Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 9

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 9 Samenvatting door M woorden 11 januari ,9 5 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo 9.1 De wereld in oorlog = =9.1.1= = Op 1 augustus 1914 breekt de Eerste Wereldoorlog (Grote Oorlog) aan. Nederland is wel neutraal maar vangt een miljoen Belgen op die vluchten voor de oorlog. Diverse landen zagen hierin een gelegenheid om hun grondgebied en macht uit te breiden. Het werd echter langer en zwaarder dan verwacht. In 1888 werd Wilhelm II keizer van Duitsland. Hij wilde Duitsland meer aanzien geven. Deze nationalistische gevoelens leidde tot een agressieve buitenlandse politiek. Hij wilde koloniën en was bereid er geweld voor te gebruiken: hij had een grote voorliefde voor wapens. - Het Duitse leger had in 1914 meer dan mitrailleurs - Er was een moderne oorlogsindustrie - Keizer investeerde in een goed getraind leger Militarisme Dit leefde ook bij andere Europese leiders. Het winnen van een oorlog was belangrijk omdat problemen zo opgelost konden worden. Bondgenoten konden daarbij van doorslaggevende betekenis zijn. Geallieerden (Triple Entente): Frankrijk, Rusland en Groot-Brittannië (later Italië) Centralen (Driebond): Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, aantal anderen uit het Ottomaanse Rijk en Italië Oorzaken van de WOI - Nationalisme: zorgde ervoor dat landen wilden bewijzen het beste te zijn - Militarisme: problemen oplossen met geweld - Modern imperialisme: leidde tot Europese spanningen - Bondgenootschappen: in korte tijd had iedereen oorlog met elkaar - Industriële Revolutie: technologische ontwikkelingen maakte oorlog gemakkelijker (chloorgas, mosterdgas, geweren) Op 28 juni 1914 bezocht kroonprins Frans Ferdinand van Oostenrijk-Hongarije en vrouw Sophia de Bosnische hoofdstad Sarajevo. Bosniërs wilden onafhankelijkheid, terwijl het sinds 1908 bij Oostenrijk- Hongarije hoort. Ze werden daarom doodgeschoten door Gavrilo Princip. Dit was een Bosniër maar Oostenrijk-Hongarije legde de verantwoordelijkheid neer bij Servië. Dit deden ze omdat Princip lid was van de nationalistische beweging Zwarte Hand, die werd gesteund door Servië. De Servische regering kreeg een ultimatum waarin werd geëist dat de Oostenrijkse politie in Servië onderzoek mocht doen. Het was eigenlijk een oorlogsverklaring omdat niemand die zou accepteren. Pagina 1 van 8

2 - Daarom werd eerst contact gezocht met Duitsland en Wilhelm II steunde Oostenrijk-Hongarije - Als er oorlog zou komen tussen Oostenrijk-Hongarije en Servië, zou dit ook tot een Oostenrijks-Russisch conflict leiden dus ook een Europese oorlog = =9.1.2= = De oorlog begon met de Duitse oorlogsverklaring aan Rusland. Op 4 augustus viel Duitsland het neutrale België binnen, waarmee er voor het eerst werd gevochten. Deze aanval hoorde bij het Schlieffenplan, wat Von Schlieffen in 1906 had gemaakt. Von Schlieffenplan: als er oorlog met Frankrijk was, moest dit land zo snel mogelijk verslagen worden om een tweefrontenoorlog met Rusland te voorkomen. Er zou dan in het westen en oosten tegelijk gevochten worden. De Russen zouden zes weken nodig hebben om hun leger te mobiliseren. Binnen deze tijd moest Frankrijk overwonnen zijn. Er kwam uiteindelijk toch een tweefrontenoorlog, omdat: - België bood meer verzet dan de Duitsers hadden gedacht - Rusland verscheen veel sneller aan het oostfront dan gedacht, waardoor het leger ook naar het oosten moest verplaatsen Wilhelm II wilde de oorlog snel afhandelen. Toen de Duitse opmars door