nota nota aan themagroep zorg op maat private hulpaanbod datum oktober 2011 onderwerp startnota Staten-Generaal voor Bijzondere Jeugdzorg

Transcriptie

1 nota nota aan themagroep zorg op maat private hulpaanbod datum oktober 2011 onderwerp startnota Staten-Generaal voor Bijzondere Jeugdzorg In een evoluerend Vlaanderen heeft elke jongere het recht om kansrijk mee te groeien. Jongerenwelzijn is de stuwende kracht van de hulp aan jongeren in een moeilijke leefsituatie en gaat tot het uiterste voor jongeren in moeilijke leefsituaties. Jongerenwelzijn wil op een Staten-Generaal voor de Bijzondere Jeugdzorg een visietekst presenteren, en zoekt naar gedragenheid voor deze tekst. Dit werkstuk beschrijft de visie van de bijzondere jeugdzorg in 2020 en benoemt de daaruit voortvloeiende doelstellingen. De ontwikkeling van de visietekst gebeurt procesmatig. Om de Staten-Generaal Bijzondere Jeugdzorg voor te bereiden en te organiseren zetten experten in een aantal themagroepen een gestructureerde dialoog op. De opdracht van een themagroep is het uitwerken een strategische visie in een tussentijds themarapport. Daarin worden behalve de visie op het thema ook strategische en operationele doelstellingen geformuleerd. Het gesprek vertrekt van een startnota die de contouren van het thema aflijnt. Hierbij ontvangt u de startnota van het thema zorg op maat privaat hulpaanbod. Net zoals dat ook bij de visietekst verwacht wordt, werd bij de opmaak van deze startnota rekening gehouden met de beleidsnota van de minister alsook met de recentelijk aangenomen motie bij de maatschappelijke beleidsnota jeugdzorg van het Vlaams Parlement (stuk 1190 ( ) Nr. 5 ingediend op 27 juni 2011 ( ). Het beleid van de minister zit verweven in de tekst, in de bijlage bij de startnota wordt gerefereerd aan de aanbevelingen van het Vlaams Parlement. Aansluitend op de tekst worden een aantal kernvragen geformuleerd. Aangezien het aantal vergaderingen beperkt is, is een open en constructieve maar efficiente dialoog een voorwaarde voor het bereiken van een gedegen en gedragen tussentijds themarapport. p1

2 Zorg op maat in private hulpaanbod De gedeelde kernopdracht van de private sector en Jongerenwelzijn is het verlenen en organiseren van gepaste hulp voor kinderen en jongeren in problematische leefsituaties en hun gezinnen. Gepaste hulp wordt vertaald in zorg op maat. De nood aan een versoepeling en vereenvoudiging van het regelgevende kader zonder al te veel administratieve belemmeringen (en de noodzaak tot vernieuwde procedures voor het erkennen en subsidiëren in functie van efficiëntie en beleidsrelevantie) is hierbij terecht en gedeeld. Daarnaast staan we ook voor de uitdaging tot daadwerkelijke (inter-)sectorale samenwerking en de organisatie van logische cliënttrajecten die de vraag van de jongere of indien nodig van het gezin volgen. De huidige vormgeving van het aanbod laat dit niet toe en moet ingrijpend gewijzigd worden. We gaan hierbij uit van de nood aan een volledig vernieuwd erkennings- en subsidieringsbesluit voor de voorzieningen van de bijzondere jeugdbijstand. We realiseren dit samen met de sector vanuit een gedragen afsprakenkader dat rekening houdt met de bovenvermelde doelstellingen en een aantal cruciale randvoorwaarden (zie verder). Vanuit een gemeenschappelijk engagement tussen sector en overheid vertrekken we van een solide werkbasis. Het hertekend aanbod dat we samen nastreven: - volgt de vraag en sluit aan bij de behoefte van de minderjarige en diens context: we organiseren en financieren hulpverleningstrajecten; - is transparant; - wordt gerealiseerd binnen een redelijke termijn; - is beheersbaar; - bevat positieve incentives; - is gekoppeld aan prestatie-indicatoren; - en is onbureaucratisch. - Dit leidt onvermijdelijk tot een nieuwe rolverdeling tussen sector en overheid. De overheid neemt een faciliterende rol te aan, gecombineerd met een grote alertheid voor het installeren van eenvoud, draagvlak en werkbaarheid. De sector neemt een engagement op om haar dynamiek en creativiteit in te schuiven in dit proces en dit vanuit een doorgedreven wil tot sociaal ondernemerschap (zie verder). p2

