4 augustus 1914, werd er voor het eerst gevochten in de wo 1. Het plan was om via Belgie Frankrijk binnen 6 weken te veroveren zodat een tweefrontenoorlog met Rusland kon worden voorkomen. Gemaakt door generaal Von schlieffen. - Belgie hield echter stand en werd niet definitief verslagen Het trok zich terug achter rivier de IJzer. Belgie verloor heel veel maar gaf zich niet over. - Rusland was veel vlugger aan het oosten van Duitsland dan De berekende 6 weken. - Door de neutrale politiek van NL, werden wij buiten de oorlog gehouden. ( vingen wel 1 miljoen belgen op ) Pagina 1 van 9

2 Loopgravenoorlog Oude manier van oorlogvoeren en moderne wapens. - Verdediging kon vaak makkelijk winnen. - Om te voorkomen om telkens heel veel soldaten te verliezen, zocht men dekking in greppels. ( Gifgas was niet succesvol ) 1916 Slag bij Verdun : doden in 6 maanden Julie 1916 Slag aan de Somme: eerste dag doden, totaal 1 miljoen. De grote oorlog, wordt een wereldoorlog Amerika vormde vorm van Isolationisme Engelsen leende wel geld van VS. - Amerikaans schip Lusitania getropedeerd ( 1915 ) , Duitsland kondigde onbeperkte duikboot aan, elk vermoedelijk vijandelijk schip werd aangevallen. - 6 April 1917, De Vs verklaarde Duitsland de oorlog. - Duitsland moest nu alle aandacht op het westfront richte en wilde vrede met Rusland. - Maart 1918 Vrede van Brest litovsk - 11 November 1918 :gevechten staakte. - Revolutie in Duitsland: Keizer Wilhelm 2 gevlucht naar NL, - Nieuwe Duitse regering sloot vrede. Verdrag van Versailles - Herstelbetalingen - Ontwapenen( max 100,000 soldaten) - Rijnland gedemilitariseerd - Gebied afstaan, Elzas- Lotheringen =bij Frankrijk Wilson wilde Volkenbond, die werd opgericht maar bleek later geen succes. Paragraaf 2: Was het communisme in Rusland praktisch uitvoerbaar? 1900 : Rusland groot land, uit famillie Romanov regeerde Tsaar Nicolaas % van het land was boer en dus arm. Mensen die in de stad woonde moesten hard werken in fabrieken 1905: Opstand, Nicolaas sloeg neer met behulp Leger. - Stelde de doema in, wat eigenlijk totaal geen macht had. - 1e wo maakte problemen nog erger. - Februari 1917 massale stakingen en demonstraties in Rusland. Leger deed nu niks, en de tsaar moest aftreden. Er kwam een voorlopige regering: wilde verkiezingen uitschrijven. - Arbeiders en Soldaten zaten niet stil = Sovjets. Bolsjewieken aan de macht - Niet eens met instellen voorlopige regering - Onder leiding van Lenin, voorspelde ze een revolutie, proletariaat zou dan de macht over nemen. - April 1917, lenin beloofde vrede, brood en land - alle macht aan de sovjets sloeg goed aan - 25 oktober 1917 ; Lening vond dat het tijd was om de macht te grijpen. - 3 dagen later nieuwe regering : de raad van volkscommissarissen. ( Oktoberrevolutie ) Pagina 2 van 9

3 Veel mensen waren niet voor de bolsjewieken, bij de verkiezingen kregen ze maar een kwart van de stemmen, maar Lening verjoog de democratisch verkozen mensen en trad hard op. Er kwam een strijd tussen de roden en de witten, wat de roden onder leiding van Trotski, met het leger won. Na deze overwinning werd Rusland veranderd in Sovjet Unie. Hoofdstad werd Moskou ipv. Petrograd. - Lening probeerde een nieuwe maatschappij op te bouwen. - Privebezit werd afgeschaft, banken en grote fabrieken tot staatseigendom, boeren gedwongen om graan zonder tegenprestatie aan de staat te geven. - Verslechtering van Economie : veel opspraak : Nep: Nieuwe economische Politiek, zorgde voor verbetering economie. Boeren mochten zelf weer een deel houden, en kleine fabrieken kwamen in privé handen Lening overleed en er kwam een andere wind in de Sovjet Unie. Er ontstond een