België en Frankrijk was gestopt, veranderde de bewegingsoorlog in een loopgravenoorlog. Ze groeven zich in, omdat er geen duidelijk overwicht was. Naarmate de oorlog vorderde, werd er steeds meer aandacht geschonken aan de inrichting van de loopgraven (schuilplaatsen, eerstehulpposten, munitiedepots). Het was een zware oorlog. De verdedigende partij trok meestal aan het langste eind, omdat de manier van oorlog voeren ouderwets was, maar de wapens modern. In het voorjaar van 1915 werd voor het eerst gifgas gebruikt Italië stapt uit de Driebond en gaat naar de Geallieerden Slag bij Verdun, gewonnen door Duitsers 1916 Slag aan de Somme, in juli door de Engelsen begonnen, kostte een miljoen doden De Amerikaanse president Woodrow Wilson wilde niet meedoen aan de oorlog. hij leende wel geld aan de Engelsen om tegen Duitsland te kunnen vechten. Hij voerde een politiek van isolationisme. Isolationisme = buitenlandse politiek van een land om zich zo min mogelijk te bemoeien met andere landen Toen in 1915 het Engelse schip Lusitania getorpedeerd was door een Duitse onderzeeboot, keerden steeds meer Amerikanen tegen Duitsland. Zimmermanntelegram: In 1917 kondigde Duitsland een duikbootoorlog af. Duitse duikboten vielen elk schip aan waarvan werd vermoed dat het voor de vijand voer. De Duitse minister probeerde in dit telegram een bondgenootschap met Mexico aan te gaan. Mexico zou financiële steun krijgen en gebieden in de Verenigde Staten. Hoewel het geheim was, kwamen de Britten erachter en gaven het aan Amerika. VS verklaart de oorlog aan Duitsland De Europese oorlog was een wereldoorlog geworden = =9.1.3= = Omdat men nooit meer zo n oorlog wilde meemaken, wilden ze dat de schuldigen van WOI gestraft moesten worden. Pagina 2 van 8

3 28 juni 1919 Verdrag van Versailles werd gesloten, waarin de overwinnaars Duitsland lieten boeten voor de oorlog. Belangrijke besluiten waren hierbij: Duitsland moest schadevergoeding betalen (in goud) voor aangerichte verwoestingen Leger mocht niet groter zijn dan honderdduizend soldaten Rijnland moest worden gedemilitariseerd (geen Duitse soldaten mochten er worden gelegerd) Gebied afstaan: Elzas-Lotharingen kwam weer bij Frankrijk Als enige kreeg Duitsland de schuld van WOI Het verdrag werd door de Duitsers als een dictaat gezien en leidde tot nieuwe spanningen in Europa. Wilson wilde een Volkenbond oprichten: een internationale organisatie, open voor alle landen. de Volkenbond zou de vrede handhaven door internationale problemen op te lossen via onderhandelingen. In de praktijk had het weinig succes. Er was geen snel economisch herstel in Europa mogelijk, doordat de totale kosten van de oorlog erg hoog waren. In 1923 kon Duitsland de schadevergoeding aan Groot-Brittannië, Frankrijk en VS niet langer betalen. Frankrijk bezette als straf het Ruhrgebied. De Duitse regering riep als reactie een werkstaking uit en nam de uitbetaling van de lonen aan de stakers voor haar rekening (hoewel er bijna geen geld was). Gevolgen: - Onrust - Economische schade - Hyperinflatie Uiteindelijk werd Duitsland geholpen door de Amerikanen, die het Dawesplan opstelden: Amerika verstrekte Duitsland leningen, waarmee het de herstelbetalingen kon voldoen. In de VS leek het goed te gaan met de economie. - Toename arbeidsproductiviteit bloei industrie - Massaproductie producten werden goedkoper - Welvaart steeg - Nieuwe massamedia andere levensstijl (jazz, radio, film) Alles leek mogelijk in deze tijd en het wordt ook wel de roaring twenties genoemd. (roerige jaren twintig) Slot Het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog kwam door - Nationalisme - Modern imperialisme - Militarisme - Bondgenootschappen De oorlog leidde tot een Duitse nederlaag, die werd benadrukt in het Verdrag van Versailles. De oorlog, die problemen zou oplossen, had alleen maar voor meer spanningen gezorgd. 