Inventarisatie computerbeeldschermen voor slechtzienden

Transcriptie

1 Inventarisatie computerbeeldschermen voor slechtzienden Eindrapport Houten, 3 juni 2004 Ellen M. Finsveen Inge M. Redeker Marloes I. van Rooij

2 INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE INLEIDING Aanleiding Onderzoeksvragen Leeswijzer ONDERZOEKSOPZET Inleiding Inventarisatie bestaande documenten Inventarisatie ervaringen intermediairs Inventarisatie ervaringen gebruikers Inventarisatie ervaringen leveranciers Deskundigenpanel ERVARINGEN ICT-ADVISEURS EN VIDEOLOGEN Inleiding Grotere beeldschermen TFT-beeldschermen Trinitron-beeldschermen Andere beeldschermen/hulpmiddelen Regeling Hulpmiddelen Toekomstige ontwikkelingen INVENTARISATIE VAN GEBRUIKERSERVARINGEN Inleiding Resultaten gesprekken contactpersonen Resultaten gesprekken ervaringsdeskundigen Conclusie ERVARINGEN VAN LEVERANCIERS Inleiding Meerwaarde van bijzondere beeldschermen Regeling Hulpmiddelen DESKUNDIGENPANEL Aard van de groepen slechtzienden Criteria, tests en gebruikersonderzoek Omvang van de potentiële gebruikersgroep Discussie SAMENVATTING, CONCLUSIE EN DISCUSSIE Standaardbeeldscherm

3 7.2. Beeldschermen en de alternatieven Kenmerken, kosten en meerwaarde van computerbeeldschermen Combinatie of losstaand alternatief? Consequenties voor de Regeling Hulpmiddelen Tot slot LITERATUUR...36 BIJLAGE 1: BIJLAGE 2: BIJLAGE 3: BIJLAGE 4: KENMERKEN VAN BLINDEN EN SLECHTZIENDEN IN NEDERLAND...38 COMPUTERBEELDSCHERMEN...44 RESPONDENTEN GEBRUIKERSONDERZOEK...48 RESPONDENTEN REGIONALE INSTELLINGEN EN LEVERANCIERS

4 1. INLEIDING 1.1. Aanleiding Het College voor Zorgverzekeringen (CVZ) rapporteert jaarlijks in het voorjaar over knelpunten rond de verstrekking van hulpmiddelen. Dit geschiedt op basis van de Signaleringslijst Hulpmiddelen. Op deze lijst staan signalen die het CVZ bereiken en die mogelijk duiden op knelpunten of lacunes in de wet- en regelgeving, waardoor de noodzakelijke zorg en de toegankelijkheid van de zorg onvoldoende gewaarborgd kunnen zijn. Daarbij kan het gaan om verzoeken van fabrikanten om een nieuw hulpmiddel in de Regeling Hulpmiddelen op te nemen. Ook kunnen signalen vanuit belangenbehartigende organisaties het CVZ bereiken. Verder worden signalen op de lijst geplaatst vanuit de Commissie Verstrekkingengeschillen of de uitvoeringspraktijk. In het Signaleringsrapport Hulpmiddelen 2003 is de meest recente signaleringslijst vermeld. Als één van de signalen is genoemd dat inventariserend onderzoek zou moeten plaatsvinden naar grotere dan standaard computerbeeldschermen. Het CVZ heeft Ipso Facto opdracht gegeven dit onderzoek uit te voeren. De Federatie Slechtzienden- en Blindenbelang (Federatie SB-belang), een koepelorganisatie voor mensen met een visuele beperking, treedt op als intermediair en adviseur bij het onderzoek. De Federatie SBbelang is een samenwerkingsverband van zes belangenorganisaties van slechtzienden, blinden en naaste betrokkenen en vertegenwoordigt de belangen van zo n slechtzienden en blinden in Nederland. De Federatie SB-belang heeft reeds vanaf 2002 signalen afgegeven aan het CVZ om onderzoek te doen naar het huidige verstrekkingenbeleid van zorgverzekeraars op het terrein van extra grote of anderszins specifieke computerbeeldschermen. De Federatie SB-belang zal, als spreekbuis van de gebruikers, na het verschijnen van dit eindrapport dan ook een separate reactie aan het CVZ geven op dit rapport. In het Signaleringsrapport Hulpmiddelen 2003 wordt met name gesproken over onderzoek naar grotere computerbeeldschermen. Binnen het onderzoek is ervoor gekozen een iets breder perspectief te hanteren en te kijken naar aanpassingen aan computerbeeldschermen in brede zin, waarbij naast extra grote monitoren ook gekeken wordt naar andere computerschermen (Trinitron-schermen, TFT-schermen). Oorspronkelijk was de bedoeling ook voorzetschermen te behandelen. Dit is uiteindelijk niet gedaan, omdat al snel bleek dat deze producten geen volwaardig alternatief zijn voor een computerbeeldscherm. 3

5 1.2. Onderzoeksvragen De onderzoeksvragen zijn als volgt geformuleerd: Wat wordt anno 2004 beschouwd als een standaard monitor en wat zijn daarvan de (gemiddelde) kosten? Welke (specifieke) monitoren worden nu of kunnen in de toekomst worden gebruikt door slechtzienden ter compensatie van een visuele beperking en welke alternatieven zijn er voor het uitlezen van het beeldscherm door slechtzienden? Wat zijn de kenmerken en kosten van de computerbeeldschermen en de alternatieven? Wat zijn de gebruikstoepassingen en wat is de eventuele meerwaarde van de computerbeeldschermen en de alternatieven voor (verschillende categorieën) slechtzienden? Wanneer en voor welke groepen kan worden volstaan met alleen een specifieke monitor en wanneer is een combinatie met vergrotings- en/ of spraaksoftware noodzakelijk? Wat is de (geschatte) omvang, gespecificeerd naar categorieën, van de kosten welke gepaard gaan met het eventueel vergoeden van specifieke monitoren in het kader van de Regeling Hulpmiddelen? Op basis van dit onderzoek kan bezien worden of bepaalde computerbeeldschermen een dermate grote meerwaarde hebben voor bepaalde categorieën slechtzienden dat opname in de Regeling Hulpmiddelen aangewezen is. Op dit moment bestaat op grond van de Regeling Hulpmiddelen aanspraak op in- en uitvoerapparatuur aangepast aan een lichamelijke handicap. Discussie is of een groot beeldscherm (uitvoerapparatuur) onder deze aanspraak valt omdat dit niet specifiek is aangepast aan een handicap (vergelijk brailleleesregel). Uit de praktijk is bekend dat zorgverzekeraars anno 2004 wisselend omgaan met de vergoeding van specifieke computerbeeldschermen. Sinds 1 januari 1996 is de Regeling Hulpmiddelen van kracht, waarmee zorgverzekeraars de mogelijkheid wordt gegeven om een groot aantal zeer uiteenlopende hulpmiddelen te verstrekken. In de Regeling staat geformuleerd op welke (categorieën) hulpmiddelen een cliënt aanspraak kan maken, op basis van aanspraken, indicatiestellingen en gebruiksnormen. In artikel 2, lid 1, worden dertig categorieën hulpmiddelen benoemd, welke in verschillende artikelen worden toegelicht. Artikel 26 gaat nader in op de aanspraak die men kan maken op hulpmiddelen voor communicatie, informatievoorziening en signalering. In de Regeling worden bepaalde hulpmiddelen expliciet benoemd, terwijl andere hulpmiddelen in bredere context worden vermeld. Sommige hulpmiddelen worden in bruikleen verstrekt, andere in eigendom en in bepaalde gevallen zal een eigen bijdrage van de gebruiker gevraagd worden. De zorgverzekeraars zijn vrij de Regeling nader in te vullen. 4

