Leerarrangement E: speurtocht Tweede Wereldoorlog in Elsrijk Docentenhandleiding / versie

Transcriptie

1 1 Leerarrangement E: speurtocht Tweede Wereldoorlog in Elsrijk Docentenhandleiding / versie Inhoudsopgave: 1. Handleiding docenten: leerarrangement speurtocht Tweede Wereldoorlog in Elsrijk Achtergrondinformatie Plaats binnen het onderwijsprogramma Overzicht leeractiviteiten in een leerarrangement Basislessen (ad 1) Ondersteunend lesmateriaal Impressie van de speurtocht Betrokkenheidstriggers Lesdoelen Denkprocessen Lesopbouw Benodigdheden Samenvatting basisles speurtocht Elsrijk Lesuitvoering Introductie Kern Informatie Filosoferen Verwerking Afsluiting Werkbladen leerlingen Gastdocenten (ad 2) De speurtocht Uitvoering van de speurtocht Verwerkingsles Nabespreking en controle van opdrachten Digitale leskist: doe-spellen Digitale leskist Fysieke leskist Docentenhandleiding leerarrangement speurtocht

2 Filosofen en hun kernideeën Denktafels Filosofietafel Waardentafel Anti-pesttafel Handleiding docenten: leerarrangement speurtocht Tweede Wereldoorlog in Elsrijk 1.1 Achtergrondinformatie Plaats binnen het onderwijsprogramma Deze lesbrief gaat over het heemkundige leerarrangement `speurtocht Tweede Wereldoorlog Elsrijk bedoeld voor Amstelveense scholen. Het maakt deel uit van een van de 10 verdiepende heemkundige leerarrangementen en waarbij het thema `onvrijheid vs. Vrijheid centraal staat. In de tiende hotspot in het Openluchttheater en de verwerkingsles kan dit thema uitdrukkelijk aan de orde worden gesteld. U kunt met de klas ervoor kiezen om eerst de oriënterende leerarrangementen te doen dan wel meteen met de 3 lessen over de speurtocht te beginnen. Hieronder is een overzicht van alle leerarrangementen van het scholenproject `Ontmoeten- en (Her)denken. Docentenhandleiding leerarrangement speurtocht

3 3 1.1 Overzicht leeractiviteiten in een leerarrangement Hiernaast wordt de structuur van een leerarrangement gegeven bestaande uit vijf reeksen leeractiviteiten die we hierna achtereenvolgens zullen uitwerken. Vanaf medio april starten de voorbereidingslessen op de 'Ontmoetingsen Herdenkingsdag' van eind juni / begin juli. Een minimaal programma bestaat uit vier basislessen: een introductieles, een les over discriminatie, een les over katholicisme i.v.m. de Urbanuskerk en een les waarin de leerlingen een rap maken. Deze gaat over een zelf gekozen oorlogsgetroffene van de Tweede Wereldoorlog in Nederland, Amstelveen of Nederlands-Indië. Deze lessen kunnen worden gegeven door de leerkracht aan de hand van een lesbrief. Aanvullende lessen worden door de leerkracht zelf (via een lesbrief) of gastdocenten gegeven. Daarnaast wordt van de scholen gevraagd deel te nemen met groepen 8 en eventueel 7 aan de lesbus Wereldexpress Hieronder volgen de uitwerking van de vijf leeractiviteiten: basislessen, gastdocenten, digitale leskist, onderzoeksopdrachten en het educatieve evenement 'Ontmoetings- en Herdenkingsdag'. 1.2 Basislessen (ad 1) Doelen: - leerlingen laten nadenken over Duurzaam Samenleven door het ontmoeten van andere sociale groepen in Amstelveen met zijn 133 culturen. - leerlingen laten nadenken over de Tweede Wereldoorlog toen er sprake was van discriminatie en vervolging zodat Vrijheid en Democratie meer gewaardeerd wordt. Beginsituatie: de leerlingen hebben al de nodige voorkennis over de Tweede Wereldoorlog via de reguliere methode. Dit leerarrangement bestaat uit drie lessen: 1. Een basisles als voorbereiding (1 lesuur) 2. Eventuele gastdocenten: Will Couturier / Rob Veeneman 3. Uitvoering van het educatieve evenement: de speurtocht (2 lesuren) 4. Een verwerkingsles (50 min) In dit leerarrangement Speurtocht Tweede Wereldoorlog krijgen de leerlingen informatie over de Tweede Wereldoorlog in Amstelveen vanuit een historisch kader. Zoals in het boek Jaren van Verduistering van T. Visser over de Tweede Wereldoorlog is geschreven, heeft Amstelveen moeilijke oorlogsjaren gekend. Er was hier een grote NSB-aanhang en de leiding van de Duitse Wehrmacht zetelde in verband met de nabijheid van Schiphol en Amsterdam - in de wijk Elsrijk. Docentenhandleiding leerarrangement speurtocht

