Onbemand, dus Onbemind?

Transcriptie

1 45 Het grootste Nederlandstalige luchtvaartmagazine 23 e JAARGANG NR ,95 Unmanned areal VehicUles Onbemand, dus Onbemind? HAI HELI-EXPO 2016 INDUSTRIE MAAKT PAS OP DE PLAATS BP VLIEGVELD Ongevalsanalyse MIDDENMEER Crash GermanwinGs AMBITIEUS GROEN vlucht POLDERVELD 4u-9525 BedrijfsecOnOmisch TRIP TIP AMERIKA vliegen marktperspectief WRIGHT BROTHERS Convertible EN WOLKENKRABBERS turboprops

2 TWO WAYS TO CONQUER THE WORLD. Now you have two choices for superior, ultra-long-range capability. The 5,950 nm Falcon 7X the fastest selling Falcon ever (and with good reason). Or the new, 6,450 nm Falcon 8X, destined to become a favorite of world travelers. Both have the awe-inspiring ability to fl y long distances from short and challenging runways such as Aspen and London City. The 8X is more than three feet longer, with over 30 cabin layouts. Fly far. Fly in comfort. Achieve more. I FRANCE: I USA:

3 inhoud voorwoord Column: 'ipad' Jan Cocheret 5 Nieuws & Info 6 Multifunctionele turboprops 14 Column: 'Marlboro' Goof Bakker 18 On the Job: Instructeur EMVO Woensdrecht 19 Project: Remote Tower 24 Nieuwe boeken 25 Simulatior: Chance Vought F4U Corsair 26 piloot en vliegtuig light HEAVY-versie van Piloot en Vliegtuig Mei 2016 Deze HEAVY-versie is een uitgave van EismaTrademedia, Celciusweg 41, 8912 AM Leeuwarden Postbus 340, 8901 BC Leeuwarden +31 (0) telefoon Egbert van Hes, algemeen directeur Gerbert Tiecken, uitgeef directeur Hoofdredacteur Drs. Ruud Vos r.vos@eisma.nl Uitgever Gerbert Tiecken g.tiecken@eisma.nl Redactiemedewerkers Goof Bakker, Jan Cocheret, Henk Heiden, Hans Heerkens, Dennis Jonker, Koen Aerts, Edwin Borremans, Ary Ceelen, Wim Das, Stefan Degraef, Henk Duivenvoorden, Enrico Evers, Cor van Gent, Hans Heerkens, Jozef Mols, Kees Otten, Harro Ranter, Roger Soupart, Ben Ullings, Hans de Vries, Fred Willemsen Aan dit nummer werkten mee: Leo Bakker, Kees van Berkel, Frits van den Berg, Erik Brouwer, Peter de Jong, José Oortwijn en Thijs Postma Redactieadres Postbus 340, 8901 BC Leeuwarden +31 (0) redactiepilootenvliegtuig@eisma.nl Leveringsvoorwaarden zie Vormgeving Hans de Vries ZeeDesign Column: '(V)luchtigheden' Henk Heiden 28 Crystal Luxury Air(cruises) 29 Column: 'Onbemande vliegtuigen' Hans Heerkens 31 Onbemand, dus onbemind? 32 Warthog ontmoet Frogfoot 39 Burgerluchtvaartregister NL 42 Historie: SO.30P Bretagne 43 Ongevalsanalyse: German Wings Vlucht 4U Marketingcoördinatie Stephanie Hofman s.hofman@eisma.nl +31 (0) Advertentieverkoop Patricia van der Werf p.vanderwerf@eisma.nl Eugenie von Ende eu.vonende@eisma.nl Klantenservice abonnement@eisma.nl +31 (0) Algemene voorwaarden Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van Eisma Businessmedia B.V. zijn van toepassing de voorwaarden, welke zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Leeuwarden. Uitgever en auteurs verklaren dat deze uitgave op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie Eisma Businessmedia ISSN: colofon DRONES Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei In deze editie komen Unmanned Aerial Vehicles (UAV) twee keer aan bod. Enerzijds herhaalt Hans Heerkens in de rubriek Analyse zijn pleidooi voor regelgeving hieromtrent. Want het aanbod van onbemande luchtvaartuigen zou op termijn fors kunnen worden uitgebreid met Unmanned Cargo Aircrafts (UCA). Daarnaast wordt een aantal pilootloze toestellen beschreven die zijn afgeleid van voor bemand gebruik ontwikkelde typevarianten. Er is echter ook sprake van een groeiende groep UAVgebruikers die hobbymatig vliegen. Voor deze groep hebben de fabrikanten software ingebakken die opstijgen bij verboden gebieden onmogelijk zou moeten maken. Uit een recente proef van Dronewatch in de omgeving van Schiphol bleek echter dat lang niet alle fabrikanten voldoende gebruikmaken van de mogelijkheden van geofencing. Een pleidooi voor een algemeen verbod van het gebruik van hobbydrones in de wijde omgeving van willekeurig welke luchthaven lijkt hier op zijn plaats. Want het maakt niet zoveel uit of de bemanning van een737 zich lam schrikt van een drone, ook de gemiddelde GA-piloot zal een hartverzakking krijgen wanneer hij op fi nals opeens zo n apparaat op zijn netvlies krijgt. Dat geldt evenzeer voor een zweefvlieger die naar boven wordt gelierd of gesleept. Naast mogelijk gevaarlijke afl eiding gedurende een kritische vluchtfase schuilt er nog een gevaar. Komt het daadwerkelijk tot een aanvaring, dan zijn lichter geconstrueerde vliegtuigen in het nadeel. Want de in drones aanwezige accu s en metalen onderdelen zijn potentieel dodelijke projectielen met een hoog penetrerend vermogen. Toekomstige overtreders opsporen is simpel. Als fabrikanten geofencing kunnen toepassen, kunnen ze een drone ook uitrusten met transponders met een unieke code. Verplicht vervolgens kopers zich te legitimeren en registreer hun gegevens. Die benadering werkt naar twee kanten. Niet alleen wordt het in de omgeving van luchthavens veiliger, ook de privacy van de burger is erbij gebaat. Wie zich nu nog rot ergert aan zoemende elektromotoren boven zijn tuin en niet weet wat de camera boven hem registreert, heeft met registratie een middel in handen om terug te slaan. Ruud Vos is hoofdredacteur Piloot en Vliegtuig r.vos@eisma.nl Verbied ze bij alle vliegvelden

4 Te huur: Prive Hangaar op Airport Lelystad direct gelegen aan de taxibaan Boeing 737 Full Motion (!) FlightSimulator met 240 graden vision. 100% B-737 vlieg-ervaring. De simulator staat bij IST FlightTraining in Alpen aan den Rijn. When do you upgrade? Een hele mooie afgesloten eigen hangaar voor vliegtuig of helicopter met een oppervlakte van bijna 130 m2. De hangaar heeft een overhead-deur van 12 meter breed en is voorzien van 4 ramen. De hangaar heeft een lichtstraat in het dak, een heater, duurzame blauwe KLM vloercoating, keuken, toilet en heeft een eigen parkeerplaats voor de deur. Airport Lelystad heeft een perfecte bereikbaarheid via de A6 naar Heerenveen, Almere en Amsterdam, via de A27 naar Het Gooi en Utrecht en via de A28 naar Zwolle en Amersfoort. Lelystad Airport is de grootste luchthaven voor de General Aviation in Nederland. Afmetingen: Breed 13,5 m. Diep 9,5 m. Hoogte 4,5 m. Vrije hoogte overheaddeur 3,5 m. Eventueel ook te koop voor euro. Huurprijs: 650,- per maand ex. BTW. Info: H. ten Cate htencate@planet.nl Tel

5 lining up Door: Jan Cocheret ipad In april 2010 deden we na een fantastische skivakantie in Vermont nog een weekendje New York. Op Fifth Avenue stond een enorme rij mensen. Het einde van de rij verdween in de futuristische glazen ingang van een Apple-store. Het was de dag waar velen op gewacht hadden. De dag waarop je voor het eerst een Apple ipad kon kopen, als je hem tenminste tijdig online besteld had. Voor heel veel mensen was deze dag geen gewone dag, het was de dag waarop alles zou veranderen. Zelf had ik dat gevoel niet zo. Ik begreep niet veel van het nieuwe apparaat en zag al helemaal niet waarom het zo belangwekkend zou kunnen zijn. Dat wij al ruim twintig jaar eerder onze eerste Apple Macintosh Classic hadden aangeschaft, een supercomputer met wel 2 MB werkgeheugen en een 20 MB harde schijf, veranderde daar weinig aan. Ook het feit dat ik sindsdien in volle tevredenheid een tiental Apple desktops en laptops heb versleten, hielp helaas evenmin om echt enthousiast te worden over het nieuwe apparaat. We zijn toch maar even langs de wachtende mensen de winkel ingelopen. De rij eindigde bij een tijdelijke balie. Boven de balie hing een bord waarop stond dat de online bestelde ipads hier opgehaald konden worden. Iets verderop bij de gewone verkoopbalie stond niemand. Volstrekt onnozel vroeg ik of er ook ipads te koop waren als je die niet besteld had. De hippe verkoper keek me glazig aan. Niet besteld en gewoon old school in de winkel kopen? Het was blijkbaar een vraag waar hij geen antwoord op had, iets wat hem niet al te vaak gebeurde. Zonder te antwoorden draaide hij om en liep weg. Een minuut later was hij terug en vertelde dat er inderdaad een paar ipads voor de verkoop waren. Hij keek alsof hij zijn eigen woorden nauwelijks kon geloven. OK, doe mij dan maar zo n ipad. Voor ik het wist was het eruit en kocht ik een apparaat van een paar honderd dollar zonder dat ik ook maar een vaag idee had waar ik het voor Our new best friend Jan Cocheret is duizendp(il)oot jancocheret@hotmail.com zou gebruiken. Die onwetendheid heeft bijna een jaar geduurd en pas toen zag ook ik het licht. De eerste apps waren verschenen en opeens ontdekte ik wat een ongelooflijke uitvinding de nieuwe tablet was. In de luchtvaart veranderde er veel. De tientallen kilo s wegende mappen met vliegkaartjes, handboeken en procedures waren verleden tijd. Al die duizenden pagina s zaten in de ipad. Rekenschijven, tabellen, passers, zelfs radarbeelden met kleurige weerplaatjes en vlieginstrumenten, opeens kon je ze allemaal tevoorschijn toveren op het beeldschermpje van our new best friend. Iedere vlieger in iedere tak van luchtvaart, jong en oud, allemaal hadden ze binnen twee jaar na de introductie hun eigen ipad. Tegenwoordig is er geen enkele luchtvaartmaatschappij, luchtmacht of vliegclub meer die niet op de een of andere manier een tablet in zijn operatie heeft geïntegreerd. Je kunt je bijna niet meer voorstellen dat er ooit nog een tijdperk vóór de tablet heeft bestaan. Sterker nog, dat het ipadloze tijdperk niet meer dan zes jaar geleden ophield te bestaan. Het is een van die wonderen, die ik nooit heb zien aankomen en waar ik nu al niet meer zonder zou willen of kunnen leven. Bedankt Steve Jobs en al die anonieme app-ontwikkelaars die ervoor gezorgd hebben dat de luchtvaart nog efficiënter, sneller, beter en vooral veiliger is geworden. En trouwens ook leuker! Mijn eigen ipad gebruik ik buiten het vliegen tegenwoordig vooral voor het lezen. Boeken, kranten en tijdschriften. Het heeft nog wel een paar jaar geduurd voordat ik om was, maar afgelopen jaar heb ik bijna al mijn abonnementen omgezet in digitale abonnementen. Ook Piloot en Vliegtuig lees ik alleen nog maar op mijn ipadje. In verband daarmee heb ik het volgende aan te bieden: bij ons in de kelder staan ruim twintig vrijwel complete jaargangen van ons prachtige luchtvaartmagazine. Vanaf heden op te halen door die lezer die er de leukste plannen mee heeft. Ik lees het wel op mijn ipad! Piloot en Vliegtuig HEAVY - MEI PILOOT EN VLIEGTUIG MEI

6 nieuws & info webperikelen Op kunnen bijna links worden aangetroffen die verwijzen naar aansprekende luchtvaartvideobeelden! fokker technologies Fokker Technologies en Airbus gaan nauw samenwerken bij het ontwikkelen en automatiseren van de productie van Fibre metal Laminate (FmL). Dit nieuwe materiaal is een combinatie van verschillende lagen glasvezels en aluminium. Het is zeer licht en de opvolger van Glare, het in Nederland ontwikkelde materiaal dat sinds 2005 wordt toegepast in het bovenste rompdeel en kielvlak van de A380. FmL is de tweede generatie van het lichtgewicht materiaal. n Videotip van de maand Split second: Vlieger bij Defensie ais flight academy De AiS Flight Academy heeft Rulez Aviation (RA) in de arm genomen om internationaal studenten te werven. De Lelystadse vliegopleider besloot met RA te gaan samenwerken vanwege de vele informatie-aanvragen die de vliegschool uit het midden-oosten ontvangt. met de erkenning die AiS onlangs ontving van de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) en de immigratie- en Naturalisatiedienst (ind) kunnen internationale studenten die zich bij AiS willen laten opleiden, eenvoudiger een studentenvisum verkrijgen. RA werft als een van de weinige bureaus al tientallen jaren studenten uit voornamelijk het midden-oosten die in engeland of ierland willen gaan studeren. met deze samenwerking verstevigt AiS Flight Academy zijn internationale tak. n Ook voor deze uitgave geldt: wanneer bij een artikel of nieuwsbericht een staat, is er een link op de website te vinden. n flight simulation company De Flight Simulation Company (FSC) gaat een level D A320 Full Flight Simulator (FFS) plaatsen bij de RWL German Flight Academy in het Duitse mönchengladbach. De nieuwe simulator zal in oktober 2016 operationeel worden en een plek krijgen naast een B737-NG FFS die zich al bij RWL bevindt. FSC heeft al twaalf FFS s op Schiphol en in Boedapest. n KoninKLijKe LuchtMacht Beide Nederlandse F-35 s zijn medio maart 2016 voor het eerst in de lucht bijgetankt door een Nederlandse KDC-10. Het tanken gebeurde zowel overdag, bij schemering als in het donker boven edwards AFB in de Amerikaanse staat Californië. Door deze tankbeurten verwierf de luchtmacht de nationale certificering om ook de F-35 in de toekomst te voorzien van brandstof. De certificering is onderdeel van de operationele test- en evaluatiefase van de F-35 en ook nodig om in mei of juni de overtocht naar Nederland mogelijk te maken. Het toestel kan per minuut liter brandstof in de tanks van jachtvliegtuigen pompen. n KLM e175 De eerste van zeventien voor KLm Cityhopper bestemde embraer e175 s is medio maart met de nodige vertraging op Schiphol geland. De eerste commerciële vlucht met dit toestel, dat plaats biedt aan 88 personen, vertrok op zondag 27 maart 2016 van Schiphol naar Stavanger. Bestemmingen die volgen zijn onder meer Ålesund, Torp Sandefjord, Turijn en manchester. n biofuel-vluchten KLm is in maart begonnen met het gebruik van duurzame biofuel op de route Oslo-Amsterdam, waarbij ongeveer 80 biofuel-vluchten met een e190 worden uitgevoerd. Hiermee wordt weer een stap gezet om luchtvaart duurzamer te maken. Daarnaast gaat embraer metingen uitvoeren naar de effectiviteit van biofuel ten opzichte van kerosine tijdens deze vluchten. n nachtjeslampje KLm heeft het Nachtjeslampje geïntroduceerd, speciaal voor de thuisblijvers van zakenreizigers. De lichtjes van het lampje doven voor elke nacht dat een familielid onderweg is. Op de dag van thuiskomst zijn alle lichtjes gedoofd. met het lampje wil KLm het voor de kleine thuisblijvers ook prettig maken. Het KLm Nachtjeslampje kost 39,95. n Motoronderhoud KLm neemt de komende tien jaar het onderhoud van General electric Genx-motoren van Xiamen Airlines nieuwe Boeing 787 s voor haar rekening. Air France industries KLm engineering & maintenance is een volledig gecertificeerde maintenance Repair & Overhaul-organisatie voor de 787-Genx-motoren. KLm e&m is naast General electric s werelds eerste gecertificeerde maintenance Repair Organisatie voor Genx-motoren. n 8 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 Piloot en Vliegtuig HEAVY - MEI

7 fokker helmond Fokker Helmond heeft het eerste in Nederland onderhouden onderdeel van een Apache-landingsgestel opgeleverd. Het zijn de schokdempers van de gevechtshelikopter. Voorheen werden deze onderdelen in de VS onderhouden bij Boeing. Dankzij eerder afgesloten overeenkomsten tussen Boeing en Fokker, maar ook tussen Boeing en de luchtmacht, gebeurt dat nu in Nederland. n nlr medewerkers van het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (NLR) hebben in Seoel in een simulator het Fly-By-Wire (FBW) systeem van de KUH Surion helikopter geëvalueerd. De evaluaties vonden plaats in de Handling Quality Simulator (HQS) van Korea Aerospace industries (KAi) waarbij verschillende vliegstanden onder de loep werden genomen. Wanneer de besturingscomputer probleemloos fungeert, kan FBW in een vliegende Surion worden getest. Het NLR is nauw betrokken bij de ontwikkeling van de Surion, wat onder meer gebleken is uit windtunneltests. Ook assisteert het NLR de helikopterbouwer bij de ontwikkeling van de op zeeschepen landende KUH-1m en het testprogramma waarbij de civiele Surion onder omstandigheden vliegt waarin ijsvorming optreedt. n studentenproject tu delft Het studentenproject HeadRest van de TU Delft heeft de Crystal Cabin Award 2016 voor vliegtuiginterieur gewonnen. HeadRest is een hoofdsteun en biedt een subtiele manier om je als passagier terug te trekken binnen de ruimte van je stoel tijdens langeafstandsvluchten in de economyclass. Bij het openklappen van de hoofdsteun ontstaat een hangmatconstructie, die het hoofd wiegt. Ook kan de passagier zijwaarts leunen, zonder dat het hoofd wegglijdt of gaat knikken. HeadRest is een afstudeerproject van manon Kühne, msc in samenwerking met Zodiac VS, voor haar master in integrated Product Design onder begeleiding van prof. Peter Vink en Jelle Zijlstra. Twee andere genomineerden waren de projecten modulair en Fio. Het project modulair gaat uit van een gemakkelijk aanpasbare galley waarmee luchtvaartmaatschappijen kunnen inspelen op veranderende catering- en route-eisen. Bij het project Fio is de hal in het vliegtuig zo ontworpen dat stewardessen hun werk ideaal kunnen uitvoeren. maar deze hal is ook om te zetten naar een self-cateringbar met uitklapbare krukken en een digitale projectiemuur. n tecnam p2006t medio maart is de eerste Tecnam P2006T in Nederland gearriveerd. Het toestel werd afgeleverd bij Zelf Vliegen op Lelystad. De fabrieksregistratie i-pdve zal worden vervangen door PH-TWN. Het toestel is beschikbaar voor verhuur en trainingen voor de laagste twin-tarieven in ons land. De twin werd overgedragen in aanwezigheid van ingrid Lutgerink van Tecnam Aerodroom, de officiële Tecnam-dealer voor Nederland en Luxemburg. n pipistrel experience days Op Zoersel (ebzr) zullen op mei en in Nederland op Hilversum (ehhv) op juni zogenoemde Pipistrel experience Days worden gehouden. Het idee achter de dagen: serieus geïnteresseerde piloten met Pipistrels laten vliegen onder het adagium you need to experience a Pipistrel. Toestellen die erbij zullen zijn: Virus SW, Sinus, Alpha Trainer, Tarus en de Virus SW 121 easa (die begin mei uit Slovenië is overgevlogen). Aanmelden kan via n blue skies-orange wings Onder deze titel verscheen recent een prachtig gebonden boek van de Amerikaanse historicus Ryan K. Noppen. Noppen beschrijft in deze uitgave de wereldwijde rol van de Nederlandse luchtvaart(industrie) in de periode Daarin worden alle spelers van betekenis voor het voetlicht gehaald. Zo maar wat namen: Spyker, Fokker, Koolhoven. Uiteraard ook de vliegtuigen van Van Berkel, de Pander Postjager en de vroege luchtlijnen van KLm. Bijzonder is informatie over de Heinkel He 112e, Dornier Do 215B1, Hurricane mk.1 en Spitfire mk 1a, en de dubieuze rol van defensieminister Van Dijk tijdens het toenmalige testtraject. Noppen toont door middel van illustraties hoe deze vliegtuigen er in Nederlandse luchtmachtkleuren uit zouden hebben uitgezien. Door gebruik te maken van beeldmateriaal uit onder meer de archieven van voorheen de Aviodrome en het militair Luchtvaart museum, kan gesproken worden van een uniek gebonden document. Het leent zich, mede door het voorwoord van voormalig premier Jan Peter Balkenende, uitstekend als relatiegeschenk voor buitenlandse (luchtvaart)gasten. N.a.v: Blue Skies-Orange Wings, The Global Reach of Dutch Aviation in War and Peace, , door Ryan K. Noppen; Uitgeverij eerdmans-cambridge 2016; 352 pagina s, vele tientallen zwart-witfoto s en kleurenillustraties. isbn: Prijs Prijs: Online te bestellen via n Piloot en Vliegtuig HEAVY - MEI PILOOT EN VLIEGTUIG mei