6 Binnen de Regeling Hulpmiddelen is het mogelijk specifieke hulpmiddelen te verstrekken op basis van individuele zorgvragen van de gebruiker. In de Regeling is verder vermeld: de aanspraak op hulpmiddelen omvat de aanschaffing van een te allen tijde adequaat functionerend hulpmiddel (uit: Regeling Hulpmiddelen 1996, zoals deze geldt per 1 januari 2004). Dit betekent dat ook installatie van het hulpmiddel en eventuele training in het gebruik van het hulpmiddel onder de Regeling vallen. In de praktijk blijkt dat in de vergoeding van hulpmiddelen, vooral voor hulpmiddelen die niet expliciet genoemd worden in de Regeling, nogal wat verschillen bestaan. Extra grote en speciale computerbeeldschermen voor mensen met een visuele beperking zijn hiervan een voorbeeld. In de Keuzewijzer Computerhulpmiddelen bij problemen met het zien wordt vermeld dat extra grote of specifieke computerbeeldschermen in principe in aanmerking kunnen komen voor vergoeding, maar dat de zorgverzekeraars hierin een wisselend beleid voeren. Dit gegeven is bij CVZ bekend en dient niet nader onderzocht te worden in dit onderzoek. In ander onderzoek (irv, 2001) zijn de belangrijkste knelpunten binnen de Regeling Hulpmiddelen op het terrein van communicatie en informatie onderzocht. Als meest belangrijke knelpunten worden genoemd: onvoldoende flexibiliteit van het wettelijk kader, onvoldoende helderheid over het toetsingskader voor verstrekkingen, lange duur van procedures, onvoldoende deskundigheid bij professionals, onvoldoende beschikbaarheid van informatie voor professionals en gebruikers, onvoldoende keuzevrijheid voor de cliënt, het ontbreken van een onafhankelijke adviesfunctie, onvoldoende nazorg en onvoldoende afstemming van de Regeling Hulpmiddelen met andere regelingen. Hieruit blijkt dat met name de starheid in de Regeling Hulpmiddelen (gelimiteerde lijst) een probleem is en dat daarnaast veel onduidelijkheid bestaat over de vraag wie, op basis van welke indicatie(s) en onder welke condities in aanmerking komt voor vergoeding van hulpmiddelen. Een onafhankelijke adviesprocedure lijkt hierbij van groot belang. Ook deze context van de Regeling Hulpmiddelen is bij veel betrokkenen bekend, in het onderhavige onderzoek wordt niet specifiek naar knelpunten gezocht Leeswijzer In het hierop volgende hoofdstuk wordt de onderzoeksopzet met de verschillende onderzoeksdelen en de integratie daarvan weergegeven. Hoofdstuk drie beschrijft de bevindingen van het onderzoek onder ICT-adviseurs en videologen. Hoofdstuk vier geeft de resultaten weer van de inventarisatie onder ervaringsdeskundigen en hoofdstuk vijf gaat in op de ervaringen van leveranciers. In hoofdstuk zes worden de resultaten van het deskundigenpanel beknopt weergegeven. Tot slot worden in hoofdstuk zeven alle onderzoeksvragen beantwoord. Achtergrondinformatie over de aantallen blinden en slechtzienden, de vormen van slechtziendheid, de typen beeldschermen en prijzen van beeldschermen is weergegeven in de bijlagen. In dit rapport worden de termen computerbeeldscherm en monitor naast elkaar gebruikt, hiermee wordt hetzelfde bedoeld. Met een groot of groter beeldscherm kan zowel een groter TFT-scherm als een groter CRT-scherm bedoeld worden. 5

7 2. ONDERZOEKSOPZET 2.1. Inleiding In dit hoofdstuk wordt beschreven op welke wijze het onderzoek is uitgevoerd. Het onderzoek kent een brede algemene inventarisatie, onderzoek bij vertegenwoordigers van patiëntenverenigingen en hun contactgroepen, onderzoek onder individuele slechtziende computergebruikers, onderzoek bij instellingen voor blinden en slechtzienden en onderzoek bij leveranciers van speciale computerapparatuur voor blinden en slechtzienden Inventarisatie bestaande documenten Het onderzoek is van start gegaan met een brede inventarisatie. Hiervoor is allereerst via de Federatie SB-belang nagegaan welke literatuur voorhanden is over slechtziendheid in Nederland, de verschillende aandoeningen die hierbij onderscheiden kunnen worden, de kenmerken van deze aandoeningen en het voorkomen van deze aandoeningen. Belangrijk bleek het onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut Slechtzienden en blinden in Nederland (1998). In Nederland zijn ongeveer blinden en slechtzienden. Op basis van onderzoek kan geschat worden dat personen dermate slechtziend zijn, dat zij baat zouden kunnen hebben bij een aangepast computerbeeldscherm. In de bijlagen wordt hier nader op in gegaan. Daarnaast is gezocht naar aanvullend materiaal, waarbij de reeds bestaande rapportages van CVZ het uitgangspunt vormden. In 2003 is door de Afdeling A&O van CVZ onderzoek gedaan naar onder meer de verstrekking van extra grote computerbeeldschermen binnen de Regeling Hulpmiddelen in het kader van het project Onderzoek computers voor gehandicapten. Tevens is via instellingen betrokken bij Keuzewijzer Computerhulpmiddelen bij problemen met het zien gezocht naar meer materiaal. Voorts is gekeken naar de NWO stuurgroep InZicht die tot doel heeft wetenschappelijk onderzoek aangaande de situatie van mensen met een visuele handicap te stimuleren. Veel literatuur is gevonden in het Infovisie Magazine, een gezamenlijke uitgave van Visio en de Belgische collega-instelling VLICHT. In het archief van het tijdschrift is gezocht naar artikelen over computeraanpassingen voor blinden en slechtzienden. Verder heeft een algemene Internet-search plaats gevonden. Tot slot is gekeken naar gegevens over de uitvoering van de Wet REA op het terrein van extra grote computerbeeldschermen voor op de arbeids- of onderwijsplaats. Er bleken echter weinig gegevens voorhanden die herleidbaar zijn naar type gebruiker (aantallen visueel gehandicapten) en naar type aanpassing (speciale computerbeeldschermen). 6