4 4 De mensen voelden zich in de jaren onvrij en de leerlingen kunnen nadenken hoe die onvrijheid zich toen manifesteerde, bijvoorbeeld: ONVRIJHEID IN DE TWEEDE WERELDOORLOG VRIJHEID NU Voortdurende angst voor de Duitse bezetter Vrijheid van denken en handelen maar wel met vooral als je Jood was rechten en plichten Niemand kun je vertrouwen vooral als je joden Discriminatie is verboden hiep Je moest klakkeloos bevelen opvolgen Je leeft hier vrij in een democratie De Duitse cultuur was dominant met allerlei Je kunt je eigen cultuur beleven regels Angst voor mannen om naar Duitsland gestuurd Geen reden voor angst als je je aan de rechten te worden voor de Arbeitseinsatz en plichten houdt. De voorbereidingslessen dienen als opmaat voor de speurtocht over de Tweede Wereldoorlog. De leerlingen krijgen daarmee globaal inzicht in hoe de belangrijkste nieuwkomersgroepen in het verleden naar Amstelveen (Nieuwer-Amstel) zijn gekomen. Daarin hebben we acht perioden onderscheiden Ondersteunend lesmateriaal Zoals in dit scholenproject bij alle leerarrangementen het geval is willen we naast het geven van informatie ook graag in dit leerarrangement het `filosoferen met kinderen stimuleren. Hiervoor is een verscheidenheid aan ondersteunend lesmateriaal beschikbaar. In de docentenhandleiding hebben we de beweegredenen hiervoor ingezet maar in het kort komt het op het volgende neer: Met `filosoferen met kinderen stimuleer je het vrije, creatieve en zelfstandig denken en het leren verwoorden van de eigen ideeën. Het is niet zozeer leren omgaan met filosofie maar de kinderen leren om zelf dingen in vraag te stellen en er samen over te filosoferen om een zo goed mogelijk antwoord te zoeken. Het stimuleert de `verwondering. Vandaar dat we denken dat kinderfilosofie ook een geëigende werkvorm is bij het `omgaan met dilemma s. De leerlingen worden immers geacht een eigen standpunt te bepalen volgens de huidige inzichten. De Tweede Wereldoorlog biedt een goede gelegenheid om de leerlingen met dilemma s en met waarden te leren omgaan ook al betreft het een terugkijken op een andere tijdsperiode. Vandaar dat we zowel nieuw informatie lesmateriaal hebben ontwikkeld gericht op kennis en daarnaast op filosoferen zoals uit onderstaand blijkt: Docentenhandleiding leerarrangement speurtocht

5 5 Kennis Filosoferen a. Mondiale cultuurtijdlijn die bij verschillende leerarrangementen steeds terugkomt samen met het spandoek: `vanuit de lessen van het verleden, vieren van vrijheid. Kaarten of foto s met historische gebeurtenissen kunnen daaraan worden opgehangen. b. De Nieuwkomerscanon die ook geïntegreerd is met de mondiale tijdlijn zodat de leerlingen de geschiedenis van Amstelveen ingekaderd zien door mondiale cultuurlijnen c. Ganzenbordspel met historische gebeurtenissen zoals de Nieuwkomerscanon met zijn acht tijdsperioden d. Diverse heemkundige kwartet- en memoryspelen over religies, etnische groepen, monumenten, gebouwen van de Amsterdamse school, gebedshuizen, verenigingen enzovoorts e. Drie mappen waarvan twee voor de gids of de leerkracht en een opdrachtenboek voor de leerlingen a. Model van Kleurrijk Communiceren met acht dialoogvormen die verspreid worden over de verschillende leerarrangementen. b. Filosofenkaarten rond westers en oosters denkers met achtergronden en vereenvoudigde kernuitspraken over samenleven en je leven inrichten waarmee opdrachten en leerspelletjes gedaan kan worden. Bijv. ophangen aan de tijdlijn. c. Drie denktafels om het kritisch, creatieve denken te bevorderen vooral in relatie tot dilemma s. d. Twee leskisten `Kleurrijk Amstelveen waarin bestaande elders ontwikkelde spellen en door ons zelf ontwikkelde doe-spelen zijn opgenomen zoals kaarten om te filosoferen (praatprikkels enz.) Impressie van de speurtocht De huidige oorlogssituaties laten opvallende paralellen zien in posities die men kan bepalen op basis van ieders persoonlijke situatie. Maar ook alledaagse situaties laten de basis-emoties van de mens zien die we in geweldssituaties in alle hevigheid terug vinden in de gevoelens bang, boos, blij en bedroefd. Dit geeft de gelegenheid om vanuit historische situaties verbanden te leggen met de huidige leefwereld van de leerlingen zoals het keuze maken van dilemma s op basis van waarden. Het is een belangrijk voorwaarde om Betrokken Zelfredzaamheid te tonen in je omgeving. Om dit ontwikkelproces van Bildung te stimuleren hebben we drie denktafels ontwikkeld die een rol kunnen spelen nadat de leerlingen de speurtocht Tweede Wereldoorlog Elsrijk hebben gelopen. Hieronder krijgt u een indruk van het verloop van de speurtocht zoals we dat op 12 mei 2016 met drie groep acht klassen van de Roelof Venemaschool hebben uitgevoerd. Hiervan is ook een videoverslag gemaakt: Docentenhandleiding leerarrangement speurtocht

6 6 Dit leerarrangement over de speurtocht bestaat uit drie activiteiten: a. Een oriënterende voorbereidende les met over de wijk Elsrijk en het nadenken (filosoferen) over aspecten van de oorlog (50 min.) b. Het lopen van de speurtocht o.l.v. een gids met eventuele ouders (2 uren) c. Een verwerkingsles over Vrijheid vs. Onvrijheid en leren keuzes te maken via filosofische doe-spelen filosofenkaarten en denktafels. Lees onderstaande aspecten ter voorbereiding alsmede de drie documenten van de speurtocht. Vergeet u ook niet de ouders de attent te maken op behandeling van dit thema en dat ze eventueel kunnen meelopen als begeleiders. Dit is ook nodig vanwege de veiligheid bij het oversteken van wegen. 1.2 Betrokkenheidstriggers Hoe vergroten we de betrokkenheid van de leerlingen bij dit heemkundige leerarrangement? Met onderstaande `betrokkenheidstriggers kunt u rekening houden: Aansluiten bij de leefwereld van de jeugd: Identiteit Zijn er leerlingen waarvan de familie oorlogsleed heeft ervaren of nog herinneringen hebben over vooral de oorlogssituatie in Amstelveen? Fysieke leefwereld Welke leerlingen wonen met hun familie al langer hier? Docentenhandleiding leerarrangement speurtocht

