- GROENTJE. De theekruidentuin

Transcriptie

1 Zaadorming - GROENTJE De theekruidentuin Zaden ontstaan door de beruchting an de. In de zitten mannelijke (de stuifmeeldraden) en rouwelijke (de stamper) organen. Als het stuifmeel op de boenzijde an de stamper (de stempel) terecht komt gaat het door de stijl naar binnen en bereikt onderin het ruchtbeginsel de ruchtknoppen. Verolgens ontwikkelt zich daar het. Uit het rijpe kan zich een nieuwe plant ontwikkelen en kan de soort oortbestaan. Verschil -rucht In een gekocht zakje zitten de zaden keurig erpakt. In het wild is het soms lastig om uit te maken wat precies het is. Vaak is het goed erborgen in de rucht. Daar zijn we meteen bij het erschil tussen die twee aangekomen: een rucht is de erpakking an het. In het binnenste an de appel (de rucht) zitten de pitten (zaden). In de stekelige bolster zit de kastanje (het ). Als we tomaten zaaien stoppen we geen hele tomaten in de grond maar gaat het om de lichtbruine jes in de tomaat (de rucht). Zowel de zaden zelf als de ruchten zijn zeer eelormig in hun erschijnen. Wat te denken an een kokosnoot of stoffijn orchideeën? Een kijkje an binnen Wie wil weten hoe een nu eigenlijk in elkaar zit kan het beste een bruine boon een nacht in water laten weken en daarna nauwkeurig bekijken. Allereerst alt het glanzende elletje op, de huid. Deze beschermt het tegen inloeden an buitenaf. Aan de zijkant beindt zich een opallende, oale plek: de nael. Hier was de jonge boon erbonden met de peul en werden oedingsstoffen doorgegeen. Er lak onder zit het poortje, door dit minuscule gaatje kan water binnendringen en zo de kieming in gang zetten. Als je de huid erwijdert, alt de boon makkelijk in twee helften uiteen. Dit zijn de lobben, zij beatten het resereoedsel oor de jonge plant. Ook is er, bleekwit, een klein stengeltje met twee oer elkaar geouwen kiemblaadjes te zien. Dit is het jonge kiemplantje, dat in aanleg al helemaal klaar in het aanwezig is. Het hoeft alleen nog uit te groeien. Tijdens de eerste groei wordt het resereoedsel uit de lobben gebruikt, daarna nemen de nieuwgeormde bladen de productie an oedingstoffen (fotosynthese) op zich. Om planten in te delen wordt wel de term één- of tweelobbig gebruikt. Dit houdt in dat het twee, zoals de boon, of één lob heeft. In de eolutie zou deze groep later ontstaan zijn dan de tweelobbigen. Het erschil tussen beide groepen is goed te zien als je ook een maïskorrel laat ontkiemen. Grassen, palmen, lelies en orchideeën horen tot deze groep. Vorm en erspreiding Elke plant heeft er groot belang bij dat de zaden daar terecht komen waar een nieuwe plant kan groeien. Planten kunnen zich niet erplaatsen, daarom hebben ze allerlei manieren ontwikkeld om zaden te laten reizen, op zoek naar een nieuwe groeiplaats. De meest bekende is wel de paarde met een pluisje ast aan het. Door de lucht liegt het je weg. Ook andere planten gebruiken de lucht om zich te erspreiden. Mooie pluizen heeft de gele morgenster, esdoornzaden hebben een helicoptertje en de kleine, geleugelde berkenjes komen ook oeral. Hele fijne zaden, zoals an orchideëen, zijn zo fijn dat ze hogere luchtlagen kunnen bereiken en oeral kunnen komen. De kleinste jes heeft het soldaatje met 0,0009 mg NJ Utrecht - 1 -