strijd tussen Trotski en Stalin, Trotski was erg populair onder het volk, Stalin was bij velen onbekend. Hij was partijsecretaris en had veel invloed. Alle informatie en benomeingen gingen via hem, hierdoor kon hij de juiste mensen op de juiste positie plaatsen, Stalin werd in 1928 de nieuwe partijleider en dus de leider van de Sovjet-Unie. Economische hervormingen Stalin wou in korte tijde de achterstand op kapitalistische landen inhalen, dit wou hij doen op 2 manieren : 1. De industrie moest opgebouwd worden met 5 jarenplannen, daarbij bepaalde de staat wat en hoeveel er geproduceerd moest worden. Dit werd ook wel planeconomie genoemd. De opbouw van de zware industrie stond voorop en er werden machines en gebouwen in korte tijd uit de grond gestampt. - De arbeiders moesten hard werken, kregen weinig betaald en hadden weining rechten. - Door propaganda werden ze voortdurend opgezweept om nog meer te produceren. Volgens de propaganda waren de plannen een groot succes, in de praktijk bleek echter het tegendeel. 2. Stalin wou de Russische economie hervormen. Landbouw moest gemoderniseerd worden en de productie moest verhoogt worden. - Men ging over tot collectivisatie van de landbouw. Zelfstandige boeren werden samengevoegd tot grote staatslandbouwbedrijven. Boeren werden gedwongen om te werken in zogenaamde Kolchozen, dit waren bestaande boerderijen die samengevoegd waren. Sovchozen waren nieuwe staatslandbouwbedrijven, de boeren hadden geen eigen grond. Dit zorgde voor veel woede. -Stalin noemde de rijke boeren Koelakken. : ze probeerden de collectivisatie tegen te gaan door vee te slachten en grond niet in te zaaien. Elke boer die zich tegen Stalin verzette moest worden uitgeschakeld. De collectivisatie werd een grote mislukking. In het begin van de jaren dertig stierven naar schatting 5 tot 10 miljoen mensen van de honger. Stalin, de rode tsaar. Tegenstanders van Stalin werden doormiddel van showprocessen uitgeschakeld. Daarna kwamen ze in strafkampen in Siberie terecht. Deze strafkampen werden tezamen de Goelag-Archipel genoemd. - De gevangenen moesten werk verrichten onder extreme omstandigeheden. Ze kregen weinig voedsel, slechte kleding, werden mishandeld en moesten vaak werken tot ze er dood bij neer vielen. Het werken in de temperaturen ver onder het vriespunt maakte dit nog erger. - Tussen 1936 en 1939 werden er ook hoge partijfunctionarissen en officieren van het rode leger veroordeeld. Dit werd ook wel de Grote Terreur genoemd en miljoenen mensen werden hier het slachtoffer van. Pagina 3 van 9

4 - Er ontstond een Totalitaire samenleving,met persoons verheerlijking. De reolutie in Rusland was andere landen niet ontkomen en andere landen probeerde ook het communisme. Het bekendste hiervan is Duitsland, eind oktober 1918 braken er opstanden uit, arbeiders en soldaten eisten politieke hervormingen. - Op 9 november 1918 deed de duitse keizer afstand van de troon. - Een regering onder de socialist Ebert probeerde de orde te herstellen. - Rosa Luxemburg en Karl Liebknecht leidden daarom op 5 januari 1919 een communistische opstand in Berlijn. Op in Nederland waren er mensen die verandering wilde. De socialist Troelstra riep in November 1918 de arbeiders op tot een revolutie, alleen wisten ze niet hoe en troelstra zelf waarschijnlijk ook niet. Paragraaf 3 Was de economische wereldcrisis een logisch gevolg van de eerste wereldoorlog? Roerige jaren twintig: De 1e wo zorgde voor enorme schulden van Europese landen, dit stond een snel economisch herstel in de weg. ( 600 miljard. ) - Duitsland had zo n hoge herstelbetaling dat het in 1923 de schadevergoedingen aan GB, Frankrijk en de VS niet