7 7 Culturele leefwereld Zijn er leerlingen die ooit met hun ouders naar de twee dodenherdenkingen zijn geweest? Zijn er ouders die mee willen lopen met de speurtocht? Geraakt worden door: Zijn er leerlingen die ervaringen hebben met oorlogssituaties of zich ontdaan voelen door oorlogsbeelden op tv? Emotionele momenten (bang, boos, bedroefd en / of blij) Eigen Tijdens de speurtocht worden ook kunstwerken in het voorbijgaan schoonheidsbeleving bekeken (facultatief) Persoonlijke verhalen anderen Verbondenheid met anderen Trots zijn op prestaties Zelfontwikkeling Transculturele ervaringen Spirituele ervaringen Humor De leerlingen krijgen tijdens de speurtocht persoonlijke verhalen van o.a. een wijkbewoner te horen over de oorlog. Leven er in de eigen familie ook nog oorlogsverhalen? Zijn er leerlingen die gemeenschappelijke ervaringen hebben met de zelfde oorlogssituaties bijvoorbeeld als vluchteling? Wat weet je al van de Tweede Wereldoorlog? Wat wil je verder weten over de Tweede Wereldoorlog vooral in Amstelveen? Wie heeft kennis van oorlogssituaties in andere landen bijv. de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië? Wat doen de beelden in het journaal over huidige oorlogen met je? Wil je wel kijken of vermijd je het? Heeft een oorlog ook vrolijke kanten waar je blij over kunt zijn of is het alleen maar negatief? Tijdens de speurtocht zullen ook anekdotes worden verteld over `stil verzet van wijkbewoners zoals rood-witblauwe stenen verven op het huis, bloemperken maken in de vorm van een V (Victory), net verzet die bij buren het hoofd van de Wehrmacht (generaal Christiansen) afluisterden. 1.3 Lesdoelen De leerlingen: - zijn zich bewust hoe in oorlogssituaties de mensen `onvrijheid in Elsrijk beleven en maken een vergelijking met onze huidige vrijheidsbeleving in een democratische samenleving - oriënteren zich op de geschiedenis van de belangrijkste oorlogen en conflicten op mondiaal niveau mogelijk gerelateerd aan Amstelveen - nemen kennis van de informatie bij de 10 hotspots van de speurtocht - denken na over onze verworven rechten over democratie en vrijheid mede dank zij de strijd in de Tweede Wereldoorlog - verwerken de opgedane informatie tijdens de speurtocht - oriënteren zich op uitspraken van een aantal belangrijke filosofen over samen leven en het inrichten van je eigen leven 1.4 Denkprocessen In dit leerarrangement worden de volgende denkprocesfasen zoveel mogelijk gerealiseerd: Voordenken Zich op een interactieve en speelse manier oriënteren op: - oorlogen en conflicten in de wereld en vooral in Amstelveen Docentenhandleiding leerarrangement speurtocht

8 8 Nadenken Diepdenken Doordenken Terugdenken Tijdens de speurtocht krijgen de leerlingen nieuwe informatie te horen en kunnen eventuele vragen stellen Tijdens de laatste hotspot in het Openluchttheater kunnen de leerlingen nadenken over de vraag Na de speurtocht wordt via denktafels gefilosofeerd. Ook kunnen nieuwe kennis en ervaring worden opgedaan door er thuis over te praten en mogelijk mee te doen aan een van de andere leerarrangementen zoals het bijwonen van de dodenherdenkingen op 4 mei of 14 augustus. - enkele belangrijke filosofen die hebben nagedacht over het gedrag van mensen en samenleven Evaluatie: wat heeft de speurtocht opgeleverd en is er verder onderzoek nodig door leerlingen? 1.5 Lesopbouw Les 1: Klasssengesprek over de geschiedenis van Amstelveen en de cultuurtijdlijn. Oriëntatie: 10 min Kern Oriëntatie op Amstelveen en de wijk Elsrijk. 20 min. 20 min. Filosoferen over kernbegrippen in relatie tot oorlog Afsluiting Evaluatie en eventuele follow-up met andere leerarrangementen Les 2: Lopen van de speurtocht o.l.v. een gids ( 2 uren) Les 3: 50 min. Klassengesprek over de speurtocht: onvrijheid vs. Vrijheid. Nadenken over wat belangrijke filosofen gezegd hebben over samen leven. Werken met de denktafels: filosofie-, waarden- en anti-pesttafel. Controleren van de gemaakte opdrachten tijdens de speurtocht via de website Benodigdheden - Cultuurtijdlijn wordt opgehangen of met de standaardpalen opgesteld voor de klas. - Doe-opdrachten uit de leskist: doe-spelen bijv. ganzenbord, puzzel Amstelveen, luchtkaarten `Amstelveen in vogelvlucht, informatiespel `dorpsrel : wat weten we over Amstelveen, opdracht oud en nieuw Amstelveen? - werkblad leerlingen: contouren van de gemeente Amstelveen - Plattegrond van Amstelveen zou in de klas kunnen worden opgehangen. - Powerpoint met foto s over de Tweede Wereldoorlog en filosofen. Mocht de klas nog niet de oriënterend module Ontmoeten hebben gehad of het verdiepende leerarrangement Nieuwkomerscanon, dan kan ook gekozen worden voor het draaien van onderstaande video s: - video: geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en Amstelveen Tweede wereldoorlog in Europa en Azië in 7 minuten: Docentenhandleiding leerarrangement speurtocht