8 nieuws & info nederlandse ffs Lockheed martin Commercial Flight Training (LmCFT) heeft een A320 Full Flight Simulator (FFS) verkocht aan Hawaiian Airlines. Ook werd door Allegiant uit Las Vegas een A320 FFS besteld. Beide simulators worden in Nederland in Sassenheim bij het voormalige Sim industries gebouwd. Deze FFS s liggen erg goed in de (opleidings) markt want LmCFT verkocht in 2015 liefst twaalf in Nederlande gebouwde FFS s. n belgië internationaal aero electric aircraft corp Na een eerdere order voor twintig Aero electric Aircraft Corp (AeAC) Sun Flyers door het Spartan College of Aeronautics and Technology uit Denver heeft nu ook de Amerikaanse Bloomington Corporation een aanbetaling gedaan voor dertig toestellen van dit type. Bloomington wil de vliegtuigen gaan onderbrengen in een netwerk van onafhankelijke Amerikaanse vliegscholen in Florida. Het proof of concept prototype is bijna vliegklaar waarbij AeAC verwacht het toestel eind 2017 op de markt te kunnen brengen. De toestellen zijn afgeleid van de elektra One die door het Duitse PC Aero is ontwikkeld. De Sun Flyer betrekt een deel van de benodigde elektriciteit via op de vleugels aangebrachte zonnepanelen. er zijn inmiddels 65 Sun Flyers besteld. n brussels airlines Brussels Airlines heeft een tweede A320 in speciale kleuren laten spuiten. Nadat eerder een tekening uit de Kuifje-strip De schat van Scharlaken Rackham op een toestel was aangebracht, vielen nu twee werken van de surrealistische kunstenaar René magritte deze eer te beurt. Brussels Airlines liet niet alleen La Clairvoyance en Le Retour op de romp aanbrengen, maar pakte ook het interieur aan met dezelfde volgelmotieven die op Le Retour voorkomen. n aeronautical engineers Kalitta Charters heeft bij Aeronautical engineers, inc. (Aei) een Boeing Special Freighter (SF) besteld. Kalitta gaat het toestel toevoegen aan een vloot waarin zich inmiddels een B SF, zes B F vrachtvliegtuigen en drie DC9 s bevinden. Het bedrijf is gespecialiseerd in het vervoer van levende dieren en is 24/7/365 paraat voor het uitvoeren van ad hoc-vluchten. Daarbij wordt gestreefd om binnen twee uur na het binnenhalen van een opdracht onderweg te zijn. n agustawestland aw159 De Filipijnse marine heeft bij Finmeccanica twee AW159 helikopters besteld die in 2018 geleverd worden. Beide helikopters worden in het Britse Yeovil gebouwd en uitgerust met geavanceerde missieapparatuur waarmee onder meer onderzeeboten kunnen worden opgespoord. Door de nieuwe order heeft Finmeccanica 72 AW159 s verkocht. eerder bestelden engeland (62) en Korea (8) helikopters van dit type. n aw101 sar in Yeovil heeft de eerste voor Noorwegen bestemde AW101 Search & Rescue (SAR) helikopter een eerste vlucht voltooid. Noorwegen gunde AgustaWestland eind december 2013 de levering van zestien driemotorige Norwegian All Weather SAR Helicopter (NAWSARH) AW101 helikopters aan de Noorse luchtmacht. De nieuwe toestellen zullen onder meer worden uitgerust met geavanceerde elektronische zoekradar en moeten tussen 2017 en 2020 twaalf Westland Sea King 43 helikopters in Noorse antonov an-132d De Oekraïense vliegtuigbouwer Antonov heeft het prototype van het nieuwe An-132D turboprop-vrachtvliegtuig, kort nadat de vleugels waren gemonteerd, ook voorzien van een staartsectie. Naar verwachting worden binnenkort ook de PW150A Pratt & Whitney Canada turboprops geleverd. Het vrachttoestel voor de korte en middellange afstand moet de An-26 en An-32 op gaan volgen. Het zal tot 9,2 ton vracht kunnen vervoeren bij een kruissnelheid van 500 km/h op een maximale vlieghoogte van m. Antonov bouwt het nieuwe toestel in samenwerking met King Abdulaziz City dienst gaan vervangen. De order kan mogelijk oplopen tot 22 helikopters. n for Science and Technology (KACST) en Aqnia Aeronautics uit Saoedi-Arabië. n 10 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 Piloot en Vliegtuig HEAVY - MEI

9 airbus cabineconcept Airbus heeft naar eigen zeggen een innovatief nieuw cabineconcept ontwikkeld voor de A330neo en A350 XWB. Het zal onder de naam Airspace by Airbus worden aangeboden. Volgens de fabrikant wordt bij de nieuwe cabines gefocust op vier kernwaarden: comfort, ambiance, service en design. Het concept moet leiden tot een meer rustgevende, inspirerende en attractieve vliegtuigcabine. Daarbij wordt de beschikbare cabineruimte optimaal benut. TAP Portugal zal dit cabineconcept als eerste toepassen in de A330neo. De Portugese maatschappij tekende gelijktijdig voor de modernisering van zeven A330ceo-varianten en 41 A320ceo s. n alenia aermacchi M346a De italiaanse luchtmacht heeft bij Leonardo negen m-346a advanced jet trainers besteld die voor 2018 geleverd moeten worden. Door de nieuwe order verdubbelt het aantal m- 346A s in italiaanse dienst van negen naar achttien. Leonardo verkocht tot op heden 68 m-346 s aan italië (18), israël (30), Polen (8) en Singapore (12). moederbedrijf Finmeccanica besloot recent de naam van het bedrijf en alle dochterbedrijven te wijzigen in Leonardo, waardoor de bij Aermacchi gebouwde m- 346-trainers nu als Leonardo m-346 door het leven gaan. n acj319neo Airbus Corporate Jets heeft een ACJ319neo verkocht aan een Aziatische klant. een ACJ- 319neo kan acht passagiers over een afstand van nm ( km) vervoeren en maximaal vijftien uur vliegen. De grotere A320neo heeft een uithoudingsvermogen van dertien uur en kan 25 passagiers over een afstand van nm ( km) transporteren. Airbus tekende tot op heden zes orders op voor ACJ320neo-varianten. n a320neo Air india gaat veertien A320neo s leasen. De toestellen moeten vanaf 2017 geleverd worden. n beechcraft King air De easa heeft het gebruik van met Pro Line Fusion cockpits aangepaste Beechcraft King Airs van het type 350i en 250 goedgekeurd. amerikaanse a321 De eerste in Amerika geassembleerde Airbus A321 heeft op 21 maart 2016 een eerste vlucht voltooid. Het voor JetBlue bestemde toestel werd daarna nog een aantal weken getest voordat het 21 april werd afgeleverd. Kort daarvoor werd het tweede Amerikaanse toestel uit de spuithal gerold. in dit geval een A321 voor American Airlines die bij maas Aviation in Brookley in Unitedkleuren werd gespoten. medio april bevonden zich acht Airbussen in verschillende stadia van afbouw in mobile. n Rockwell Collins Pro Line Fusion cockpits hebben drie touchscreen lcd-displays met een diameter van 35,6 cm. De displays worden standaard geleverd met onder meer Synthetic Vision, interactieve kaarten, localizer performance met vertical guidance (LPV) approaches. Opvallend zijn videoschermen met input van het (eerder opgenomen) enhanced Vision System (evs) of andere camera s. Pro Line Fusion kan worden uitgebreid met het Rockwell Collins HGS-3500 Head-up Guidance System, evs- 3000, multiscan weerradar en Airport moving map. Beechcraft pakte ook de cabines van beide King Airs aan. Deze zijn nu standaard uitgerust met wifi en elektronisch dimbare cabineramen. n atr aircraft ATR Aircraft en de Franse vliegtuigstoelenfabrikant expliseat hebben een nieuw type lichtgewicht vliegtuigstoel geïntroduceerd, de Titanium Seat. De stoelen leiden per toestel tot een gewichtsbesparing van 300 kg vergeleken met de huidige zetels die momenteel in de ATR worden geplaatst. Ook tellen de zitplaatsen minder onderdelen en vergen daardoor minder onderhoud. Air Tahiti zal de eerste gebruiker worden van deze nieuwe stoelen. Ze komen daarna ook beschikbaar als retrofit voor eerder geleverde en nieuwere ATR-turboprops. expliseat ontwikkelde in 2013 voor Airbus de A320 Titanium Seats die slechts 4 kg per stoel wegen. n Piloot en Vliegtuig HEAVY - MEI PILOOT EN VLIEGTUIG mei

10 nieuws & info cessna skyhawk Nieuwe Skyhawk 172 s worden af fabriek uitgerust met het door Safe Flight Scs ontwikkelde Angle of Attack (AoA) systeem. Dit AoA komt optioneel beschikbaar voor de Skylane 182 en Turbo Stationair 206. Het op het panel gemonteerde systeem geeft continu informatie over de neusstand van het vliegtuig gedurende alle vluchtfases. Wanneer de neusstand kritisch wordt, licht het AoA rood op. Ook wordt de piloot gewaarschuwd door een geluidsignaal. Cessna deelde tevens mee dat aspirant-piloten die hun opleiding volgen bij een erkend Cessna Pilot Center, gedurende een jaar een gratis abonnement op Garmin Pilot krijgen. Hiermee kunnen onder meer vluchten worden gepland en vluchtplannen doorgestuurd worden met een Apple of Android-tablet of mobiele telefoon. Ook bevat Pilot interactieve kaarten en navigatiehulpmiddelen. n boeing Ryanair heeft de vierhonderdste Next-Generation opgehaald en is daarmee s werelds grootste 800-gebruiker geworden. De ierse prijsvechter haalde in 1999 de eerste 737 op en verzorgt dagelijks vluchten in en naar meer dan dertig landen. met de huidige vloot werden vorig jaar 106 miljoen passagiers vervoerd. Ryanair kan nog honderddertig 800 s tegemoetzien en zich gelijktijdig opmaken voor de komst van de 737 max 200 (honderd besteld, honderd opties). Pegasus Airlines heeft vijf Next-Generation s besteld. De vloot van de Turkse luchtvaartmaatschappij telt al 58 toestellen van dit type. n 737 Max 8 Bij Boeing neemt de eerste productie van de 737 max 8 langzaam maar zeker vaste vormen aan. Het toestel is bestemd voor launch customer Southwest Airlines die er dertig bestelde en er in 2019 mee wil gaan vliegen. Southwest zette eerder een bestaande bestelling voor dertig 737 Next Gens om in een order voor evenveel max-varianten. n glasair MerLin De Amerikaanse luchtvaartautoriteiten hebben de Glasair merlin goedgekeurd voor (Amerikaans) gebruik in de Light Sport Aircraft (LSA) klasse. De merlin vloog op 7 april 2015 voor het eerst en biedt plaats aan twee personen. Het toestel haalt dankzij een 100 pk sterk viercilinder Rotax 912iS-blok een kruissnelheid van 100 kts (185 km/h). De basisprijs voor de gecertificeerde variant bedraagt dollar. er zullen dit jaar achttien toestellen worden gebouwd die vanaf het najaar van 2016 geleverd worden. Glasair Aviation levert al een kwart eeuw vliegtuigen in kitvorm. in 2012 is de fabriek overgenomen door een Chinese onderneming wat resulteerde in de ontwikkeling van de in serie te produceren merlin. n dreamliner Boeings partner Kawasaki Heavy industries is begonnen met de bouw van de eerste rompsectie van de grootste Dreamliner-variant, de Om de ontwikkel- en constructiekosten binnen de perken te houden zal de voor 95 procent identiek worden aan de Het toestel moet in 2018 op de markt komen. Boeing tekende tot op heden 153 orders op voor de grootste Dreamliner-variant. n een onbekende klant heeft vier Freighters besteld. De vorige order dateert van december 2015 toen de fabrikant twee 8F-varianten verkocht aan de eigen financieringsmaatschappij Boeing Capital. Deze bracht de toestellen in lease onder bij de Russische vrachtmaatschappij AirBridgeCargo die eerder een intentieverklaring tekende voor de aankoop van twintig 747-8F s. in de orderboeken staan nu bestellingen voor elf 8F-varianten en twaalf 8i-passagiervarianten. n p-8a poseidon De Amerikaanse Senaat heeft groen licht gegeven voor de verkoop van mogelijk negen P-8A Poseidon-vliegtuigen aan de Britse marine. De Royal Navy was al op zoek naar maritieme patrouillevliegtuigen nadat een streep werd gehaald door het Nimrod mra4 maritime Patrol Aircraft (mpa) moderniseringsprogramma. Onderdeel van het nog te tekenen contract wordt tevens de training van piloten, waarnemers en technici alsmede de levering van reserve-onderdelen. De P-8A is een missievariant van de NG en ontworpen voor maritieme taken waaronder verkenning, onderzeebootbestrijding en aanvallen tegen oppervlakteschepen. engeland wordt na Australië en india de derde buitenlandse klant voor dit toestel. n 12 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 Piloot en Vliegtuig HEAVY - MEI

11 bombardier challenger ZaKenjets Bombardier Business Aircraft heeft twintig Challenger 350 zakenjets verkocht aan een nog onbekende klant. Naar alle waarschijnlijkheid gaat het om de aanbieder van vliegtuigen in deeleigendom Flexjet. Deze tekende tijdens de NBAA 2015 een intentieverklaring voor twintig toestellen van dit type. De Challenger 350 heeft een vliegbereik van nm (5.926 km). Binnen drie maanden na goedkeuring door de Canadese en Amerikaanse luchtvaartautoriteiten heeft ook easa de Challenger 650 vrijgegeven voor gebruik binnen europa. Het toestel is feitelijk een zwaar gemoderniseerde 605 met een nieuwe Vision-cockpit. Tevens is sprake van een opgewaardeerde cabine en een eigentijdser in-flight entertainment (ife) dat onder de naam nice HD door Lufthansa Technik werd ontwikkeld. Het toestel biedt plaats aan maximaal twaalf passagiers en wordt aangedreven door twee Ge CF34-3BmTO-turbofans die vijf procent meer motorvermogen leveren dan de motoren in de Challenger 605. Daarmee zijn kruissnelheden mogelijk tot 470 kts (870 km/h) bij een vliegbereik van nm (7.408 km). n cseries Bombardier Commercial Aircraft heeft route proving-vluchten met een CS100 afgerond. Daarbij werden gedurende drie weken meer dan dertig stedenparen in europa aangedaan binnen het routenetwerk van SWiSS. Het met een volledige cabine ingerichte toestel bezocht onder meer Brussel, Wenen, Boedapest, Parijs, milaan, manchester en Warschau. Tijdens de testperiode werd gelet op meerdere zaken waaronder de turn around-tijd en grondoperaties, en het laden en lossen van bagage. SWiSS zal de eerste CS100 in de loop van juni in gebruik nemen. Gelijktijdig werd bekend dat CS300 launch customer airbaltic zeven opties heeft verzilverd en nu twintig CS300-varianten besteld heeft. n dassault falcon 8x Dassault Aviation verwacht over niet al te lange tijd zowel van de Amerikaanse als europese luchtvaartautoriteiten het typecertificaat op zak te hebben voor de Falcon 8X. Daarna zal begonnen worden met de uitlevering van het nieuwste vlaggenschip dat non-stop nm ( km) kan overbruggen. met de huidige drie prototypes is tijdens 325 vluchten al meer dan 625 uur gevlogen waarbij recent in Nunavu in het noordwesten van Canada ook bij -33 C werd gestart. Prototype s/n 03 is in het Little Rock Completion Center voorzien van een nieuw interieur en inmiddels teruggekeerd naar het istres Flight Test Center nabij marseille. Het toestel werd daar klaargemaakt voor een wereldwijde tournee van een maand. Daarbij worden meer dan zestig vluchten onder operationele omstandigheden uitgevoerd. Tijdens deze vluchten zal de functionaliteit van de boord- en cabinesystemen worden beoordeeld, evenals de (inflight) communicatiesystemen. Gelijktijdig wordt gewerkt aan de afbouw van meerdere serietoestellen in de fabriek Bordeaux-merignac. Daar stonden begin mei vijftien 8X Falcons op de productielijn. Ook waren er zes in Little Rock voorzien van een cabine. De Falcon 8X voltooide op 6 februari 2015 de eerste vlucht. n cirrus sf50 Vision Bij Cirrus Aircraft wordt alles op alles gezet om de marktintroductie van de eenmotorige SF50 Vision probleemloos te laten verlopen. Na eerste proeven met het ballistische reddingsysteem is de fabrikant nu bezig met de assemblage van de eerste Vision Jet die aan de productienormen voldoet. inmiddels zijn de romp, vleugels en staartsectie met elkaar verbonden en zijn de elektrische systemen klaar voor de eerste tests. Kort daarna zal ook de motor ingebouwd worden. De Amerikaanse FAA vindt daarbij dat het Cirrus Airframe Parachute System (CAPS) een aanvullend veiligheidsmiddel is. Daarom is de werking ervan geen noodzakelijk onderdeel binnen het certificatietraject. Cirrus is echter wel voornemens CAPS live te testen. Volgens de fabrikant moet worden nagegaan of het systeem buiten het aanbevolen snelheidsbereik kts ( km/h) veilig geactiveerd kan worden. Wordt langzamer of sneller gevlogen, dan neemt de auto pilot het commando over om het toestel binden deze grenzen te brengen. Cirrus introduceerde recent ook een aantal nieuwe kleuren voor de SF50 Vision. n evektor-aerotechnik De Tsjechische vliegtuigbouwer evektor heeft een dubbele intentieverklaring op zak van de Guangdong Longhao Group. Het Chinese bedrijf tekende voorlopig voor 300 ev-55 Outback turboprops. Guangdong wil de vliegtuigen gaan inzetten op binnenlandse vluchten vanaf nieuw te bouwen vliegvelden. Gelijktijdig tekende Guangdong voor vijftig SportStar SL-varianten voor opleidingsdoeleinden. Het wordt aangedreven door een Rotax-blok van 100 pk waarmee kruissnelheden mogelijk zijn tot 115 kts (213 km/h) bij een vliegbereik van 700 nm (1.300 km). De Sportstar is inmiddels in China toegelaten. n Piloot en Vliegtuig HEAVY - MEI PILOOT EN VLIEGTUIG mei

