rapport Rivierverruiming en Dijkversterking In gesprek met bewoners over oplossingen voor toekomstig hoogwater en kansen voor de leefbaarheid

Transcriptie

1 rapport Rivierverruiming en Dijkversterking In gesprek met bewoners over oplossingen voor toekomstig hoogwater en kansen voor de leefbaarheid Dijkversterking Tiel-Waardenburg, Hoogwatergeul Varik-Heesselt

2 Inhoud 1.0 Inleiding Representatie Beschrijving van de werkwijze, achtergronden De resultaten Algemene indruk De methode Verwerking van de varianten onderling Eindresultaat Accenten Verdieping Jongeren Bouwstenen Bijlage 25 Onderzoeksbureau KeppelMedia Hoog-Keppel, september /oktober 2017 In opdracht van: Projectteam dijkversterking TiWa en Hoogwatergeul Varik-Heesselt Deelnemers: Samenstelling: Frank Bolder Interviews: Petra Koree, Sanne van den Biesheuvel, Rik Booltink, Hans Teunissen, Kees Jansen, Fred Eggink, Roos Vermeulen, Sophie Terhaerdt, Frank Bolder Infographics: Louman & Friso, ontwerpbureau 2 3

3 Rivierverruiming en dijkversterking inleiding Rivierverruiming en dijkversterking inleiding 1. Inleiding Inleiding In september en oktober 2017 hebben 768 bewoners van Tiel, Zennewijnen, Ophemert, Varik, Heesselt, Opijnen, Neerijnen en Waardenburg hun mening gegeven over de plannen voor de dijkversterking en rivierverruiming in het gebied. Onder hen 160 jongeren. De interviews zijn gehouden in de periode van woensdag 13 september tot en met zaterdag 7 oktober De gesprekken zijn gevoerd op basis van vragenlijsten die zijn samengesteld in overleg met het projectteam TiWa/VaHe. De interviews namen per bewoner ongeveer drie kwartier tot een uur in beslag. In de gesprekken is de mening van de bewoners in beeld gebracht. Daarnaast werden de interviews gebruikt als informatie-overdracht, zoals uitleg van het tijdpad en algemene informatie over de (achtergronden van de) dijkversterking en de rivierverruiming. De interviewers waren voorzien van informatie-materiaal, Q&A en detailinformatie uit de briefing met leden van het projectteam voorafgaand aan de tour. Bij alle gesprekken is gebruik gemaakt van zogeheten infographics om een duidelijk beeld te schetsen van de voorliggende varianten en ontwikkelingskansen. Alles weten over de plannen voor dijkversterking en rivierverruiming? Laat u informeren en geef uw mening. Van 13 september tot en met 7 oktober is een nieuwe campertour gepland om de bewoners van het gebied te informeren over de oplossingen voor toekomstig hoogwater en kansen die er zijn voor de leefbaarheid. We willen u graag informeren maar ook uw mening horen. De campertour doet alle dorpen in het gebied aan om met bewoners te spreken. Ook gaan we bij de dijkbewoners langs om hun mening te horen en bezoeken we de mensen die mogelijk te maken krijgen met een hoogwatergeul, die in een van varianten is opgenomen. Afzonderlijk worden ook jongeren in het gebied betrokken bij de tour. Welke toekomst zien zij voor zich? KeppelMedia vervult in de informatie-vergaring en verwerking een neutrale rol. Zij legt een directe relatie tussen opdrachtgever en bewoners in het gebied. Het is goed te merken dat het besluit over de dijk en de geul in zicht komt. Met name in het geulgebied kregen de interviewers te maken met bewoners die hun ergernissen afreageren. De oorzaken zijn divers, maar de belangrijkste reden is onzekerheid. In onze neutrale rol maken bewoners van de gelegenheid gebruik om te vertellen wat hen echt dwars zit. Waar ze met een vertegenwoordiger van het waterschap mogelijk nog denken aan eventuele onderhandelingen kunnen ze nu hun verhaal vertellen. De heftigheid waarmee dat gebeurde was voorgaande keren beduidend minder. De interviews hebben geresulteerd in ruim datagegevens; deze zijn verwerkt, geanalyseerd en samengevat. De resultaten worden aangeleverd als bouwstenen, ze zijn geschikt om het project te versterken en dragen bij aan een breed draagvlak. De bewoners aan de dijk en in het beoogde geulgebied zijn persoonlijk benaderd voor een gesprek bij de camper of thuis. De helft van de 400 dijkbewoners en de helft van de 150 bewoners van het beoogde geulgebied heeft gebruik gemaakt van de mogelijkheid voor een gesprek. De andere helft heeft om diverse redenen geen belangstelling, de belangrijkste reden is dat ze zichzelf al hebben geïnformeerd via de nieuwsbrief en de website; of liever wachten op de finale beslissing. Bewoners aan de dijk en in het beoogde geulgebied zijn middels een flyer en daarna persoonlijk benaderd voor een gesprek bij de camper of thuis. 4 5

