OVER HET MAATSCHAPPELIK DOEL EN DE TAAK ONZER SCHOLEN. 1 )

Transcriptie

1 OVER HET MAATSCHAPPELIK DOEL EN DE TAAK ONZER SCHOLEN. 1 ) Als wij ons afvragen wat het doel is van de arbeid, die wij op onze scholen aan onze zwakzinnige kinderen verrichten, en welke taak daarmede aan!onze scholen wordt!opgelegd, dan moeten wij er ons rekenschap van!geven, dat de arbeid op onze scholen een onderdeel is van de zorg voor de zwakzinnigen in het algemeen. En hierbij is het nietonverschillig, wat de drijfveren zijn tot deze zwakzinnigenzorg en welke daarvan de voornaamste zijn. Zorg voor zwakzinnigen is eis van liefdevolle barmhartigheid, maar ook een maatschappelike plicht intweeërlei opzicht. De maatschappij vraagt bruikbare mensen, en indien wij de bruikbaarheld der zwakzinnigen kunnen verhogen, bewijzen wij haar een nuttige dienst in positieve zin, terwijl de zwakzinnigen aan zich zelf overlaten, vermeerdering van misdaad en armoede betekent en!een maatschappelik gevaar, waartegen goede zorg de samenleving belangrijk beveiligen kan. Indien wij allen aan de eerste drijfveer de eerste rang toekennen boven de beide andere, en daarmede het beginsel der barmhartigheid en naastenliefde stellen boven!dat van het maatschappelik nut, zo betekent dit slechts dat nimmer een handeling uit nuttigheidsoverwegingen geboren in strijd kan komen met ede eisen van barmhartigheid en naastenliefde en dat de eisen van barmhartigheid en naastenliefde hun kracht ontlenen aan zich zelf en niet aan de nuttige gevolgen voor de samenleving die al of niet noodwendig uit het volbrengen van die eis voortvloeien. En we moeten onze naaste liefhebben als, niet meer dan ons zelf. Zo idrijft!christelike barmhartigheid nimmer uit tot onmaatschappelik streven. Drijfveer van alle ware opvoeding is de liefde, die haar voorwerp, vooruitlopend op wat reeds is, grijpt in het geheel van zijn tot volle,ontplooïing gekomen waarden, zij is een aktief streven, dat op bevordering van al het in haar voorwerpgelegene goede gericht is. De barmhartigheid echter, op medelijden gegrond, zoekt leniging te brengen van smart, streeft naar omzetting van leed in geluk zonder meer, om der wille van het individu, dat hare hulp behoeft. En bij de opvoeding van geestel_ik misdeelden, waar we voortdurend stuiten op een tekort,' kunnen we naast de liefde de barmhartigheid niet missen, zonder beschermende zorg en een streven om gelukkig te maken is ze niet denkbaar. Nu is het niet mijn bedoeling om te spreken over de roeping der school in het algemeen. Dit heeft geen zin na de rede van Prof. Gunning, ter opening van de 15de Amsterdamse vacantiecursus 1) Gelezen te Utrecht voor de Vereniging voor Christelik Onderwijs aan Achterlike en Zenuwzwakke kinderen en te A rnhem voor de Afd. Arnhem en Omstreken der Vereniging van Onderwijzers en Artsen enz. Bekort en gewijzigd.