langer betalen. Frankrijk was woedend en bezette het duitse ruhrgebied. - De Amerikanen helpten Duitsland uiteindelijk met Dawes Plan, hiermee verstrekte ze leningen aan Duitsland. - Ook andere landen hadden geld geleend in de VS, dit moest dus ook allemaal nog terugbetaald worden. - Het leek allemaal goed te gaan in de vs en de welvaart steeg, er ontstond nieuwe massamedie ( radio, tv) en de jazz deed zijn intrede. Het uiterlijk van mensen veranderde drastisch en er kwam de charleston. Beurskrach De welvaart in de VS was kwetsbaar omdat veel producten werden gekocht met geleend geld wat ooit terugbetaald moest worden. Er was crisis bij de landbouw, tijdens de wo 1 hadden Amerikaanse boeren veel meer geproduceerd en konden dat ook allemaal kwijt. Doordat Europa nu zelf weer kon gaan produceren, daalden de prijzen en kwamen veel boeren in de financiele problemen. Desondanks bleef de beurs op hele hogen toeren, de prijzen van aandelen waren heel hoog en dat kon niet goed blijven gaan. - Eind Oktober 1929 stortte de beurs ( Wall Street ) in. - Amerika belande toen in een enorme economische crisis met de gevolgen van dien. New Deal Regeringen wisten niet wat te doen, de Amerikaanse president Hoover vond dat ingijpen van de overheid niet zou helpen en de beurs zelf weer zou opkrabbelen, dit gebeurde niet. 1932= 40 % van duitse bevolking werkeloos. De werkeloosheid steeg in de VS van 1929 tot 1932 van een half miljoen tot 13 miljoen. Presidentskandidaat Roosevelt pleitte als eerste voor ingrijpen van de overheid. Hij werd in 1932 president en begon gelijk in te grijpen. - Hij noemde zijn maatregelen de New Deal = - hij wilde de productie beperken en de koopkracht omhoog. - Hij startte een aantal werkgelegenheidsprojecten voor werkelozen. Pagina 4 van 9

5 - Verlaagde de dollar in waarde waardoor export steeg - Dit stond vast in de zogenoemde ABC wetten : - AAA = Agricultural Adjustment Act - NRA = National Recovery Administration - CCC = Civilian Conservation Corps De maatregelen waren erg succesvol, echter ging de consument pas echt weer uitgeven tijdens de 2e wo. Colijn NL was afhankelijk van de export, en omdat het niet goed ging met andere economieen ging het ook niet goed met de Nederlandse. - Twente 1923 grote stakingen In 1924 ging het weer beter maar door de crisis van de VS werden wij meegesleurd. - Nederlandse regering deed heel weinig, er werd alleen heel veel bezuinigd, vooral op lonen van ambtenaren, Colijn de minister president was hier voorstander van. Hij wou niet ingrijpen in de economie, Hij was leider van de ARP. De regering verstrekte wel steunuitkeringen. - Julie 1934 vielen 6 doden en tientallen gewonden in de Amsterdamse wijk Jordaan, mensen protesteerden tegen verlaging van steunuitkeringen. - Colijn hield vast aan het gouden standaardsysteem, de Nederlandse gulden had een hele hoge waarde in goud maar door hier aan vast te houden zakte de Nederlandse export nog verder omdat producten uit NL te duur werden voor het buitenland. - Pas in 1936 besloot Colijn de munt te devalueren. Men heeft berekend dat als men in 1931 de gouden standaard had losgelaten de werkeloosheid de helft minder was geweest. - Na het opheffen was de crisis nog niet voorbij, er werden nog diverse crisiswetten om de last voor de burgers te verzachten. H10 Van Munchen tot Neurenberg. Paragraaf 1 Waar gaat het over? Hitler had in de jaren dertig de macht gegrepen, hij wilde meer macht. - Dit monde uit in een wereldoorlog met miljoenen slachtoffers. Hoe bereidde Hitler een nieuwe oorlog voor? Het verdrag van versailles zat Hitler dwars, hij wilde de oude grenzen herstellen en de Nazi s hielden van Oorlog