8 2.3. Inventarisatie ervaringen intermediairs Aanvragen voor aanpassingen aan computers zullen veelal vergezeld gaan van een advies van een regionale instelling voor blinden en slechtzienden en/ of van een offerte van de leverancier. De ICT-adviseurs die verbonden zijn aan de regionale instellingen vormden een belangrijke informatiebron in het onderzoek. Bij Bartiméus, Visio en Sensis wordt veelal een automatiseringsonderzoek gedaan om per persoon te kijken wat de individuele behoefte en meerwaarde van bepaalde computeraanpassingen is. Bij alle regionale instellingen zijn mondelinge en telefonische interviews gehouden met ICT-adviseurs en enkele videologen. Naast de regionale instellingen zijn nog enige andere instellingen benaderd die nauw betrokken zijn bij ICT voor visueel gehandicapten, dit zijn Sonneheerdt, een instelling voor opleiding en arbeid voor blinden en slechtzienden en Visio Loo Erf, een specifiek onderdeel van Visio voor beroepsvoorbereidende revalidatie van blinden en slechtzienden. Visio en Sensis participeren samen in het Technisch Onderzoekscentrum Visueel Gehandicapten (TOVG), waar veel kennis over ICT en visueel gehandicapten is samengebracht. Het TOVG geeft desgewenst advies over computeraanpassingen en andere hulpmiddelen voor visueel gehandicapten, doet onderzoek naar de voor- en nadelen van ICT-hulpmiddelen voor visueel gehandicapten en geeft voorlichting en training aan adviseurs van hulpmiddelen. De regionale instellingen beschikken over computerruimtes waar diverse computeraanpassingen opgesteld staan, onder meer extra grote beeldschermen en speciale typen beeldschermen. Het TOVG heeft de beschikking over een grote bus waarin deze computeropstellingen geplaatst zijn. Een lijst van geïnterviewden is opgenomen in bijlage Inventarisatie ervaringen gebruikers De inventarisatie van de ervaringen van gebruikers heeft op drie verschillende manieren plaatsgevonden. Tijdens de ZieZo-Beurs, de beurs voor aangepast zien, in januari 2004, zijn korte interviews met slechtziende gebruikers van computers gehouden. Samen met beleidsmedewerkers van de Federatie SB-belang is een overzicht gemaakt van de belangrijkste aandoeningen. Daarnaast heeft een inventarisatie plaatsgevonden bij diverse contactpersonen van werkgroepen, contactgroepen en diagnosegroepen die aangesloten zijn bij de Federatie SB-belang en haar lidorganisaties. Het betrof met name contactgroepen van de Nederlandse Vereniging van Blinden en Slechtzienden (NVBS) en de Federatie Ouders van Visueel Gehandicapten (FOVIG). In de bijlagen zijn kort de belangrijkste kenmerken van de oogaandoeningen beschreven, die behoren bij de contactgroepen die geselecteerd zijn voor het gebruikersonderzoek. Er zijn negen contactpersonen via benaderd en met acht respondenten heeft een telefonisch interview plaatsgevonden. In de interviews werd gevraagd naar de kenmerken en het voorkomen van de desbetreffende aandoening, de spreiding van computergebruik onder de achterban, de specifieke problemen met het gebruiken van 7

9 computerbeeldschermen, de meerwaarde van de verschillende typen computerbeeldschermen, mogelijke nadelen van de verschillende typen computerbeeldschermen en de ervaringen met vergoeding van computerbeeldschermen. Daarnaast is nog een beperkt aantal (zeven) gesprekken gehouden met individuele slechtzienden die gebruik maken van computeraanpassingen. Deze personen zijn telefonisch geïnterviewd waarbij uitsluitend is ingegaan op hun eigen specifieke ervaringen met computeraanpassingen. Een lijst van geïnterviewden is opgenomen in bijlage Inventarisatie ervaringen leveranciers In Nederland is een aantal gespecialiseerde leveranciers van hulpmiddelen voor blinden en slechtzienden gevestigd. Op de ZieZo-Beurs zijn de eerste contacten gelegd met de leveranciers. Het aantal leveranciers dat gespecialiseerd is op het terrein van computeraanpassingen voor blinden en slechtzienden is beperkt; de belangrijkste zijn Tieman, ALVA, en Reinecker Reha-Technik. Naast de gesprekken ten tijde van de ZieZo- Beurs, zijn aanvullende interviews gehouden. Interviews zijn gehouden bij Tieman en bij Reinecker, de andere leveranciers gaven aan weinig betrokken te zijn bij levering van beeldschermen voor computers. Naast de ervaringen van leveranciers met voor- en nadelen van typen beeldschermen voor specifieke groepen slechtzienden, gingen de interviews in op de prijzen van beeldschermen en de aantallen speciale beeldschermen in Nederland. Met name de aantallen bleken moeilijk te achterhalen. Voor prijzen van beeldschermen is ook navraag gedaan bij de reguliere detailhandel voor computerbenodigdheden. Ook is op Internet gekeken naar prijzen van beeldschermen Deskundigenpanel Tot slot is een deskundigenpanel georganiseerd. Hiertoe is besloten in overleg met opdrachtgever CVZ. Het onderzoek gaf op een aantal vragen nog geen bevredigend antwoord, met name omtrent de aard en de omvang van het aantal potentiële gebruikers. Via een deskundigenpanel is getracht een nauwkeuriger inschatting te maken van de groep potentiële gebruikers. De deelnemers aan het panel zijn vermeld in bijlage 3. 8

10 3. ERVARINGEN ICT-ADVISEURS EN VIDEOLOGEN 3.1. Inleiding In deze paragraaf wordt ingegaan op de ervaringen van de ICT-adviseurs van de regionale instellingen. Representanten van Visio, Sensis, Bartiméus, Het Loo Erf, TOVG en Sonneheerdt hebben vragen beantwoord over computerbeeldschermen en andere hulpmiddelen voor slechtzienden. Voorafgaand aan deze interviews heeft een aantal korte telefonische consultaties van diverse deskundigen plaats gevonden. Deze respondenten gaven met name adviezen over bestaande kennisbronnen op dit terrein en over de belangrijkste te interviewen personen bij de regionale instellingen Grotere beeldschermen Een groter beeldscherm is een van de mogelijke opties bij computergebruik door slechtzienden. Vergroting is immers een belangrijke oplossing bij beperkt gezichtsvermogen. Door de ICT-adviseurs wordt gesteld dat veel betrokkenen, zowel de slechtziende zelf, als de omgeving, professionals en zorgverleners, geneigd zijn om voor het probleem slechtziendheid de oplossing in eerste instantie te zoeken in een groter beeldscherm. Een argument voor het gebruik van grote beeldschermen is dat de letters op het scherm groter worden. De ICT-adviseurs beschouwen unaniem de 17 inch CRT-monitor als de huidige standaard. Zij definiëren de standaard dan als de monitor die op dit moment het meeste in de Nederlandse huishoudens wordt gebruikt. Een extra grote monitor, bijvoorbeeld een 21 inch scherm biedt 1,2 keer vergroting ten opzichte van een 17 inch scherm (21/17=1,2). Dit houdt in dat de letters 1,2 keer hoger en 1,2 keer breder worden. De meeste slechtzienden hebben, volgens de ICT-adviseurs, echter een hogere vergrotingsfactor nodig. Zij zijn daarom sowieso aangewezen op het gebruik van vergrotingssoftware. Uit de interviews blijkt dat er twee groepen te onderscheiden zijn binnen de ICTadviseurs. Eén groep ICT-adviseurs is van mening dat grotere beeldschermen bijna nooit nodig zijn voor slechtzienden. Hun redenering hierbij is dat zodra slechtzienden vergrotingssoftware nodig hebben, het overzicht toch al verloren is. Soms kan met het gebruik van een groter scherm een vergrotingsfactor gewonnen worden, maar deze adviseurs stellen dat het verschil tussen bijvoorbeeld 7 keer vergroting en 6 keer vergroting weinig uitmaakt; de slechtziende is in beide situaties het visuele overzicht kwijt. Deze groep stelt verder dat het voor slechtzienden van groot belang is om met toetsencombinaties te werken in plaats van met de computermuis, omdat het gebruik van de muis door het gebrek aan overzicht zeer moeilijk is. In een situatie waar de slechtziende werkt met vergrotingssoftware dient, volgens deze respondenten, vooral gekeken te worden naar ergonomische overwegingen bij de keuze voor beeldschermgrootte. Uitgangspunt hierbij is dat de gebruiker het hele scherm moet 9