3 Naar een flexibele en gedifferentieerde jeugdzorg binnen intersectoraal perspectief Inhoudelijk wordt het aanbod hertekend op maat van het traject van de jongere en zijn context. We vertrekken daar waar mogelijk van één gezin, één vraag, één traject. In ons streven naar eenvoud moet een doorgedreven oefening - vertrekkende van de kernopdracht en -expertise van de bijzondere jeugdzorg - toelaten om het huidige aanbod helder te beschrijven. We gaan er hierbij vanuit dat contextbegeleiding de basis van elke interventie binnen de bijzondere jeugdzorg vormt. Naargelang de noden kunnen andere zorgvormen, zowel sectoraal als intersectoraal worden ingezet. Binnen dit model staat contextbegeleiding als functie centraal, die in een variëteit van intensiteit en finaliteit (bijv. in functie van autonomie van de jongere of meer in functie van doelstellingen van meerdere gezinsleden, ) aangeboden wordt. De realiteit van lage, midden en hoge intensiteit in begeleidingen wordt hierdoor zowel inhoudelijk als naar financiering gevat. Bovenop deze onderbouw van contextbegeleiding kan flexibel een verblijfsfunctie worden ingezet. Ook deze verblijfsfunctie is een weerspiegeling van de diversiteit aan cliënttrajecten: soms langdurig (gezinsvervangend), soms als back-up bij herval (gezinsondersteunend). De inzet van de verblijfsfunctie koppelen we onlosmakelijk aan een actuele en actieve invulling van het werkprincipe veiligheid en de ontwikkeling binnen pleegzorg (cf. infra). Met een functie dagbegeleiding dekken we de realiteit af van jongeren die tijdelijk gedurende de dag (dit meestal na schooltijd) begeleiding nodig hebben. Het intersectorale decreet pleegzorg legt de basis voor een hertaling van het pleegzorgaanbod in begeleidende en verblijfsfuncties, met een gedifferentieerde frequentie, intensiteit en duur. De trajecten van pleegzorg en het andere aanbod worden volledig op elkaar afgestemd opdat we effectief in cliënttrajecten met gecombineerde zorgtrajecten - pleegzorg en andere hulpverlening - aan de slag kunnen. Binnen de beschrijving van het pleegzorgaanbod houden we rekening met de rijke en diverse Vlaamse praktijk. In het bijzonder de netwerkpleegzorg willen we stimuleren. De omslag van het organiseren en financieren van werkvormen (afgelijnde erkenningscategorieën) naar trajecten wijzigt het huidig begrippenkader. Het huidige aanbod wordt, na differentiatie, ingezet als modules. De verbinding tussen deze modules geschiedt volgens de spelregels en de modaliteiten geïnspireerd door het experiment inzake de multifunctionele centra (mfc). Vlot en snel kunnen schakelen vormt een cruciale toets waaraan een hernieuwde regelgeving moet voldoen. In die zin kunnen we stellen dat het volledige aanbod binnen de bijzondere jeugdzorg migreert naar de organisatievorm van een multifunctioneel centrum. p3