2 Kruidenthee is een heel ruim begrip. Thee is eigenlijk een aftreksel an een deel an de plant. Van de en, blad, wortels of zaden; al dan niet gedroogd. Van heel eel kruiden kan thee gemaakt worden. En ze hebben bijna allemaal wel een of meer geneeskrachtige eigenschappen. Veel kruiden zijn daarbij ook nog lekker an smaak en kunnen gedronken worden in plaats an zwarte thee. Zwarte thee is een aftreksel an Camellia sinensis; een kruid wat een zacht klimaat nodig heeft. Kruiden die in eigen tuin gekweekt worden moeten natuurlijk in ons klimaat passen. Het leuke an eel theekruiden in de tuin is dat je altijd eel erschillende kruiden kunt oogsten en drogen en er je eigen persoonlijke theemengsels mee kunt maken die helemaal op je smaak zijn afgestemd. Elk jaar kan er een nieuwe oorraad aangelegd worden zodat je ook in de winter geen kruidenthee hoeft te kopen. Voordeel daarbij is ook de kwaliteit en smaak an de thee. Die, wanneer ze op de juiste wijze is erwerkt, heel goed is. Naast de gekweekte kruiden kunnen het hele seizoen ook wilde kruiden die hier en daar in de tuin opkomen geplukt worden. Blad an brandnetel, weegbree, zeenblad, en an madeliefjes, klaer, lier en duizendblad. Als er ook fruit in de tuin staat is het assortiment nog groter met het blad an aardbei, appel, framboos, braam en aalbes. Daarnaast kan het blad an berk, meidoorn en lijsterbes in de thee en niet te ergeten; rozenblaadjes, rozenbottels en beroemde smaakmakers als jasmijn- en lindebloesem. Kruiden kweken Kruiden kweken is eenoudiger dan groente telen. Essentiële oliën in de planten erspreiden aroma s die belagers en ziekten op afstand houden. De geuren trekken daarentegen juist wel linders en nuttige insecten zoals zweefliegen, bijen en hommels. Bij de teelt is het an belang de juiste standplaats te kiezen. Veel kruiden houden an warme, zonnige en beschutte omstandigheden en wat lichtere goed waterdoorlaatbare grond. Zware kleigrond wordt daarom aangepast door er wit zand doorheen te mengen. Kruiden hebben op minder oedzame grond dan klei, afgezien an erteerde compost geen bemesting nodig, uitzonderingen zijn een aantal keukenkruiden zoals bijoorbeeld peterselie en selderij. Maar die worden doorgaans niet als theekruiden gebruikt. De Mediterrane kruiden zoals salie, rozemarijn, tijm en laendel houden an droge grond, zeker in de winter. Met droge wortels erdragen ze meer orst. Ze komen an nature oor op achtige, arme, poreuze grond. Geef ze daarom jaarlijks. Een kruid wat juist zure grond nodig heeft is bergthee, Gaultheria procumbens, waaran het blad oor thee gebruikt wordt. Het aantal planten per kruid hangt natuurlijk af an het gebruik. Het maakt uit of het om een aste plant gaat of een eenje en of je en, blad of wilt oogsten. Munt en citroenmelisse zijn heerlijke theekruiden. Onder gunstige omstandigheden zijn het krachtige groeiers waaran je niet eel planten nodig hebt. Wanneer ze aan het begin an de bloei gesnoeid worden groeien ze snel weer opnieuw uit en kan er nogmaals an geoogst worden. Voor de oogst an daarentegen zijn eel meer planten nodig. Zoals an enkel bijoorbeeld. Wil je daar flink wat an kunnen oogsten dan zijn er meerdere planten nodig. Dat geldt ook oor eel eenjen waar of en an geoogst worden. Zoals het an dille, anijs en koriander of de en an kamille, gouds en komkommerkruid. Ze kunnen eentueel op rijen gezaaid worden in de moestuin. Ook oor de oogst an en an aste planten kan het nodig zijn meer planten aan te planten, denk aan laendel, rouwenmantel en bergamot (Monarda didyma). Drogen Om kruiden te drogen worden ze op een droge dag geoogst. Op het eind an een zonnige morgen, wanneer er geen dauw meer op de planten zit. Gaat het om het blad, knip dan hele stengeltoppen en geen losse blaadjes. Dit is beter oor de plant maar maakt het drogen ook gemakkelijker. Het beste moment oor de oogst is lak oordat de plant gaat bloeien. Bind per soort kleine bosjes samen met elastiek of touw. Tijdens het drogen krimpen de takjes iets waardoor ze bij het gebruik an touw extra strak gebonden moeten worden NJ Utrecht - 2 -

3 Hang de bosjes te drogen aan een touw of waslijn in een donkere, warme en geentileerde ruimte. De temperatuur moet er tussen de 21 en 33 graden Celsius zijn. Ventilatie is noodzakelijk om de waterdamp af te oeren. Een snelle droging is belangrijk maar bij te hoge temperaturen kunnen de waardeolle aroma s erliegen en kan er een te sterke bladerkleuring optreden. Een geschikte plaats is bijoorbeeld een zolder of liering. Bij warm weer kan ook een donker trapgat dienst doen of een grote open, maar donkere kast. Het drogen an en raagt wat meer werk daar ze stuk oor stuk geplukt moeten worden en erolgens op een horraam te drogen worden gelegd. In plaats an een horraam kan ook een frame an een oude lijst bespannen met papier of grof doek dienst doen. Bloemen worden bij oorkeur geoogst wanneer de en net uit zijn gekomen. Zaden an bijoorbeeld karwij en enkel worden geoogst door de stelen af te knippen en deze omgekeerd in een donkere papieren zak te doen. Sluit de zak aan de boenzijde af tegen daglicht, bijoorbeeld met wasknijpers. Het dan op een warme luchtige plaats laten afrijpen en helemaal droog laten worden. De kruiden zijn droog als ze bros aanoelen. Sla ze dan direct op in luchtdicht afgesloten potten of trommels zodat de smaak zo goed mogelijk behouden blijft en ze niet alsnog ochtig kunnen worden. Bewaar glazen potten in het donker. Worteldelen en schoongemaakte rozenbottel, waar de pitjes uit zijn gehaald, worden in een oen gedroogd of op een (hout)kachel. Wortels worden gewassen, afgedroogd, in plakjes gesneden en op een bakplaat uitgespreid, gedroogd. Tips Gedroogde kruiden zijn een jaar te bewaren en kunnen daarna oor iets anders dan thee gebruikt worden. Bijoorbeeld in potpourri of in geurzakjes. Gebruik niet eenzelfde kruid langdurig, wissel regelmatig af. Dat geldt zeker oor kinderen en zwangere rouwen. Raadpleeg een goed handboek. Tekst: Terra an Zomeren 3544 NJ Utrecht - 3 -