11 kunnen zien zonder het hoofd te bewegen. Bij een extra groot beeldscherm zijn de meeste slechtzienden genoodzaakt hun ogen dichterbij het scherm te brengen. Zij bewegen daardoor het hoofd en dit kan aanleiding zijn tot nek- en rugklachten. Deze adviseurs laten gebruikers wel kijken naar de verschillende schermen als onderdeel van een ICT-advies. Zij geven aan dat veel gebruikers bij het gebruik van vergrotingssoftware dan zelf kunnen ervaren hoe relatief klein de meeropbrengst op het scherm is, veelal slechts één of enkele letters meer. Deze groep ICT-adviseurs concludeert daarom dat een beeldscherm groter dan standaard (17 inch) in de meeste gevallen niet gewenst is. De andere groep ICT-adviseurs is positiever over de meerwaarde van grotere beeldschermen. Deze groep is van mening dat grotere beeldschermen wel een duidelijke meerwaarde kunnen hebben voor bepaalde groepen slechtzienden, zij het voor een beperkte groep personen. Volgens deze groep kunnen bijvoorbeeld personen met MD baat hebben bij een 19 inch beeldschermen omdat bij deze aandoening sprake is van extern kijken. Ook wordt aangegeven dat mensen met (redelijk) stabiele aandoeningen, die reeds geholpen zijn met een geringe vergroting (een lettergrootte van ongeveer 6 mm) baat hebben bij grotere beeldschermen. Gezegd wordt dat dit vaak mensen met een gezichtsscherpte tussen de 20% en 30% zijn. Daarnaast worden slechtziende kinderen door een respondent genoemd als een groep die baat heeft bij het gebruik van grotere beeldschermen. In educatieve software komen namelijk veel bewegende beelden voor, die niet gevolgd kunnen worden als men slechts naar een deel van het beeld zit te kijken, wat het geval is bij het gebruik van vergrotingssoftware. Het extra grote scherm maakt het mogelijk voor het kind om de bewegende onderdelen op het gehele computerbeeldscherm te zien. Voor andere taken kan de vergrotingssoftware weer worden ingeschakeld. Ook voor situaties waar twee personen naar dezelfde monitor kijken, bijvoorbeeld voor een slechtziende ouder die zijn of haar kind wil begeleiden bij computergebruik, kan een grote monitor duidelijke meerwaarde hebben. Heeft een groter beeldscherm meerwaarde voor bepaalde groepen slechtzienden? Tijdens de gesprekken met de regionale instellingen hebben alle respondenten benadrukt dat het niet mogelijk is om algemene uitspraken te doen over groepen slechtzienden. Personen met op papier dezelfde aandoening en gezichtsscherpte hebben niet altijd dezelfde mogelijkheden noch dezelfde onmogelijkheden. Ook de behoeften bij computergebruik kunnen sterk verschillen. Alle geïnterviewde ICT-adviseurs geven aan dat de keuze van een monitor sterk afhankelijk is van wat men met de computer doet. De meeste slechtzienden hebben geen extra groot beeldscherm nodig om met programma s als Word of Excel te werken. Dan kan zeer veel worden bereikt met de standaard aanwezige instellingsmogelijkheden binnen het besturingssysteem en binnen de programmatuur zelf. Voor internetgebruik kan een extra groot beeldscherm wel een voordeel opleveren. Ook wordt vaak opgemerkt dat een groter beeldscherm een duidelijke meerwaarde zou kunnen hebben voor de kleine groep slechtzienden die reeds geholpen is met een vergroting van 1,2 keer. Opvallend is dat de meeste ICT-adviseurs aangeven dat slechts in zeer beperkte mate sprake is van een noodzakelijke meerwaarde van een extra groot beeldscherm. Zij 10

12 adviseren dus ook in beperkte mate tot verstrekking van een extra groot beeldscherm. Men geeft aan dat een schatting van het aantal moeilijk te maken is, maar duidelijk is dat het om relatief kleine percentages gaat. Bij de overwegingen of een groter computerbeeldscherm een duidelijke meerwaarde kan hebben wijst één van de respondenten, een videoloog, op het verschil tussen prettig en noodzakelijk. Veel mensen zullen een groter beeldscherm prettig vinden en er baat bij hebben, maar dat is iets anders dan dat het strikt noodzakelijk is om te kunnen werken met de computer. De videologen geven aan dat er tests mogelijk zijn om te onderzoeken hoeveel meerwaarde een groter beeldscherm voor iemand kan hebben. Navigatiesnelheid, leessnelheid en uithoudingsvermogen zouden centrale onderwerpen kunnen zijn in deze tests TFT-beeldschermen De belangrijkste technische kenmerken van TFT-schermen zijn in bijlage 2 beschreven. In deze paragraaf worden kort de meningen van de ICT-adviseurs over TFT-schermen weergegeven. De belangrijkste eigenschap van het TFT-scherm in deze context is dat een TFT-scherm niet trilt. Menig slechtziende ondervindt veel hinder van de trillingen in het beeld die vaak zichtbaar zijn op een normale CRT-monitor. Voor deze personen heeft een TFTscherm, volgens alle ICT-deskundigen, een grote meerwaarde. Andere voordelen voor slechtzienden zijn, volgens de ICT-adviseurs, het hoge contrast, de strakke en duidelijke letter en de wat minder felle letters op een donkere achtergrond. Dit vormt voor veel slechtzienden duidelijke meerwaarde, in het bijzonder voor personen die lichtgevoelig zijn. Een ander voordeel is dat een TFT-monitor dankzij de afmetingen heel hanteerbaar is. Met een monitorarm kan een TFT-monitor optimaal geplaatst worden voor de ogen van de gebruiker. De ICT-adviseurs geven aan dat TFT-beeldschermen ook enkele nadelen kennen voor slechtzienden. Zo is de monitor voor één resolutie gemaakt, en leidt verandering van resolutie tot kwaliteitsverlies in het beeld. Indien vergrotingssoftware gebruikt wordt, is dit geen probleem omdat veranderingen van resolutie dan niet noodzakelijk zijn. Een ander nadeel van TFT-schermen is dat deze computerbeeldschermen niet vanuit elke kijkhoek een optimaal beeld bieden. Als men, als gevolg van de oogaandoening, vanuit een bepaalde hoek naar het beeldscherm moet kijken, kan men hinder ondervinden van de kijkhoekbeperkingen van een TFT-beeldscherm. Wel wordt opgemerkt dat dit vaak met een computerarm op te lossen is en dat er veel kwaliteitsverbeteringen plaatsvinden op dit terrein. Heeft een TFT-beeldscherm meerwaarde voor bepaalde groepen slechtzienden? Deze vraag beantwoorden de ICT-adviseurs unaniem met ja. Uit de gesprekken met de ICT-adviseurs en videologen blijkt dat een TFT-scherm naar hun idee voor duidelijk meer 11