2 HET MAATSCH. DOEL EN DE TAAK ONZER SCHOLEN 87 in de paedagogiek, die thans in Paedagogiese Studieën verschenen is. 1 ) Ik meen met deze aanhaling te kunnen volstaan: De roeping der school is op te leiden voor het leven" 2 ) en Primair, en als zodanig onveranderlik, is het doel der opleiding: de zo volledig mogelike uitrusting der persoonlikheid tot het actieve 'leven. Secondair zijn daartoe drie middelen of groepen van middelen nodig, die we kunnen aanduiden als karakter, verstandelike kennis en techniese vaardigheid. Voor deze bestaat geen absolute maat: hun onderlinge verhouding kan verschillend zijn, en ook al is hier of daar een minus, zo kan het doel toch nog op bevredigende wijze bereikt worden als er elders een plus is". 3 ),.Een beslist manco is altijd schadelik." 4 ) Reeds het feit, dat wij zullen moeten bepalen in welke verhouding onze arbeid op de scholen staat tot de algemene zorg voor de zwakzinnigen, wijst er op, dat de aard van onze arbeid een andere zal zijn, dan die op de gewone school, daar zij door het 'biezondere karakter dezer zwakzinnigenzorg mede bepaald wordt, en zij mede beinvloed zal worden, door de wijze waarop heel de zwakzinnigenzorg geregeld zal zijn. De zorg voor zwakzinnigen draagt, onverschillig van welke drijfveren zij uitgaat, e. e n tweezijdig karakter, en deze tweezijdigheld vloeit voort uit het tekort, waarmede we te maken hebben. Alle zwakzinnigen vertonen krachtens hun tekort een verminderde mogelikheid om zich aan te passen aan hun omgeving en aan de eisen, die de maatschappij en het leven hun stellen. Deze verminderde aanpassingsmogelikheid is geenszins alleen hetgevolg van hun tekort aan intellect. Wel is van elk intellectueel tekort een verminderde aanpassingsmogelikheid een noodwendig gevolg, maar behalve het intellectuele tekort, dat op zich zelf weer op de meest verschillende wijze bepaald kan zijn, vertonen onze zwakzinnigen haast immer in min of meerdere mate tekorten en afwijkingen op heel het gebied van het psychies zijn en treffen we in de meest verschillende graden en combinaties, behalve het geschade intellect. bij hen aan een verminderde motoriese vaardigheid, vaak oorzaak van een verminderde handvaardigheid en soms oorzaak of imedeoorzaak van spraakstoornissen, een verminderde wilssterkte, een abnormaal gevoelsleven, terwijl ook een belangrijk deel lichamelike tekorten vertoont. ;Door beschadiging van het hogere psychies leven domineert het leven der aandriften vaak sterker ten opzichte van het hogere zieleleven, dan bij normalen het geval is. Lift deze verminderde mogelikheid om zich aan te.passen aan de eisen, die de omgeving.en de maatschappij aan hetindividu stellen, vloeit voort, dat de zorg voor zwakzinnigen enerzijds zal trachten door raad, hulp en steun tegemoet te komen aan deze verminderde mogelikheid om zich aan te passen, zodat, zij het dan ook met 1) Sept., Oct., Nov ) blz ) blz ) Noot blz. 202.

3 88 HET MAATSCH. DOEL EN DE TAAK ONZER SCHOLEN vreemde hulp, de zwakzinnige kan voldoen aan de eisen, die door de omgeving gesteld worden, terwijl zij anderzijds zal trachten, door wijziging van de eisen, die de omgeving stelt, de omgeving geschikt te maken voor de beperkte aanpassingsmogelikheden der zwakzinnigen. Dit tweezijdig karakter der zwakzinnigenzorg vinden we altijd weer terug, maar al naar de aard van het geval, waarmede we te maken hebben,treedt de ene of de andere kant meer op de voorgrond, en wel zodanig, dat naar gelang de aanpassingsmagelikheden minder zijn, sterker de nadruk valt op de geeigende omgeving, en we vinden in het gunstigste geval, dat, dank zij speciale opvoeding een 'opleiding, de mogelikheid van aanpassing van de zwakzinnige aan zijn omgeving en aan de maatschappij een zodanige is, dat metenige raad, steun en hulp volstaan kan worden, zelfs zo, dat het verstrekken van deze raad, hulp en steun op den duur overgelaten kan worden aan de saménleving, zodat de zwakzinnige leert zich te voegen naar, steun te zoeken bij de natuurlike raadgevers, die ons allen ten dienste staan, zoals goede vrienden, zijn patroon, enz. In het minst gunstigste geval is elke aanpassing aan de gewone omgeving uitgesloten en een eigen omgeving moet in het leven worden geroepen, waarin de zwakzinnige op zijn plaats is. Uit het zoeven gezegde volgt ook, dat verandering in de maatschappelike verhoudingen, inzonderheid verandering in de eisen, die de maatschappij aan het indivdu stelt, een verschuiving van de zwakzinnigenzorg in de een of de andere richting te voorschijn kan roepen, en wel dusdanig, dat al naar gelang de eisen aan het individu gesteld zwaarder worden, de geëigende omgeving in de zwakzinnigenzorg groter plaats zal gaan innemen. De school voor zwakzinnigen zal er dus rekening mee hebben te houden, dat ook als haar leerlingen volwassen zijn, zij zich krachtens hun tekort slechts onvoldoende kunnen aanpassen aan de eisen, die hun omgeving en de maatschappij hen stellen, dat juist deze onvoldoende aanpassing de reden is waarom de verdere zwakzinnigenzorg,noodzakelik is, en dat naarmáte de aanpassingsmogelikheden beter zijn, ook de verdere zorg, meer het karakter van hulp, raad en steun, en minder dat van omgevingswijziging kan dragen. Daarom zou ik het doel van onze arbeid aldus willen bepalen: Het doel der scholen voor zwakzinnigen is, de leerlingen op te leiden tot een leven van nuttige arbeid, kan het zijn in de maatschappij, als het wenselik is in een eigen werkomgeving. De arbeid op onze scholen moet beschouwd worden als het begin der zwakzinnigenzorg. In vele gevallen is het zelfs eerst het falen op de gewone lagere school, die onze leerlingen op onze scholen brengt. Het is echter zeer wel mogelik, dat bij v oortgezette organisatie van onze arbeid, en bijv. het in het leven roepen van raadplegi 'ngsbureaux, in vele gevallen spoediger met de zwakzinnigenzorg kan worden aangevangen, en bijv. kleuterklasssen aan,de school verbonden.