9.2 Communistisch Rusland = =9.2.1= = Nicolaas Romanov (Nicolaas II) volgde zijn vader Alexander III op en werd tsaar in De Romanovs hadden sinds 1613 de absolute macht in Rusland. Er was geen volksvertegenwoordiging: geen democratie. Landbouw was belangrijkste bron van inkomsten voor de inwoners. Er was veel armoede, die o.a. kwam Pagina 3 van 8

4 doordat de grond niet veel opbracht en de landbouw verouderd was. Een groot deel van de landbouw moest worden afgestaan aan de adel (die bezat de grond). De onvrede onder de bevolking groeide opstand op 9 jan Arbeiders trokken hierbij naar het Winterpaleis van de tsaar om hem een petitie aan te bieden. Hierin vroeg de bevolking: - Toestemming voor het oprichten van vakbonden - Vrijheid van meningsuiting - Volksvertegenwoordiging Deze opstand werd onderdrukt en veel mensen gingen dood. Het werd dus de Bloedige Zondag genoemd. Deze gebeurtenis leidde uiteindelijk tot meer stakingen, boerenopstanden en muiterijen. Nicolaas stelde een parlement in: de Doema. - Had geen enkele macht, omdat de tsaar de volksvertegenwoordiging ontbond als ze met voorstellen kwam die hem niet zinden - De problemen werden niet opgelost en werden erger door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog (honger) In februari 1917 ontstonden hierdoor er massale stakingen en demonstraties in Petrograd. De tsaar verloor zijn macht en moest aftreden. Dit wordt ook wel de Februarirevolutie genoemd. Februarirevolutie = opstand die eind februari 1917 begon in de Russische stad Petrograd (Sint-Petersburg) en tsaar Nicolaas II dwong af te treden --> Er kwam een nieuw bestuur: o Noemde zichzelf de Voorlopige Regering (VR) o Wilde verkiezingen uitschrijven o Liberalen en sociaaldemocraten waren in politieke partijen vertegenwoordigd o Arbeiders en soldaten verenigden zich in Sovjets, omdat ze ook politieke macht wilden De bolsjewieken (Lenin) wilden Rusland besturen op basis van de ideeën van Karl Marx. - Arbeidersrevolutie - Arbeiders zouden de macht overnemen - Een ideale samenleving zou ontstaan, waarbij fabrieken en landbouwgrond gemeenschappelijk bezeten werden Omdat dit voor onrust zorgde, werd hij korte tijd naar Siberië verbannen. Lenin vertrok naar Zwitserland toen de VR aan de macht kwam. Hier werkte hij zijn ideeën verder uit, die niet veel aanhang hadden. Hij probeerde mensen te winnen, waarvoor hij moest terugkeren naar Rusland. Dit was wel moeilijk, omdat de WOI nog bezig was. Duitsland wilde Lenin een doortocht bieden, omdat hij voor een wapenstilstand was. In april 1917 kwam hij in Rusland aan en beloofde de bevolking vrede, brood en land. Zijn leus Alle macht aan de sovjets sloeg aan. In 1917 kon een arbeidersrevolutie niet plaatsvinden, omdat er te weinig arbeiders waren. Op 25 oktober 1917 plegen de bolsjewieken een staatsgreep. Ze bezetten de belangrijkste gebouwen van de stad, waar de VR vergaderde. Drie dagen later maakt Lenin een nieuwe regering bekend: de Raad van Volkscommissarissen. --> Deze gebeurtenis heet de Oktoberrevolutie De mensen waren het hier niet mee eens. Lenin wilde zijn macht niet opgeven en joeg de democratisch gekozen volksvertegenwoordigers weg. Protesten hiertegen werden neergeslagen. Er kwam een burgeroorlog tussen de roden (bolsjewieken) en de witten (de tegenstanders). De roden wonnen, dankzij Pagina 4 van 8