13 slechtzienden een meerwaarde kan hebben dan een extra groot beeldscherm. Mensen die hinder ondervinden van licht en flikkeringen zijn meestal gebaat bij een TFT-scherm. Een videoloog geeft aan dat sommige personen die op een CRT-scherm wel vergroting nodig hebben, op een TFT-scherm minder of geen vergroting nodig zouden hebben, dankzij verminderde vermoeidheid van de ogen. ICT-adviseurs menen dat personen met nystagmus, achromatopsie en diverse irisafwijkingen (bijv aniridie en albinisme) baat kunnen hebben bij een TFT-beeldscherm. Wel blijft een individuele test noodzakelijk om advies te geven. Volgens alle ICT-adviseurs is het niet mogelijk om exact aan te geven welke slechtzienden een duidelijke meerwaarde ondervinden bij een bepaalde monitor. Bij het TOVG is op kleine schaal onderzoek gedaan naar de relatie tussen kenmerken van slechtziendheid en kenmerken van beeldschermen. De beeldschermen zijn hierbij ingebouwd getoond aan gebruikers, zodat de gebruikers zich niet laten leiden door het uiterlijk van een monitor, maar zich met name richten op de beeldeigenschappen. Een grootschaliger onderzoek op dit terrein is volgens TOVG wel gewenst, maar nog niet verricht omdat geen externe financiering is verkregen. Zowel de ICT-adviseurs als de videologen geven aan dat er een objectieve test bestaat om te bepalen in hoeverre iemand last heeft van flikkeringen, de flikkerfusietest. Deze test kan worden gebruikt om aan te geven of een TFT-scherm (of een CRT-scherm met 100 Hz of meer) voor iemand noodzakelijk is Trinitron-beeldschermen Een Trinitron-beeldscherm is een speciaal type CRT-beeldscherm, in bijlage 2 zijn de technische eigenschappen nader toegelicht. Door een speciale technologie toe te passen worden deze computerbeeldschermen door de ICT-adviseurs omschreven als zacht, rustig, scherp, stil en helder. Heeft een Trinitron-beeldscherm meerwaarde voor bepaalde groepen slechtzienden? Volgens de ICT-adviseurs kunnen personen die gevoelig zijn voor strooilicht, personen met nystagmus, personen met verlaagd contrast-zien en personen met centrale gezichtsvelduitval (bijvoorbeeld MD) baat hebben bij een Trinitron-beeldscherm vanwege het goede contrast en het rustige beeld. Trinitron wordt genoemd als een alternatief voor mensen die last hebben van trillingen en hinder ondervinden van de kijkhoekbeperkingen van een TFT-scherm. Ook personen die veel met bewegende beelden werken kunnen baat hebben bij een Trinitron-monitor Andere beeldschermen/hulpmiddelen In de gesprekken met de medewerkers van de regionale instellingen kwamen naast grote beeldschermen, Trinitron-schermen en TFT-schermen enkele belangrijke aanvullingen ter sprake. In deze paragraaf worden enkele relevante opmerkingen over kleine monitoren, computerarmen, vergrotingssoftware en standaardinstellingen van Windows weergegeven. 12

14 Kleinere monitoren en monitorarm Sommige slechtzienden kunnen volgens de ICT-adviseurs juist gebaat zijn bij een kleine monitor. Dit zijn vooral mensen met een beperkt gezichtsveld. In verband met kleine beeldschermen kwam bij één instelling de monitorarm ter sprake. De respondenten zagen veel in een combinatie van een 15 of 17 inch TFT-scherm en een monitorarm, die het mogelijk maakt om het scherm zo te positioneren dat de gebruiker zijn of haar visus het beste kan gebruiken. Het scherm kan op de beste afstand en in de beste hoek worden geplaatst zonder dat men voorover geleund of schuin hoeft te zitten. Volgens deze respondenten zou de monitorarm opgenomen moeten worden in de Regeling Hulpmiddelen. Op dit moment is hun ervaring dat een monitorarm veelal niet vergoed wordt via de Regeling Hulpmiddelen. Vergrotingssoftware ICT adviseurs geven aan dat een extra groot beeldscherm voor sommige slechtzienden een tijdelijke oplossing kan bieden. Veel mensen moeten uiteindelijk gebruikmaken van vergrotingssoftware, die het beeld op het computerbeeldscherm tussen 2 en 16 keer vergroot. Met vergrotingssoftware wordt de afbeelding die op het scherm moet worden weergegeven groter. Daardoor past het gehele beeld niet meer op het scherm. Het aandeel van het oorspronkelijke beeld dat op het scherm kan worden weergegeven is gelijk aan de vergrotingsfactor in kwadraat. Bij drie keer vergroting is 1/9 van het beeld zichtbaar op de monitor, bij 6 keer vergroting 1/36. Dit heeft grote consequenties voor het overzicht. Belangrijk voor dit onderzoek is de vraag of een extra groot beeldscherm een meerwaarde heeft voor een persoon die vergrotingssoftware gebruikt. ICT-adviseurs geven aan dat een slechtziende soms een lagere vergrotingsfactor kan gebruiken indien daarnaast tevens een groter beeldscherm wordt gebruikt. Hierdoor blijft een iets groter deel van het oorspronkelijke beeld zichtbaar, en heeft men dus iets meer overzicht, waardoor minder gescrold hoeft te worden. Andere respondenten stellen echter dat men op het moment dat men op vergrotingssoftware aangewezen is het visuele overzicht sowieso kwijt is, en dat men moet leren werken op een nieuwe manier. Het gebruik van de computermuis in combinatie met vergrotingssoftware is dermate moeilijk dat het beter is om met toetsencombinaties en een ergonomisch verantwoord beeldscherm te werken, dan met een extra groot beeldscherm. Hierbij komt dat een aantal aandoeningen een progressief karakter hebben; een groter beeldscherm kan dan volgens de adviseurs slechts korte tijd soelaas bieden. Bij achteruitgang van het gezichtsvermogen zal men toch aangewezen raken op het gebruik van vergrotingssoftware. Instructie In dit verband wordt door bijna alle respondenten opgemerkt dat de gebruikers onvoldoende worden opgeleid in het gebruik van vergrotingssoftware. Veel personen leren onvoldoende omgaan met vergrotingssoftware en daarnaast bleek de vergrotingssoftware in een aantal gevallen technische mankementen te bevatten. ICT- 13