4 Rivierverruiming en dijkversterking representatie Rivierverruiming en dijkversterking beschrijving van de werkwijze, achtergronden 2. Representatie Representatie De 768 personen die zijn geïnterviewd, geven een goed beeld van wat er leeft in het gebied. In dit onderzoek is rekening gehouden met leeftijd, verhouding man/vrouw en woonplaats; het aantal mensen dat heeft deelgenomen is voldoende om duidelijk te maken dat deze mening breed wordt gedragen in het gebied. Niet gevraagd is naar opleiding, inkomen en persoonlijke achtergronden (zoals gezinssamentelling). Om die reden draagt dit onderzoek niet het stempel representatief. 3. Beschrijving van de werkijze, achtergronden Beschrijving van de werkwijze, achtergronden De campertour is van start gegaan met het verspreiden van flyers (huis-aanhuis) plus artikelen in lokale media en op de website van het waterschap en het project. In het gebied was daardoor alom bekend dat het projectteam langs zou komen om de mening van de bewoners te horen. Gedurende de tour is ook via sociale media en de websites van opdrachtgevers een bijdrage geleverd aan de tour. De bewoners zijn op diverse manieren benaderd om hun mening te geven. In alle dorpen heeft de camper (afhankelijk van de omvang van het dorp) één tot vijf dagen gestaan, steeds op plekken waar veel mensen komen. De dijkbewoners en de bewoners van het beoogde geulgebied zijn persoonlijk benaderd, telefonisch en met op naam geadresseerde brieven. Daarnaast is contact gezocht met zogeheten communities, bijv verenigingen, kerkgenootschappen, buurten, app-groepen en dorpsverbanden. In veel gevallen was er - vanwege het maatschappelijk belang van het onderwerp - belangstelling om de aangesloten bewoners te informeren. Het doel was om met deze mensen in contact te komen en een afspraak te maken voor een (groeps)interview. 6 7

5 Rivierverruiming en dijkversterking beschrijving van de werkwijze, achtergronden Rivierverruiming en dijkversterking beschrijving van de werkwijze, achtergronden De meeste groepen zijn besloten; in een aantal gevallen hebben we via een moderator toegang gekregen. Langs deze weg hebben we mensen bereikt die we anders nooit zouden bereiken. In alle dorpen zijn dorpshuizen bezocht, buurtverenigingen, grote families, trainingsavonden en dorpsactiviteiten. Welke vragen zijn het meest gesteld? 1. Waarom wordt de overzijde niet meegenomen in de plannen? Nadrukkelijk is steeds gesteld dat de mening van bewoners belangrijk is voor de eindbeslissing over rivierverruiming en dijkversterking in het gebied. Met de finale beslissing in zicht en de oplopende emoties horen we nu vaker dan in de voorgaande interviewrondes dat het besluit toch al wel genomen is en dat hun mening er niet toe doet. Steeds is benadrukt dat er wat te kiezen valt en dat de mening van de bewoners er zeker toe doet. 2. Wanneer worden de finale besluiten genomen en wanneer komen jullie weer met ons praten? 3. Welke maatregelen worden in Duitsland genomen? En wat betekenen die voor de Nederlandse plannen? In alle dorpen zijn dorpshuizen bezocht, buurtverenigingen, grote families, trainingsavonden en dorpsactiviteiten. Aan de bewoners werd gevraagd om op stellingen te reageren om een beeld te krijgen van het draagvlak van de zes varianten en de ontwikkelingskansen. De stellingen dragen argumenten aan die de basis vormen voor een uiteindelijke keuze uit de voorliggende varianten. Voor een peiling over de zes varianten is niet gekozen om te voorkomen dat het een referendum zou worden. De werkwijze maakt het mogelijk om bij de zes varianten een hiërarchie aan te brengen op basis van de meest genoemde argumenten. En daarmee is ook een keuze mogelijk voor de breedst gedragen variant in combinatie met breed gedragen delen van andere varianten. Tegelijk met de interviews zijn - tientallen - bewonersvragen genoteerd. Meestal gaat het om persoonlijke onderwerpen, bijv de uitvoering van de werkzaamheden bij het eigen perceel of beperkingen die bewoners nu al voelen. Deze vragen zijn separaat aangeleverd bij het projectteam voor verdere verwerking. 4. Op welke wijze worden de resultaten van de interviews meegenomen bij de eindbeslissing? Hoe zwaar weegt de mening van het gebied? 5. Waarom moet in dit gebied een oplossing worden bedacht voor een Nederlands probleem? Zijn er geen andere gebieden waar dat mogelijk is? In de nieuwsbrief die gekoppeld was aan de uitnodiging voor de bewonersavond van 25 oktober zijn de eerste drie vragen van een antwoord voorzien. De andere vragen worden besproken op de bewondersavond. 8 9