12 nieuws & info bell helicopter Bell Helicopter heeft dertig 505 Jet Ranger X- varianten verkocht aan Whitesky Aviation uit indonesië. Whitesky wil de eenmotorige helikopters gaan gebruiken voor taxivluchten naar eilanden in de indonesische archipel. De operator beschikt al over drie eenmotorige Bell 407 -varianten en evenveel tweemotorige Bell 429 helikopters. De helikopterfabrikant wacht nog op certificatie van de Turbomeca Arrius 2R turboshaftmotor en loopt daardoor ongeveer een jaar achter op schema. n gulfstream g550 De U.S. Navy heeft een Gulfstream G550 zakenjet besteld. Het toestel zal bij israel Aerospace industries geschikt worden gemaakt voor Conformal Airborne early Warning (CAeW) taken. De G550 krijgt een 360 L- band Active electronically Scanned Array (Ae- SA) radar en zal in 2018 worden toegevoegd aan het op Point mugu gebaseerde Air and Test and evaluation Squadron VX-30. Als CAeW ingerichte G550 s zijn al operationeel bij de luchtmachten van israël, Singapore en italië. n hybride Luchtschepen Het Britse Straightline Aviation (SLA) heeft een intentieverklaring getekend met Hybrid Airship die mogelijk leidt tot de aanschaf van twaalf Hybrid Airships. Hybrid Airship treedt namens de Amerikaanse vliegtuigbouwer Lockheed martin op als wederverkoper van het opvallende luchtschip dat tot 21 ton vracht en negentien passagiers kan vervoeren. n Mitsubishi Mrj90 Prototype FTA-1 van de mitsubishi Regional Jet (mrj90) heeft sinds de hervatting van de testvluchten in februari 2016 inmiddels FL350 ( m) bereikt. Volgens de fabrikant werd daarbij een snelheid bereikt van mach 0.65 (ongeveer 450 km/h). Tijdens deze vluchten werd onder meer de Ram Air Turbine (RAT) getest die in noodgevallen de elektriciteit voor boordsystemen opwekt. Ook werd gekeken hoe het toestel zich gedraagt wanneer een van beide motoren is uitgevallen. in de aanloop naar serieproductie wordt momenteel de laatste hand gelegd aan de Final Assembly Hangar. in dit nieuwe onderkomen met een oppervlakte van m2 kunnen tot tien pacavi group a320 freighter Lite De Duitse PACAVi Group is op Frankfurt/Hahn samen met het Chinese bedrijf HAiTeC bezig met het ombouwen van de eerste A320 van passagier- naar vrachtvliegtuig. Wanneer de PACAVi Group het aanvullende typecertificaat in handen heeft, zal de Airbus A320/A321 passenger-to-freighter-conversion (P2F) begin 2017 op de markt worden gebracht. De A320 Freighter LiTe krijgt kan maximaal rolls-royce trent 1000 ten motorfabrikant Rolls-Royce (R-R) heeft de eerste vluchten uitgevoerd met de nieuwe Trent 1000 TeN (Thrust, efficiency and New Technology) motor. Volgens R-R wordt de 347 kn sterke motor niet alleen voor de Dreamliner aangeboden, maar ook voor de en Vergeleken met de huidige R-R Trent levert de TeN 16 kn meer stuwkracht. De nieuwe motor werd onder een vleugel van de Spirit of excellence opgehangen, een , die Rolls-Royce sinds 2007 voor deze doeleinden inzet. n toestellen per maand worden geassembleerd. Vrijwel gelijktijdig is ook de zogenoemde Fatigue Strength Test Aircraft naar de testopstelling getransporteerd. Daar zal dit testtoestel talloze malen worden blootgesteld aan de sterk wisselende krachten die optreden tijdens de start, vlucht en landing. n kg vracht over nm (4.260 km) verplaatsen. Wordt minder vracht vervoerd, dan lonkt een vliegbereik van nm (5.926 km). De grotere A321 kan maximaal kg over nm (6.482 km) meenemen. De vliegtuigen krijgen een grote vrachtdeur met een breedte van 3,55 m, een Class e vrachtruim en een 9G-net om schuivende lading tegen te houden. Op het hoofddek is plaats voor tien standaardpallets. Het Duitse bedrijf werkt nauw samen met GAme- CO (Guangzhou Aircraft maintenance engineering, Co., Ltd) waardoor ook toestellen in het Chinese Guangzhou zullen worden omgebouwd. Het programma wordt uitgevoerd naast het door Airbus in 2015 aangekondigde P2F-programma. n VoLocopter Vc200 in Duitsland heeft de elektromotoraangedreven e-volo VC200 voor het eerst gevlogen. Het bijzondere luchtvaartuig werd door de Duitse luchtvaartautoriteit goedgekeurd als ultralight. De 450 kg zware VC200 wordt aangedreven door achttien tweebladige rotors die stroom betrekken van negen accu s die gezamenlijk 50 kw leveren. Volocopter wil proberen de helikopter over twee jaar op de markt te brengen. De onbemande variant voltooide in 2013 de eerste vlucht. n 14 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 Piloot en Vliegtuig HEAVY - MEI

13 Piloot Piloot worden? worden? piper aircraft Jouw vliegcarrièrestart start bij Flight Academy! Jouw vliegcarrière bijais AIS Flight Academy! order und Piper Aircraft mag tussen het vierde kwartaal van 2016 en 2024 in totaal 112 vliegtuigen gaan afleveren bij de UND Aerospace Foundation. Deze Amerikaanse vliegopleider wil de komende acht jaar de opleidingsvloot vernieuwen en zal gefaseerd de eenmotorige Archer TX gaan invoeren. Ook zullende de bestaande tweemotorige Jouw vliegcarrière start bij AIS Flight Academy! Seminoles vervangen worden door nieuwere varianten van dit type. Nieuwsgierig of vliegen iets voor jouw is? Kom naar onze open dag op 16 januari Meld je aan op of bel Alle vliegtuigen krijgen een Garmin G1000 cockpit. UND is al dertig jaar klant bij Piper Aircraft. n Piloot worden? Piloot worde Jouw vliegcarrière start bij AIS Flight A M-KLasse Perfection in Aviation Nieuwsgierig of vliegen iets voor jouw is? Kom naar onze open dag op 16 j Meld je opleiding aan op bel Een arbeidscontract bij AISof Airlines? De prijzen van zowel de Kom naar onze open dag op 21 mei Perfection in Aviation m500 turboprop als de zuigermotoraangedreven m350 Meld je aan op of matrix zijnnieuwsgierig verlaagd. Zo kostof vliegen iets voor jouw is? Kom naar onze open dag op 16 januari de m500 geen 2,264Meld miljoen je aan op of bel bel Advertentie_AIS_P&V_MRT-2014.indd 1 Adv_Piloot&Vliegtuig_210x134_AUGUSTUS_DEF.indd 1 dollar meer maar 1,99 milnieuwsgierig of vliegen iets voor jouw is? Kom naar onze o joen. Voor de m350 wordt Perfection in Aviation geen maar dollar in rekening gebracht. De m350 Meld je aan op of bel is optioneel ook met een zakeninterieur leverbaar en zal worden uitgerust met een nieuwe Garmin 1000 cockpit met grotere beeldperfection in Aviation schermen, een GFC700 autopilot, het Advertentie_AIS_P&V_MRT-2014.indd Autopilot Flight Control Sys :37:08 Adv_Piloot&Vliegtuig_210x134_AUGUSTUS_DEF.indd :59 tem (AFCS) en electronic Stability Protection (esp). De nieuwe vijfbladige Harzell composiet propeller komt daarbij niet alleen voor de nieuwe m600, maar ook als optie voor de m500 beschikbaar. n Advertentie_AIS_P&V_MRT-2014.indd 1 Adv_Piloot&Vliegtuig_210x134_AUGUSTUS_DEF.indd 1 Advertentie_AIS_P&V_MRT-2014.indd 1 Adv_Piloot&Vliegtuig_210x134_AUGUSTUS_DEF.indd 1 M600 met het in ontvangst nemen van de Type inspection Authorization (TiA) is Piper weer een stapje dichter bij de certificatie van de m600 gekomen. De fabrikant voert momenteel een testprogramma uit met drie m600 s waarmee sinds de introductie in april 2014 ruim uur is gevlogen. Volgens Piper vliegt de m600 niet alleen sneller, maar is ook het vliegbereik groter dan verwacht. Uitgegaan werd van 260 kts en een bereik van nm. Dat is inmiddels bijgesteld naar 274 kts (507 km/h) en nm (2.669 km). De m600 is uitgerust met een Garmin G3000 cockpit en Garmin GTC 570 touchscreen controller, een emergency Descent mode, electronic Stability Protection, Level mode en Underspeed/overspeed Protection. Het toestel kost 2, 83 miljoen dollar. n embraer Horizon Air heeft bij embraer dertig e175 s besteld en een optie genomen op nog eens 33 toestellen van dit type. De vliegtuigen worden vanaf het tweede kwartaal van 2017 door Horizon ondergebracht bij Alaska Airlines voor het onderhouden van regionale verbindingen in het noorden van Amerika en Canada. Het gaat bij de nieuwe order om de in 2014 geïntroduceerde brandstofzuinige e175-variant. De fabrikant deelde tevens mee een tweede prototype van het nieuwe KC-390 transportvliegtuig in de lucht te hebben gebracht. n Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei Be a hero for a day, and have a hands on experience on our full dual control P51 Mustang! LINDBERGH SUITE - LUCHTHAVENLEI - BOX ANTWERPEN +32 (0) INFO@VINTAGE.FLIGHTS :37: :59

14 OnTWikkElingEn Door: ruud Vos - Foto s: fabrikanten MUltifUnctionele TUrbOprOps Bombardier heeft een Q400 geschikt gemaakt voor een combinatie van passagier- en vrachtvervoer. Ook bij ATR Aircraft is de ATR tegenwoordig leverbaar als typevariant waarin zowel vracht als passagiers meegenomen kunnen worden. Beide fabrikanten zien dus brood in toestellen die breder inzetbaar zijn dan alleen die ene taak waarvoor ze zijn ontworpen. Wat ook geldt voor kleinere turboprops als de nieuwe Evektor EV-55. Fabrikanten van eenmotorige turboprops als Cessna en Quest Aircraft weten dat hun vliegtuigen vaak ingezet worden in gebieden waar de infrastructuur te wensen overlaat. in dergelijke gebieden is niet zelden behoefte aan vliegtuigen die zowel vracht als passagiers of een combinatie van beide kunnen vervoeren. Ze bieden daarom respectievelijk hun C208 Caravan en Kodiak expliciet aan als multifunctioneel. Daarbij worden vervolgens stoelen en vrachtruimte volop gecombineerd. De Tsjechische vliegtuigbouwer evektor Aircraft vermarkt de nieuwe ev-55 Outback ook met deze argumenten. De tweemotorige turboprop gaat plaats bieden aan negen tot veertien inzittenden terwijl het toestel ook in vracht- of zakenuitvoering kan worden geleverd. Utility evektor mikt met de Outback op het lichte vrachtsegment en omschrijft de nieuweling als een betaalbare New Generation Utility Turboprop. een pluspunt is volgens de fabrikant de grote, flexibele cabine met een inhoud van bijna 10 kubieke meter. met het oog op eventuele transporttaken is een grote deur aangebracht die 1,25 meter breed en 1,31 me- 16 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei

15 ATr Cargo Flex: 44 passagiers, kg vracht. (Foto s: ATr, pierre barthe) ter hoog is. Hierdoor kunnen ook standaardcontainers vervoerd worden. De Outback heeft twee 536 pk sterke pratt & Whitney Canada-turboprops die het toestel een kruissnelheid geven van 400 km/h bij een vliegbereik van iets meer dan 700 km. De ev-55 vloog op 24 juni 2011 voor het eerst; met het eerste prototype is inmiddels meer dan 250 uur gevlogen. in november 2014 werd bij de easa een verzoek voor certifi - catie ingediend conform de Cs-23 Normal category waarbij gebruikgemaakt wordt van een tweede prototype. Naar verwachting zal het certifi - catietraject eind 2017 afgerond zijn. De fabrikant wil het toestel op termijn ook met drijvers aanbieden. er zijn inmiddels vier exportorders opgetekend terwijl de Chinese Guangdong Long Hao Group Co. Ltd begin maart 2016 een intentieverklaring tekende voor de aankoop van driehonderd Outbacks. atr cargo flex Ook in gebieden waarin gevlogen wordt op relatief goed geoutilleerde luchthavens blijkt behoefte te bestaan aan grotere toestellen. Zo was Airlines png op papoea Nieuw-Guinea er als de kippen bij toen ATr de ev-55 Outback: 9-14 passagiers, meerdere vracht-passagiercombinaties. Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei PILOOT EN VLIEGTUIG mei

16 OnTWikkElingEn Door: ruud Vos - Foto s: fabrikanten zogenoemde Cargo Flex -variant op basis van een ATr aanbood. De fabrikant wist de eerste zeven stoelrijen (en daarmee 28 passagiersplekken) uit het toestel te verwijderen waardoor een vrachtcompartiment ontstond met een inhoud van 19 m3. Daarin kan tot kg vracht in vier Class b-vrachtcontainers worden vervoerd. Ook kunnen 44 passagiers mee. De europese luchtvaartautoriteit easa keurde in oktober 2015 deze ATr Cargo Flex goed voor gebruik, waarna de eerste van acht door Airlines png bestelde combivarianten eind 2015 werd afgeleverd. ATr biedt de Cargo Flex nu ook aan als retrofit-optie voor bestaande ATr gebruikers. Overigens is ATr, evenals bombardier, blijvend op zoek naar een nog efficiëntere cabine-inrichting en introduceerde daarom een High Density - variant van de ATr Deze inmiddels ook door de easa gecertificeerde variant biedt door een hertekende cabine en een aangepast voorste vrachtruim plaats aan 78 in plaats van de gebruikelijke 74 passagiers. Cebu pacific werd in augustus 2016 de eerste High Density-gebruiker. De maatschappij bestelde in totaal zestien toestellen van dit type. Q400 cargo combi bombardier Aerospace introduceerde in 2014 een nieuwe variant van de Q400 NextGen turboprop die als passagier-vrachtvariant wordt aangeboden. Deze als Q400 Cargo-Combi te boek staande typevariant kan aan de achterzijde van het toestel kg vracht vervoeren in een vrachtruim met een inhoud van 32 m3. Het vrachtruim voldoet aan de Class C-eisen. in het passagiersgedeelte kunnen tot vijftig mensen mee waarbij de ruimte tussen de stoelen 32 inch (81,3 cm) bedraagt. Wan- neer de beenruimte wordt verkleind tot 29 inch (74 cm) kunnen er 58 passagiers mee. De Japanse regionale luchtvaarmaatschappij ryukyu Air Commuter bestelde tijdens de Farnborough Air show 2014 vijf exemplaren van deze Dash 8-variant en nam in maart 2016 de eerste twee in gebruik voor vervoer van passagiers en vracht tussen een aantal Japanse eilanden. in het streven naar een zo optimaal mogelijke inzet van de Q400 introduceerde bombardier Commercial Aircraft tevens een high density -variant die plaats biedt aan 86 passagiers. De eerste toestellen in deze uitvoering vliegen inmiddels bij Nok Air uit bangkok dat er acht bestelde. eind vorig jaar werd tijdens de singapore Airshow 2016 zelfs een nog efficiëntere variant aangekondigd waarin negentig passagiers meekunnen. Dat grotere aantal is mogelijk dankzij een kg hoger startgewicht waardoor twaalf tot zelfs veertien extra passagiers mee kunnen in plaats van de gebruikelijke 72. met een stoelafstand van 28 inch (71 cm) blijft het passagierscomfort volgens de fabrikant gewaarborgd. Het toestel moet in 2018 op de markt komen. buitenbeentje: c in het turbofansegment is boeing momenteel de enige fabrikant die een combivariant aanbiedt. boeing zette de C (Convertible) rond de eeuwwisseling in de markt als mogelijke vervanger voor ruwweg 500 verouderende 727- en 737-vrachtvliegtuigen. Het toestel werd daarbij afgeleid van de Next-Generation maar kreeg dezelfde sterkere vleugels die voor de boeing business Jet (bbj1) werden gebruikt. Ook werden een grote vrachtdeur en een vrachtafhandelingsinstallatie aangebracht. Na een eerste order door de Amerikaanse Naval reserve die het toestel inzette onder de militaire aanduiding C-40 Clipper, volgde in april bombardiers Q400 Cargo-Combi: 52 passagiers, kg vracht. 18 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei

17 boeing C: 149 passagiers, vracht kg of combinatie de civiele FAA-certificatie. Dankzij de flex cabine kon het toestel volgens boeing gewoon 149 passagiers vervoeren over een afstand van nm (5.954 km). Werd uitsluitend vracht vervoerd, dan kon nm (5.324 km) worden overbrugd bij een maximale belading van kg. De 700C is geen groot verkoopsucces geworden. boeing verkocht tot op heden slechts twintig 700C s. Daarvan werden er vijftien als C-40A door de U.s. Navy besteld en vijf door civiele afnemers, waaronder het portugese sonair (1) en leasemaatschappij Aramco (2). De overige twee moeten nog geleverd aan Air Algerie. medio 2009 werd de ook in het bbj portfolio opgenomen als bbj Convertible. De bbj C kan in acht uur tijd worden omgebouwd van zakenjet naar vrachttoestel. Volgens boeing is het daarom niet alleen interessant voor overheden, maar ook voor rijke privépersonen met paarden of muziekgroepen met veel instrumenten. Het toestel kwam in het laatste kwartaal van 2011 op de markt, maar er is tot op heden geen enkele bbj C verkocht. Cessna Caravan ex: passagiers of meerdere vracht-passagiercombinaties. Quest Aircraft Kodiak: 9 passagiers of meerdere vracht-passagiercombinaties. (Foto: ruud Vos) Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei PILOOT EN VLIEGTUIG mei

18 Take-off Door: Goof Bakker Marlboro Waarom is vliegen leuk? De gewichtloosheid van de moederschoot, waar we onbewust naar terugverlangen, heb ik weleens gehoord. Relatief veel moedercomplexen onder piloten? De voorkeur voor grote borsten wijst wel die kant op. Spanning? Ook een essentieel onderdeel van het pilotendom. Geen enkele buschauffeur heeft het regelmatig met collega s over een frontale botsing met een vuilniswagen. Avontuur? Een vriend vraagt of ik meega naar Afrika, met een Cessna Caravan. Om arme mensen te helpen. Ik weet het niet. Met dit probleem worstel ik al een half leven. Het klinkt als helpen. Maar is het dat? Of is het t compenseren van gebrek aan avontuur en uitdaging in onze dichtgetimmerde en dichtverzekerde maatschappij? Moet ík fysiek daarginds heen, om een paar weken te ruiken aan het echte leven? Zonder creditcard ben ik nergens! Een vriend van me was twintig jaar tropenarts. Redde ontelbare levens. Vroeg me ook geregeld langs te komen. Misschien samen vliegende tropenarts worden. Ik gaf hem laf honderd gulden voor zijn hospitaal. Verdiend in de reclame. Ik schreef over wegwerpluiers terwijl hij tot zijn enkels in het bloed stond. Een collega ging naar Afrika. Liet zich diep de jungle in vervoeren, kwam in een heftig malariagebied terecht en werd daar prompt doodziek. Dankzij het plastic pasje in zijn achterzak lag hij een week later in het AZU, waar hij met de modernste techniek voor de deuren van de dood werd weggerukt. Achtduizend kilometer zuidelijker stierven tien mensen, met wie hij een week tevoren nog om een kampvuur gezeten had, een ellendige dood, rillend onder een vuile deken. Goof Bakker is luchtvaartpublicist goofbak@planet.nl Avontuur zonder creditcard? Ben ik te laf voor. Misschien dat ik stoer doe door met een vliegtuig op de kop te hangen boven de Veluwe. Avontuur bestaat nog, proef het, schreef ik honderden keren voor het sigarettenmerk Marlboro. Dat dan wel weer. Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei

19 On the job Door: erik Brouwer emvo-instructeur KWeeKT airmanship hoeveel mannen en vrouwen van zijn lichting (1990) nog vliegen, weet hij niet. Veel zullen het er niet zijn. Armin koos tijdens zijn loopbaan als jachtvlieger bij de luchtmacht voor het instructeurvak, op de Pilatus PC-7 op Vliegbasis Woensdrecht. een verhaal vanaf de bakermat van nederlandse gevechtsvliegers. De elementaire militaire Vliegopleiding (emvo) op Woensdrecht vormt de tweede fase van de opleiding tot Offi cier Vlieger bij Defensie. Kandidaten voor de luchtmacht en de marine komen na hun offi ciersopleiding aan de Koninklijke militaire Academie naar Woensdrecht, om daar door Armin en zijn collega s de basis van het vliegen bijgebracht te krijgen. BaSiS leggen De opleiding gebeurt op de Pilatus PC-7, die nu ruim vijfentwintig jaar in dienst is bij de Koninklijke Luchtmacht. Het toestel beschikt over een intrekbaar landingsgestel, en een 550 pk sterke turbinemotor. een fors vliegtuig om op te beginnen met een vliegopleiding, bevestigt Armin: De PC-7 is vergevingsgezind, echter wel lastig om netjes te vliegen. Heb je de PC-7, die niet voorzien is van een automatische piloot en bijvoorbeeld lastig uit te trimmen is, in de hand, dan ben je al een heel eind op weg. Het tempo en de lat liggen beide hoog bij de emvo. Het begint met basisvliegtraining, waarna circuit-training, landingen en bijzondere verrichtingen aan bod komen, zoals de overtrek. Armin: Alles wat ook in een gewone vliegopleiding zit, zit erin maar dan op een hoger niveau en op een veeleisend platform (PC-7). Coördinatie, anticipatie, en ondertussen het balletje in het midden houden. Het is de basis, maar voor de meesten lastig genoeg. Procedures en noodsituaties worden ook op de simulator geoefend en uitgediept. en elke ochtendbriefi ng wordt een leerling voor de groep geconfronteerd met een situatie, en dan verwachten we dat hij of zij 22 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei

20 KaP. armin w. Geboren 1 augustus 1970 Opleiding Officier Vlieger (KLu) Vliegt Pilatus PC-7, emvo Woensdrecht Leren formatievliegen... Procedures en noodsituaties worden in de simulator geoefend. Het kantoor van de PC-7. met een veilige en adequate oplossing komt. Dat is best wel een stressmoment, met de ogen van tien collega s en instructeurs in je rug. Als je het dáár laat zien, dan komt het in de lucht ook goed. Het hele proces neemt doorgaans zo n dertig vlieguren in beslag, waarin ook de fi rst solo plaatsvindt. StandaardiSatie De tijd is dus beperkt, en in die tijd moeten de aspirant-vliegers zoveel mogelijk worden bijgebracht. Om de leercurve te optimaliseren, werkt het squadron aan zoveel mogelijk harmonisatie tussen de instructeurs, en krijgt een leerling maar met een beperkt aantal verschillende instructeurs te maken. Armin: Standaardisatie is uitermate belangrijk. Zeker 95 procent van onze syllabus en leermethoden is vastgelegd op papier. maar elke instructeur neemt ook unieke eigen ervaring mee in zijn manieren om mensen iets bij te brengen. Dat is waardevol, maar kan wellicht soms ook verwarrend zijn. Bespeuren leerlingen echt verschillen, dan moeten we als instructeurs om tafel om met een eenduidige visie te komen. Aan de andere kant moeten leerlingen ook met dit soort verschillen leren omgaan, want in een vervolgfase kunnen ze te maken krijgen met Duitse, italiaanse, Amerikaanse instructeurs. Na de emvo scheiden de wegen zich immers. Vliegers die door de Centrale Staf richting de F-16 (en binnenkort Joint Strike Fighter) worden gedelegeerd, gaan naar Sheppard in de Verenigde Staten voor de voortzetting van hun opleiding. Aspirant-helikoptervliegers en vliegers voor luchttransport (C-130 Hercules) blijven nog drie maanden op Woensdrecht voor de Voortgezette Vliegopleiding (VVO), alvorens naar de Verenigde Staten te gaan. Op de VVO komen zaken als navigeren aan bod en wordt het vliegen op instrumenten verder ontwikkeld. marinevliegers krijgen tegenwoordig hun vervolgopleiding in Duitsland, ter voorbereiding op de NH90-helikopter. maar met de JSF in het vizier kunnen er zaken gaan veranderen, aldus Armin: Op dit moment wordt bekeken in hoeverre de opleiding voor jachtvliegers moet worden aangepast om een goede aansluiting te krijgen op de F-35. verschil De emvo verschilt op diverse wezenlijke punten van een civiele opleiding, legt Armin uit: in de eerste plaats is er natuurlijk het vliegtuig: relatief snel en behoorlijk wendbaar. We vliegen met helm, zuurstofmasker en parachute. We leiden leerling-vliegers daarbij allereerst op tot zeer zelfstandige vliegers, waarbij nadruk ligt op het ontwikkelen van vliegvaardigheid én besluitvaardigheid. Airmanship zogezegd. in de burgerluchtvaart speelt het multi-crew aspect een grotere rol. Daarbij besteden we ook tijd en aandacht aan het formatievliegen, een van oudsher militaire discipline. Na vijf uur moeten de leerlingen het alleen kunnen. en dan is er natuurlijk het militaire protocol. Ondanks de kleinschaligheid, waarbij Vliegen met helm, zuurstofmasker en parachute. Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei PILOOT EN VLIEGTUIG mei

21 On the job Door: erik Brouwer Blindvliegen is op instrumenten leren vertrouwen! persoonlijke omgang natuurlijk snel gewoon wordt, hecht Armin hier waarde aan: De mensen hebben dat allemaal al op hun officiersopleiding geleerd, maar dat houden we er hier wel in. Al was het maar omdat ze er in het vervolg van hun opleiding, bijvoorbeeld op Sheppard, ook mee te maken gaan krijgen. en de Amerikanen zijn nogal gebrand op het militaire protocol, dus dan kun je daar maar beter aan gewend zijn. Selectie aan de deur Lukt het een leerling-vlieger niet om tijdens de opleiding de vereiste leercurve vast te houden, dan is het tijd voor meer persoonlijke aan- dacht. Armin: Dat doen we sowieso al meer dan in het verleden: op de man opleiden. Persoonlijke begeleiding en sturing op vlakken waar iemand te kort komt. Blijkt dat niet voldoende en blijft iemand al heel vroeg in de opleiding achter zonder zicht op verbetering, dan komt de onvermijdelijke vraag of doorgaan wel zin heeft. Dat kan pijnlijk zijn, maar is in het belang van alle betrokkenen, weet Armin: Allereerst natuurlijk voor die persoon zelf. Die heeft er niets aan om door de opleiding heen te worden getrokken, om twee jaar later alsnog écht tegen een plafond te lopen. en daarbij verdient ook de belastingbetaler waar voor zijn geld. 24 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei

22 Kwaliteit Sinds de oprichting in 1988 levert de emvo dan ook internationaal geroemde kwaliteit. De selectiemethode is gedurende de jaren wel wat aangepast om uitval te voorkomen, zeer recent nog werden er ingrijpende veranderingen doorgevoerd in het selectieproces. Armin: men werkt sinds kort minder met simulators als de GVSS. Over een jaar verwachten we de eerste lichting die volgens de nieuwe methode is geselecteerd. We zijn erg benieuwd! Ook de aantallen veranderen weer, in de goede richting. De volgende lichting is twintig koppen sterk, en dat stemt Armin tevreden. We gaan weer ouderwets veel vliegen! We hebben rustige jaren achter ons, maar daarin is nu verandering aan het komen. Dat gaat wel wat praktische problemen geven, te beginnen met de muur in de gang die bijna vol hangt met de foto s van alle lichtingen en instructeurs die gedurende meer dan 25 jaar bij de emvo betrokken zijn geweest. Helemaal aan het begin hangt de zwart-witfoto waarop Armin zelf nog te zien is. De werking van de motor doorgronden... niks liever Zijn verhaal is er een als zovelen aan de muur; als klein jongetje wilde hij al jachtvlieger worden. Na de havo en een paar jaar hts mocht hij in 1990 opkomen, waarna hij werd gestationeerd bij het 322 Squadron op Leeuwarden. Na slechts 700 uur op de F-16 kwam de vraag van de Centrale Staf naar vrijwilligers voor de emvo, en Armin meldde zich aan. Gedurende zijn carrière bij de luchtmacht vloog Armin ook nog C-130 Hercules, en vervulde hij staffuncties. Sinds 2010 is hij weer terug bij het 131 Squadron om aanstaande collega s op te leiden. Dit werk verveelt niet. We beschikken over een capabel vliegtuig, vliegen veel. Het van nabij begeleiden van leerlingen tot aan hun first solo en ze daarna tijdens de VVO verder zien ontwikkelen, blijft mooi. Hoe lang kan hij nog instructeur blijven? Lachend: Ha, dat is de vraag. Voorlopig blijf ik nog wel even op het squadron, maar uiteindelijk zal ik naar wat anders uit moeten kijken. ik hoop zo lang mogelijk te vliegen. Geregeld wanneer ik met de PC-7 opstijg voor een instructievlucht of een fly-by op een plechtigheid, vraag ik me af wat ik dan liever zou doen. en op dit moment kan ik zo niks bedenken! De PC-7 is een veeleisend platform. Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei PILOOT EN VLIEGTUIG mei

23 FLY ACROSS CONTINENTS AND OCEANS IN AN UNPARALLELED LEVEL OF COMFORT AND LUXURY INTRODUCING THE NEW FALCON 2000LXS DESIGN : POMME C IMAGE BACKGROUND SHUTTERSTOCK.COM WE FLY. YOU ARE THE CAPTAIN AIRCRAFT MANAGEMENT VIP CHARTERS AIRCRAFT SALES MEDICAL FLIGHTS CARGO FLIGHTS MAINTENANCE ANTWERP BRUSSELS CHARLEROI KORTRIJK AMSTERDAM EINDHOVEN MAASTRICHT ROTTERDAM T BE +32 (0) T NL +31 (0) info@jetnetherlands.com sales@aslgroup.eu // //

24 OnTwikkElinGEn Door: Ruud Vos - Foto: Saab ehgg: PROeF met remote tower Op Groningen Airport Eelde (EHGG) wordt na de zomer van 2016 een proef gedaan met Remote Tower. Daarbij wordt vanaf een andere locatie met inzet van real time camerabeelden torenverkeersleiding gegeven. Boven op de verkeerstoren op Eelde is daarom een mast geplaatst met camera s die een 360-gradenbeeld van de luchthaven en het luchtruim eromheen leveren. Torenverkeersleiding is visueel en wordt gegeven in een omtrek van ongeveer vijftien kilometer van de toren. Op grotere afstand van een luchthaven wordt een vliegtuig begeleid door radarverkeersleiding. Tijdens de proef blijft de verkeerstoren op Groningen Airport eelde bemand door een luchtverkeersleider en assistent luchtverkeersleider. De luchtverkeersleiding wordt tijdens de proef uitgevoerd vanuit het Remote Tower Centre op Schiphol-Oost. Videowand Op Schiphol-Oost worden een werkplek en een videowand geïnstalleerd waar de beelden real time te zien zullen zijn. in de komende maanden worden de luchtverkeersleiders getraind en start het testen met gesimuleerd vliegverkeer. De verwachting is dat na de zomervakantie een aantal tests uitgevoerd worden waarbij vanaf Schiphol-Oost torenverkeersleiding wordt gegeven aan het vliegverkeer op ehgg. De proef met echt vliegverkeer bestaat uit een aantal periodes van ongeveer twee uur. Tijdens die testperiodes blijft de verkeerstoren bemand en kan er bij een calamiteit of storing direct worden ingegrepen. Simulatie Tijdens de proef wordt deels dezelfde apparatuur gebruikt die in Zweden tijdens een eerdere proef is gebruikt. Daarnaast wordt getest of er mogelijkheden zijn om twee luchthavens tegelijk te bedienen. De tweede luchthaven wordt bediend op basis van gesimuleerd verkeer op maastricht Aachen Airport. De proef wordt in samenwerking met het Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum (NLR) en Groningen Airport eelde uitgevoerd. europees project De proef is onderdeel van het europese project SJU SeSAR. in Zweden is Remote Tower al operationeel sinds april 2015 op de kleine luchthaven Örndskölsvik. Hier landt maar een zeer beperkt aantal vluchten per dag. in Nederland wordt tijdens de proef gekeken of Remote Tower ook toepasbaar is op een drukkere en complexere luchthaven als ehgg. Daarnaast hebben de ierse luchtvaartautoriteiten een overeenkomst getekend met Saab voor de levering van een Remote Tower Centre op Dublin Airport. Vanaf dit centrum zullen de luchthavens van Cork en Shannon op afstand worden bediend. Tevens zullen de drie luchthavens worden uitgerust met electronic Flight Strips (efs) die de door verkeersleiders gebruikte papierstrips zullen gaan vervangen. Ook in Duitsland zal op afstand worden begeleid. Daar heeft DFS Deutsche Flugsicherung een contract gesloten met het Duitse bedrijf Frequentis voor de levering van een Remote Tower Centre. Dit centrum moet vanaf 2017 op Leipzig Airport verkeer op afstand gaan bedienen op Saarbrücken Airport. Kort daarna zal ook vertrekkend en naderend verkeerd van de vliegvelden van erfurt en Dresden vanuit dit centrum geleid gaan worden. 30 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei

25 Nieuwe boeken 50 jaar transavia Het is op 14 november 2016 precies vijftig jaar geleden dat Transavia Holland na een aanvankelijke start als Transavia Limburg een vergunning kreeg om met drie DC6-vliegtuigen te gaan vliegen. De toestellen boden de Nederlandse nieuwkomer onder leiding van John Block de mogelijkheid om zich naast martin s Air Charter en Scheiner Airways een plaats op de (vakantie)chartermarkt te verwerven. Na drie jaar vliegen met de Douglas-varianten volgde het straaltijdperk met Sud Aviation Caravelles, de Boeing 707 voor trans-atlantische vluchten (!) en de eerste in 1974 als opmaat voor de huidige en 800-varianten. De verhaallijn van het boek volgend, zien we de inlijving bij KLm in de jaren negentig, de komst en het vertrek van lowcost-variant Basiq Air (na de Air France-KLm-fusie), de rebranding naar transavia.com en (in 2015) gewoon weer Transavia. Leuke wetenswaardigheden zijn het relatief kortstondige bestaan van de Transavia-vliegclub en het voorwoord van Pim Sierks als een van de eerste Transavia-captains. Van elk van door Transavia gebruikte vliegtuigen zijn een foto en de operationele geschiedenis van het betreffende toestel opgenomen. Al met al een gedegen gedocumenteerd boek dat een gedetailleerd overzicht biedt van deze groen-witte jubilaris. N.a.v. Nederlandse Luchtvaartmaatschappijen Deel 2: 50 jaar Transavia; door C.J. van Gent en J. mols; De Alk, Alkmaar 2016, 160 pag. Prijs: 28,90, isbn n Soviet Cold War fighters met het herleven van de belangstelling voor de Koude Oorlog worden regelmatig nieuwe publicaties uitgegeven. De (engelstalige) boeken van luchtvaartjournalist Alexander mladenov zijn daarbij een niet te versmaden bron. Want mladenov wordt inmiddels gezien als een toonaangevend expert. Hij publiceerde al eerder vier boeken over Russische militaire vliegtuigen en voegde daar recent een vijfde aan toe. Daarin worden vier generaties Russische gevechtsvliegtuigen beschreven die vanaf het eind van de jaren veertig tot het begin van de tachtiger jaar werden ontwikkeld. Alle spraakmakende mig s passeren de revue: 15, 21, 23, 25, 29 en 31. maar ook de Tu-128, Su-9 en Su-27 komen uitgebreid aan bod. Zeldzame, niet eerder gepubliceerde en bovendien kwalitatief goede (!) foto s bestempelen dit met veel kennis van zaken geschreven boek tot een niet te versmaden bron voor liefhebbers van dit genre. N.a.v: Soviet Cold War Fighters, door Alexander mladenov; Uitgeverij Fonthill media, Stroud 2016; 352 pagina s, 202 zwart-wit- en 51 kleurenfoto s. isbn Prijs: 36,00. Online te bestellen via n B-52 StratofortreSS Dankzij generaal Curtis Lemay kunnen we ruim zestig jaar na komst van de B-52 nog steeds horen en lezen over dit magistrale vliegtuig dat in 1955 in dienst kwam bij de Amerikaanse luchtmacht. Reden voor de Amerikaanse luchtvaarhistorica Jeannette Remak om alle zaken nog eens grondig op een rij te zetten. Want van de 744 gebouwde B-52 s zijn nog steeds 85 H-varianten operationeel. Wat ooit begon met het vrijwel plat bombarderen van Noord-Vietnam tijdens Operation Rolling Thunder, kreeg in recentere jaren een vervolg boven Afghanistan. Tevens was er betrokkenheid bij operaties als Desert Storm en enduring Freedom (in april 2016 werden zelfs B-52 s gestationeerd op Al Udeid Air Base in Qatar in de strijd tegen islamitische Staat). Hoewel verouderd, is haar rol dus nog lang niet uitgespeeld. Wat ook blijkt uit deze uitstekend gedocumenteerde en met kennis geschreven engelstalige publicatie. N.a.v: Boeing B-52 Stratofortress, door Jeannette Remak; Uitgeverij Fonthill media, Stroud 2016; 224 pagina s, 47 zwart-wit- en 31 kleurenfoto s. isbn Prijs: 26,99. Online te bestellen via fonthillmedia.com. n Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei PILOOT EN VLIEGTUIG mei