15 adviseurs menen dat veel gebruikers hierdoor slechte ervaringen hebben met vergrotingssoftware. Alle ICT-adviseurs merken op dat er te weinig instructie wordt gegeven. Mensen krijgen soms dure hulpmiddelen zonder voldoende te worden opgeleid. Dit maakt dat men een hulpmiddel niet optimaal kan gebruiken. Voorgesteld wordt om de vergoeding voor instructie te verruimen. De respondenten benadrukken dat het thuis oplossen van technische problemen een groot probleem is voor slechtzienden. Een goede helpdesk, het liefst aan huis, is zeer belangrijk. In het kader van het project Visueel Gehandicapten Massaal Digitaal is een help-desk eveneens een streven. Op dit moment bestaat deze voorziening nog niet. Standaardinstellingen In Windows is het mogelijk om de standaard weergave van informatie op het beeldscherm te vergroten of van kleur veranderen, bijvoorbeeld witte letters op een zwarte achtergrond. Dit biedt mogelijkheden, maar levert ook beperkingen op. Niet alle dialoogvensters in bijvoorbeeld Word worden vergroot. Internetpagina s kunnen vaak niet op de gewenste manier weergegeven worden. Daarom blijft vergrotingssoftware, volgens de ICT-adviseurs, altijd nodig voor een meerderheid van slechtziende computergebruikers Regeling Hulpmiddelen Voor slechtzienden zijn beeldschermen een bijzonder belangrijk deel van een computer. Hun handicap is visueel, een beeldscherm geeft visuele informatie weer. Bepaalde eigenschappen van een monitor kunnen, ook bij volledig zienden, vermoeidheid en hoofdpijn veroorzaken. Dit probleem speelt nog sterker voor iemand die zich steeds moet inspannen om te zien. De ICT-adviseurs geven aan dat er altijd groepen zullen zijn voor wie de monitor die als standaard wordt gezien niet de beste keuze zal zijn. Derhalve zullen er altijd personen zijn voor wie een bijzonder beeldscherm een grote meerwaarde heeft. Daarom vinden zij unaniem dat het mogelijk moet zijn om in bepaalde gevallen een andere monitor dan de standaard monitor te adviseren. De ICT-adviseurs vinden het problematisch dat men nu niet op een vergoeding kan rekenen in gevallen waar een bijzonder beeldscherm een duidelijke meerwaarde heeft. Volgens deze respondenten is het van belang dat verstrekking van specifieke computerbeeldschermen in de Regeling Hulpmiddelen wordt opgenomen. Naar hun idee dient bij duidelijke argumentatie, eventueel onderbouwd met testresultaten, vergoeding via de Regeling Hulpmiddelen mogelijk te zijn. De ICT-adviseurs geven aan dat de regionale instellingen hulpmiddelen alleen adviseren als het echt nodig is. Zij zouden er voorstander van zijn als de verzekeraars dit advies als onafhankelijk advies accepteren. De ICT-adviseurs zijn geen voorstander van het expliciet vermelden van de typen bijzondere beeldschermen in de Regeling Hulpmiddelen. Wel dienen beargumenteerde adviezen gehonoreerd te worden. 14

16 Bij een eventuele verduidelijking wat betreft computerbeeldschermen voor slechtzienden in de Regeling Hulpmiddelen, geven de ICT-adviseurs de voorkeur aan een algemene, functionele formulering boven een lijst van gelimiteerde hulpmiddelen die vergoed worden. Dit voorkomt situaties waarin een geschikt en goedkoop hulpmiddel niet kan worden geadviseerd vanwege vergoedingstechnische aangelegenheden. Vanwege de snelle veranderingen in het aanbod van hulpmiddelen heeft een algemene formulering gebaseerd op de functies van het hulpmiddel de voorkeur. Bij een functionele omschrijving van de aanspraak zou er, volgens respondenten, een minder aanzuigende werking optreden dan bij het toevoegen van specifieke beeldschermen in de Regeling Hulpmiddelen. De ICT-adviseurs geven aan dat zij toch altijd zoeken naar de goedkoopste adequate hulpmiddelen, ook in de situatie van een functionele omschrijving. Een belangrijke vraag in relatie tot de Regeling Hulpmiddelen is, zoals eerder gesteld, het verschil tussen prettig en noodzakelijk. Niet alles wat prettig is, is immers noodzakelijk. Wel moet rekening worden gehouden met het feit dat veel mensen geen betaald werk hebben, en daarom relatief veel tijd achter de computer doorbrengen. Vrijwilligers worden meerdere keren genoemd als een kwetsbare groep. Mensen die arbeidsongeschikt raken door hun slechtziendheid kunnen en willen vaak een essentiële bijdrage leveren aan het maatschappelijk leven. Het wordt opgemerkt dat het belangrijk is om actieve participatie in het maatschappelijk leven, zeker bij personen met een beperking, te ondersteunen. Deze mensen zitten lang achter de computer maar werken niet en vallen dus niet onder de wet REA. In één interview werd opgemerkt dat duidelijkheid over wie verantwoordelijk is voor de oplossing van compatibiliteitsproblemen belangrijk is. Gebruikers die problemen met compatibiliteit hebben moeten niet heen en weer gestuurd worden tussen de hardware leverancier (vaak een reguliere computerzaak omdat de gebruiker de computer zelf heeft aangeschaft) en de leverancier van speciale software (die vergoed is via de Regeling Hulpmiddelen). Samengevat vinden de medewerkers van de regionale instellingen dat het mogelijk moet zijn om specifieke computerbeeldscherm te adviseren indien aangetoond of goed beargumenteerd is dat een bepaald hulpmiddel/ aanpassing duidelijke meerwaarde voor een persoon heeft, of noodzakelijk is. Opname in de Regeling Hulpmiddelen is volgens hen gewenst Toekomstige ontwikkelingen Met het toenemend aantal ouderen wordt ook een toename in ouderdomsgerelateerde slechtziendheid verwacht. Het is moeilijk te voorspellen in hoeverre deze groep aanspraak zal maken op de Regeling Hulpmiddelen. Mettertijd zal het aantal slechtziende ouderen dat gewend is om met computers te werken, groeien. Deze ouderen hebben vaak al een computer thuis. Moeilijk in te schatten is in hoeverre zij bij slechtziendheid met de computer zullen blijven werken en in hoeverre ze daarvoor een groter of speciaal beeldscherm nodig zullen hebben. 15