9 9 Geschiedenis Amstelveen: (20 min) 0puMx-lU&feature=em-upload_owner T.b.v. les 2: uitvoering speurtocht Drie mappen: verhalenboek, routemap en opdrachtenboek voor de leerlingen. (zie bijlagen) T.b.v. les 3: - filosofen kaarten - Denktafels - Mogelijkheid om op internet te komen om het opdrachtenboek te controleren. Zie: Docentenhandleiding leerarrangement speurtocht

10 Samenvatting lesbrief speurtocht Elsrijk pag Samenvatting basisles speurtocht Elsrijk Basisles speurtocht Elsrijk Algemeen lesdoel; leerlingen inzicht geven in een aantal belangrijke gebeurtenissen in de Tweede wereldoorlog in de Amstelveense wijk Elsrijk De leerlingen Aansluiten bij de Amstelveense leefwereld van de leerlingen Tijd De leraar Inhoudelijk Organisatorisch Zelfreflectie via kijkopdracht, vragen, opdrachten Groeperingvorm Materialen, leermiddelen Startopdracht;. Doelen : De leerlingen: min. Startopdracht; Z. De stoelen worden gedraaid naar het bord om de video te kunnen zien Plenair dan wel kinderen kunnen in koppels overleggen Twee video s Powerpoint Werkbladen Werkbladen j te voeren. 20 a 30 minuten Afsluiting; Nabespreking; 15 min 5 min Afsluiting pag.error! Bookmark not defined.de leerlingen maken. De opdracht `ken Uzelve. Nabespreking; Laat de kinderen alles neerleggen. Het gesprekken voeren verloopt in duo s In groepjes / koppels aan de tafeltjes Plenair

11 Samenvatting lesbrief speurtocht Elsrijk pag Lesuitvoering U heeft de beschikking over de verhalenbundel over de Tweede Wereldoorlog in Elsrijk gerelateerd aan de 10 hotspots. Bent u zelf gids of is er een externe gids? Elke klas krijgt een eigen gids en route zodat er geen opstopping plaats vindt bij bepaalde hotspots. Hoeveel tijd hebt u? Eventueel kunnen de opdrachten m.b.t. de kunstwerken worden overgeslagen afhankelijk van de beschikbare tijd Introductie We willen tijdens de introductie dat de leerlingen enig historisch krijgen inzicht in de eigen Amstelveense leefwereld. In de voorbereidinglessen van de speurtocht gaan de leerlingen filosoferen over de thema s: tijd, herdenking, geweld, macht en herdenken. Dat gebeurt aan de hand van filosofievragen waarbij ervaringsdialogen, onderzoeksdialogen of argumentatiedialogen kunnen worden ingezet volgens het model van Kleurrijk Communiceren. De cultuurtijdlijn wordt gepresenteerd en mogelijk dat de geschiedenis van Amstelveen wordt behandeld aan de hand van de Nieuwkomerscanon die deel uitmaakt van de cultuurtijdlijn. Deze acht perioden worden kort uitgelegd en daarna opgehangen aan de tijdlijn. Introductievraag: We gaan binnenkort de speurtocht in de Amstelveense wijk Elsrijk lopen langs 10 hotspots waar in de Tweede Wereldoorlog wat is gebeurd. In je werkblad zie je een kaartje van Amstelveen. Teken de grenzen van Elsrijk en zet een kruis bij de plek waar je ongeveer woont. Wie woont in Elsrijk? Wanneer is de wijk gebouwd? (jaren dertig vorige eeuw om na de annexatie in 1921 gegoede burgers aan te trekken om de stad weer te laten groeien). Welke belangrijke gebouwen zijn er? Wat vinden jullie van deze wijk? Is het hier prettig wonen? Wat zijn de voor- en nadelen? Voordelen: veel parken, goed openbaar vervoer, dicht bij Amsterdam, mooie huizen, dicht bij het winkelcentrum en het Amsterdamse bos. Nadelen: veel verkeer en vlak onder de landingsbaan van Schiphol. We gaan het hebben over de Tweede Wereldoorlog in Amstelveen. Wie kan daarover iets te vertellen? Denken jullie dat voor de Duitse bezetter Amstelveen belangrijk was? (vlak bij Schiphol en hoofdstad Amsterdam).

12 Samenvatting lesbrief speurtocht Elsrijk pag Kern Informatie Draai eventueel de video Geschiedenis van Amstelveen (in relatie tot Amsterdam: (20 min) 0puMx-lU&feature=em-upload_owner Of vraag: wie kan er iets over de geschiedenis van Amstelveen / Nieuwer-Amstel vertellen? Ter info: (zie ook leerarrangement Nieuwkomerscanon) Amsterdam heeft in 1896 en in 1921 delen van Nieuwer-Amstel toen Amstelveen toen nog (tot 1964) heette. Wat vinden jullie daarvan? We gaan het vooral over de Tweede Wereldoorlog hebben. Zou die in Amsterdam anders zijn geweest dan in Amstelveen? (opmerking: vanaf de jaren dertig werden veel huizen in Amstelveen gebouwd om de gegoede burgerij uit Amsterdam hier te laten wonen. Zo waren in de toenmalige nieuwe wijken Randwijck en Elsrijk leraren die in Amsterdam op het Amsterdams lyceum les gaven. Amstelveen werd een forenstad voor Amsterdam maar ook voor Schiphol.) Filosoferen We gaan nu verder nadenken over oorlog. Open vraag: waar doet oorlog je aan denken? Formuleer het met één woord. Schrijf de woorden op het bord in de vorm van een woordspin. We gaan nu filosoferen over de begrippen tijd, geweld, macht en herdenken. ( u mag ook andere woorden van de leerlingen gebruiken) Iedereen denkt een minuut na wat deze begrippen met oorlog hebben te maken. Projecteer onderstaande woorden en vraag op het bord. Geweld tijd Macht Herdenken Is het soms goed om geweld te gebruiken? Wat is tijd? Is oorlogstijd belangrijker dan gewone tijd? Als de meerderheid gelooft dat een slechte dictator een goed man is, mag hij dan aan de macht komen Heeft herdenken met denken te maken? U kunt kiezen of u het als ervarings-, onderzoeks- of argumentatiedialoog laat uitvoeren. Als u weinig tijd heeft kan het als ervaringsdialoog (Socratisch gesprek) worden uitgevoerd Verwerking