4 Het inhoudelijk opschuiven naar de organisatie van hulptrajecten door het mogelijk maken van flexibel in te zetten modules, betekent de introductie van een transparante en aangepaste financiering. Logischerwijze impliceert dit model een financieringsmodel dat responsabilisering mogelijk maakt. Door middel van een enveloppenfinanciering gekoppeld aan de ingezette module (dus ook aan de intensiteit van die inzet) halen we belemmerende factoren weg. Al te vaak zijn de zgn. spilcapaciteiten, de maximum- en minimumcapaciteiten, andere erkenningsvoorwaarden en een veelheid aan andere regelgeving (bijv. rondzendbrieven) hindernissen voor groei en creativiteit en dit zowel op organisatieniveau als op niveau van de hulpverlening in concrete casussen. Bij de koppeling van forfaitaire bijdragen aan de eenheden van hulp vertrekken we van een herschikking van het huidige aanbod. Vanuit een gedifferentieerde zorg wordt onderscheid gemaakt naar meer en minder intensieve (naar bijv. personeelsinput) interventies. Hierdoor introduceren we ook de incentivegedachte met koppeling aan prestatieindicatoren. Het is evident dat dit financieringsmodel onderbouwd en in dialoog wordt uitgewerkt. Dit betekent ook dat zowel de voor- en de nadelen afgezet worden naast alternatieve vormen van financiering (bijv. door vergelijking met andere praktijken in andere sectoren, andere landen). Een gedifferentieerde flexibele bijzondere jeugdzorg met duidelijk afgelijnde modules, neergeschreven in nieuwe maar minimale sectorale erkennings- en subsidiëringsregels, maakt daadwerkelijk intersectorale trajecten mogelijk. Deze nieuwe spelregels zijn immers noodzakelijk om intersectorale combinaties van zorg op cliëntniveau op te zetten. Binnen dit intersectoraal perspectief positioneert de bijzondere jeugdzorg zich op basis van haar sterktes en kiest resoluut voor een verbijzondering. Dit betekent dat hulp in de bijzondere jeugdbijstand de facto niet-rechtstreeks toegankelijk is, altijd intensief, tijdelijk, snel inzetbaar en gericht op de context. De bijzondere jeugdzorg is en blijft een generalistisch aanbod. Maar door een actieve bundeling van expertise (in expertisecentra/-fora en functionele samenwerkingsverbanden) worden trajecten waar nodig versterkt (bijv. inzake geestelijke gezondheidszorg, diversiteitsvraagstukken, druggerelateerde problematieken, etc.). De verbijzondering van de bijzondere jeugdzorg is voor ons kernaanbod een duidelijke stellingname. Wel roept dit vragen op over de positionering van binnen de bijzondere jeugdzorg gegroeid initiatief met een heel specifieke taakstelling op het vlak van in-, dooren versnelde uitstroom. We denken hierbij bijvoorbeeld aan de projecten positieve heroriëntering, de onthaal-, oriëntatie- en observatiecentra en de diensten crisishulp aan huis. De regelgeving volgt dus de praktijk. Naast de evidentie dat de erkennings- en subsidieringsnormen wijzigen, moet voor de (bijzondere) jeugdzorg ook ten volle de bevoegdheden aangewend worden om de opsomming van de maatregelen en de randvoorwaarden p4

5 decretaal te wijzigen en opnieuw af te stemmen. We gaan er hierbij vanuit dat ook de opsomming van de maatregelen voor minderjarigen naar aanleiding van een als misdrijf omschreven feit in deze oefening wordt meegenomen. Ook voor deze jongeren zijn gedifferentieerde flexibele trajecten een duidelijke keuze. Een zeer belangrijke zorg binnen deze hertekening van het aanbod en het uitwerken van een kwaliteitsvolle regelgeving is de radicale uniformisering van het begrippenkader. Erkenningsvoorwaarden, subsidienormen, kwaliteitseisen, werkprincipes en standaarden moeten helder en duidelijk worden afgelijnd. We streven hier naar een sectorale vereenvoudiging die zo waar nodig ook over sectoren heen verstaanbaar is. We staan ook stil bij de vaststelling dat een multimodaal aanbod over onvoldoende hefbomen beschikt om effectief in te grijpen op een hardnekkige gezinsproblematieken. In het bijzonder socio-economische factoren (kansarmoede, huisvesting en draagkracht) en/of ouderproblematieken (psychiatrische en verslavingsproblematiek) zijn door de versnippering van bevoegdheden en actoren te weinig grijpbaar binnen het aanklampende begeleidingswerk van onze voorzieningen. Dit leidt te vaak tot een waardevolle, doch te flankerende rol met lange begeleidingstermijnen, breuken en onmacht tot gevolg. Linken naar sociaal beleid en volwassenhulp zijn noodzakelijk in een krachtige (her-)invulling van het begrip problematische opvoedingssituatie (POS). Bijzondere jeugdzorg in/en verdere ontwikkeling De geschetste ontwikkeling, in het bijzonder de groei en een verbeterde aansluiting bij de zorgvragen van jongeren en hun gezinnen, gedijt het best binnen een gedecentraliseerde en actuele organisatiecultuur. Een belangrijke rol schuift dan ook verder door naar de betrokken actoren in de regio s. Het hernieuwde programmatiebesluit leert dat een betere matching (zowel door nabijheid als gericht cijfermateriaal) van regionale zorgbehoeften en aanbod mogelijk is. Zowel de verwijzers, de private voorzieningen als de intersectorale overlegorganen krijgen een grotere autonomie in het bepalen van de afstemming en de inzet van het bestaande of het versterkte zorgaanbod. Flexibele en gedifferentieerde inzet van het hulpaanbod betekent immers ook dat initiatief niet meer gebetonneerd is naar finaliteit of doelgroep (cf. erkenning). Zo is het mogelijk om snel in te spelen op die wijzigende regionale zorgbehoeften. Het private aanbod binnen de bijzondere jeugdzorg biedt zeer veel mogelijkheden en kansen om deze ontwikkelingen succesvol aan te gaan. Door de rijkdom aan initiatiefnemers zijn logge structuren in de vormgeving van het werkveld alvast geen obstakel. In een open sector worden nieuw initiatief en nieuwe organisatievormen gepast onder- p5