26 simulator Door: Hans Heerkens ChanCe Vought CorSair BirdCage Britse Corsair met afgeknotte vleugeltips Uitdagend zicht naar voren. De Chance Vought F4U Corsair wordt door velen gezien als de beste marinejager van de Tweede Wereldoorlog. in operationeel gebruik overleefde hij zowel zijn opvolger, de Grumman Bearcat, als zijn belangrijkste rivaal, de Grumman Hellcat. maar de eerste uitvoeringen waren allesbehalve een succes. De cockpitkap met zijn zware frame, spottend birdcage (vogelkooi) genoemd, belemmerde het uitzicht. Het stugge onderstel maakte dat het vliegtuig relatief vaak de vangkabels miste bij landingen op vliegkampschepen, en bij onvoldoende snelheid was de overtrek abrupt. Geen pretje voor de vliegers van toen, wel interessant voor pc-piloten van nu. Want de Australische ontwikkelaar Aeroplane Heaven bracht onlangs twee birdcage Corsairs uit voor FSX: de standaardversie met ronde vleugeltips en de Britse uitvoering met afgeknotte tips, nodig vanwege de krappe hangars van Britse vliegkampschepen. CoCkpit Het eerste wat opvalt aan de Corsairs is hun verweerde uiterlijk. Het effect van langdurige blootstelling aan zout water is mooi weergegeven, hoewel sommigen wellicht een fabrieksnieuw uiterlijk prefereren. er zijn talloze details zichtbaar, zoals de binnenkant van de wielbakken en het mechanisme waarmee de vleugels kunnen worden ingeklapt zodat de Corsair minder plaats inneemt op de krap bemeten dekken van vliegkampschepen. in de handleiding worden deze details op een aantrekkelijke wijze beschreven. De cockpit is sfeervol en gedetailleerd; wat mij betreft een flinke verbetering ten opzichte van andere Corsairs die verkrijgbaar zijn voor FSX. De lange neus belemmert het uitzicht naar voren behoorlijk. Dit is belangrijk bij het landen op vliegkampschepen, waarbij in een bocht wordt gevlogen om langs de neus nog net een stukje van het dek te kunnen zien. Dat in een bocht naderen is opvallend gemakkelijk omdat de overtreksnelheid zo n tien knopen lager lijkt geronk van de motor is prachtig dan in werkelijkheid. Van een plotselinge overtrek bij iets te langzaam vliegen is weinig te merken. De rolroeren blijven effectief maar reageren trager en het vliegtuig verliest veel hoogte, maar je moet het erg bont maken om te overtrekken, zelfs in een bocht. Spanning De Britse clipped wing -versie is in dit opzicht niet moeilijker te vliegen dan de standaarduitvoering. Dit neemt iets van de spanning bij deklandingen weg, maar de trager reagerende rolroeren zijn een afdoende signaal bij dreigend snelheidsverlies, iets wat een gewetensvolle vlieger natuurlijk sowieso weet te vermijden. Zelfs zonder afvangen stuitert het vliegtuig nauwelijks. Wel is de coördinatie van knuppel en voetenstuur lastig bij lage snelheden, vooral als de gashandle wordt bewogen, zoals het hoort. De snelheid waarmee de Corsair reageert op stuurcommando s lijkt mij passend voor een jager uit de Tweede Wereldoorlog. er is opvallend weinig te merken van torque tijdens de start; er is nauwelijks voetenstuur nodig om het vliegruig op de baan te houden. Bij de start en de landing moet de cockpitkap naar achteren worden geschoven om het vliegtuig, indien nodig, snel te kunnen verlaten en om een beter uitzicht te hebben. Dan is de motor goed te horen, en het diepe geronk van de paarden van de Pratt & Whitney Twin Wasp-motor is werkelijk prachtig; zo sfeervol hoor je het niet vaak. Ook al lijkt het landen op een vliegkampschip met deze virtuele Corsair iets te gemakkelijk, het vliegen met deze legendarische jachtbommenwerper is een mooie uitdaging. meer informatie op: internettip VAn De maand: Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei PILOOT EN VLIEGTUIG mei

27 Waar brengt jouw opleiding je? CAE Oxford Aviation Academy vormt het grootste vliegscholennetwerk ter wereld. Met 9 scholen wereldwijd hielp CAE Oxford Aviation Academy reeds duizenden studenten hun droom verwezenlijken om lijnpiloot te worden. Bezoek ons binnenkort tijdens één van onze opendeurdagen om jouw weg te vinden naar een job als verkeersvlieger.

28 (v)luchtigheden Door: Henk Heiden KlaNtbelofte van eindhoven Nieuwe positionering eindhoven Airport lanceert nieuwe positionering, meldde de luchthaven onlangs in een officieel bericht. met als uitleg: Waarmee de luchthaven de komende jaren haar passagiers wil verwelkomen. Deze klantbelofte hebben we vastgesteld om richting de bezoekers van de luchthaven te communiceren wat ze van de snelgroeiende luchthaven kunnen verwachten. Om focus te creëren binnen alle activiteiten en doelstellingen van de komende jaren, is eindhoven Airport op zoek gegaan naar een positionering. een klantbelofte met een thema die onderscheidend, eigen en realiseerbaar is. De letterlijke klantreis makkelijk maken is dan ook het thema waarvoor gekozen is. Open deuren en wollig taalgebruik voeren in het nieuwsbericht de boventoon. De positionering wordt onderstreept door de nieuwe pay-off van de luchthaven: Always easy. Joost meijs, algemeen directeur van de luchthaven, verwoordt in het (pers)bericht: Uit onderzoek blijkt dat de passagier vooral op zoek is naar gebruikersgemak. Dat is de basis. met het claimen van dit gebruikersgemak voorzien we in een behoefte die door geen enkele andere luchthaven in ons verzorgingsgebied als positionering is gekozen. Daarmee onderscheiden we ons. De passagier gaat door ons als het ware van deur tot vliegtuigdeur bij de hand worden genomen. Afsluitend wordt gemeld: De nieuwe positionering en het uitrollen hiervan via verschillende middelen komt tot stand in samenwerking met bureaus Altuition, ADDFocus en in10. Toe maar, drie bureaus ingeschakeld. Dat verklaart voor mij veel over de wollige teksten. Overigens heeft de luchthaven in dit kader een nieuwe website gelanceerd. stroopwafel bij united United Airlines is binnen Noord- en Latijns-Amerika weer begonnen met het gratis serveren van snacks in de economyclass. Zeven jaar geleden schafte de maatschappij die verstrekking af, maar nu is men toch tot het inzicht gekomen dat een gratis snack ook in de goedkoopste reisklasse nog steeds op prijs wordt gesteld. Vóór uur krijgen de passagiers een stroopwafel naar Nederlands recept. Op de verpakking staat ook keurig het woord stroopwafel. Na dat tijdstip is er keus uit onder andere een rijstcracker en Pretzel-sticks. Ook American Airlines herintroduceert de komende maanden binnen focus, pay-off, always easy... Henk Heiden Voor reacties Amerika de gratis snacks in economy. Delta en Southwest hebben deze service altijd gehandhaafd. Dat de verstrekking van een snack in economy in het algemeen op prijs werd en wordt gesteld, lijkt me duidelijk. Je kan stellen dat het indertijd afschaffen ervan door veel maatschappijen in Amerika een miskleun was. een woordvoerder van United kondigde de herintroductie op een typisch Amerikaanse bombastische manier aan: We brengen de gratis snacks terug, die een knipoog naar onze wereldwijde aanwezigheid zijn. Zij voegen ook dat extra niveau van dienstverlening toe, waar onze employees trots op zijn om die te leveren en die een groot verschil voor onze klanten zijn. Hoe krijgt iemand het verzonnen. luchtschip airlander Tegen de tijd dat u dit leest, heeft de Airlander 10 mogelijk de eerste vaart gemaakt. De Airlander is een luchtschip dat gebouwd is door Hybrid Air Vehicles (HAV) in Cardington in het Britse graafschap Bedfordshire. Het hybride luchtschip heeft een kwartet 4-liter V8-dieselmotoren die elk 350 pk leveren, bevat m3 helium, kan kruisen met 148 km/uur en is 92 meter lang. met deze lengte staat de Airlander 10 te boek als het langste luchtvaartuig van dit moment. De Antonov AN-225 (vracht) en de Airbus A (passagiers) staan op de tweede en derde plaats met een lengte van achtereenvolgens 84 en 75 meter. HAV is in 2007 opgericht en ontwierp zijn eerste luchtschip als HAV- 314 voor het Amerikaanse ministerie van Defensie. Vanwege bezuinigingen stopten de Amerikanen met het project en werd het toestel in 2012 terugverkocht aan HAV die het verder ontwikkelde tot de huidige Airlander 10. Het luchtvaartuig is nu geschikt voor zowel militair als commercieel (vracht)vervoer en voor toeristische vaarten. HAV heeft voor de verdere ontwikkeling van het Airlander-progamma inmiddels in totaal 8,4 miljoen pond aan Britse en europese subsidies gekregen. Via crowdfunding haalde het private bedrijf vorig jaar 2,1 miljoen pond op. Dit jaar staat nog zo n publieksactie op het programma. HAV is overigens niet bescheiden. Zo noemt het bedrijf de Airlander het grootste luchtvaartverhaal sinds de Concorde en zal het luchtschip de toekomst van het luchtvervoer voor altijd veranderen. Voor reacties henk.heiden@ziggo.nl. Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei PILOOT EN VLIEGTUIG mei

29 InduStRIE Door: Ruud Vos - Foto s: Crystal Cruise Lines Het Nieuwe ReizeN: luchtcruises Sinds begin april 2016 kan op de internationale (zaken)luchthavens een opvallende Global Express XRS zakenjet worden waargenomen. Het toestel behoort toe aan Crystal Luxury Air, de in 2015 opgerichte luchtvaartpoot van de in Amerika gevestigde rederij Crystal Cruise Lines. Het in 1988 opgerichte Crystal was onderdeel van de Japanse rederij Nippon Yusen Kaisha, maar werd in 2015 verkocht aan Genting Hong Kong, eigenaar van zowel rederij Star Cruises als grootaandeelhouder in de Norwegian Cruise Line Holding. De nieuwe eigenaar is van meet af aan voornemens fors te investeren in de bovenzijde van het cruisesegment. De komst van Crystal Luxury Air wordt daarbij in juli 2015 wereldkundig gemaakt in het kader van een reeks uitbreidingsplannen. De rederij heeft momenteel twee middelgrote cruiseschepen in de vaart (elk meer dan duizend passagiers). Daarnaast worden op het kleinere megajacht Crystal esprit 62 passagiers in 110 dagen in alle denkbare luxe om de wereld gevaren. Op termijn voegt Crystal Yacht Cruises daar drie nieuwe megajachten aan toe met plek voor elk 200 passagiers. Het eerste jacht, de naar het schip van ontdekkingsreiziger James Cook vernoemde (Crystal) endeavour, bevindt zich inmiddels in de afbouwfase. Naar verwachting wordt het ton wegende en 183 m lange jacht in het najaar van 2016 opgeleverd. Daar waar met deze drie jachten dankzij een PC6 Polar Class-certificaat reizen naar de polen mogelijk worden, zullen juli 2016 met nieuwe schepen van Crystal River Cruises ook luxe tochten op europese rivieren en binnenwateren kunnen worden gemaakt. Al operationeel: Global express XRS. 50 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei

30 De LR in ViP-uitvoering vliegt inmiddels. luchtcruises Crystal Cruises wil de komende jaren uitgroeien tot een heus luxe lifestylemerk. Het ziet daarbij niet alleen een rol weggelegd voor cruiseschepen en megajachten, maar ook voor ViP-ingerichte vliegtuigen. met Crystal Luxury Air moet de absolute bovenkant van het cruisesegment worden aangetrokken. Daarbij zal niet alleen de Global express XRS worden gebruikt, maar ook een Airbus ACJ319, een LR met ViP-inrichting en een al even luxe ingerichte Dreamliner. Global express xrs De maximaal twaalf gasten aan boord van deze XRS zal het aan niets ontbreken. zo is de cabine in twee compartimenten opgedeeld en is een beeldscherm opgehangen met een diameter van 80 cm. Beelden daarop kunnen worden bekeken vanuit een van de vier clubseats. Ook is er een conferentieruimte ingericht met vier vergaderplekken en een enkel werkstation. Overbodig te vermelden dat een top of the bill in Flight entertainment-systeem met surround sound aanwezig is. Niet onbelangrijk is ook de Aerolux Nespresso machine. wie luxe cruises bij Crystal boekt, hoeft niet op de kleintjes te letten. Daarom is de verwachting dat de charterprijs van achtduizend dollar per uur geen enkele belemmering zal vormen voor de vermogende vakantiegangers. Het toestel kan tot twaalf uur onafgebroken vliegen. acj319 De ACJ319 komt in de zomer van 2016 in bedrijf. Het toestel werd ooit door de voormalige Franse president Nicolas Sarkozy gebruikt en wordt ingericht om dertig vlieggasten te vervoeren naar de door hen geboekte Crystal Cruise aan boord van een oceaanstomer, rivierboot of (mega) jacht. Het toestel zal bovendien worden uitgerust met zestien stoelen die in volledige slaapstand kunnen worden gezet. boeing Vip Daar waar de XRS en ACJ319 hoofdzakelijk als luxe vervoermiddelen worden ingezet, zijn de plannen met de LR (2017) en Dreamliner (2018) van een ander kaliber. De beide Boeings krijgen een ViP-interieur waarbij in de 777 plaats wordt ingeruimd voor 88 passagiers en in de Dreamliner niet meer dan 52. Hoewel beide vliegtuigen als cruise feeder kunnen dienen, wil Crystal Luxury Air er hoofdzakelijk vanaf 2017 wereldreizen mee gaan realiseren. Daarom worden in eerste instantie ook veertien- en achtentwintigdaagse luchtcruises om de wereld aangeboden met de LR. Om lange vluchten te veraangenamen worden lie-flatstoelen geplaatst en komen er eveneens een lounge en een bar aan boord. Voor de Dreamliner wordt in eerste instantie ook aan wereldreizen gedacht, waarbij in vier weken zo n tien tot twaalf bestemmingen worden wereldreizen nieuwe stijl... aangedaan. Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei PILOOT EN VLIEGTUIG mei