5 het Rode Leger onder leiding van Leo Trotski. = =9.2.2= = Gevolgen van deze overwinning: - Bolsjewieken noemden zich de communistische partij - Rusland noemden ze de Sovjet-Unie - Moskou werd de hoofdstad - Er was een communistische dictatuur ontstaan Lenin wilde een nieuwe maatschappij opbouwen, waarin gelijkheid centraal stond. Privébezit afgeschaft Banken en grote fabrieken werden staatseigendom Boeren werden gedwongen hun graan zonder tegenprestatie in te leveren aan de staat --> Verslechtering economie --> veel verzet --> Nieuwe Economische Politiek (NEP) Boeren kregen meer vrijheid om hun eigen producten te verkopen en de opbrengst ervan zelf te houden. Kleine fabrieken kwamen weer in privéhanden. De welvaart nam weer enigszins toe. Na de dood van Lenin in 1924 werd de NEP afgeschaft. Er kwam een machtsstrijd om de opvolging tussen Trotski en Stalin. Trotski was populair onder het volk (Rode Leger was succesvol) en Stalin was onbekend. Hij had veel invloed omdat hij partijsecretaris van de communistische partij was. In 1928 werd hij de nieuwe leider van de CP en ook van de Sovjet-Unie. Hij wilde van de Sovjet-Unie een machtig communistisch land maken. De hervorming van de economie was hierbij van levensbelang. - Er kwamen vijfjarenplannen waarmee de industrie werd opgebouwd. De staat bepaalde per vijf jaar wat en hoeveel er geproduceerd moest worden. - Dit heet de planeconomie, die in 1928 begon. - Voorop stond de opbouw van de zware industrie. De omstandigheden veranderden: arbeiders moesten hard werken om de doelen te halen. Ze kregen slecht betaald en hadden weinig rechten. De propaganda zweepte hen voortdurend op, bijvoorbeeld Alexei Stachanov. Er werd gezegd dat hij in één nacht vier keer de productienorm aan steenkool naar boven zou hebben gehaald. Dit werd verheerlijkt. Iedere Rus moest overtuigd worden van het feit dat ze aan een heldhaftige klus bezig waren. Op papier werkte de planeconomie echter beter omdat de doelen niet altijd werden gehaald in de praktijk. De aanpak van de landbouw werd gemoderniseerd om de productie te verhogen. Hogere opbrengsten fabrieksarbeiders werden gevoed export van landbouwproducten kon worden vergroot geld voor de opbouw van de industrie. Om dit te bereiken ging de regering over tot collectivisatie van de landbouw. - Zelfstandige boerderijen werden samengevoegd tot grote staatslandbouwbedrijven, die een groot deel van de opbrengst moesten afstaan - Boeren werden gedwongen samen te werken in kolchozen (bestaande boerderijen die werden samengevoegd met klein stukje eigen grond) en sovchozen (nieuwe staatslandbouwbedrijven zonder eigen stukje grond). Vooral de rijke boeren waren niet blij met de vernieuwingen. Ze werden door Stalin koelakken genoemd en werkten de collectivisatie tegen door vee te slachten en grond niet in te zaaien. Collectivisatie = het samenvoegen van zelfstandige landbouwbedrijven tot grote Pagina 5 van 8

6 gezamenlijke boerderijen, die verplicht produceren voor de staat Dit mislukte, omdat de landbouwproductie laag was, waardoor verschillende hongersnoden uitbraken. Stalin had dus twee manieren om de Russische economie te hervormen: - Planeconomie - Aanpak van landbouw Stalin probeerde een wit voetje te halen bij de bevolking door veel met kinderen op de foto te gaan. Er werden ook propagandistische schilderijen en imposante standbeelden van hem gemaakt. Hij regeerde las een echte dictator. Alles en iedereen stond in dienst van Stalin. Een totalitaire samenleving (stalinisme) was