13 Samenvatting lesbrief speurtocht Elsrijk pag. 13 Je krijgt nu de opdrachtenboek voor de speurtocht. Blader die een keer door en je mag stukken lezen maar de opdrachten nog niet invullen Afsluiting Maak afspraken met de leerlingen 2.2 Werkbladen leerlingen Teken de grenzen van de wijk Elsrijk en zet een kruis bij waar je woont.

14 Samenvatting lesbrief speurtocht Elsrijk pag Gastdocenten (ad 2) Gastles oorlogsgetroffene Amstelveen Gastles oorlogsgetroffene Amstelveen Gastles oorlogsdeskundige Mevr. Will Couturier (82 jaar): heeft het bombardement aan de Charlotte de Montpensierlaan ternauwernood overleefd. Hoe was het om in Amstelveen als kind te leven tussen Duitsers, NSB ers maar ook het verzet die veel joden lieten onderduiken. Dhr. Rob Veeneman (80 jaar): heeft het bombardement aan de Charlotte de Montpensierlaan ternauwernood overleefd. Zie hierboven. Mevr. Maya Schermerhorn woont in Amstelveen en schreef het boek `de oorlog aan de zijlijn over bombardement in Den Haag (Bezuidenhout) en Vlissingen. Zij kan vertellen hoe de oorlogstijd in Nederland was. Joodse onderduikers in de Tweede Wereldoorlog Hans Aussen (92 jaar) geeft al jaren gastlessen op Amstelveense scholen over de ervaringen met zijn Joodse familie tijdens de Tweede Wereldoorlog toen ze op verschillende adressen in Amsterdam moesten onderduiken.

15 Samenvatting lesbrief speurtocht Elsrijk pag De speurtocht 4.1 Uitvoering van de speurtocht U hebt zich vantevoren verdiept in de drie mappen t.b.v. de uitvoering van de speurtocht voorbereid en uitgevoerd door medewerkers van het scholenproject. De bedoeling is dat u de komende jaren dit zelfstandig doet. De speurtocht duurt ongeveer twee uur. U en de aanwezige ouders kunt meelopen met de gidsen waarbij vooral aandacht moet worden gegeven aan de veiligheid bij het oversteken van de wegen al doen we dat gewoonlijk via het zebrapad. De verhalen die door de gidsen worden verteld zijn vooral kennisgericht en ook de opdrachten in de speurtocht zijn vooral informatief. Toch zijn er nog twee mogelijkheden dat de leerlingen kort in koppels met elkaar kunnen filosoferen: a. Bij de zes kunstwerken aan de Keizer Karelweg over wat ze `mooi vinden en zo het begrip `schoonheid onder woorden brengen. b. Bij de laatste hotspot in het Openluchttheater waar het spandoek hangt: `vanuit de lessen van het verleden vieren van vrijheid. Dan kan de vraag worden gesteld: kunnen we nu vrijheid vieren dank zij de lessen uit het verleden? Tegelijk laten de leerlingen zich inspireren door de eerste uitgave van het Parool na de bevrijding.

16 Samenvatting lesbrief speurtocht Elsrijk pag Verwerkingsles 5.1 Nabespreking en controle van opdrachten Na afloop van de speurtocht kunt u in de klas de ervaringen en nieuwe kennis verwerken. - de antwoorden uit het opdrachtenboek kunnen door de koppels leerlingen gecontroleerd via internet. Dat kan aan het einde van de les. Er volgen nog twee opdrachten: - Evaluatie - Klassengesprek over Onvrijheid vs. Vrijheid - Filosofenkaartenspel: wat zeggen belangrijke filosofen over hoe je kunt samen leven. Evaluatie: - de speurtocht te evalueren. Wat ging goed? Wat kan verbeterd worden. Deed iedereen goed mee? - Wat viel je op? Het thema van deze speurtocht was `Onvrijheid tijdens de Tweede Wereldoorlog vs. `Vrijheid in de huidige tijd'. In hoeverre waren de Amstelveners onvrij in de oorlog? Geef voorbeelden. Welke mensen probeerden iets te doen aan de onvrijheid en gericht waren tegen de Duitse bezetting.

17 Samenvatting lesbrief speurtocht Elsrijk pag Digitale leskist: doe-spellen 6.1 Digitale leskist Zie: Fysieke leskist In de leskist zijn zo n zes doe-spelen die betrekking hebben op Amstelveen en door ons zelf ontwikkeld. Hieronder zijn twee voorbeelden van spelen. Vervolgens kunnen de leerlingen een door ons zelf ontwikkeld ganzenbordspel en een kwartettenspel spelen over de geschiedenis van Amstelveen: Verder is door medewerkers van het scholenproject een kwartettenspel gemaakt over de acht tijdsperioden en de belangrijkste nieuwkomersgroepen en godsdiensten.