31 analyse Door: Hans Heerkens onbemande VliegtUigen in soorten en maten in de januari-editie van Piloot en Vliegtuig 2016 ging ik in op de noodzaak van beleid en regelgeving met betrekking tot onbemande vliegtuigen. momenteel gaat de aandacht van overheid en publiek vooral uit naar kleine drones die bijvoorbeeld worden gebruikt voor het fotograferen van gebouwen of voor recreatie. Dat zijn vaak verticaal startende vliegtuigjes met een nuttige lading van hoogstens enkel kilo s, en een gering vliegbereik. Ze worden bestuurd door een piloot die het toestel met het blote oog volgt. maar grotere Unmanned Aerial Vehicles (UAV s) vormen wellicht een nog grotere uitdaging voor beleidsmakers. Denk aan de Reaper, waarvan de Koninklijke Luchtmacht er enkele wil aanschaffen. Dergelijke machines hebben een startbaan van honderden meters lengte nodig en worden soms bestuurd vanuit een bunker aan de andere kant van de wereld. Verscheidenheid Het is belangrijk dat beleidsmakers aandacht hebben voor de grote verscheidenheid aan UAV s. mijn indruk is dat er over sommige aspecten nog niet echt wordt nagedacht. Dat is zorgwekkend, want het aantal grote UAV s neemt waarschijnlijk in de komende jaren fors toe. Ook grote UAV s zijn er in soorten en maten. Twee extremen zijn male en UCA. male staat voor medium Altitude Long endurance; verkenningsvliegtuigen die urenlang op een hoogte van 10 tot 15 kilometer kunnen kruisen, meestal in een geografisch beperkt gebied. Tot nu toe worden deze UAV s vooral gebruikt voor militaire doeleinden. Ze worden gescheiden van het overige vliegverkeer, opereren ver van bevolkingscentra en missies worden vooraf uitgebreid gepland. Uitdagingen op het gebied van regelgeving Hans Heerkens is docent luchtvaartindustrie Universiteit Twente hans.heerkens@freeler.nl Unmanned cargo aircraft Onbemande vrachtvliegtuigen (Unmanned Cargo Aircraft of UCA) worden momenteel beproefd maar zijn nog niet in gebruik. Ze zullen soms lange afstanden afleggen (bijvoorbeeld tussen China en europa), starten en landen vlak bij bevolkingscentra, en omdat er geen vliegers aan boord zijn, kunnen ze zeer flexibel worden ingezet. Het is voorstelbaar dat voor beide type UAV s aparte regels nodig zijn. Laten we eens kijken naar enkele belangrijke uitdagingen voor UCA s op het gebied van regelgeving. een eerste uitdaging is dat het aantal exploitanten van UCA s veel groter kan worden dan het huidige aantal exploitanten van bemande (vracht)vliegtuigen. Het is niet ondenkbaar dat transportondernemers die momenteel vrachtwagens exploiteren, UCA s in gebruik zullen willen nemen, gezien de naar verwachting relatief lage aanschafkosten, de geringe volumes aan vracht die winstgevend kunnen worden vervoerd, en verdienmodellen waarbij besturing en onderhoud worden uitbesteed. Dit betekent dat luchtverkeersleidingssystemen moeten worden aangepast op de aanwezigheid van grote aantallen kleine vliegtuigen. Daarbij moet worden gewaarborgd dat UCA s, vaak klein en geconstrueerd van kunststof, zichtbaar zijn op zowel primaire als secundaire radar, ook als ze laag en boven bebouwd gebied vliegen. er moeten regels worden ontwikkeld die kleine bedrijven met relatief weinig luchtvaartspecifieke expertise in staat stellen UCA s te exploiteren. Daarbij hoort een certificatie-, toezicht- en handhavingsysteem dat geschikt is voor grote aantallen gebruikers van UCA s. UCA s moeten flexibel kunnen opereren. Vracht moet snel kunnen worden vervoerd, dus een vliegplan moet kort voor vertrek kunnen worden ingediend en goedgekeurd. Bij andere soorten UAV s kunnen vluchten vaak lang vooraf worden gepland. Dit betekent dat er een systeem moet komen dat grote hoeveelheden ingediende vliegplannen snel kan verwerken tot efficiënte routes door de verschillende luchtverkeersleidingregio s die een UCA tijdens een vlucht passeert. Het gaat hier dus niet alleen om het administratief verwerken van vliegplannen, maar ook om het gebruiken ervan voor flow management, het voorspellen van conflicten en het vermijden ervan. een laatste voorbeeld: UCA s kunnen op veel meer plaatsen landen dan bemande vliegtuigen, onder meer omdat zeer steile naderingen en no flare landingen mogelijk zijn, en na de landing zeer krachtig kan worden geremd. Dit betekent dat bijvoorbeeld toegangswegen van industrieterreinen s nachts kunnen worden afgesloten voor verkeer en dan kunnen worden gebruikt als landingsbanen. Ook zijn UCA s in principe veel wendbaarder dan bemande vliegtuigen. er moeten dus nieuwe classificaties plus bijbehorende procedures komen voor vliegvelden waarvan zowel bemande vliegtuigen als UCA s gebruikmaken, maar ook voor speciale landingsplaatsen voor UCA s. ten slotte Dit zijn slechts enkele voorbeelden van uitdagingen bij regelgeving met betrekking tot UCA s. Gelukkig is er veel beleidsvrijheid omdat UCA s een nieuw fenomeen zijn. Natuurlijk dient rekening te worden gehouden met de randvoorwaarden van de bemande luchtvaart, maar bijvoorbeeld bij de inrichting van landingsplaatsen exclusief voor UCA s kunnen nieuwe wegen worden ingeslagen en technische mogelijkheden optimaal worden benut. Voor een veilige en efficiënte inzet van UCA s is wereldwijde samenwerking nodig. europa, de VS en China moeten in staat zijn om het voortouw te nemen bij het realiseren van de voorwaarden waaronder UCA s een maximale bijdrage kunnen leveren aan welvaart en economische groei. Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei PILOOT EN VLIEGTUIG mei

32 ONtWikkeliNgeN Door: Ruud Vos - Foto s: fabrikanten Onbemand, DUS ONBemiND? Unmanned Areal Vehicules (UAV) en Unmanned Areal Systems (UAS) zijn hot. Ze vliegen autonoom of zijn op afstand bestuurbaar. Bovendien zijn ze betrouwbaar en veilig. Niet zelden zijn de luchtvaartuigen afgeleid van vliegtuigen die gewoon op de civiele markt te koop zijn. We stellen er een paar voor die volop in ontwikkeling of al productierijp zijn... Vooreerst leken het voornamelijk helikopters te zijn die zich voor onbemande taken lenen, maar Diamond Aircraft en Piaggio Aerospace leveren inmiddels ook onbemande vastevleugelvaartuigen. Bij Diamond zijn met name de dieselmotoraangedreven DA42 Twin Stars favoriet. Dat blijkt onder meer uit de DA42 mpp Centaur die bij het Zwitserse ministerie van Defensie operationeel is. Dit multi Purpose Platform (mpp) is geleverd via het Zwitserse overheidsbedrijf armasuisse en wordt ingezet voor zowel bemande als onbemande testdoeleinden. Daarbij wordt vanaf de Zwitserse vliegbasis emmen de functionaliteit van de zogenoemde Sense & Avoid apparatuur geëvalueerd waarmee UAV s zo lang mogelijk onzichtbaar moeten blijven voor vijandelijke radars. Het toestel werd in februari 2012 besteld en vervolgens overgevlogen naar Aurora Flight Sciences in Amerika waar het werd aangepast tot Optionally Piloted Aircraft (OPA). Na meerdere sessies in juni 2015 werd duidelijk dat de onbemande variant op een vlieghoogte van FL275 (8.382 m) tot 24 uur onafgebroken kan vliegen met een nuttige lading van 100 kilogram aan missie-apparatuur. De tests vonden plaats vanaf Griffiss international Airport, een van de zes door de Amerikaanse luchtvaartautoriteiten aangewezen vliegvelden waar onbemande en optionally piloted vliegtuigen mogen worden getest. Oz in israël voerde israel Aeronautics Defense Systems (iads) in dezelfde periode proeven uit met een al even onbemande Twin Star. Dat toestel heeft een maximumstartgewicht van kg en kan op FL300 (9.150 m) met een nuttige lading van 400 kg tot 28 uur in de lucht blijven bij een kruissnelheid van 351 km/h. Deze DA42 NG kan als UAS Oz (Hebreeuws voor moedig ) worden ingezet als onbemand verkenningsvliegtuig dat autonoom vliegt of op afstand bediend wordt. Opale Bijzonder is het door Rheinmetall Defence ontwikkelde Optional Piloted Surveillance and Reconnaissance System (OPALe) waarmee een DA42 mpp al eind 2007 deelnam aan een NATO-oefening in Noorwegen. Dat toestel was toen uitgerust met een SAR (Synthetic Aperture Radar) Sensors PicoSAR van Selex. in de praktijk bleek dat het beeld- en videoma- 54 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei

33 Door Aurora Flight Sciences aangepaste DA42. in israël aangepaste DA42 UAS Oz. Rheinmetall Defence DA42 mpp Opale. De P.1HH HammerHead is afgeleid van de Piaggio Avanti ii. Tecnams P2006T stond model voor de Targus. teriaal dat tijdens de oefening verzameld werd, onder vrijwel alle weersomstandigheden probleemloos kon worden opgepikt door een grondstation. Het betrof hier onder meer informatie over troepenbewegingen, voertuigen en gebouwen in dicht bebost gebied. De achtergrond van deze inzet werd later duidelijk. in spaarstand bij vijftig procent motorvermogen kan het toestel theoretisch tot achttien uur hangen. Bij deze langdurige missies zal de mpp niet bemand zijn, maar als onbemande drone fungeren. piaggio aerospace Piaggio Aero industries heeft uit de populaire P.180 Avanti ii turboprop twee missievarianten ontwikkeld die als Avanti mpa (multirole Patrol Aircraft) en als P.1HH HammerHead worden aangeboden. Daar waar de bemande mpa een missieduur van maximaal tien uur krijgt toebedeeld, moet de onbemande HammerHead nog langer kunnen patrouilleren. De in samenwerking met Selex es ontwikkelde P.1HH werd tijdens de Paris Air Show 2013 aangekondigd als UAS die op een hoogte van ruim FL420 ( m) tot zestien uur onafgebroken moet gaan opereren. Volgens Piaggio werd de P.1HH in twee jaar tijd ontwikkeld om het toestel geschikt te maken voor intelligence, Surveillance and Reconnaissance-taken, waarbij verzamelde informatie naar een grondstation wordt doorgestuurd met hulp van het Selex es SkyiSTAR missie-managementsysteem. De HammerHead heeft twee 850 pk sterke Pratt & Whitney Canada PT6A-66B turboprops en overbrugt bij een kruissnelheid van bijna 600 km/h maximaal nm (8.149 km) non-stop. Het toestel voltooide op 14 november 2013 al de eerste vlucht en werd daarbij op afstand vanaf een grondstation bestuurd. Hammerheads zijn inmiddels besteld door de luchtmachten van italië (6) en de Verenigde Arabische emiraten (8). Tecnam p2006t Targus een nieuwkomer is de door het Spaanse technologiebedrijf indra naar voren geschoven P2006T Targus. De van de P2006 mri afgeleide Targus wordt gepresenteerd als bewaker van de europese buitengrenzen. De twin kan tot twaalf uur onafgebroken patrouilleren op 180 nm (334 km) uit de kust. er zijn inmiddels proefvluchten uitgevoerd die aantoon- Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei PILOOT EN VLIEGTUIG mei

34 ONtWikkeliNgeN Door: Ruud Vos - Foto s: fabrikanten Foto: KSX-Góraszka De Schweizer 300/333 diende als platform voor de mq-8a en mq-8b. Van Bell 407 via Firescout naar mq-8c. den dat de onbemande versie prima voldoet. Het toestel was daarbij uitgerust met een hoge-resolutiecamera, infraroodsensoren, een Seaspray 5000e radar, een automatisch identificatiesysteem (AiS) en real time (inmarsat) satellietcommunicatie. indra ontwikkelde de P2006T mri in eigen beheer als goedkoop maritiem verkenningsvliegtuig dat met twee bemanningsleden zes uur lang op 30 nm (55 km) uit de kust kan patrouilleren. met deze variant is inmiddels door de Spaanse kustwacht tijdens Frontex-missies de nodige ervaring opgedaan. Fire scouts Bell Helicopter en Northrop Grumman Corporation voerden al eind 2010 geslaagde proefvluchten uit met de onbemande Fire-X. Dit van de Bell 407 afgeleide toestel legde tijdens de eerste vlucht op 10 december van dat jaar volledig autonoom een vooraf vastgelegd parcours af. De Fire-X werd in opdracht van de Amerikaanse marine ontwikkeld en moest een lading kunnen vervoeren van kg. Bij inzet voor verkenning- en observatiemissies werd gemikt op een non-stop vliegduur van zestien uur. Proeven met de Fire-X leidden uiteindelijk tot de komst van de sinds 1 oktober 2013 vliegende mq-8c. Deze bij Northrop Grumman aangepaste helikopter is feitelijk een aangepaste Bell 407 helikopter die onbemand kan vliegen. Onvrede over de capaciteiten van de op de Schweizer 300/333 gebaseerde mq-8a en mq-8b Fire Scouts lag aan de basis van de komst van deze mq-8c. Hoewel de mq-8b met meer dan tienduizend vlieguren zijn tactische waarde bij inzet vanaf schepen en boven Afghanistan voldoende heeft bewezen, bestond er kritiek op zowel de te geringe hoeveelheid sensoren die mee kunnen als de maximale vliegduur. Aan die kritiek moet de 8C een eind maken. Dat toestel kan in de huidige configuratie tot twaalf uur vliegen waarbij tot kg lading mee kan. De reguliere Bell 407 heeft een 813 pk sterke Rolls-Royce turboshaftmotor. Het toestel kan een kruissnelheid aanhouden van 260 km/h bij een vliegbereik van bijna 600 km. Kaman K-maX De Amerikaanse Kaman Corporation besloot in de loop van 2015 de K- max helikopter opnieuw in productie te nemen. er waren sinds de certificering in augustus 1994 en 2003 in totaal 35 helikopters van dit type geproduceerd naar een ontwerp van Charles H. Kaman. De redenen om de helikopter opnieuw in productie te nemen waren tweeërlei. enerzijds verwachtte Kaman militaire orders dankzij 33 maanden inzet met twee onbemande K-max en. Beide in samenwerking met Lockheed martin aangepaste helikopters vervoerden in de periode 2011 tot en met 2014 ruim ton vracht voor het U.S. marine Corps in Afghanistan. De K-max bleek daarbij in staat binnen een schema van zes uur twee retourvluchten van elk 300 km achter de horizon uit te voeren met een lading van telkens bijna 700 kg. Anderzijds kon de helikopter met deze lading hoveren op een hoogte van ruim m. Ook kon, autonoom vliegend, een samengestelde lading van ruim kg op drie verschillende vooraf geprogrammeerde punten worden gelost. mede op basis van deze ervaringen werd besloten ook onbemande versies te ontwikkelen die ingezet kunnen worden voor humanitaire doeleinden of bij het bestrijden van (bos)branden. De eenmotorige helikopter heeft een enkele Honeywell T53-17 turboshaftmotor die tijdens de start pk levert en in de vlucht pk continu. met de K-max is een kruissnelheid mogelijk van 148 km/h bij een vliegbereik van 495 km. Het vliegplafond ligt op m. De K-1200 K- max kan aan een sling kg lading vervoeren. little bird Ook Boeing is met UAV s in de weer. er werd zelfs een dubbelslag geslagen door een onbemand vliegtuig te kruisen met een aangepaste md 530 F-helikopter. Het resulteerde in de Unmanned Little Bird (ULB). met dat toestel werd al op 16 oktober 2004 de eerste onbemande landing gemaakt. De helikopter werd daarbij op afstand bestuurd. een waarnemer aan boord van het toestel observeerde het vlieggedrag tijdens de landing, maar beroerde de besturingsorganen niet. Boeing denkt dat de ULB op missies kan worden ingezet die te gevaarlijk zijn om met een normale bemanning te vliegen. sikorsky sara Bij Sikorsky Aircraft wordt sinds eind juli 2013 getest in het kader van het matrix Technology programma. Dit programma moet leiden tot minder 56 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei

35 De K-max bewees zijn capacitateiten in Afghanistan. Boeings Little Bird is een aangepaste md 530 F. ongevallen met vliegtuigen en helikopters die over Vertical Take-Off and Landing (VTOL) eigenschappen beschikken. matrix is daarbij ontwikkeld voor zowel bemande, onbemande als optioneel bemande toestellen die in complexe situaties op lage hoogte met weinig (over)zicht moeten vliegen. Daarbij is sprake van onevenredig grote verliezen; bij onbemande vliegtuigen wordt tegenwoordig uitgegaan van een ongeval per vlieguren. Sikorsky wil die ongevalratio terugdringen naar een ongeval per uur. Om dit te bewerkstelligen is een S-76 met fly-by-wire besturing aangekocht en ingericht als vliegend laboratorium. Deze tot Sikorsky Autonomous Research Aircraft (SARA) omgedoopte helikopter heeft op 26 juli 2013 een eerste autonome vlucht uitgevoerd (waarbij de voor de zekerheid aanwezige piloten werkeloos bleven toekijken). Tijdens het testprogramma zal SARA vliegen in obstakelrijke omgevingen. Ook zullen (autonome) landingen aan boord van schepen worden gemaakt. Tevens staan zogenoemde brown out landingen op het programma, waarbij opwaaiend stof leidt tot uitermate slecht grondzicht. sokol sw-4 in europa is het italiaanse concern Leonardo (tot begin 2016 bekend onder de naam Finmeccanica) actief in de UAV-helikoptermarkt met de bij het Poolse dochterbedrijf PZL-Swidnik gebouwde Sokol SW-4. De helikopter is uitgerust met een enkele Rolls-Royce m250-c20r/2 (SP) turboshaftmotor die 380 pk levert, en biedt plaats aan een piloot en vier passagiers. Het toestel kan bij een kruissnelheid van 111 kts (206 km/h) maximaal 459 nm (850 km) non-stop overbruggen. Het kan bij een mtow van kg bijna 600 kg nuttige lading vervoeren. AgustaWestland voerde tussen september 2013 en mei 2014 proeven uit met een SW-4 in opdracht van het italiaanse ministerie van Defensie in het kader van het zogenoemde Unmanned Aerial System/Optionally Piloted Helicopter (RUAS/OPH) programma. De SW-4 Solo RUAS/OPH werd daarbij meerdere keren op afstand bestuurd waarbij voor de zekerheid toch een piloot meeging. De proeven moesten aantonen of met de SW-4 onbemande verkenningsvluchten kunnen worden uitgevoerd. Ook moest duidelijk worden of de helikopter lading kan vervoeren naar plekken achter (vijandelijke) linies. in een later stadium werd in het kader van het Britse Rotary Wing Unmanned Aerial System (RWUAS) Capability Concept Demonstration (CCD) contract 27 uur met de SW-4 RU- AS gevlogen. Daarbij werden eind mei 2015 op Llanbedr Airfield 22 onbemande automatische pseudo deklandingen gemaakt. er zijn ruim veertig civiele SW-4 s verkocht (die sinds maart 2016 wordt aangeboden als AgustaWestland AW009). ec145 OpV Airbus Helicopters voert proeven uit met een onbemande tweemotorige ec145 in het kader van het zogenoemde Optionally Piloted Vehicle (OPV) demonstratieprogramma waarbij een helikopter naar keuze met of zonder bemanning kan worden gevlogen. Tijdens onbemande vluchten werd de op afstand bestuurde ec145 onder meer ingezet voor observaties en het afleveren van een externe lading. Om dit mogelijk te maken werd de helikopter voorzien van een automatisch vierassig vluchtcontrolesysteem. De proeven tonen volgens eurocopter aan dat het OPV-principe ook bij middelzware en zware helikopters kan worden toegepast. Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei PILOOT EN VLIEGTUIG mei

36 ONtWikkeliNgeN Door: Ruud Vos - Foto s: fabrikanten De tot Sikorsky Autonomous Research Aircraft (SARA) omgedoopte S-76 is een matrix technology demonstrator. met de Sokol SW-4/AW009 zijn verschillende proeven uitgevoerd. Airbus Helicopters ec145 OPV. 58 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei

37 DE VOLLEDIGE OPLEIDING TOT VERKEERSVLIEGER!. Uitgebreide selectie vooraf (COMPASS ) Intensieve mentorbegeleiding Uitgebreide Jet Orientation Course op B of A320 simulator Financiële garanties via EPST Garantiefonds info@epst.nl

38 WIL JE OOK VLIEGEN IN EEN BOEING ? Maak dan een bijna 100% realistische vlucht in een Full Motion Simulator als captain in het wereldwijd zeer bekende passagiersvliegtuig op Lelystad Airport. Het unieke aan deze simulator is Speciaal voor de lezers van Piloot en Vliegtuig kan deze vlucht met maar liefst 50% korting worden geboekt! dat alle bewegingen 100% waarheidsgetrouw zijn. De 6 assen maken de beleving onvergetelijk (en het is voor piloten mogelijk om bijvoorbeeld onder slechte weersomstandigheden te trainen). Je kiest zelf vanaf welke luchthaven je vertrekt, de keuze is uit maar liefst vliegvelden. Wat dacht je van de luchthaven van Hong Kong? Een vliegveld uit de top 3 van piloten! Boek direct en ga naar: Meerdere boekingen en combinaties mogelijk. Deze actie is te boeken tot 31 december Vooraf ontvang je instructies en oefen je droog op de mock-up. Vervolgens word je in de simulator goed in positie gebracht, waarna de motoren gestart kunnen worden en het taxiën kan beginnen. Ready for departure, cleared for take-off!. Na 20 seconden vlieg je zelf! Ook leuk om als cadeau te bestellen!