het gevolg. De geheime politie bracht tegenstanders voor de rechter. Via showprocessen werden ze tot staatsvijand bestempeld. Onder marteling gaven ze gedwongen bekentenissen. Vaak gingen de verdachten levenslang naar strafkampen in Siberië. Deze kampen vielen onder de staatsorganisatie Goelag en werden samen de Goelag-archipel genoemd. De omstandigheden waren er niet goed: dwangarbeid, onvoldoende voedsel, slechte kleding, mishandeling en extreme kou. Slot In oktober 1917 grepen de bolsjewieken de macht in Rusland. De communistische partij breidde haar macht steeds verder uit en na de dood van Lenin zorgde Stalin voor een hervorming van de landbouw en industrie. De collectivisatie en planeconomie moesten leiden tot de ideale samenleving, waar alles gemeenschappelijk bezit was. In de praktijk mislukte dit en de doelstellingen van de vijfjarenplannen werden niet gehaald hongersnoden. 9.3 Crisis = =9.3.1= = De Amerikaanse economie en welvaart was kwetsbaar in de jaren 20. Er werd veel geld geleend. Ook was er een overproductie in de landbouw. Tijdens de oorlog hadden de boeren extra geïnvesteerd voor de Europese markt, omdat daar niet kon worden verbouwd (oorlog). Na de oorlog kwam de landbouw weer op gang. De prijzen voor de agrarische producten daalden waardoor de export van Amerikaanse landbouwproducten afnam. financiële problemen leningen niet afbetalen Amerikaanse banken in grote problemen. Op 24 oktober 1929 gingen de aandeelkoersen onderuit. Dit wordt ook wel Zwarte Donderdag genoemd. De president Herbert Hoover besloot Wall Street te sluiten. Gevolgen: - Banken failliet - Mensen kochten niets meer - Fabrieken ontsloegen arbeiders - Lonen gehalveerd --> Grote economische crisis Amerika wilde zo snel mogelijk het geleende geld van Europa terug. De Duitse economie stortte direct in en het gevolg was een economische wereldcrisis. Hoover greep niet actief in. Hij dacht dat het wel over zou gaan. De democraat Roosevelt was de eerste die pleitte voor actief ingrijpen van de overheid. In 1932 won hij de verkiezen. Hij voerde de New Deal in: - Aan de ene kant moest de productie beperkt worden, aan de andere kant de koopkracht van de mensen opvoeren Pagina 6 van 8

7 ABC-wetten: - Startte werkgelegenheidsprojecten om werklozen aan het werk te zetten - Dollar werd gedevalueerd (in waarde verminderd) o Hierdoor: export van Amerikaanse producten werd verminderd, buitenlandse producten duur Tot 1936 was dit erg succesvol. In Nederland bezuinigde de regering (onder leiding van Colijn) alleen. - Verlagingen ambtenaarslonen - Te lage steunuitkeringen Colijn hield zich aan de Gouden Standaard = systeem waarbij landen de waarde van hun munteenheid aan elkaar koppelen door voor iedere munt een vaste goudwaarde af te spreken. De gulden had een hoge waarde te duur voor buitenland weinig export. In 1936 besloot Colijn onder grote druk tot devaluatie. Er kwamen crisiswetten die de last voor burgers verzachtten. = =9.3.2= = Op 30 jan 1933 werd Hitler beëdigd als rijkskanselier. Hiervoor was Duitsland sinds 1918 een democratie die de Republiek van Weimar heette. In Weimar was namelijk de grondwet opgesteld. De nieuwe regering kreeg de schuld van het sluiten van het Verdrag van Versailles. Na 1929 met alle economische problemen, wilde men een sterke leider. Hitlers toespraken werden steeds populairder. Hij zette zich in voor het nationaal- socialisme. Zij protesteerden tegen bijna alles, wat antileer genoemd wordt. De nationaalsocialisten zijn: Tegen democratie Voor een staat geleid door sterke man Tegen communisme Individueel belang is ondergeschikt aan het staatsbelang Tegen kapitalisme (rijke ondernemers buitten volk uit) Het nationaalsocialisme volgde het voorbeeld van het fascisme in Italië. Mussolini was vanaf 1922 minister-president. In 1926 werd hij alleenheerser. Hitler wilde dit ook en nam het fascisme over. Hij voegde er wel het racisme aan toe. Hij beschouwde het Germaanse (Arische) ras als superieur. Aan Slavische volken en joden had hij een hekel. 