18 Samenvatting lesbrief speurtocht Elsrijk pag Filosofen en hun kernideeën Filosofen hebben sinds de Grieken nagedacht over hoe je op een goede samenleving zonder geweld kunt inrichten. Eeuwenlang is nagedacht over samen leven, je eigen leven inrichten en vrijheid van denken. We selecteerden filosofen en stromingen uit westerse en oosterse samenlevingen die van invloed zijn op het denken over goed burgerschap. Door de leerlingen met verschillende filosofische denkbeelden in aanraking te brengen kan hen dat inspireren om hun eigen bewuste kijk op `duurzaam samenleven te verrijken. Dat kan spelenderwijs gebeuren zodat de leerlingen daar met elkaar over gaan praten. De 20 kaarten met filosofen op te laten hangen aan de cultuurtijdlijn a. Door het spelen van een memoryspel. We hebben de volgende soms nog levende 20 invloedrijke filosofen en stromingen geselcteerd: Socrates (470 v.chr v.chr) Plato (427 v. Chr. 347 v.chr.) Aristoteles Augustinus ( ) Thomas van Acquino ( ) Desiderius Erasmus ( ) Luther ( ) Jan Amos Comenius ( ) René Descartes ( ) Baruch Spinoza ( ) John Locke Jürgen Habermas (1929 heden) Hannah Arendt ( ) Adriaen Koerbagh ( ) John Dewey ( ) Foucault ( )

19 Samenvatting lesbrief speurtocht Elsrijk pag. 19 Peter Sloterdijk (1947 heden) Karen Armstrong (1944 heden) Martha Nussbaum (1947 heden) Hindoeïsme Boeddhisme Chinese filosofie We geven hieronder een overzicht van de 20 kaarten. Elke kaart heeft aan de voorkant een afbeelding met een vereenvoudigde kernidee van de filosoof. Aan de achterkant is er meer informatie met een moeilijker tekst die de leerlingen die er aan toe zijn ook kunnen lezen. Het doel van deze filosofenkaarten is dat de leerlingen vertrouwd raken met de belangrijkste filosofen en oosterse denkwijzen en dat ze tot nadenken worden gezet over Duurzaam Samenleven en hoe je eigen leven daarbij kunt inrichten. We geven een overzicht van de kaarten: Opdrachten:

20 Samenvatting lesbrief speurtocht Elsrijk pag Categoriseer deze filosofen over onderwerpen als: God, denken, kritisch zijn op godsdienst of op autoriteiten. - Kies je favoriete denker(s) - Die mag je aan het einde op de tijdlijnkaart hangen. Weet je iets over de periode te vertellen waarin hij / zij leefde? Dit werken met filosofenkaarten kan eventueel herhaald worden bij andere leerarrangementen. 6.3 Denktafels Daarna kan de kennis en ervaringen bij de speurtocht ook verwerkt worden via drie denktafels. Wat is het doel van deze denktafels? Door out-of-the-box denken te stimuleren en dit te leren te verwoorden kunnen we de Betrokken Zelfredzaamheid van de leerlingen stimuleren. Bovendien leren volgens de leerpsychologie leerlingen het beste door een thema met elkaar te oefenen, uit te leggen en het onderling te bespreken. Een denktafel is een uitstekende gelegenheid om leerlingen in bijvoorbeeld drietallen zelfstandig met elkaar doe-oefeningen te doen en in dialoog te gaan. Er komen drie tafels: filosofie-, waarden- en anti-pesttafel Doel: bevorderen van het zelfstandig creatief en kritisch denken We onderscheiden de volgende leerconcepten: - Leertaken in de vorm van werkvormen die relatief veel tijd kosten (slow learning) omdat ze gericht zijn op denk- en bewustwordingsprocessen zoals bij de verhalen van gastdocenten en denkopdrachten bij kinderfilosofie. (lessen in modulevorm) - Korte doe-opdrachten (flash-learning) met veel afwisselend visueel materiaal dat de leerlingen stimuleert tot samenwerking en dialogen gericht op nieuwe kennis en ervaringen (opdrachten in de leskisten) - Flits-oefeningen (pop-up-learning): korte opdrachten in de les die een `aha-erlebnis of een `morele boodschap oproepen Van de drie vormen van leren behoort het werken met deze tafels tot `flash-learning : korte speelse werkvormen die om toerbeurt door kleine groepen leerlingen kunnen worden gedaan. Ze kunnen o.a. worden gedaan in de klas na afloop van de speurtocht. Er zijn drie denktafels om het zelfstandig creatief denken te bevorderen. - Een filosofietafel: waarbij de leerlingen creatief leren denken zoals een eigen `fantasie-zin' maken. Daar gaan ze met elkaar over het waarheidsgehalte in dialoog om zoveel mogelijk aspecten hiervan te overdenken - een waardentafel gebaseerd op interreligieuze waarden en duurzaamheidswaarden om deze waarden als richtlijn voor het dagelijks handelen te doordenken. - een anti-pesttafel waarbij conflictsituaties uit het verleden of uit het dagelijks leven worden gewikt en gewogen als preventie om pestgedrag te voorkomen. De leerlingen kunnen in groepen van vier zelfstandig eraan weken als ze instructie hebben gehad. De andere leerlingen kunnen alvast hun antwoorden van hun opdrachtenboek controleren of andere filosofiespellen uit de leskisten hanteren. De werking van de denktafels leggen we hieronder uit.

21 Samenvatting lesbrief speurtocht Elsrijk pag Filosofietafel Uitvoering Het doel van de filosofietafel is het creatieve denken en het onderling communiceren en samenwerken te bevorderen. Hoe ziet die eruit? Er zijn drie schrijven met een pijl verbonden aan de middelste schijf: Op de eerste middenschijf staan de woorden denken, voelen, willen en doen of willen, mogen, kunnen moeten. Opdracht: In de binnenste cirkel staan de woorden: willen, kunnen mogen en moeten Schrijf op de tweede schijf eigen zelfstandige naamwoorden Schrijf op de derde schrijf werkwoorden naar eigen keuze. Draai aan de twee buitenste schijven en kijk naar welke woorden de pijl wijst. Schrijf enkele zinnen op nadat je om de beurten aan de schijf gedraaid heb. Ga daarna filosoferen of: Die zin klopt en geef je argumenten De zin kunt veranderen zoda die wel klopt (woorden, situaties) Gebruik je fantasie. Kan die zin in werkelijkheid gebeuren? Komt met voorbeelden. Hoe kun je die zin veranderen dat wel in het echt kan gebeuren? Voorbeelden: Wil de fiets wandelen? Kan de hond spreken Wil de fiets trappen? Moet de vis vechten? Mag de schoen vallen? Moet de barbiepop schelden? Mag de krokodil fietsen? Wil de tandenborstel lopen? Enzovoorts.