4 TABEL KRUIDEN KWEKEN - GROENTJE 1-j = 1-j 2-j = 2-j = ast Standplaats: O = Volle zon OX = halfschaduw XX = Schaduw Winterhardheid : = olledig winterhard; minimum - 15 C = orstbestendig; -5 C > = niet geheel winterhard; minimum 0 C = orstgeoelig naam standplaats grond hoogte in cm oogst opmerkingen winterhardheid Anijs 1 j O licht droog 50 blad zaaien op beschutte plek > Pimpinella anisum warm kiemt langzaam Basilicum 1 j O oedzaam warm blad beschutte plaats Ocimum basilicum ochtig toppen oor bossige groei Bergamot, Gewone O oedzaam blad oorkom dat grond uitdroog Monarda XO ochtig trekt bijen en hommels Bernagie 1 j O ochtig blad trekt bijen en hommels Borago officinalis Citroenmelisse XO ochtig 80 blad trekt bijen Melissa officinalis Citroenerbena O licht blad binnen oerwinteren Aloysia triphylla min. temp. 4 C Dille 1 j O licht blad trekt nuttige insecten Anethum graeolens kruist makkelijk met enkel Dropplant O droog 200 blad bijenplant, sommige soorten Agastache foeniculum zijn kortleend Duizendblad O alle blad niet bij zwangerschap Achillea millefolium Engelwortel, Grote 2 j O oedzaam 200 blad niet bij zwangerschap Angelica archangelica XO ochtig kan huidallergie eroorzaken Gouds 1 j O alle 60 bloeit tot de orst Calendula officinalis Heemst, Echte Althaea officinalis Hyssop Hyssopus officinalis Kamille, Echte Matricaria recutita O oedzaam blad wortel 3544 NJ Utrecht zaait zich uit trekt linders en insecten O droog 60 blad met mate gebruiken bijen- en linderplant 1 j O alle ook arm 60 gehele plant als preparatenplant

5 naam standplaats grond hoogte in cm oogst opmerkingen winterhardheid Karwij, Echte 2 j O oedzaam blad ter plaatse zaaien Carum cari wortel niet makkelijk te erplanten Koriander 1 j O licht 90 beschutte plaats Coriandrum satium Laendel Laandula angustifolia Lieerouwebedstro Galium odoratum Marjolein, Wilde Origanum ulgare Majoraan (Echte marjolein) Origanum majorana Munt Mentha Roos, Franse Rosa gallica 'Officinalis' (apothekersroos) Rozemarijn Rosmarinus officinalis Rozenpelargonium Pelargonium 'Graeolens' Salie Salia officinalis Steenanjer Dianthus deltoides Tijm Thymus ulgaris Valeriaan Valeriana officinalis Venkel Foeniculum ulgare Vrouwenmantel Alchemilla mollis Zoethout Glycyrrhiza glabra O licht droog magnesium XO XX blad regengeoelig L. angustifolia en L. x intermedia meest winterharde soorten ochtig 25 blad/ goede bodembedekker onder grote planten O 70 blad linderplant en droog O 35 blad oerleeft strenge winter niet aak als 1-j geteeld O ochtig blad woekert, in pot XO oedzaam in border ingraen O ochtig bloeit an eind mei oedzaam bottel tot augustus O licht droog blad droogt gemakkelijk uit bij orst met wind O oedzaam 60 blad groeit breed uit binnen oerwinteren O licht droog blad beschermen tegen wind bij strenge orst O droog zand 15 randplant O licht droog blad geoelig oor koude wind en natte winters XO - O ochtig wortel zaait zichzelf uit XX O ochtig blad afdekken bij strenge orst O alle blad zaait zich zalf soms flink uit XO O ochtig oedzaam wortel beschutte plaats 3544 NJ Utrecht - 5 -