6 Rivierverruiming en dijkversterking de resultaten Rivierverruiming en dijkversterking de resultaten Doelgroep Geul Doelgroep Dijk 4. De resultaten De resultaten mee gesproken 71 mee gesproken Algemene indruk In de gesprekken is duidelijk te merken dat een besluit over dijkversterking en rivierverruiming aanstaande is. In de meeste gesprekken maken bewoners daar een opmerking over. De toon van de gesprekken is kritischer en soms emotioneler. 160 mensen mensen 158 niet gereageerd op telefoontjes en/of persoonlijk geadresseerde brieven Tijdens de eerste tour (september 2015) was het project nog ver weg en vertelden bewoners graag over hun herinneringen aan de dijk. Bij de verkenning voor de hoogwatergeul (medio 2016) was dat al anders. wel benaderd maar niet mee gesproken omdat ze wachten tot er meer duidelijkheid is over hun perceel 50 niet gereageerd op telefoontjes en/of persoonlijk geadresseerde brieven 30 wel benaderd maar niet mee gesproken omdat ze wachten tot er meer duidelijkheid is over hun perceel Bij een dijkversterking hebben bewoners nog een beeld van wat er gaat gebeuren, bij een hoogwatergeul is dat anders, daar konden bewoners zich destijds nog geen beeld bij vormen. Een deel van de bewoners heeft een bewuste keuze gemaakt om in deze ronde niet mee te doen en te wachten op het moment dat er meer duidelijk- Nu het finale besluit er aan komt dringen bewoners aan de dijk en de geul heid is over hun perceel. Bij de geul en de dijk gaat het om 80 mensen waar- sterk aan op duidelijkheid en uiten zich vooral bij de bewoners van het van dat bekend is: er is contact geweest om deze mensen uit te nodigen voor beoogde geulgebied de nodige emoties. een gesprek, maar deze mensen kozen bewust voor een volgende ronde als er meer duidelijk is (zie graphic). De gesprekken waren soms heftig, maar uiteindelijk bleek in alle gevallen een gewoon gesprek mogelijk. Dit soort gesprekken heeft ook een functie: de Overigens is ook een nieuwe groep bewoners gehoord over de plannen. bewoners hebben de gelegenheid om stoom af te blazen. Bewoners die nog nooit op een informatie-bijeenkomst zijn geweest en de nieuwsbrieven niet (goed) tot zich hebben genomen. Zij hebben met tientallen gebruik gemaakt van de gelegenheid om thuis of bij de camper een afspraak te maken voor een persoonlijk gesprek. Dit is zeer op prijs gesteld