22 Samenvatting lesbrief speurtocht Elsrijk pag Toepassing op gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog: Bedenk zoveel mogelijk zelfstandige naamwoorden van posities en functies die je tijdens de speurtocht gehoord hebt. We schrijven ze op het bord. Daar kan uitkomen: verzetsstrijder, begeleider, onderduiker, meeloper, held, spion, begeleider, slachtoffer, verrader, overlevende, onderdrukker. Op de buitenste derde schijf schrijf je zelf gekozen werkwoorden op. Daarna wordt door de eerste persoon aan de schrijven gedraaid en gekeken naar de woorden waar de pijl naar verwijst. Maak van die woorden een zin. Bijvoorbeeld: - Wil de verrader wandelen? - Moet de verzetsstrijder vliegen? Stel jezelf en elkaar daarna vragen: Bedoelen we allemaal hetzelfde met de woorden in die zin? Kan die zin waar zijn? Kan je een woord in de zin zo veranderen dat die toch waar kan zijn? Fantaseer over die zin door het nog leuker en interessanter te maken. Daarna is de tweede persoon aan de beurt enzovoorts. Geef ruimte aan discussies en onderlinge gesprekken over de Tweede Wereldoorlog en andere zaken Waardentafel Naast de filosofietafel, de conflicttafel is er nog de waardentafel als een van de doe-opdrachten van de leskisten `Kleurrijk Amstelveen Werken met waardentafel Benodigdheden: - Waardentafel voorzien van waarden (interreligieus dan wel duurzaam) en 4 werkwoorden in de middenschijf (twee versies) - Associatiekaarten of foto s van de speurtocht Tweede Wereldoorlog in Amstelveen (Elsrijk) - Gevoelskaarten kinderen: bang boos, bedroefd blij - Casussen uit het onderwijs We onderscheiden op basis van onderzoek de volgende waarden die in het onderwijs belangrijk zijn:

23 Samenvatting lesbrief speurtocht Elsrijk pag. 23 Loop deze waarden met de leerlingen na. Begrijpen ze alle waarden of zoek een equivalent woord. Hoe gebruiken we de waardentafel? Het doel is: je bewust worden van belangrijke waarden die in je dagelijks leven een rol kunnen spelen bij je handelen. Daarbij kun je als aanleiding nemen bepaalde gekozen associatiekaarten of realistische situaties kiezen zoals gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog die je bij de speurtocht hebt meegemaakt. Opdracht: Op de buitenste schijf zijn 13 interreligieuze waarden opgeschreven. Op de tweede schijf staan de woorden IK, JIJ en WIJ. Op de middenschijf kun je zelf wat opschrijven of een kaart plaatsen die betrekking heeft op de speurtocht. Zo kun je een casus opschrijven over bepaald gedrag dat je gezien hebt en waarbij je boos, bang, bedroefd of blij was. Deze basis-emotie kan ook gerelateerd zijn aan de hotspot kaarten van de speurtocht. De twee binnensten schijven kunnen draaien. Als je ze draait kan de pijl op de binnenste schijf naar de teksten op de twee buitenste schijven wijzen. Als we beginnen: Plaats de cirkel met de interreligieuze waarden op de buitenschijf. Lees deze waarden. Wat betekenen al die woorden en geef van elk een voorbeeld. Bespreek het eerst met zijn tweeën. Als je het daarna nog niet de betekenis weet gaan we deze met de klas behandelen.

24 Samenvatting lesbrief speurtocht Elsrijk pag. 24 Vervolgens wordt het spel gespeeld. Na enkele keren spelen kunnen de andere vijf duurzaamheidswaarden op de waardentafel geplaatst worden en wordt er opnieuw gedraaid. Uitvoering: 1. Bedenk een eigen casus (zie verderop) of kies een kaart uit over de Tweede Wereldoorlog die te maken heeft met wanneer je bang, boos, bedroefd of blij wordt. Leg die op de middenschijf 2. Draai aan de 2 buitenste schijven en kijk naar de pijl van de middenschijf. 3. Welke zin kun je lezen? Beschrijf de waarde. 4. Voorbeeld 1: vakantiekaart waar ik blij van wordt verwijst naar de woorden `jij en `hoop. 5. Voorbeeld 2: kaart van verzetsstrijder Riek Blokland verwijst naar `wij en `geloof. 6. Kun je daar een zin van maken. Loopt die zin of kun je die kloppend maken? Bijv. - jij hoopt op vakantie te gaan - Riek Blokland heeft een diep geloof in God waar wij nu van profiteren omdat we in vrijheid leven. Ga met elkaar filosoferen over deze zin door elkaar vragen te stellen: kun je alleen in God geloven? Wat is `vrijheid enzovoorts. Als je deze in goed hebt onderzocht op de diepere betekenissen kun je een volgende kaart zoeken. Andere toepassing waarbij waarden zelf gekozen worden: Een casus waar je bang boos, blij of bedroefd van wordt: iemand laat een kind expres struikelen Jij rechtvaardigheid 1. Beschrijf wat er gebeurt en bekijk of de waarde waarnaar de pijl verwijst past bij die beschrijving. Zo ja, waarom. Zo nee, waarom niet? 2 Zoek de waarde die het meest geschikt is en jij zou uitvoeren bij deze casus naar die personen toe die erbij betrokken zijn. Bijvoorbeeld: `als ik iemand zie struikelen ga ik de waarde zorgzaamheid eerst toepassen als het kind gewond is. Ten aanzien van de persoon die het kind laat struikelen pas ik de waarde `wijsheid toe. Ik vraag waarom hij dat doet en zeg hem dat daardoor ongelukken kunnen ontstaan en dat je zoiets niet behoort te doen. (waarde: respect) Kiezen van casussen Je kunt op de volgende manier ook eigen casussen bedenken: Beschrijf een casus waar je bang boos, blijf of bedroefd van wordt:

25 Samenvatting lesbrief speurtocht Elsrijk pag. 25 Zie voorbeeld van onderstaande zinnen Bijv. ik was ooit boos toen ik iemand die een vriend van mij sloeg expres liet struikelen Jij rechtvaardigheid Of: kies een van onderstaande problematische casussen uit het onderwijs: Of: zoek een associatiekaart die je bang, boos, bedroefd of blij maakt (zie hierna) Of: kies een kind uit die een van de vier gevoelens laat zien:

26 Samenvatting lesbrief speurtocht Elsrijk pag Tweede Wereldoorlog situaties Hieronder tref je afbeeldingen aan uit de speurtocht. Bedenk een situatie die met deze afbeeldingen te maken heeft die je bang, boos, blij of bedroefd maakt uitvoering Draai de schijf. Beschrijf wat er gebeurt en bekijk of de waarde waarnaar de pijl verwijst past bij die beschrijving. Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet? Zoek de waarde die het meest geschikt is en jij zou uitvoeren bij deze casus m.b.t. de personen toe die erbij betrokken zijn.

27 Samenvatting lesbrief speurtocht Elsrijk pag. 27 Bijvoorbeeld: `als ik iemand zie struikelen ga ik de waarde allereerst zorgzaamheid toepassen als het kind gewond is Anti-pesttafel Menselijk gedrag Het voorkomen van pesten is net zo belangrijk als het aanpakken van een concreet geval van pestgedrag. Daarvoor hebben we de anti-pesttafel ontwikkeld. Het heeft als doel om de leerling te laten filosoferen over menselijk gedrag die in conflictsituaties kunnen voorkomen zodat de leerlingen hierop gepast en redelijk reageren. Dat kunnen actuele problemen zijn maar ook problemen die verder weg liggen zoals oorlogssituaties. In Nederland werden vooral Joden gediscrimineerd en weggevoerd naar vernietigingskampen. In Nederlands-Indië werd iedereen die Nederlanders was door de Japanse bezetter in concentratiekampen gezet. Discriminatie in heftige en minder heftige vorm is van alle tijden. Om duurzaam samen te leven met verschillende culturen en religies is het daarom belangrijk dat leerlingen daarover nadenken. Dat kunnen we met een anti-pesttafel doen waarbij de leerlingen in koppels van twee werken. We gaan daarbij uit van onderstaand model: De antipesttafel ziet er als volgt uit:

28 Samenvatting lesbrief speurtocht Elsrijk pag. 28 Aan de houten tafel kunnen 2 à 3 personen zitten. Op de bovenkant wordt de schijf met woorden geplaatst. De buitenschijf bevat de woorden: vechten, vluchten, vermijden, opeisen, verleiden, in dialoog gaan. De middenschijf bevat de woorden: mogen, kunnen, willen en moeten. Dit kunnen ook vervangen worden door de woorden: voelen, denken, willen en doen Uitvoering 1. Bedenk een situatie waarin zich een conflict afspeelt. Als de speurtocht Tweede Wereldoorlog net is gelopen zou je aan pestgedrag kunnen denken dat zich in de Tweede Wereldoorlog heeft afgespeeld: - Huizen worden door Duitsers geconfisqueerd - Je werd gedwongen omdat je lege kamers hebt om Duitse soldaten in huis te nemen - Je mag geen contact meer hebben met Joden of je moet ze verraden - In de Tweede Wereldoorlog komt een Joodse persoon aan de deur en vraagt of hij voor enkele dagen bij je in huis mag onderduiken. - Je kunt ook een actueel probleem nemen, ruzie met een medeleerling bijvoorbeeld. Schrijf een van de casussen of een zelf bedachte casus op een papiertje en leg die in het midden. Als het kort is kun je het ook met viltstift opschrijven op de middenschijf. 3 Draai aan de buitenste 2 schrijven 4 Welke zin kun je dan lezen? Eerste Voorbeeld: - Ruzie met een medeleerling mogen vluchten (Zin wordt: Bij `ruzie met medeleerling mag ik vluchten). Tweede voorbeeld: - Ruzie met een medeleerling - moet - verleiden ( zin wordt: bij een ruzie met een medeleerling moet ik hem verleiden, bijv. ach laten we maar geen ruzie maken en het bijleggen) Derde voorbeeld over een oorlogssituatie: Joodse persoon komt aan de deur om onder te duiken. Joodse persoon - kunnen opeisen (Een joodse persoon kan opeisen dat hij bij je onderduikt) Daarna kun je steeds de vragen stellen: Vragen: kan dit waar zijn? Wat kunnen de gevolgen zijn? Heb je het wel eens meegemaakt of gezien? Wat waren de gevolgen? Zou het nu kunnen gebeuren bijv. een vluchteling vraagt onderdak? Wanneer zou je er wel op ingaan, wanneer niet? Bedenk zoveel mogelijke oplossingen en mogelijkheden.