39 militair Door: Kees Otten en Koos Heemskerk WarthoG ONTmOeT FROGFOOT Jarenlang werden ze gezien als tegenhangers. De een vliegt bij de U.S. air Force, de ander is van russische makelij en werd ook nog op grote schaal geëxporteerd. De Fairchild a-10c thunderbolt ii, ook wel bekend als Warthog, en de Sukhoi Su-25 Frogfoot (in rusland Grach genoemd) kwamen elkaar tegen in Bulgarije. Bulgarije heeft als NAVO-partner een strategische ligging, wat een van de redenen is dat er regelmatig Amerikaanse eenheden oefenen. een andere reden is dat Bulgarije kwetsbaar is met vliegtuigen van Russische makelij die inmiddels fl ink op leeftijd zijn. De Bulgaren voelen zich beter beschermd onder een NAVO-paraplu, wat ook inhoudt dat de bondgenoten zich daadwerkelijk ter plekke laten zien. Dit wordt onder de naam Atlantic Resolve gefaciliteerd, maar is hierbinnen wel slechts één onderdeel, want de inzet is aan een maximum aan troepen gebonden. De Verenigde Staten kiezen ervoor dat eenheden snel ter plekke zijn en na het oefenen snel worden afgewisseld met nieuwe eenheden. in februari 2016 was het de beurt aan de A-10 s, beter bekend als tankkillers van het 74th expeditionary Fighter Squadron, 23rd Fightergroup USAF van moody Air Base. De A-10 zag zijn entree in de jaren zeventig en moest in europa ageren tegen de vele Warschaupact-tanks. Tijdens de periode van ontspanning leek de rol van het toestel bijna uitgespeeld. maar na goede prestaties in Kosovo, irak en Afghanistan werd de formidabiliteit opnieuw bevestigd. De A-10, inmiddels in 2005 opgewaardeerd tot A-10C, was jarenlang op Spangdahlem in Duitsland aanwezig. Tegenwoordig wordt echter vanuit de Verenigde Staten op tijdelijke bases in europa gevlogen. overlingskans De A-10 en Su-25 zijn natuurlijk geen vliegtuigen die elkaar tegenkomen boven het slagveld, zij opereren eerder tegen grondeenheden. Volledig De gedigitaliseerde cockpit van de A PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei

40 uniek is echter wel dat de vliegtuigen nu zij aan zij oefenen. Toch zijn er de nodige verschillen. De A-10 wordt ook een vliegende tank genoemd en is zeer goed handelbaar op lage hoogte bij een lage snelheid van 320 km/h. Doordat het lang kan blijven rondcirkelen, kan gezocht worden naar vijandelijke tanks. Het toestel kan tegen een stootje dankzij een honingraatstructuur waarmee hoog-explosieve munitie tot 23 mm kan worden geïncasseerd. Zelfdichtende tanks en een multiple besturingssysteem dragen ook bij aan de kans op overleving. De cockpit wordt beschermd door een titanium kuip met een dikte van 400 mm. Naast een breed assortiment aanvalswapens dat onder de pylons kan worden meegenomen, is de belangrijkste troef het roterende 7-loops 30 mm GAU Avenger-kanon. echt dodelijk! Bedoeld voor ondersteuning aan eigen eenheden (close air support) leent het toestel zich ook prima voor aanvalsoperaties op wat verder gelegen vijandelijk gebied. De analoge cockpit van de Frogfoot. Verschillen De Su-25 werd voor hetzelfde doel ontwikkeld als de A-10 en kwam eind jaren zeventig in dienst. er zijn overeenkomsten, zoals een titanium omhulsel voor maximale bescherming van de piloot tegen grondvuur, maar vooral uiterlijk zijn belangrijke verschillen waarneembaar. De typische op de romp geplaatste cockpit die de A-10-piloot zoveel overzicht geeft om bijvoorbeeld tanks op te sporen, moet de Su-25 ontberen. Deze ligt bij de Su-25 veel dieper. Verder zijn de vleugels in de schouder en de motoren aan de zijkant tegen de romp geplaatst. De positie van de SU-25-motoren is kwetsbaarder dan de hoog op de staart geplaatste motoren van de A-10. er is wel degelijk over nagedacht, want een voltreffer in de ene motor raakt niet gelijk de andere motor, omdat ze goed van elkaar gescheiden zijn. evenals bij de A-10 is het ontwerp erop gericht om maximale overleving boven oorlogsgebied te verkrijgen. De besturingssystemen zijn bij beide vliegtuigen niet zo kritisch gemaakt dat kleine schade het toestel gelijk laat neerstorten. Ze kunnen beide op één motor thuiskomen. Gemakkelijk onderhoud een voordeel van de Su-25 is dat het met zijn stevige landingsgestel ook van minder goed uitgeruste vliegvelden kan opereren. Dit is iets wat integraal bij het ontwerpen van Russische vliegtuigen wordt toegepast. Onderhoud kan op afgelegen locaties gemakkelijk worden uitgevoerd. in geval van nood kan het toestel vliegen op standaard vliegtuigbrandstof (kerosine), maar ook op gasoline en diesel. er is tevens een 30 mm kanon aan boord, waarmee de vergelijking met de tegenhanger van de A-10 steeds treffender wordt. Wat betreft de wapens om af te leveren op de grond, doen ze evenmin voor elkaar onder, en de rechte vleugels van beide typen bieden de mogelijkheid om vele soorten projectielen mee te nemen. De meeste Su-25-varianten, vooral de geëxporteerde exemplaren (dus ook de Bulgaarse), hebben verouderde analoge technologie. maar de Russen hebben na de opgedane ervaringen in Afghanistan, Georgië en Tsjetsjenië een digitale variant ontwikkeld die nu in Syrië opereert. Gezamenlijk vliegen en schieten zoals in de oefening Thracian Thunder blijft een volstrekt unieke gebeurtenis. Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei PILOOT EN VLIEGTUIG mei

41 militair Door: Kees Otten en Koos Heemskerk a-10 thunderbolt ii in het kort Karakter CaS (Close air Support) Bijnaam Warthog Bemanning 1 motoren 2 x GE tf34-ge turbofans, 40,3 kn elk Spanwijdte 17,42 m lengte 16,16 m Hoogte 4,42 m leeggewicht kg mtow kg Snelheid (max.) 830 Km/h Kruissnelheid 560 km/h Plafond m Bereik km totale productie 715 Bewapening 30 mm GaU-8/avenger roterend kanon, 11 hardpoints voor onder meer mk-84 drag-bommen, brandbommen, clusterbommen, agm- 65 maverick-raketten, lasergestuurde/ elektro-optisch geleidebommen, jammer pods, aim-9 Sidewinder raketten, litening en Sniper targeting pods De A-10 Warthog (wrattenzwijn). sukhoi 25 in het kort De Warthog heeft een verwoestend Avenger-kanon. Toch wel angstaanjagend. een gedateerde SU-25. Tweezitsversie van de Frogfoot. Karakter Grond aanvalstoestel NatO Code Frogfoot Bemanning 1 (2 op tweezitterversie) motoren 2 x turbojet tumansky Soyuz r-195sn, 44,2 kn elk Spanwijdte 14,36 m Vleugeloppervlak 33,7 m lengte 15,53 m Hoogte 5,20 m leeggewicht Kg mtow Kg Snelheid 975 km/h Plafond m Bereik Km Gevechtsbereik 750 km totale productie Bewapening 1 x GSh mm kanon, 11 hardpoints, externe munitie waaronder UB-32a pods voor 57 mm S-5 raketten, conventionele (domme) bommen, clusterbommen, lucht-lucht raketten en lucht-grondraketten 66 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei

42 register Door: Henk Duivenvoorden NEDERlaNDs burgerluchtvaartregister Registr. Type C/n Eigenaar Datum in/uit Registr. Type C/n Eigenaar Datum in/uit Motorvliegtuigen inschrijvingen PH-BHe Boeing PH-eXG embraer erj STD PH-GGX Boeing 737-8eH PH-GGY Boeing 737-8eH PH-GUB Boeing 737-8eH PH-GUV Boeing 737-8eH PH-HXA Boeing 737-8K PH-HXB Boeing 737-8K PH-HXC Boeing 737-8K PH-SVV Van s RV-9A Doorhalingen PH-AOi Airbus A naar Guernsey PH-CmJ Cessna 305C 0028 naar ijsland PH-emJ Cessna 172R naar Zwitserland PH-FLA Aerospool WT9 LSA DY392/2010 naar Frankrijk PH-GUD Piper PA T naar Roemenië PH-HZK Boeing 737-8K naar engeland PH-JmC Cessna 305C 0020 naar ijsland PH-mCW mcdonnell-douglas wordt gesloopt md-11f PH-mSe mooney m20j naar VS PH-VVB Commander 114B naar Duitsland helikopters inschrijvingen PH-HHX Schweizer 269D 0052A Doorhalingen PH-HCA Robinson R44 ii naar China Zweefvliegtuigen/motorzwevers Doorhalingen PH-1284 Schleicher ASK naar Duitsland Microlights inschrijvingen PH-4N2 Tecnam P92 echo PH-4N9 AutoGyro mto Sport NL 10 S Paramotors inschrijvingen PH-7R5 PAP Team PAP PA Doorhalingen PH-8m5 Parajet Volution moonair naar Canada ballonnen inschrijvingen PH-ZKB Cameron A Doorhalingen PH-emR Cameron A naar Duitsland uav s inschrijvingen PH-1iF DJi inspire i W13DCe PH-1iP Airfilms AiRFiLmS X8 NLX PH-1JA DJi inspire i W13DCB PH-1JD DJi inspire i W13DCC PH-1JL DJi inspire i W13DCe PH-1JT Airfilms AiRFiLmS X8 NLX PH-1Ki Smartplane Freya F PH-1KG Airbotix Airbot X6 V PH-1KH Smartplane Freya F PH-1KR SenseFly ebee eb PH-1KV 3D Robotic X8+ X PH-1LC SenseFly ebee eb PH-1LD SenseFly ebee eb Doorhalingen PH-1CW Aeri Group Altura AT Buiten gebruik Zenith ATX8 De grote jongens domineren deze maand. Transavia huurt weer een viertal 737 s van het braziliaanse gol en ontving tevens twee nieuwe, eigen exemplaren. KlM kreeg er weer een Dreamliner bij en ontving de eerste korte Embraer. andere leuke nieuwelingen zijn de Rv-9a homebuilt en de MTO autogyro. Het aantal zakenjets in Nederland is de laatste jaren aardig gegroeid. een van de mooiere types is de Dassault Falcon 900eX. De PH- LAU, met vleugeltje op de staart, werd in maart 2016 gefotografeerd op Schiphol. planespotter@ziggo.nl Bron: ilt/dl 68 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei

43 HISTOrIe Door: Thijs Postma - Foto s: collectie Postma SO.30P BRetagne: elegante FRANçAiSe Na de wapenstilstand tussen Frankrijk en Duitsland op 22 juni 1940 bleef een derde van Frankrijk onbezet. In dat deel begon de Groupe Technique de Cannes aan het ontwerp voor een tweemotorig vliegtuig voor 23 passagiers, de SO.30P Bretagne. Het toestel had net als de Boeing Stratoliner een drukcabine en was daarmee vooruitstrevend voor zijn tijd. in november 1942 was het protoype van de SO.30N Bellatrix gereed, maar door de bepalingen van de italiaans-duitse wapenstilstandscommissie mochten er geen vluchten mee worden gemaakt. Toen een jaar later de demarcatielijn tussen bezet en onbezet Franrijk werd opgeheven, werd heel Frankrijk bezet door de Duitsers. in alle haast werd de Bellatrix gedemonteerd en in onderdelen ondergebracht in boerderijen en schuren in de buurt van Draguignan. Na de bevrijding van het zuiden van Frankrijk werden de onderdelen naar de SNCASO (Société Nationale de Constructions Aéronautique de Sud-Ouest) fabriek gebracht, waar het vliegtuig werd geassembleerd. Op 26 februari 1945 werd de eerste vlucht gemaakt met de registratie F-BALY. SO.30R-01 intussen hadden de ontwerpers niet stil gezeten. De volgende stap was het bouwen van twee nieuwe prototypes voor dertig passagiers. Deze toestellen kregen een intrekbaar neuswiel, in tegenstelling tot het staartwiel van de SO.30N. Beide toestellen waren uitgerust met Gnome-Rhone 14R.5-motoren van pk. Het eerste vliegtuig kreeg de aandui- 70 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei

44 De SO.30N Bellatrix op de Parijse luchtvaartsalon van Linksvoor een SO.9 De F-BALY (met militaire kentekens) voltooide haar eerste vlucht in februari Van de 45 SO.30P Bretagnes gingen er negentien naar de Aéronavale. ding SO.30R-01 en de registratie F-WAYA. Deze had een enkel kielvlak. Het tweede toestel had twee kielvlakken en kreeg de aanduiding SO.30R-02 en de registratie F-WAYB. De SO.30R-01 maakte haar eerste vlucht op 6 november Hoewel de SO.30R niet in productie werd genomen, bracht Sud Ouest in 1945 wel een brochure uit in een poging het type te vermarkten. De cabinelay-out toonde dertig stoelen voor dagvluchten en zestien opklapbedden voor nachtvluchten. De cabine was verdeeld in drie compartimenten. De volgende gegevens zijn ontleend aan deze folder: Spanwijdte: 25,61 m Lengte: 18,4 m Hoogte: 5,9 m. max. snelheid: 545 km/h. De cabinedruk was op m gelijk aan de normale druk op m. in de cockpit was plaats voor twee piloten, een radiotelegrafist en een boordwerktuigkundige. SO.30P BRetagne De SO.30P was een grotere versie, en ontwikkeld op de aanbevelingen van Air France en van de Service Technique Aéronautique Français om te voldoen aan de nieuwe eisen voor passagiersvliegtuigen van de international Civil Aviation Organization (icao). Het toestel was gebaseerd op de ervaring die was opgedaan met de SO.30R s maar kreeg nu twee pk Pratt & Whitney R-2800-B43 motoren. De eerste vlucht werd gemaakt op 11 december 1947 en de productie werd ter hand genomen. in september 1950 kreeg de SO.30P het bewijs van luchtwaardigheid. Vanaf het Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei PILOOT EN VLIEGTUIG mei

45 HISTOrIe Door: Thijs Postma - Foto s: collectie Postma SNCASO-folder voor de Parijse Salon van Cockpit van de SO.30R. SO.30P met Pallas-raketten onder de vleugel. De SO.30R-01 F-BAYA begon zijn testprogramma in november tiende toestel, de F-WAYL, werden de R-2800-B43-motoren vervangen door R-2800-CA18 s, die pk leverden en pk met waterinjectie. De SO.30 was een redelijk modern verkeersvliegtuig met een mooie aerodynamische vormgeving. De taps toelopende vleugel was uitgevoerd als middendekker en had een opvallende V-stand buiten de motoren. De flaps en ailerons waren over de hele spanwijdte uitgevoerd en de vleugelvoorrand, staartvlakken en de propellers waren voorzien van deicing. De romp met een circelvormige doorsnede liep uit in een punt. Tien vierkante ramen aan elke zijde bevonden zich in lijn met de stoelen. Het landingsgestel was intrekbaar in de goed gestroomlijnde motorgondels en het neuswiel werd ingetrokken in de romp. De indeling van de cabine was gelijk aan de SO.30R Bellatrix. Het comfort was redelijk tot middelmatig. De bemanning bestond uit twee piloten, een radiotelegrafist en een boordwerktuigkundige. De indeling van de SO.30R met links de uitvoering voor dag- en rechts de uitvoering voor nachtvluchten. 72 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei

46 De SO.30P F-WAYK vloog bij Air Algérie als F-BAYK. SO.30R-02 met RR Nene straalmotoren, gebouwd door Hispano-Suiza. een paar SO.30P s van de COSARA. SO.30P No.17 van de Aéronavale. De France in presidentiële ViP-uitvoering. Het twaalfde productietoestel (F-WAYO) werd omgebouwd tot puur vrachtvliegtuig met twee grote laaddeuren onder de romp, en vloog op 6 januari 1950 voor het eerst. Voor ombouw vloog de F-WAYO bij Air France en later 500 uur als vrachtvliegtuig bij Sté Aéro-Cargo. gebruikers er zijn 45 SO.30P Bretagnes gebouwd, waarvan negentien naar de Aéronavale gingen en vervolgens naar de Armée de l Air. in november 1950 begon iranian Airways operaties met SO.30P nr.14 als ep-aam. in februari 1951 startte Air Algérie vluchten met de eerste van acht SO.30P s. Air Atlas-Air maroc (later Air maroc) opereerde met twaalf SO.30P s. COSARA in indo-china ontving minstens zeven SO.30P s. Zes SO.30P s gingen naar Aigle Azur en minstens zeven naar de Société des Transports Aériens de l extreme Orient (COSARA). Het vierentwintigste vliegtuig werd als persoonlijk transportvliegtuig voor de Franse president afgeleverd. Air France vloog niet met de SO.30P, maar SNCASO bracht wel een brochure uit met op de cover de woorden Version Air-France. test-beds De SO OR-02 werd gemodificeerd als test-bed voor Rolls-Royce Nene straalmotoren die bij Hispano-Suiza werden gebouwd. De machine kreeg een gemodificeerde staart met een enkel kielvlak en maakte zijn eerste vlucht op 15 maart De tweede SO 30P (F-WAYD) werd omgebouwd tot test-bed voor Franse SNeCmA Atar 101 straalmotoren. SnCaSO SO.30P in het kort De twaalfde SO.30P (F-WAYO) werd omgebouwd tot vrachtvliegtuig. Motoren 2 x P&W r-2800-ca18, elk pk Spanwijdte 26,90 m Lengte 18,95 m Leeggewicht kg Geladen gewicht kg Max. snelheid 488 km/h Kruissnelheid 438 km/h (5.300 m) Diensthoogte m Vliegbereik km Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei PILOOT EN VLIEGTUIG mei