7 Rivierverruiming en dijkversterking de resultaten Rivierverruiming en dijkversterking de resultaten Stellingen en infographics moeten inzicht geven in de argumenten en steun van bewoners. 4.2 Methode In deze tour is om een aantal reden gekozen voor stellingen die aan de bewoners voorgelegd zouden worden. De belangrijkste reden om dit te doen is dat de keuzes voor stellingen een inzicht geven in de argumenten die bewoners gebruiken om hun keuze te maken. Met deze werkwijze wordt voorkomen dat bewoners een keuze kunnen maken uit een van de zes plaatjes en dat daarmee de suggestie van een referendum wordt gewekt. Dat zou een negatief effect hebben op het proces omdat in de beleving van bewoners dit beeld een eigen leven gaat leiden en dat de meest gekozen variant straks de voorkeur krijgt. Met hun antwoorden geven bewoners aan welke argumenten voor hen belangrijk zijn. Op basis van deze argumenten wordt in beeld gebracht welke varianten (of combinaties daarvan) kunnen rekenen op de breedste steun. Bijlage: Lijst met stellingen die aan de bewoners zijn voorgelegd, zie pag 25. De stellingen zijn opgesteld per variant van dijk, geul en uiterwaarden. Ze zijn gekoppeld aan de varianten die zijn voorgelegd aan de bewoners; om een goed beeld te geven waren de varianten geprint op grote panelen, die werden opgesteld bij de camper. Voor de gesprekken thuis waren de interviewers uitgerust met een kleiner formaat van deze panelen

8 Rivierverruiming en dijkversterking de resultaten Rivierverruiming en dijkversterking de resultaten De traditionele dijk vs de dikke dijk De landbouwgeul vs natuurgeul Maximale waterstandsdaling vs maximale natuur ontwikkeling in combinatie met waterstandsdaling Vergelijking van de varianten onderling In een eerste verwerkingsronde zijn de varianten onderling met elkaar vergeleken: de traditionele dijk vs de dikke dijk; de landbouwgeul vs natuurgeul en uiterwaarden-varianten: maximale waterstandsdaling vs maximale natuurontwikkeling in combinatie met waterstandsdaling

9 Rivierverruiming en dijkversterking de resultaten Rivierverruiming en dijkversterking de resultaten variant 1A Traditionele dijk variant 1B Dikke dijk variant 2A Landbouwgeul Eindresultaat Voor het bepalen van het eindresultaat zijn de varianten met elkaar vergeleken. Bepalend zijn de voorkeuren die bewoners in hun reacties op de stellingen hebben weergegeven en de voorkeuren die bewoners hebben uitgesproken. Deze zijn ook genoteerd en meegewogen. Dat geeft het volgende eindresultaat: + - pluspunten minpunten een oplossing die het dichtst bij de huidige situatie staat, past in het landschap, type dijk heeft zich bewezen dikke dijk is oplossing voor heel lange periode, scheiding verkeersstroom op de dijk, ontwikkelingskansen (woningbouw, recreatie, boomgaarden). Wellicht op sommige plekken wel te realiseren ontwikkelingskansen voor nieuwe vormen van landbouw, ruilverkaveling is dit wel een duurzame oplossing die generaties meegaat? Bedreiging woningen aan de dijk ingrijpend, aantasting landschap, bedreiging woningen aan de dijk, is geen behoefte aan omdat traditionele dijk zich heeft bewezen ingrijpend, bewoners moeten weg, nut en noodzaak niet aangetoond, landbouw heeft geen toekomst, eilandvorming Accenten In de gesprekken hebben bewoners duidelijk gemaakt welke accenten ze graag willen plaatsen. Waar hebben ze aandacht voor gevraagd of steun aan gegeven? Er is onverminderd brede steun voor de waterveiligheid in het gebied. Er is bezorgdheid over de leefbaarheid van het gebied. De impulsen die als kansen worden genoemd wordt door het overgrote deel van de bevolking gedragen. Er is (ruime) steun voor de ontwikkeling van bij het gebied passende recreatieve activiteiten, maar liever in de uiterwaarden dan bij de geulvarianten of de dikke dijk. Versterking van het landschap en ontwikkeling van nieuwe natuur krijgen grote steun, maar liever in de uiterwaarden dan bij de geulvarianten of de dikke dijk. De plannen voor een verkeersveilige fietsverbinding kunnen onverminderd rekenen op brede steun. variant 2B Natuurgeul natuurontwikkeling, recreatie ingrijpend, bewoners moeten weg, nut en noodzaak niet aangetoond, eilandvorming Er is ruime steun voor ontwikkelingskansen die per variant zijn ontwikkeld. Nadruk op recreatie, leefbaarheid en natuur. Landbouw scoort laag. variant 3A Max waterstandsdaling logische plek om groter aanbod van water op te vangen, maximale afvoer van water minder ontwikkelingskansen Een behoorlijke groep bewoners geeft aan dat natuurontwikkeling niet gestuurd dient te worden. Ruim baan voor natuurontwikkeling dat wel, maar een natuur die zich op eigen kracht en tempo ontwikkelt. variant 3B Max natuur in combi waterstandsdaling meer natuur is goed, wel in combinatie met landbouw (koeien), logische plek om groter aanbod van water op te vangen, meer recreatie niet genoemd Opvallend is de beperkte steun voor de landbouw (in dit gebied vooral veeteelt). De landbouwvariant van de geul krijgt bijvoorbeeld weinig bijval; voor de uiterwaarden krijgt het behoud van veeteelt (inheemse koeien en geen importvee) wel ruime steun