17 De ICT adviseurs voorspellen dat het TFT-scherm in de loop van de komende jaren de standaard zal gaan worden. Zeer waarschijnlijk zal de prijsontwikkeling voor TFTschermen gunstig zijn voor de consument. Waarschijnlijk is ook dat grote CRT-monitoren op korte termijn goedkoper worden. Op iets langere termijn maken de adviseurs zich zorgen over de verkrijgbaarheid en prijs van CRT-monitoren. Op het moment dat kwalitatief goede TFT-schermen als de standaard gaan gelden, kan het wel eens heel moeilijk worden om kwalitatief goede en betaalbare CRT-scherm te verkrijgen. Eén respondent relativeert dit met de opmerking dat CRT-schermen in gebruik zullen blijven voor bijvoorbeeld beveiliging en daardoor niet zullen verdwijnen. In één interview werd geschat dat ongeveer 10% van de slechtzienden beter met een Trinitron dan met een TFTscherm kan werken. Plasmaschermen en elektronisch papier worden genoemd als belangrijke verwachte ontwikkelingen van computermonitoren. Een plasmascherm is een groot plat scherm, bestaande uit vele mini tl-buisjes. Elektronisch papier kan worden omschreven als een oprolbare monitor. Het geeft geen licht af, wat positief zou zijn voor slechtzienden (uit een gewone monitor komt veel licht). Het elektronisch papier gebruikt alleen energie (van de batterij) wanneer het beeld verandert, en staat stil wanneer een gedeelte gelezen wordt. Dit product is nog volop in ontwikkeling. De zwart-wit versie wordt beschreven als erg helder met hoog contrast. Aan een goede kleurweergave wordt gewerkt. 16

18 4. INVENTARISATIE VAN GEBRUIKERSERVARINGEN 4.1. Inleiding Een belangrijk onderdeel in het onderzoek is de inventarisatie van gebruikerservaringen. Met behulp van dit onderzoeksdeel is gepoogd een antwoord te vinden op de vragen welke monitoren momenteel gebruikt worden, hoe de monitoren worden gebruikt en wat de meerwaarde van speciale monitoren is ten opzichte van standaardmonitoren. Ook is aandacht besteed aan de persoonlijke ervaringen van gebruikers met vergoedingen van de hulpmiddelen. In vijftien telefonische interviews met respondenten met verschillende oogaandoeningen 1 is gevraagd naar bovenstaande onderwerpen. Deze oogaandoeningen worden in bijlage 1 nader beschreven. Acht van de vijftien telefonische gesprekken zijn gevoerd met contactpersonen van verenigingen of contactgroepen. De overige zeven telefonische gesprekken zijn gevoerd met individuele ervaringsdeskundigen. Ter voorbereiding op deze interviews zijn tijdens de ZieZo-beurs enkele korte interviews afgenomen met blinden en slechtzienden. Ter oriëntatie is gevraagd naar de gebruikte computerhulpmiddelen en de voordelen ervan. Van de twintig slechtziende respondenten hebben er acht een extra groot beeldscherm thuis; vijf personen hebben een 19 inch beeldscherm en drie personen een 21 inch beeldscherm. De voordelen ervan benoemen zij allen met woorden als meer overzicht of groter beeld. De acht respondenten hebben op verschillende manieren hun beeldscherm bekostigd; zo hebben twee het scherm zelf aangeschaft, drie hebben het via de verzekeraar vergoed gekregen, één persoon heeft het met behulp van een fonds geregeld en twee personen wisten niet precies hoe de vergoeding geregeld is. Onderstaand worden de resultaten van de gesprekken met contactpersonen weergegeven, daarop volgt een weergave van de gebruikerservaringen en tot slot volgt een conclusie Resultaten gesprekken contactpersonen In totaal is met acht contactpersonen van verschillende verenigingen gesproken. Hen is niet alleen gevraagd naar persoonlijke ervaringen, maar vooral naar de ervaringen van andere slechtzienden met dezelfde aandoening. Op die manier wordt een beeld geschetst van het gebruik van speciale beeldschermen, de eventuele meerwaarde en de ervaring met vergoedingen, onderscheiden naar de meest voorkomende aandoeningen. Computergebruik Voor alle aandoeningen geldt dat het merendeel (70% tot 100%) van de mensen met een bepaalde visuele beperking gebruik maakt van de computer voor alledaagse zaken zoals tekstverwerking, Internet en . Alleen de contactpersoon van de contactgroep PXE 1 Achromatopsie, albinisme, aniridie, macula degeneratie, PXE, retinitis pigmentosa, uveïtus 17

19 geeft aan dat het computergebruik bemoeilijkt wordt wanneer het centrale zicht begint af te nemen. Veel personen ondervinden volgens de contactpersoon op dat moment te veel problemen met het werken met de computer en stappen over op andere alternatieven. De contactpersoon van de MD-patiëntenvereniging geeft aan dat het om veel oudere mensen gaat (vanaf zestig jaar), die veelal minder gebruik maken van computers dan de jongere leeftijdscategorieën. Bij de aandoening van albinisme is het omgekeerde het geval; ongeveer 30% van de mensen met albinisme is nog onder de elf jaar, waarbij het gebruik van een computer vaak nog minimaal is. Voor de Belangengroep Slechtziende en Blinde Studenten (BS&BS) geldt dat alle leden zeer actief gebruik maken van een computer en dat veel van hen met twee computers werken; één in de thuissituatie en één aangepaste computer op de hogeschool/ universiteit. Meerwaarde en vergoeding In het onderzoek is bewust onderscheid gemaakt tussen verschillende categorieën oogaandoeningen. Het blijkt dat dit een terecht onderscheid is geweest; de behoefte aan hulpmiddelen verschilt per contactgroep. Echter, ook binnen de groepen zelf bestaan beduidende verschillen. De respondenten geven aan dat niet altijd generaliserende uitspraken kunnen worden gedaan, omdat de gezichtsscherpte en andere kijkproblemen (zoals de grootte van uitval in het centrale zicht bij mensen met MD of de grootte van de koker bij mensen met RP) in vele variaties voorkomen. Desondanks is geprobeerd een weergave te geven van de belangrijkste behoeften die bestaan. Voor de grote meerderheid van mensen met achromatopsie, met aniridie en met albinisme heeft een groter beeldscherm, volgens de contactpersonen, een duidelijke meerwaarde, voornamelijk vanwege het betere overzicht (de hoeveelheid informatie die kan worden weergegeven op het scherm). Men doelt hierbij met name op 21 inch beeldschermen. Volgens de respondent van Contactgroep Achromatopsie betekent dit overzicht dat andere vergrotingssoftware niet meer nodig is; de mogelijkheden van de instellingen van Windows bieden dan voldoende vergrotingsmogelijkheden voor de meeste personen met achromatopsie die gemiddeld een gezichtscherpte van 10% hebben. Voor de anderen geldt dat een extra groot scherm bij gebruik van vergrotingssoftware meer in beeld brengt dan een standaard scherm. Volgens de respondent van Contactgroep Albinisme biedt een extra groot TFT-scherm de meeste voordelen, omdat deze beeldschermen een scherper contrast en minder trillingen geven. Ook wordt opgemerkt dat de warmte-uitstraling van een scherm belangrijk is; veel slechtzienden zitten dicht op hun scherm en warmte-uitstraling kan dan hinderlijk zijn. Dit geldt ook voor mensen met uveïtus, PXE, RP of MD. Verder zijn bij deze categorieën de onderlinge verschillen dusdanig groot, dat de noodzaak van een extra groot beeldscherm afhangt van de gezichtsscherpte en kijkhoek van ieder individu apart. Voor RP geldt, volgens de contactpersoon: hoe kleiner de koker waardoor men kijkt, des te minder behoefte men heeft aan een groot beeldscherm. Over het algemeen wordt daarbij het TFT-scherm geprefereerd, aangezien deze een scherper contrast en meer helderheid biedt dan een CRT-scherm. Voor personen met PXE geldt, volgens de contactpersoon, een andere vuistregel: voor mensen met een gezichtsscherpte van 20% 18