voeren. - In maart 1936 viel Hitler met Duitse troepen Rijnland binnen. Frankrijk was woedend, Hitler bood aan zijn troepen uit de grensprovincie terug te trekken als Frankrijk dat ook deed. Engeland suste het conflict. Engeland liet Duitsland het rijnland behouden en Hitler had door dat het verdrag niet zo heilig was. - In 1936 sloot hij een verdrag met de italiaanse dictator Mussolini, hoewel ze elkaar niet echt mochten vormde ze het as Rome- Berlijn Spaanse Burgeroorlog 26 april 1937, Duitse vliegtuigen bombardeerde het noord spaanse stadje Guernica 3 kwartier lang. Dit was een oefening van nieuwe wapens. Zo n 1600 burgers kwamen om. Duitsland had niet de oorlog verklaard maar deed mee aan de spaanse burgeroorlog. Pagina 5 van 9

6 Tussen 1936 en 1940 streden nationaliten onder Franco tegen de linkse democratische Spaanse regering. Franco was het met een aantal zaken niet eens. Ook het buitenland bemoeide zich met de oorlog, Hitler en Mussolini steunde Franco. Duitsland stuurde vliegtuigen en soldaten. De sovjet unie leverde wapens en goederen aan de regering en stuurde geheime agenten. - De nationalisten wonnen. Tot 1975 Franco s dood bleef dat ook zo. Anschluss Hitler probeerde via onderhandelingen en politieke druk het duitse rijk te vergroten. Zodat Duits sprekende minderheden in zijn rijk kwamen. - Hij wilde ook Oostenrijk aan zijn rijk toevoegen, hij nodigde de Oostenrijkse president uit voor een gesprek. Hitler blafte Schuschnigg, en deed alsof het Oostenrijk wou binnenvallen. Het had succes, Schuschnigg benoemde de nazi Seyss-Inquart tot kanselier. 12 maart 1938, het duitse leger trok onder groot enthousiasme Oostenrijk binnen. De Anschluss was een feit. Engeland en Frankrijk deden niets. Hitler ging nog verder. Waarom is de appeasement politiek mislukt? Hitler wou sudetenland hebben, de mensen daar wilde ook weer bij Duitsland. - Hij zette de regering in Praag onder druk. Tsjecho Slowakije gaf niet toe maar wou niet alleen tegenover Duitsland en zocht steun bij de Sovjet Unie. Stalin wou ook helpen alleen als Engeland en Frankrijk ook tegen Hitler in actie zouden komen. Die wouden niet. - Chamberlain ging met Hitler praten. 15 september 1938 als 69 jarige voor het eerst in een vliegtuig. Na 7 uur kwam hij in Berchtesgraden. Het gesprek leidde tot niks. Chamberlain samen met de franse premier haalde Daladier over om op de eisen van Hitler in te gaan. Ook dit werkte niet. - Mussolini belegde toen een top in Munchen om te praten over de crisis. Stalin was niet uitgenodigd en werd achterdochtig. Ook Tsjechoslowakije waar het deels over ging was niet aanwezig. op 29 september 1938 op de Conferentie van Munchen werd besloten dat Duitsland sudetenland mocht hebben. - Hitler, chamberlain en Daladier waren tevreden alleen tsjecoslwakije niet. Maart 1939 hitler bezette Tsjechoslowakije, Engeland en Frankrijk zagen in dat er met Hitler geen afspraken gemaakt konden worden. De appeasement politiek werkte niet. Hitler liet zijn oog op Polen vallen en dat zagen ze ook in. Paragraaf 2 De tweede wereldoorlog Non-Agressiepact : Duitsland en Rusland spraken af om elkaar niet aan te vallen, en verdeelde Polen in het geheim. 1 september 1939 duitsland valt Polen aan. Echter de mensen gingen niet juichend op straat. Hoe begon de tweede wereldoorlog? Hitler en Stalin vertrouwde elkaar niet, het non-agressiepact was maar tijdelijk. De russen waren niet klaar vanwege de grote terreur, het was voor beide alleen maar tijdswinst. 3 september 1939 = Chamberlain verklaarde dat Engeland en Frankrijk in oorlog met Duitsland waren. Er gebeurde echter nog niks. Hitler overviel op dat moment Polen. Rusland viel in het geheim het oosten van Polen aan. Blitzkrieg : Duitse snelle overrompelingstactiek had gewerkt. In 1940 ( voorjaar ) waren Noorwegen en Denemarken aan de beurt. Dit was voor de vrije aanvoer van ijzererts uit het neutrale Zweden. De duitse aanval op Noorwegen was een sucses, Hulp van Engeland Pagina 6 van 9