10 Rivierverruiming en dijkversterking de resultaten Rivierverruiming en dijkversterking de resultaten Er is brede steun voor behoud van cultuurhistorische monumenten en overblijfselen in het gebied. Dat geldt ook voor karakteristieke woningen langs de dijk. Opnieuw noemen bewoners de kansen voor nieuwbouw op de dijk als hun woning weg zou moeten. Een groep bewoners in het geulgebied brengt het stiltegebied in als argument. De geul loopt door een gebied dat is aangewezen als stiltegebied Verdieping Er zijn twee onderwerpen die veel reacties hebben uitgelokt. A Bij de stelling over de dijken wordt gesproken over een uitvoering zonder franje. Op dat punt wordt door een meerderheid van de bewoners aangegeven dat ze wel graag franje willen zien. Leefbaarheid valt daar onder, ontwikkeling van natuur en recreatie. B De Hoogwatergeul is ook bij andere varianten vaak genoemd. We willen wel natuurontwikkeling maar we zijn tegen een geul of We willen wel meer recreatie maar we willen geen geul. De geulvarianten leveren van alle varianten de scherpste tegenstellingen op van voor- en tegenstanders. Een kleine groep bewoners bijvoorbeeld heeft de vragen over de geul niet willen beantwoorden omdat ze zich afzetten tegen een hoogwatergeul. Verder valt op : De dikke dijk is voor een kleine groep bewoners een variant met duidelijke voordelen. Duurzame veiligheid en de kansen om op de dijk een veilige fietsverbinding en een wandelpad aan te leggen, woningbouw te realiseren en ook boomgaarden en natuur te ontwikkelen worden herkend en krijgen steun. Deze steun is echter beperkt. Het TiWa/VaHe-project is door de combinatie van een dijk en een hoogwatergeul een complex proces. Een proces dat zich ontwikkelt en langzaam maar zeker de contouren kreeg waarover de bewoners zich nu hebben uitgesproken. Met deze ontwikkeling is in Varik en Heesselt ook een beperkte verschuiving opgetreden in de acceptatie van met name de hoogwatergeul. Een jaar geleden - bij de tour met de SRV-wagen - hadden de bewoners nog geen duidelijk beeld bij, sterker leefde dat een geul - mits goed ingepast in het landschap - best wel een optie zou kunnen zijn. Dat is nu anders. Bewoners van Varik en Heesselt hebben kennis genomen van de plannen en zijn genuanceerder gaan denken. De groep bewoners tegen een geul is gegroeid tot iets meer dan 50 procent. De bewoners in het geulgebied zijn niet anders gaan denken in vergelijking met de SRV-tour een jaar geleden. Iets meer dan 60 procent is tegen een geul, 30 procent is niet tegen. Het lijkt logisch dat de meeste bewoners een hoogwatergeul afwijzen, maar dat is niet zo. Daarbij spelen diverse argumenten: een goede waterveiligheid gaat boven persoonlijk belang, bewoners zien kansen voor nieuwbouw (op de dijk) en ondernemers zien kansen omdat ze geen opvolger hebben of om bedrijfseconomische redenen. 4.3 Jongeren Tijdens de campertour zijn jongeren in het gebied apart benaderd. Dat is gebeurd om een beeld te krijgen van wat jongeren vinden van de gebiedsvisie en de plannen voor rivierverruiming en dijkversterking. Uit de gesprekken blijkt dat jongeren vaak hetzelfde denken als hun (groot) ouders. Hun waardering voor het gebied loopt voor een groot deel parallel en dat geldt ook voor de plus- en de minpunten van het gebied. Bij ontwikkelingskansen zien ze voor natuur, landschap, woningbouw hetzelfde perspectief, voor recreatie en lokale economie kiezen ze voor meer mogelijkheden. Bij recreatie speelt water een belangrijke rol, bij lokale economie gaat het met name om het winkelaanbod