47 OnGevALsAnALyse Door: Harro Ranter, the Aviation Safety Network - Foto s: BeA, tenzij anders vermeld Foto: Sebastien mortier HeT einde VAN germanwings-vlucht 9525 Op 24 maart 2015 verongelukt een Airbus A320 van de Duitse lowcostmaatschappij Germanwings in Frankrijk. Alle 150 inzittenden komen om. Al snel blijkt dat het ongeval veroorzaakt werd door een opzettelijke actie van copiloot Andreas Lubitz. Het is 2002 wanneer de Duitse regionale luchtvaartmaatschappij eurowings een lowcost-airline opricht: Germanwings. in de loop der jaren koopt Lufthansa steeds meer aandelen in eurowings. in 2009 heeft Lufthansa zoveel zeggenschap in eurowings dat ze Germanwings als volwaardige dochteronderneming overnemen. Het is de bedoeling dat korteafstandsvluchten van alle Duitse luchthavens, met uitzondering van Frankfurt en münchen, worden uitgevoerd door Germanwings. Om die groei mogelijk te maken wordt een gedeelte van de A320-vloot van Lufthansa overgeheveld. Wanneer deze operatie klaar is, besluit Lufthansa in januari 2015 om Germanwings als merknaam te stoppen. Vanaf de herfst zou gevlogen moeten worden onder de naam eurowings. Begin 2015 bestaat de vloot van Germanwings uit 43 Airbus A319- en 19 A320-vliegtuigen. in totaal biedt de maatschappij werk aan 780 vliegers en 972 cabinepersoneelsleden. Opleiding Vliegers worden opgeleid door Lufthansa Flight Training, waarna het management besluit of de vlieger aan de slag gaat bij Germanwings of Lufthansa. een van de vliegers die bij Germanwings aan de slag gaat, is de Duitser Andreas Lubitz. in 2008 wordt hij als een van de 384 trainees geselecteerd uit kandidaten. De complete opleiding bij Lufthansa neemt 750 uur theorie-onderwijs en 240 vlieguren in beslag. De kosten per vlieger bedragen , waarvan door de vlieger zelf wordt betaald. Lubitz sluit hiervoor een lening van Standaard is hij bij Lufthansa verzekerd voor loss of licence, waarbij hij in de eerste jaren recht heeft op een eenmalig bedrag van bijna Hij sluit geen verzekering af voor verlies van inkomen, mocht hij zijn brevet ooit kwijtraken. Lubitz begint in september 2008 aan de opleiding maar raakt al snel depressief en krijgt gedachten aan zelfmoord. Hij komt terecht bij een psychiater en onderbreekt de opleiding gedurende bijna elf maanden. in die tijd is hij opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis. Wanneer de behandelend arts hem genezen verklaart, krijgt Lubitz weer een medische verklaring, met de aantekening dat deze vervalt wanneer hij weer last krijgt van een depressie. Bij iedere jaarlijkse verlenging blijft deze aantekening van kracht. eind 2013 rondt hij de opleiding af met het behalen van de A320 type rating. Hij kan bij Germanwings aan de slag. Na vijf maanden line training is hij formeel copiloot op de A320. daling Op dinsdag 24 maart 2015 staat Lubitz ingeroosterd voor een retourvlucht van Düsseldorf naar Barcelona. Om 06:01 uur vertrekt de Airbus A320 naar Barcelona, waar hij om 07:57 uur aankomt. Voor de terugvlucht, 4U-9525, is Lubitz de Pilot Flying. Het vliegtuig stijgt om 09:00 uur op van baan 07R. Aan boord bevinden zich 144 passa- 74 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei

48 Hoogteprofiel van vlucht D-daalprofiel (Google earth). giers en zes bemanningsleden. Op de automatische piloot klimt het vliegtuig naar de kruishoogte van voet. intussen legt de gezagvoerder radiocontact met de verkeersleider van marseille Upper Area Control Centre. Om 09:30 krijgt de bemanning toestemming om direct naar navigatiepunt irmar te vliegen. De captain bevestigt dit: Direct irmar merci Germanwings one eight Golf. Dit is het laatste radiocontact met de vlucht. Hierna besluit de gezagvoerder even naar de wc te gaan. Hij vraagt de copiloot om het radiocontact over te nemen. Nog geen halve minuut nadat de captain de cockpit heeft verlaten, gebruikt de copiloot het draaiknopje op de Flight Control Unit om de geselecteerde hoogte te wijzigen van voet naar 100 voet, de laagst mogelijke hoogte die geselecteerd kan worden. in de volgende minuten wijzigt de copiloot de geselecteerde daalsnelheid een keer of negen, tot hij deze laat staan op 350 knopen. Om 09:33 uur zoekt de verkeersleider van marseille Control radiocontact met het vliegtuig en vraagt voor welke hoogte de vlucht toestemming heeft gekregen. Op dat moment daalt de kist door voet. De copiloot reageert niet. gesloten deur een minuut later toetst de gezagvoerder de toegangscode van de cockpitdeur in. in de cockpit gaat een zoemer af. Normaal gesproken gebruikt de vlieger in de cockpit dan een schakelaar om de deur te ontgrendelen. Geen reactie. in de volgende minuten wordt geprobeerd de aandacht van de copiloot te trekken. De intercom wordt gebruikt, er wordt op de deur geklopt en geroepen, maar Lubitz reageert niet. Ook verkeersleiders van marseille Control en de Franse Defensie proberen het, zonder resultaat. in een ultieme poging om toegang tot de cockpit te krijgen probeert de gezagvoerder met geweld de deur in te beuken, maar dit lukt niet. Om kapingen te voorkomen zijn alle cockpitdeuren vergrendeld en verstevigd. Zelfs een granaatexplosie of geweervuur wordt door de deur tegengehouden. Het vliegtuig blijft gestaag dalen boven de Franse Alpen. Om 09:41 uur schampt de Airbus een bergwand alvorens het neerkomt in een rotsachtig ravijn. Alle inzittenden komen om. artsen De Franse onderzoeksraad BeA onderzoekt de oorzaak van de ramp. Al snel wijzen verschillende aanwijzingen naar een bewuste daad van de copiloot. De BeA duikt in de medische geschiedenis van Lubitz. Hieruit komt naar voren dat hij vanaf december 2014 verschillende huisartsen heeft bezocht met oog- en slaapklachten. Verschillende oogartsen onderzoeken zijn ogen, maar er wordt niets ongewoons geconstateerd. Op De A320 verongelukte in bergachtig gebied. Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei PILOOT EN VLIEGTUIG mei

49 OnGevALsAnALyse Door: Harro Ranter, the Aviation Safety Network - Foto s: BeA, tenzij anders vermeld maar hij deed geen melding van zijn klachten. Noch bij Germanwings, noch bij een vliegmedische arts of familieleden. De huisartsen die wel op de hoogte waren van de ernst van de klachten, deden geen melding bij Germanwings of de overheid. De Duitse medici zijn gebonden aan geheimhoudingsplicht. De enige wettelijke uitzondering is in geval van dreigend gevaar. De artsen gingen er in het geval van Lubitz van uit dat hij zich met de ziektebriefjes ziek zou melden bij de werkgever. De Cockpit Voice Recorder raakte zwaar beschadigd. 17 februari geeft een huisarts een ziektebriefje mee voor acht dagen. Hiermee kan hij zich bij Germanwings ziek melden. Op dezelfde dag constateert een andere huisarts dat hij last heeft van psychosomatische klachten en een angststoornis. Hij adviseert een behandeling door een psychotherapeut of een psychiater. een week later schrijft een psychiater het medicijn mirtazapine voor. Dezelfde arts die in februari de angststoornis constateerde, verwijst Lubitz op 10 maart door voor behandeling in een psychiatrisch ziekenhuis voor een psychose. Hij geeft een ziektebriefje mee voor de duur van negentien dagen. Weer een andere huisarts schrijft op 18 maart een ziektebriefje uit voor vijf dagen. in totaal zag Lubitz sinds december minstens vijf verschillende huisartsen en een psychiater. Al vanaf het eerste moment dat de symptomen van de depressie terugkwamen, had hij een vliegmedische arts moeten raadplegen. Formeel gezien was zijn brevet hierdoor niet meer geldig. heenvlucht Bij het analyseren van de vluchtrecorders ontdekte de BeA enkele onregelmatigheden op de heenvlucht naar Barcelona. Toen de gezagvoerder even de cockpit verliet om naar de wc te gaan, selecteerde de copiloot een hoogte van 100 voet op de Flight Control Unit. Drie seconden later selecteert hij voet, om vervolgens weer voet in te stellen. een minuut later krijgt de vlucht toestemming om te dalen naar voet. De copiloot past de hoogteselectie aan naar deze hoogte. in de volgende minuten wijzigt hij de hoogte tot drie keer toe tijdelijk naar 100 voet. De langste periode gedurende 50 seconden. Wanneer de captain weer wordt binnengelaten is de hoogte weer op ingesteld. Vermoedelijk was Lubitz op dat moment al bezig om zijn acties voor de terugvlucht voor te bereiden. OOrzaak De BeA concludeerde dat het proces voor medische certificering van vliegers niet kon voorkomen dat de copiloot, met een psychische stoornis en psychotische symptomen, gewoon zijn werk bleef doen. in het bijzonder de zelfrapportage van klachten tussen twee periodieke keuringen in, werkte niet. Factoren waren: - angst voor het verlies van zijn brevet wanneer hij zijn ziekte had gemeld bij een keuringsarts; - de mogelijke financiële gevolgen door het ontbreken van een specifieke verzekering voor de risico s van het verlies van inkomsten bij arbeidsongeschiktheid; Flinke schade aan de Flight Data Recorder. 76 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei

50 - het gebrek aan duidelijke richtlijnen in de Duitse regelgeving wanneer een gevaar voor de openbare veiligheid zwaarder weegt dan de vereisten van het medisch beroepsgeheim. niet de eerste keer Het voorval met Germanwings was niet het eerste geval van een verkeersvlieger die bewust zijn vliegtuig liet verongelukken. eerdere gevallen waren echter niet altijd eenvoudig te bewijzen. in 1994 komen alle 44 inzittenden van een ATR-42 om het leven wanneer de piloot het vliegtuig laat verongelukken in het Atlasgebergte in marokko. Drie jaar later is er veel onduidelijk over de toedracht van het ongeval met een Boeing 737 van Silk Air. Het vliegtuig crasht na een duikvlucht nabij indonesië. Kort voor de duikvlucht had de copiloot de cockpit verlaten. De indonesische onderzoekers kunnen de oorzaak niet vaststellen. De Amerikaanse NTSB suggereert dat de gezagvoerder gebukt ging onder financiële en werkgerelateerde problemen. eveneens verdacht is de oorzaak van de ramp met een Boeing 767 van egyptair voor de Amerikaanse kust. De copiloot maakte wilde stuurbewegingen even nadat de gezagvoerder de cockpit verliet. een scenario vergelijkbaar met Germanwings-vlucht 9525 is het ongeval met een embraer erj-190 van LAm mozambique Airlines in november Voorlopige onderzoeksresultaten geven aan dat de gezagvoerder een hoogte selecteerde van 592 voet, kort nadat de copiloot de cockpit had verlaten. Alle 33 inzittenden kwamen om. voorkomen Hoe kunnen we ongevallen als die met de Germanwings A320 voorkomen? Vrij snel na het ongeval, toen duidelijk begon te worden dat er zelfmoord in het spel was, pasten veel luchtvaartmaatschappijen, soms onder maatschappelijke druk, de cockpitregels aan. moet een van de vliegers naar de wc, dan moet iemand van het cabinepersoneel tijdelijk in de cockpit plaatsnemen. Deze maatregel werd door een easa-taskforce overgenomen, met de kanttekening dat na een jaar moet worden geëvalueerd. Na uitgebreid onderzoek kwam de BeA in maart 2016 met een aantal veiligheidsaanbevelingen: elementen van de beveiliging van de cockpitdeur. - Vliegers met een medische aantekening moeten nauwkeuriger in de gaten worden gehouden, onder andere met psychiatrische evaluatie. - easa moet onderzoeken hoe vaak vliegers om medische redenen tijdens de vlucht uitvallen, met name met psychische klachten. - easa en iata moeten luchtvaartmaatschappijen stimuleren ervoor te zorgen dat vliegers niet in grote financiële problemen komen bij verlies van het brevet om medische redenen. - easa moet onderzoeken of vliegers legaal antidepressiva kunnen gebruiken en mogen vliegen onder medisch toezicht. - De World Health Organisation, de eu en Duitsland moeten het makkelijker en duidelijker maken voor medici om zonder risico melding te maken van ziekte wanneer sprake is van gevaar. - easa moet zorgen dat europese luchtvaartmaatschappijen hulpgroepen inrichten waar vliegers op vertrouwelijke basis met problemen terecht kunnen. Bron: Accident on 24 March 2015 at Prads-Haute-Bléone (Alpes-de- Haute-Provence, France) to the Airbus A registered D-AIPX operated by Germanwings/BEA. het vliegtuig Type Airbus A Registratie D-AIPX Constructienummer 147 eerste vlucht 29 november 1990 Motoren 2 x CFMI CFM56-5A1 turbofans vlieguren uur vluchten de Bemanning Schakelaar van de cockpitdeur. Gezagvoerder vliegervaring vliegervaring op type Copiloot vliegervaring vliegervaring op type man, 34 jaar uur uur man, 27 jaar 919 uur 540 uur Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei PILOOT EN VLIEGTUIG mei

51 volgende maand (Onder voorbehoud van actuele ontwikkelingen) colofon juni 2016 AERO 2016, de hoogtepunten Traditiegetrouw wordt het luchtvaartbeursseizoen geopend met de AeRO in het Duitse Friedrichshafen aan de Bodensee. We bezochten uiteraard deze grootste europese General Aviation-beurs en berichten over de belangrijkste ontwikkelingen. Want er spelen zich momenteel meerdere zaken af die het vermelden waard zijn. Kissing Fifi Piercarlo Ciacchi draait barrel rolls om de gigantische bommenwerper, die door de dikke Floridijnse morgenlucht ploegt. ik zit back seat, zegt Goof Bakker, en schiet platen van deze onwaarschijnlijke aanblik. Op mijn negende verjaardag kreeg ik een bouwdoos van deze gigant. ik had nooit gedacht er ooit eentje in werkelijkheid gezien. Nu hang ik zelfs ernaast! IL 114 opnieuw in productie opnieuw in productie nemen. Door het slepende conflict tussen Oekraïne en Rusland is Rusland gedwongen een belangrijk onderdeel van zijn defensieplanning te herzien. De terugkeer van de il 114 is daarvan een goed voorbeeld. Want door het wegvallen van de geplande Antonov An-140 moet ilyushin nu het ontwerp van de il 114 fors aanpassen en Ferryvlucht KDHL-EHGG moderne vliegtuigen worden na verkoop niet ingekrat, maar overgevlogen van de fabriek naar de nieuwe eigenaar. Dergelijke ferryvluchten gaan vaak over land, zeker binnen europa. Anders wordt het als er een splinternieuwe Cirrus SR22T vanaf de fabriek in Duluth (KDHL) naar Groningen (ehgg) moet. Dan ben je zo maar drie dagen onderweg. Honderd jaar Boeing Het begon allemaal met William e. Boeing en Conrad Westervelt die in 1915 vonden dat zij een aanzienlijk beter vliegtuig konden bouwen dan de bamboe-samenraapsels die voor demonstratievluchten in de regio werden gebruikt. in juni 1916 maakte hun B&W dan ook haar eerste vlucht. Daarmee werd onbedoeld de basis voor een wereldconcern gelegd. Piloot en Vliegtuig is een maandelijkse uitgave van: eisma Businessmedia Celsiusweg 41, 8912 Am Leeuwarden Postbus 340, 8901 BC Leeuwarden +31(0) telefoon +31(0) fax egbert van Hes, algemeen directeur Gerbert Tiecken, uitgeef directeur uitgever Gerbert Tiecken Hoofdredacteur Drs. Ruud Vos Eindredacteur a.i. michaël Koornneef Redactie-adres Postbus 340, 8901 BC Leeuwarden +31(0) Redactie Goof Bakker, Jan Cocheret, Henk Heiden Columns Goof Bakker, Jan Cocheret, Hans Heerkens Redactiemedewerkers Goof Bakker, Jan Cocheret, Henk Heiden, Hans Heerkens, Dennis Jonker, Koen Aerts, edwin Borremans, Ary Ceelen, Wim Das, Stefan Degraef, Henk Duivenvoorden, enrico evers, Cor van Gent, Hans Heerkens, Jozef mols, Kees Otten, Harro Ranter, Roger Soupart, Ben Ullings, Hans de Vries, Fred Willemsen Aan dit nummer werkten mee: erik Brouwer, Charlot engels, Koos Heemskerk, Richard Lakerveld, marcel Nijdam en Thijs Postma Advertenties Patricia van der Werf +31 (0) eugenie von ende +31 (0) Advertentiecoördinatie Linda van der Lans +31(0) Marketingcoördinatie Stephanie Hofman +31(0) Vormgeving ZeeDesign Van Aylvaweg 38, 8748 Ce Witmarsum +31(0) Druk Veldhuis media BV, Raalte adverteerdersindex Aeglia 32 AiS Vliegopleidingen 15 AOPA (Aircraft Owners & Pilots) 3 ASL NV 28 Augsburg Air Service 21 CAe Oxford Aviation Academy 38 Dassault Aviation 2 Dwarf 43 eisma Businessmedia bv 48,52,63 epst BV 59 Flash Aviation 32 George de Jong Optiek 6 H. ten Cate 6 HeliCentre bv 32 Distributie Betapress, Gilze jaarabonnement (12 nummers) Prijs per 1 oktober 2015: Nederland: 109,50 (incl. btw) p.j. De abonnementsprijs voor alle landen buiten Nederland op aanvraag. Abonnementenservice: +31(0) Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Opgave via of bij onze klantenservice. Abonnementen lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 30 dagen voor de vervaldatum bij onze klantenservice wordt opgezegd via telefoonnummer: +31(0) Ook voor informatie over uw lopende abonnement kunt u met onze klantenservice contact opnemen. Klantenservice Postbus 340, 8901 BC Leeuwarden +31(0) Leveringsvoorwaarden, zie Piloot & Vliegtuig werkt redactioneel samen met Flight international, FlugRevue en Aerokurier. Bankrelatie Eisma Businessmedia BV: Rabobank Leeuwarden-Noordwest Friesland Postbus BN Leeuwarden Banknr: iban: NL64RABO BiC: RABONL2U Algemene voorwaarden Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van eisma Businessmedia B.V. zijn van toepassing de voorwaarden, welke zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Leeuwarden. Uitgever en auteurs verklaren dat deze uitgave op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie eisma Businessmedia issn: international Aviation Support 79 ist Flighttraining 6 Liberty Lease BV 32 m. Koster & Zonen 80 maf Nederland 43 Oostwold Airport 43 PH-ALi.nl 43 Prosim4U Vliegsimulaties 67 SimCenter Lelystad 48 Texel Airport NV 67 The Aviation Factory Belgium & The Netherlands 15 Vliegschool Singles and Twins 48 Wings over Holland BV PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei

52 EAGERLY AWAITED BY PROFESSIONALS AND ADVENTURERS, DULY DELIVERED BY BREITLING: THE WORLD S FIRST WRISTWATCH WITH BUILT-IN PERSONAL LOCATOR BEACON. A true high-tech gem, this multifunction electronic chronograph houses a dual-frequency transmitter compliant with the Cospas-Sarsat international satellite system specs and serving to launch alerts as well as to guide homing and rescue operations. It also features a revolutionary rechargeable battery and an unprecedented antenna system housed inside the titanium case. Breitling Emergency: life insurance on the wrist. BREITLING.COM