27 feb 1933 Rijksdagbrand Marinus van der Lubbe werd gearresteerd. De nazi s dachten dat de communisten het hadden gedaan. Gevolgen: - De communistische volksvertegenwoordigers van de KPB werden opgepakt - Noodtoestand werd uitgeroepen - Hitler stelde de grondwet buiten werking Hitler probeerde de volledige macht in Duitsland te krijgen. Omdat het niet lukte met alleen verkiezingen, besloot hij de Machtigingswet voor te leggen aan de volksvertegenwoordiging. Hierdoor zou Hitler vier jaar de absolute macht van Duitsland krijgen als de wet aangenomen zou worden. Hij bedreigde leden van de Rijksdag en zette de SA en SS in, waardoor de wet werd aangenomen. Duitsland werd een dictatuur. = =9.3.3= = Pagina 7 van 8

8 Gevolgen van de absolute macht van Hitler: - Duitsland werd een totalitaire staat o Op politiek, economisch en sociaal gebied heersten de nazi s - Alle politieke partijen werden verboden, behalve de NSDAP (juli 1933) - Er kwam een Deutsch Arbeitsfront - Rechtspraak kwam in dienst van nationaalsocialisme Elk verzet tegen de nazi s werd met terreur de kop ingedrukt. De Sicherheitsdienst (SD) en Gestapo (Duitse geheime staatspolitie) spoorden tegenstanders op. Vanaf maart 1933 gingen zij naar concentratiekampen. De eerste kampen waren Dachau en Sachsenhausen. Volgens Hitler had de SA te veel macht gekregen. Hij gaf de SS op 30 jun 1934 de opdracht om de leiding van de SA te vermoorden. Dit heet de Nacht van de Lange Messen. - Vanaf dit moment leidde Heinrich Himmler de SS. - In 1934 ging president Von Hindenburg dood en Hitler liet zich Führer noemen. Hitler had beloofd de werkloosheid op te lossen. Dit deed hij ook, omdat hij veel investeringen deed. Er werden snelwegen aangelegd, en er waren genoeg banen in het leger en wapenproductie. Hij maakte wel veel schulden en brak het Verdrag van Versailles. Joseph Goebbels was minister van Propaganda en Voorlichting. Hij zette alle communicatiemiddelen in voor zijn propaganda. - Kunstenaars kwamen onder controle. Ze mochten alleen werken als ze lid waren avn de Rijkscultuurkamer. Je kon hier lid van worden als je raszuiver en politiek betrouwbaar was. Joodse kunst mocht niet meer --> openbare boekverbrandingen in Vakken op school veranderden: alles werd vanuit het nationaalsocialisme benaderd - Er kwamen jeugdorganisaties als de Hitlerjugend en de Bund Deutscher Mädel. Jonges werden klaargestoomd voor de militaire dienst en meisjes voorbereid op hun taak als huisvrouw en moeder De NSDAP was uitgegroeid tot een massaorganisatie. Hij noemde Duitsland het Derde Rijk. Het moest namelijk het eerste (Romeinse) en tweede (Keizerrijk van 1870) overtreffen. Dus was er sprake van machtsuitbreiding. Ze maakten zich klaar voor een oorlog. Slot De slechte economische situatie als gevolg van de beurskrach in New York zorgde ervoor dat veel mensen Hitler steunden om hun problemen op te lossen. Op democratische wijze wist hij de functie van rijkskanselier te verwerven. Met behulp van terreur en propaganda heeft hij zijn macht vergroot. Uiteindelijk kreeg hij alle macht in handen en maakte van Duitsland een dictatuur. Pagina 8 van 8