11 Rivierverruiming en dijkversterking de resultaten Rivierverruiming en dijkversterking de resultaten argument een grote rol voor bewoners die denken dat deze dijk met zijn 40 meter brede top, dé oplossing is voor een veilige fietsverbinding. Jongeren Behoud woningen: Er is brede steun voor het behoud van woningen, langs de dijk en in het beoogde geulgebied. Veel bewoners benadrukken 160 jongeren de cultuur-historische hebben elementen hun in het landschap en pleiten ieder geval voor behoud van karakteristieke en monumentale bouwwerken. mening Opnieuw gegeven noemen bewoners de kansen voor nieuwbouw op de dijk als hun woning weg zou moeten. Ontwikkelingskansen: Er is ruime steun voor ontwikkelingskansen die per variant zijn ontwikkeld. Nadruk op recreatie, leefbaarheid en natuur. Landbouw scoort laag. Jongeren 160 jongeren hebben hun mening gegeven. Waar wonen jullie over 10 jaar? elders (wonen, relatie, grote stad) Wat is goed in het dorp waar jullie wonen? saamhorigheid verenigingsleven veel bekenden gezellig 29 % 40 Als je mag dromen wat zie je dan voor je? recreatie meer vertier meer jongeren winkels nee hier in de buurt Wat mis je? activiteiten meer vertier goed OV winkels pinautomaat Jongeren zijn er van overtuigd dat ze een woning kunnen vinden Waarom niet? weinig aanbod wordt weinig gebouwd te duur % 60 ja Zou je samen met vrienden willen bouwen? nee 33 % De dijk wordt versterkt omdat er de komende jaren meer regen valt en we te maken krijgen met hogere waterstanden. Is dit iets wat je interesseert? nee 61,7 % 38,3 ja 67 ja Kopen of huren? 0% huren Kun je op een schaal van 1 op 10 aangeven wat belangrijk is voor jou? Ik wil graag alle voorzieningen (winkels, geldautomaat) dicht in de buurt hebben Ik vind het belangrijk om bij vrienden en familie in de buurt te wonen Ik wil graag in de buurt van mijn werk wonen Ik vind het belangrijk dat er een dorpsgevoel is Ik vind het niet erg om naar een grotere plaats in de buurt te rijden, daar zijn alle voorzieningen 4,8 weet niet 31 % 35,1 % 7,3 7,1 7, ,9 ja nee kopen 9,8 In 1995 is dit gebied geëvacueerd omdat de dijken op breken stonden. Denk je dat dit nog een keer kan gebeuren? Het landschap is goed zoals het is Ik zie wel kansen als ze maar aansluiten bij het dorp waar ik woon Het mag wel iets bijzonders zijn De recreatiemogelijkheden in het gebied zijn goed zoals ze zijn Ik zie wel kansen als ze maar aansluiten bij het dorp waar ik woon Het mag wel iets bijzonders zijn Wat de lokale economie betreft is het goed zoals het is Ik zie wel kansen als ze maar aansluiten bij het dorp waar ik woon Het mag wel iets bijzonders zijn Wat de natuur betreft is het goed zoals het nu is Ik zie wel kansen als ze maar aansluiten bij het dorp waar ik woon Het mag wel iets bijzonders zijn Wat woningbouw betreft vind ik het goed zoals het nu is Ik zie wel kansen als ze maar aansluiten bij het dorp waar ik woon Het mag wel iets bijzonders zijn Jongeren zetten zich in voor de gemeenschap ja 40 % 60 nee Heb je de discussie over de dijkversterking en rivierverruiming gevolgd? soms ja 28 11,4 10,6 12,5 5,4 % 21 28,1 27,4 22, ,4 66,7 44,5 53,3 nee 63,1 67,7 66,