6 steund en gestimuleerd. Gezamenlijk worden de randvoorwaarden om te migreren naar een context van sociaal ondernemerschap ten volle benoemd en benut. Sociaal ondernemerschap staat voor een proactief werkveld dat binnen een breed onderhandelde opdrachtverklaring maximale autonomie ontplooit, en schuift expliciet een aantal criteria en kwaliteiten naar voren: - heeft visie en ambitie, volhardt, gelooft in een idee, is realistisch en flexibel, durft aanvaard risico te nemen (ondernemerskwaliteiten); - is creatief en innovatief; - is een idealistische realist; - blijft niet binnen bestaande grenzen, is niet gevangen binnen een sector, maar werkt samen met spelers uit verschillende sectoren; - is open en transparant, wil informatie delen; - is professioneel en kent de markt waarin geopereerd wordt. Spelregels voor samenwerking binnen inrichtende machten, tussen inrichtende machten en intersectoraal worden vereenvoudigd en met nieuwe organisatievormen (bijv. privaatpublieke samenwerking) wordt geëxperimenteerd. Organisaties moeten sneller in staat zijn om samenwerkingsverbanden op te zetten, zonder dat dit leidt tot een verlies aan eigenheid en al te complexe implicaties op niveau van de hulpverlening. Kortom, initiatiefnemers gaan binnen dit hertekend landschap zelfregulerend en op bedrijfsmatige en duurzame wijze aan de slag en stellen in overleg met de overheid en de sociale partners de minimale randvoorwaarden (enkel met behoud van die regels strikt noodzakelijk voor een kwaliteitsvolle zorg en ondersteuning) op scherp. p6

7 Kernvragen 1. Zijn er alternatieve modellen in het nastreven van zorg op maat met maximale lastenverlaging? 2. Wat is de impact van de verschuiving naar een gedifferentieerd modulair aanbod voor de toeleiding van minderjarigen naar het voorgestelde model? Hoe ver kunnen het mandaat en de verantwoordelijkheid van de private initiatiefnemer gaan en wat is de impact op de samenwerking tussen het private aanbod, de verwijzende instantie en de cliënt? 3. Hoe geven we de notie ondersteuning aan de sector concreet vorm? Hoe vullen we het begrip sociaal ondernemerschap specifiek in voor de bijzondere jeugdbijstand? 4. Hoe kan het private aanbod zich organiseren om in een gedeelde besluitvorming binnen een gedecentraliseerd model een grotere rol te spelen? 5. Wat zijn mogelijkse implicaties voor specifieke doelgroepen? Liggen er specifieke uitdagingen bijv. voor jongvolwassenen, niet-begeleide buitenlandse minderjarigen, p7