20 tot 30% helpt een groter scherm het overzicht te bewaren en is geen vergrotingssoftware nodig. Voor mensen met minder zicht is vergrotingssoftware nodig, en vaak levert die vergroting in combinatie met een groter beeldscherm zoveel vergroting op, dat in het uitvergrote figuur alweer gaten vallen. Het grotere beeldscherm verhindert dan juist het overzicht. Het TFT-scherm biedt nog een aantal voordelen op het CRT-scherm: door de trillingsvrijheid en de hoge resolutie is het beeld scherper en rustiger. Bovendien neemt de monitor minder ruimte in en is deze goed in stand verstelbaar. Voor personen die aan MD lijden, geldt een soortgelijke vuistregel. Ziet een persoon meer dan 20%, dan biedt een 21 inch scherm, volgens de contactpersoon, een duidelijke meerwaarde. Ook is met een dergelijk groot scherm minder vergroting nodig, wat de leesbaarheid ten goede komt. Indien het grote scherm dus zorgt dat men minder vergroting nodig heeft, bestaat er een duidelijke meerwaarde op andere hulpmiddelen of kleinere beeldschermen. Echter, hoe minder iemand ziet, des te minder een 21 inch scherm meerwaarde heeft. 19 inch is dan vaak het meest ideale, hoewel ook een 17 inch nog wel werkbaar is. Het TFT-scherm biedt hier, volgens de respondent, minder voordelen dan de CRT-monitor, omdat bij de eerste de kwaliteit van het beeld sterk afhangt van de kijkhoek. Afhankelijk van de gezichtsscherpte zit iemand met MD dicht op het scherm, en dit geeft bij een TFT-scherm vaak vervagingen in het beeld. Alle respondenten vinden dat een groter beeldscherm grotendeels of volledig moet worden vergoed. Vier van hen geven aan dat het immers gaat om een hulpmiddel dat, als gevolg van de oogaandoening, noodzakelijk is voor het goed werken met een computer, hetgeen weer noodzakelijk is voor communicatie. De meningen variëren van vergoeding van de meerprijs van een speciaal scherm tot volledige vergoeding van het beeldscherm en aanverwante hulpmiddelen die de kwaliteit ervan vergroten (één respondent vindt, in het kader van rechtsgelijkheid, dat de computer in zijn geheel moet worden vergoed, aangezien dit ook het geval is voor lichamelijk gehandicapten) Resultaten gesprekken ervaringsdeskundigen In de gesprekken met gebruikers is voornamelijk gevraagd naar de individuele ervaringen met betrekking tot computergebruik, aanpassingen en vergoedingen. De resultaten hiervan sluiten aan op wat al bleek uit de gesprekken met contactpersonen. Computergebruik Alle respondenten werken nog actief met een computer in de thuissituatie. Men gebruikt de computer voor de alledaagse zaken, zoals tekstverwerking, Internet en . Digitale krantabonnementen, bankieren via Internet, redactiewerk en correspondentie worden met behulp van de computer onderhouden. De problemen die men ervaart bij het kijken naar een computerbeeldscherm variëren uiteraard per persoon. Wel is het zo dat alle respondenten moeite hebben met het totaalbeeld; zij moeten alle zeven het beeld stukje voor stukje scannen, om zo een idee te krijgen van het totale overzicht. Verder speelt de lage gezichtsscherpte een rol; alle 19

21 respondenten hebben een gezichtsscherpte tussen 0,5% en 12%, waardoor men moeite heeft met het scherp krijgen van het beeld. Onvoldoende contrast en helderheid op het scherm zorgen dus voor problemen, maar ook de grootte van de letter is van belang. Om die reden gebruiken alle respondenten één of meerdere computeraanpassingen. Twee respondenten hebben een extra groot beeldscherm op het werk/ op school en thuis een standaardgrootte, vier respondenten gebruiken thuis een groter beeldscherm (twee hebben een 19 inch CRT-scherm, één respondent heeft een 19 inch TFT-scherm en een ander heeft thuis een 21 inch CRT-scherm en een 15 inch TFT-scherm). De grote meerderheid maakt daarnaast gebruik van vergrotingssoftware, een enkeling in combinatie met spraakondersteuning. Tot slot kan nog opgemerkt worden dat twee respondenten bekend zijn met het Trinitron-scherm. Eén van hen heeft positieve ervaringen met dit type, de ander is er positief over maar ziet er geen duidelijke meerwaarde in, behalve de uitgebreide instellingsmogelijkheden, terwijl veranderen van de instellingen op een TFTscherm snel tot verlies van beeldkwaliteit leidt. De vergoeding van computerhulpmiddelen op het werk en op school blijken geen problemen op te leveren voor de respondenten. De vergoeding voor aanschaf in de thuissituatie is voor bijna alle respondenten wél een probleem geweest. Eén extra groot CRT-scherm is vergoed na een lange procedure. Een contactpersoon merkte op dat de procedure van aanvraag tot vergoeding erg veel tijd in beslag neemt en op kan lopen tot een half jaar. Eén respondent heeft geen beroep gedaan op een vergoeding omdat hij uit eerdere ervaringen wist dat er een lange en slepende procedure aan vooraf zou gaan. Bij drie andere respondenten zijn de grotere schermen afgewezen voor vergoeding. De respondenten hebben hier allen toelichting op gegeven. Zo heeft één respondent betere ervaringen in het verleden; destijds kon hij, naar eigen zeggen, een aanvullend bedrag zelf bijbetalen aan de verzekeraar om zo het gewenste hulpmiddel te krijgen. Uit alle verschillende ervaringen blijkt al dat er geen sprake is van een eenduidig vergoedingssysteem en twee respondenten benoemen dit verschil nadrukkelijk. Een ander meent dat er onenigheid bestaat tussen verzekeraar, intermediair-adviseur en cliënt over de daadwerkelijke behoefte. Eén respondent gaat hier nog dieper op in; zij vindt dat er onvoldoende wordt geluisterd naar de beleving van de cliënt; de mening van de professionals (van de regionale centra) kan objectief gezien wel correct zijn, maar deze hoeft daarmee niet overeen te stemmen met de beleving en acceptatie van een individu. Voor- en nadelen Alle respondenten zijn van mening dat een groter beeldscherm voordelen biedt. Zes van hen noemen expliciet het voordeel van meer overzicht; doordat het schermoppervlak groter is, biedt het beeld meer informatie. Vier respondenten voegen daaraan toe dat er door dit betere overzicht minder, en voor een enkeling zelfs geen, vergroting nodig is. Dit alles heeft tot gevolg dat een groter beeldscherm beduidend rustiger en minder vermoeiend werkt voor een slechtziende, zo menen de respondenten. Eén respondent noemt nog de betere werkhouding; door het grotere oppervlak hoeft men niet zo dicht op het beeld te gaan zitten. Nadelen ondervinden de respondenten niet aan de grote beeldschermen. Op de vraag of men niet meer met de ogen (of het hoofd) moet gaan scannen om het grote oppervlak te overzien, antwoorden de meeste respondenten 20