7 kwam te laat. 10 mei 1940, Hitler valt NL en Bl aan, Nederland houdt 4 dagen stand, Belgie 18, Op 14 juni werd parijs veroverd. De fransen gaven zich over. Nu was alleen Engeland nog niet verslagen. Slag om Engeland : Chamberlain werd tot aftreden gedwongen, Churchill volgde hem op. In junie 1940 viel Hitler Engeland aan, Churchill bleef koel. De engelse luchtmacht had geluk, ze hadden een radar en de duitsters wisten daar nog niks van en zo kon engeland de duitse Luchtwaffe weren. Dit was de eerste grote tegenvaller voor Hitler. Operatie Barbarossa Hitler richtte zich nu op het oosten. 22 juni 1941 om 4 uur s óchtends Stalin kreeg een telefoon van Zjoekov: we zijn in oorlog. Volgens Hitler moest het duitse ras levensruimte hebben. De duitsers verpletterde het rode leger, dankzij de terreur van Stalin was zijn leger flink verzwakt. Toch werd het niet definitief verslagen. December 1941= duitse soldaten stierven door de kou. Waarom deden de VS mee aan de oorlog? 7 december 1941 : Pearl Harbor werd aangevallen door de Japanners. Bijna het hele Amerikaanse leger werd verslagen. Japan wilde Azie. De vs beeindige zijn isolatie politiek en verklaarde de oorlog aan Japan, Duitsland was een bondgenoot van Japan en verklaarde dus de oorlog aan de VS. Door de deelname van de Vs werd het leger van de geaillieerde aanzienlijk groter. Roosevelt legde hoge producties van legervoertuigen op. Vanaf 1942 leden Duitsland en Japen hun eerste verliezen. Generaal Rommer verloor de slag in Egypte. De vs won van Japan bij de slag om de Midway eilanden. Stalin won de slag om Stalingrad. Dit was het begin van het einde. D-Day 6 juni 1944, geallieerden lande in Normandie, soldaten. Stalin had geeist dat Engeland en de Vs ook iets zouden doen en wou een westelijk front. 2 mei 1945, de geaillieerden veroverde Berlijn. Hitler had op 30 april zelfmoord gepleegd in zijn bunker. Op 8 mei 1945 viel het derde rijk. Atoomwapens Japan wou zich niet overgeven, en gebruikte kamikaze piloten. Daarom zette de president de Atoombom in. 6 augustus 1945 viel een atoombom op Hiroshima. Velen kwamen om, daarna ook nog door de radio actieve straling. Hirohito wou zich niet over geven, Daarom werd een 2e bom op Nagasaki gegooid. Hierdoor besloot de keizer zich over te geven. Op 15 augustus kwam er een eind aan de hele oorlog. Oorlogmisdadigers Het neurenberg process : de belangrijkste misdadigers werden terechtgesteld. Begon in November 1945 en zou 1 jaar duren. 12 werden er opgehangen. 7 kregen levenslange gevangenis, 3 werden vrijgesproken. Ook tegen de japanse misdadigers werd een proces gevoerd. Deze duurde tot 1948, een aantal werd zwaar bestraft maar Hirohito bleef buiten schot. Paragraaf 4 De Holocaust Waarom ontstond er een Holocaust? Antisemitisme : Jodenhaat. Hitler en de nazi s probeerde de duitse bevolking zoveel mogelijk haat naar joden te geven. Doormiddel Pagina 7 van 9