8 Bijlage Aanbevelingen van de motie bij de maatschappelijke beleidsnota jeugdzorg van het Vlaams Parlement (stuk 1190 ( ) Nr. 5 ingediend op 27 juni 2011 ( ) aangenomen door het Vlaams Parlement 1 in te zetten op een beleidsdomeinoverschrijdende strategie om op de problematieken adequaat te kunnen inspelen en een gemeenschappelijke visie te ontwikkelen zowel regionaal als intersectoraal afgestemd en gedragen om de verhoogde instroom in de jeugdhulpverlening aan te pakken (1); 10 bijzondere aandacht (doelgroepen) te hebben voor en maatregelen te treffen voor: a) kinderen in armoede, waarbij in het kader van een beleidsdomeinoverschrijdende aanpak en met ruggespraak met de verenigingen waar armen het woord nemen, structurele armoedebestrijdingsmaatregelen worden getroffen; b) allochtone jongeren met problemen, waarbij: 1) de kennis en knowhow over verschillende etnisch-culturele achtergronden maximaal in de hulpverlening wordt ingezet; 2) de inzet van tolken wordt gefaciliteerd, onder meer voor overleg met ouders die het Nederlands niet beheersen; c) niet-begeleide buitenlandse minderjarigen en jongeren zonder papieren voor wie de toeleiding naar voogden wordt gefaciliteerd; d) jongeren met zware gedragsproblemen, verslavingsproblemen, psychiatrische en emotionele problemen, voor wie een specifieke, aparte opvang wordt georganiseerd, en waarbij jongeren met een psychiatrische problematiek niet langer in de bijzondere jeugdzorg worden ondergebracht; 11 met betrekking tot de organisatie van de brede jeugdhulpverlening: e) werk te maken van gegevensverwerking en dossiervorming op het niveau van het volledige gezin en niet enkel op het niveau van het kind of de voorziening, waardoor een integraal dossier ontstaat; l) projectfinanciering enkel aan te wenden wanneer een beslissingsboom met een duidelijke timing wordt vooropgesteld, wat inhoudt dat passende gevolgen worden gekoppeld aan hetzij een negatieve (stopzetting subsidiëring), hetzij een positieve evaluatie (verankering); m) een signaalfunctie met betrekking tot algemene welzijnsproblematieken toe te kennen aan alle voorzieningen van de jeugdhulpverlening; 12 het aanbod van de jeugdhulpverlening op de volgende wijze kwalitatief en kwantitatief te versterken: p8

9 a) door het ambulante hulpaanbod verder uit te bouwen; d) door te voorzien in flexibele trajectbegeleiding, gebaseerd op de hulpvraag en het afdoende hulpantwoord, die gericht is op het garanderen van continuïteit over het hele traject en die de risico s op herval en verzwaring van de problematiek beperkt (lifecoaching en casemanagement), en met aandacht voor de laagdrempeligheid van de reglementering en het zo dicht mogelijk bij de hulpvraag van het kind of de jongere brengen van de modules of combinaties van modules en hulpverleners te responsabiliseren in verband met de inzet van de middelen; e) door samen met de sociale partners werk te maken van een verbeterd statuut en goede arbeidsomstandigheden voor alle hulpverleners; f) door te voorzien in ondersteuning (bijvoorbeeld onderling door ervaren consulenten ten aanzien van nieuwe consulenten), intervisie, supervisie en bijscholing bij consulenten, opvoeders en hulpverleners, teneinde de complexiteit van problemen aan te kunnen; g) door de opleiding van de consulent meer generalistisch te maken en ervoor te zorgen dat die ook een betere voorbereiding levert met betrekking tot armoede en culturele verschillen; h) door te anticiperen op de verwachte verhoogde uitstroom van het personeel in de jeugdhulpverlening; i) door, vertrekkende van de hulpvraag van het kind of de jongere, te zorgen voor een versoepeling van de mogelijke combinaties van zorg zonder al te veel administratieve en regelgevende belemmeringen; j) door werk te maken van de verdere uitbouw van de multifunctionele centra, niet enkel beperkt tot de bijzondere jeugdbijstand; l) door verder in te zetten op de kwalitatieve en kwantitatieve uitbouw van de pleegzorg, in het bijzonder voor de jongste kinderen die behoefte hebben aan gezinsvervangende hulp, en waarbij voorzien wordt in: 1) een versterking van de knowhow aangaande pleegzorg; 2) de nodige begeleiding en ondersteuning van pleegzorgers en pleegkinderen; 3) een voldoende omkadering en ondersteuning van de diensten voor pleegzorg, waarbij een stroomlijning van de dienstverlening wordt vooropgesteld; 4) een versterking van de rechtspositie van pleegzorgers (bijvoorbeeld hoorrecht); m) door mogelijkheden te voorzien tot de uitbouw en de ondersteuning van gezinsvervangende tehuizen, die door de kleinschaligheid en een vaste opvoeder het dichtst aansluiten bij het gezin; s) door langetermijnhulpverleningstrajecten te ontwikkelen p9