12 Rivierverruiming en dijkversterking de resultaten Rivierverruiming en dijkversterking de resultaten Het veiligheidsbesef is veel minder ontwikkeld dan bij hun (groot)ouders. Een meerderheid (61%) toont geen interesse in het onderwerp. Verder denken de meeste jongeren dat een hoogwaterdreiging zoals in 1995 zich niet zal herhalen. Dat besef is bij hun (groot)ouders twee keer zo hoog. De keuze voor een geul, een dijk en/of de uiterwaarden leeft niet echt bij jongeren. Als ze toch moeten kiezen scoort een dijkversterking het hoogst omdat een dijk het water altijd heeft tegengehouden. Twee op de drie jongeren verwacht in de huidige woonplaats of in de buurt te wonen. Werk hebben ze al in de buurt of verwachten ze in de buurt te vinden. Met een woning is het perspectief duidelijk minder. Twee op de vijf jongeren denkt geen passende woonruimte te kunnen vinden, vanwege de hoge prijzen, het beperkte aanbod en het ontbreken van nieuwbouw. Huren is geen optie, alle jongeren kiezen voor koop. Wel zien ze kansen om samen te bouwen, het zogeheten CPO bouwen, waarbij jongeren samen grond kopen en daar een woning (laten) bouwen. De grond wordt goedkoper aangeboden omdat meerdere percelen verkocht kunnen worden en de gemeente jongeren op gang kan helpen. variant 1A Traditionele dijk variant 1B Dikke dijk variant 2A Landbouwgeul 4.4 Bouwstenen Op basis van deze resultaten doet een combinatie van 1A en 3B het meest recht aan de mening van de bewoners in het gebied. Deze keuze is gebaseerd op de argumenten die bewoners geven in de gesprekken en de voorkeuren die ze uitspreken. + - pluspunten minpunten een oplossing die het dichtst bij de huidige situatie staat, past in het landschap, type dijk heeft zich bewezen dikke dijk is oplossing voor heel lange periode, scheiding verkeersstroom op de dijk, ontwikkelingskansen (woningbouw, recreatie, boomgaarden). Wellicht op sommige plekken wel te realiseren ontwikkelingskansen voor nieuwe vormen van landbouw, ruilverkaveling is dit wel een duurzame oplossing die generaties meegaat? Bedreiging woningen aan de dijk ingrijpend, aantasting landschap, bedreiging woningen aan de dijk, is geen behoefte aan omdat traditionele dijk zich heeft bewezen ingrijpend, bewoners moeten weg, nut en noodzaak niet aangetoond, landbouw heeft geen toekomst, eilandvorming variant 2B Natuurgeul natuurontwikkeling, recreatie ingrijpend, bewoners moeten weg, nut en noodzaak niet aangetoond, eilandvorming variant 3A Max waterstandsdaling logische plek om groter aanbod van water op te vangen, maximale afvoer van water minder ontwikkelingskansen variant 3B Max natuur in combi waterstandsdaling meer natuur is goed, wel in combinatie met landbouw (koeien), logische plek om groter aanbod van water op te vangen, meer recreatie niet genoemd 22 23

13 Rivierverruiming en dijkversterking de resultaten Rivierverruiming en dijkversterking bijlage 5. Bijlage Bijlage Lijst met stellingen Verder geven bewoners accenten aan waarmee naar hun mening rekening gehouden moet worden. Dat zijn: Ontwikkelingskansen voor leefbaarheid, natuur en recreatie Verkeersveiligheid Behoud van zoveel mogelijk woningen met een nadruk op karakteristieke woningen en cultuur-historische elementen In deze fase is communicatie-op-maat noodzakelijk. Het is opvallend dat de meeste mensen niet goed op de hoogte zijn van de voor dit proces belangrijke data: in december het besluit van de stuurgroep en in april/mei 2018 het besluit van de minister. Dit zijn in de communicatie naar de bewoners de belangrijkste data van het komende jaar. Op basis van de gesprekken en de urgentie die bewoners ervaren is het aan te bevelen om de bewoners - met name aan de dijk en het beoogde geulgebied - direct te informeren. Het verdient de voorkeur om deze mensen persoonlijk per brief te informeren: wat is er besloten, hoe kunnen ze meer informatie krijgen en op welke wijze kunnen ze reageren. NB: Bewoners dringen aan op een duidelijke nieuwsbrief in heldere taal; de systeemtaal, de lengte van de nieuwsbrieven en het detailniveau weerhoudt vier van de vijf bewoners er van om de nieuwsbrieven echt te lezen. NB: Als de bewoners persoonlijk geïnformeerd worden zal het adressenbestand geactualiseerd dienen te worden - voorzover was na te gaan loopt het bestand minimaal tien maanden achter