8 van propaganda. Joden gediscrimineerd Toen de NSDAP aan de macht kwamen, werden de joden gelijk gediscrimineerd. Ze werden gelijk achtergesteld aan de rest. Ik korte tijd mochten niet meer naar universiteiten, leraren ontslagen. Joden mochten niet meer uitgaan. Boeken van joodse schrijvers werden verbrand. Er werd opgeroepen om niks meer te kopen bij joods winkeliers. Elke week kwamen er nieuwe discriminerende maatregelen september 1935 : Joden werden gedegradeerd tot tweederangs burger, burgerrechten werden afgenomen en huwelijken tussen joden en niet joden waren niet meer mogelijk. (Neurenberger Wetten ) - Vanaf 1938 werd er grootschalig geweld gebruikt tegen de joden. - 9 op 10 november : Kristalnacht. Joden werden aangevallen en synagogen werden in brand gestoken. Winkels en huizen ook. De volgende ochtend lagen de straten vol met glasscherven. - De moord op een duitse diplomaat door een poolse jood in parijs werd gezien als rechtvaardiging. - Hitler wilden de joden weg hebben uit Duitsland, omdat niet alle joden weggingen moest Hitler maatregelen treffen. Holocaust Hitler liet de nazi Reinhard Heydrich alle joden opsluiten in speciale wijken. De getto s werden afgebakend, met muren en bewaakt. Deze getto s ontstonden in steden zoals Amsterdam. De joden kregen door dat je als jood in de gett s niet veilig was, de nazi s pakte regelmatig joden op en schoten ze neer. Dit werden er steeds meer. -Hitler had speciale commando s ingesteld om joden te vermoorden ( SS) Die vreselijke methodes hadden. De joden moesten hun eigen graf graven en daarna werden ze doodgeschoten, andere gevangenen moesten het graf dichtgooien. Endlosung 20 januari 1942 =15 belangrijke nazi s kwamen bij elkaar in Wansee. Ze spraken over de systematische uitroeiing van de europese joden. Hitler sprak over een definitieve oplossing ( Endlosung ) Tijdens deze Wansee Conferentie werden afspraken gemaakt over de bouw van speciale concentratiekampen. Daar zouden ze vergast worden. Dit werd gedaan met Zyklon B, eigenlijk voor dieren bedoeld.alle kampen lagen in Polen. De organisatie voor de massamoord werd toevertrouwd aan Adolf Eichmann, zoon van een boekhouder en had uitgebreid onderzoek gehouden naar het afvoeren en vernietigen van de joden. Hij berekende dat er 11 miljoen joden woonde in Europa en dat die allemaal uitgemoordt moesten worden ( genocide ) Hoe was het leven in een concentratiekamp? Eichmann liet een lijst opstellen van alle joden in Duitsland. In mei 1942 was dit klaar. Deze mensen zouden binnen enkele maanden zijn vermoordt. Ook in andere bezette Europese landen werden de joden opgespoord en vermoordt. - In NL ging dat door doorgangskamp Westerbork. Per 1 transport werden 1000 joden vervoerd.ze kregen een lijst met dingen die ze mee mochten nemen, dit mocht niet meer dan 25 kilo wegen. - Ze kregen te horen dat ze in Polen moesten gaan werken. De reis duurde 3 dagen en velen stierven al onderweg. Arbeit macht frei Bij aankomst was er een selectie, mannen, vrouwen en kinderen werden gescheidden.gezonde sterke mannen werden door de SS arts verkozen tot werken de rest werd vergasd. Sommige gevangenen werden Pagina 8 van 9

9 ingezet bij het vernietigingsproces van de nazi s. De meesten konden het werk naar een paar maanden niet meer vol houden en stierven. Geen ontkomen aan Vluchten was bijna onmogelijk, er waren hoge muren met prikkeldraad en wachttorens met ssers die meteen schoten, bovendien lagen er mijnenvelden. Ongeveer joden zaten in 1943 in NL ondergedoken, Mensen bouwden geheime plekken in huis waar ze konden leven. De bevrijding van de concentratiekampen Begin 1945 ontdekte de russen als eerste de concentratiekampen.de duitsers waren weg en hadden de joden aan het lot overgelaten, de gevangenen konden bijna niet blij zijn. In 1944 hadden de Duitsers de nederlaag aan zien komen en begonnen met het evacueren van de concentratiekampen met zogenaamde dodenmarsen, hierbij stierven ongeveer mensen.iedereen die niet mee kon werd doodgeschoten en in de sloot gegooid. Degene die het overleefd hebben voelden zich schuldig tegenover de doden. Pagina 9 van 9