14 Deze stellingen gaan over oplossingen om het rivierwater tussen Tiel en Waardenburg tegen te houden. En over de ontwikkeling van de dorpen Varik en Heesselt en het wonen en leven langs de dijk tussen Tiel en Waardenburg. Stelling 8 Ik ben voor een dikke dijk want daarmee voel ik me veilig voor de toekomst. Variant 1, algemene stellingen Stelling 1 Stelling 2 Variant 1A Stelling 3 Als de dijk wordt versterkt vind ik het belangrijk dat er zo min mogelijk huizen worden gesloopt. Als de dijkversterking een goede oplossing is voor waterveiligheid heeft dat mijn voorkeur, ook al betekent dit dat geen stimulans wordt gegeven aan de leefbaarheid van het gebied. Als wordt voldaan aan waterveiligheid, is dat voor mij voldoende. Liever geen franje. Variant 2, algemene stellingen Stelling 9 Met een hoogwatergeul geven we meer ruimte aan de rivier. Dat is een duurzame oplossing waarmee ook volgende generaties vooruit kunnen, dat vind ik belangrijk. Stelling 10 Als wordt voldaan aan de waterveiligheid in de dorpen Varik en Heesselt is er voor mij geen reden om tegen een hoogwatergeul te zijn. Variant 2A Stelling 11 Als er dan toch een hoogwatergeul moet komen dan ben ik voorstander voor de landbouwgeul omdat het gebied minder verandert en beter wordt aangesloten bij het karakter van het gebied. Stelling 4 Ik ben voor alleen dijkversterking, want dat betekent dat er nu geen rivierverruimende maatregelen in de vorm van een hoogwatergeul of geulen in de uiterwaarden nodig zijn. Stelling 12 Een hoogwatergeul gericht op landbouw biedt naar mijn idee te weinig toekomstmogelijkheden voor de sector omdat het landbouwareaal kleiner wordt en de grond niet overal geschikt is voor de fruitteelt. Stelling 5 Als wordt gekozen voor traditionele dijkversterking vind ik het wel belangrijk dat de kansen voor de ontwikkeling van de leefbaarheid in het gebied maximaal worden benut. Stelling 13 Een hoogwatergeul biedt kansen voor ruilverkaveling en nieuwe vormen van landbouw, zoals druiventeelt (wijnbouw). Dat spreekt me aan. Variant 1B Variant 2B Stelling 6 Stelling 7 Mijn voorkeur gaat uit naar een dikke dijk, omdat zo n brede dijk kansen biedt voor woningbouw en recreatie. Als het de dijk veiliger maakt, vind ik het niet erg dat op sommige plekken woningen en natuur moeten verdwijnen. Stelling 14 Als er een hoogwatergeul komt, vind ik het belangrijk dat maximaal wordt ingezet op natuurontwikkeling, zodat zeldzame diersoorten zoals bijvoorbeeld de bever en de otter zich hier thuis voelen. Stelling 15 De ontwikkeling voor natuur en landbouw staan vaak op gespannen voet met elkaar, hier heb ik moeite mee.

15 Stelling 16 Ik vind het belangrijk dat het gebied een impuls krijgt in de vorm van recreatie, werkgelegenheid en wonen. Een hoogwatergeul kan naar mijn idee voor zo n impuls zorgen. Stelling 24 Ik vind het belangrijk dat bij natuurontwikkeling in de uiterwaarden het kleinschalige cultuur- en natuurlandschap blijft gehandhaafd en dat boeren daarin een rol blijven spelen. Variant 3, algemene stellingen Stelling 17 Stelling 18 Mijn voorkeur gaat uit naar buitendijkse rivierverruiming, omdat er ruime recreatiemogelijkheden zijn. Als er extra ruimte voor de rivier moet worden gevonden, gaat mijn voorkeur uit naar buitendijkse maatregelen ook al gaat dit ten koste van het uiterwaardenlandschap, natuur en andere bestaande functies. 25. Welke vragen zijn we volgens u vergeten te stellen? Variant 3A Stelling 19 Als wordt gekozen voor buitendijkse rivierverruiming dan moet zoveel mogelijk waterstandsverlaging worden bereikt. Naam Adres Stelling 20 Ik vind het belangrijk dat natuurwaarden en andere functies in de uiterwaarden behouden blijven. Woonplaats... Mailadres... Stelling 21 Ik geef de voorkeur aan maximale waterstandsdaling in de uiterwaarden. Variant 3B Stelling 22 Ik vind het belangrijk dat landbouw in de uiterwaarden mogelijk blijft Stelling 23 Uiterwaarden hebben een belangrijke functie voor de natuur, ik vind het belangrijk dat dat verder wordt ontwikkeld.

16

17