4 HET MAATSCH. DOEL EN DE TAAK ONZER SCHOLEN 89 Als taak van onze scholen krijgen we dan ook in de eerste plaats een vermeerdering en verbetering van de iaanpassingsmogelikheden van onze leerlingen aan de omgeving en aan de maatschappij. Dit is onafhankelik hiervan, of in bepaalde gevallen de latere zorg voor onze leerlingen meer iin een wijziging van de eisen, die de omgeving stelt, of in een tegemoetkoming in hulp en steun aan de verminderde mogelikheid om zich aan te passen bestaat. Ook in gevallen, waarin de aanpassingsmogelikheden zo gering zijn, dat er geen andere weg overschiet, als het scheppen van een eigen omgeving, waarin de zwakzinnige op zijn plaats is, zal dit laatste gemakkeliker en met gunstiger gevolg kunnen geschieden, naar mate de aanpassingsmogelikheden rijker en veelvormiger zijn. Bij onze arbeid hebben we daarom in ide eerste plaats ons te richten naar de oorzaken van de verminderde mogelikheid van aanpassing: het abnorme en defecte psychies geheel en vaak ook lichamelike tekorten. We zullen daarom streven naar een verbeterde functioneering van het psychies geheel, zowel naar verbeterde functionering van elke functie op zichzelf, als naar vervanging van hetgeen weggevallen is, door andere,daartoe geschikte functies, terwijl ook aan alles wat tot verbetering der lichamelike toestand behoort en idaartoe geschieden kan, zoals lichamelike oefening, sport, spel, heilgymnastiek, de bestrijding van spraak- en beweginsstoornissen en hygiëne op onze scholen een grote plaats moet worden ingeruimd. Deze taak der verbetering van de geestelike ien lichamelike gezondheidstoestand is een taak onafhankelik van al wat verder nog als taak en als doel van ons werk gezien mag worden, en een die vrijwel uitsluitend eigen is aan de opvoeding van de geestelik misdeelden. Ook een taak waarbij m.i. het deskundig geleide internaat een belangrijke voorsprong heeft op de deskundig geleide gewone school, omdat het zijn werkzaamheid langen tijd achtereen, over heel het psychies leven uitstrekt, zonder dat de invloed van een geheel andere en dikwijls ongeschikte omgeving zich storend kan doen gelden. M.i. heeft die Leipziger Hilfsschullehrerverrein terecht een Entwurf eines Hilfsschulgezetzes und Hilfsschullehrplanes" 1 ) aangenomen, waarin ondermeer er om deze redenen op wordt aangedrongen, dat de scholen voor achterlike kinderen internaten of halfinternaten zullen zijn, waar de kinderen buiten de gewone schooluren onderr toezicht van ter zake kundige verzorgers behoren te staan. 2 ) Maar dit neemt toch niet weg, dat er op het terrein der geneesopvoeding, ook voor ide gewone dagschool, voor onze scholen, een heel dankbare taak is weggelegd. De taak der verbetering van het psychies geheel, en daarmede het zoveel mogelik wegnemen van de oorzaken der slechte aanpassing is een taak op zichzelf, en waard om gedaan te worden, zelfs afgezien van alle maat- 1) Karl Bartsch, Entwurf einer Hilfschulgezetzes and Hilfschullehrplanes. Zeitschrift fur Kinderforschung 1926, blz. 253 r ) blz. 258.

5 90 HET MAATSCH. DOEL EN DE TAAK ONZER SCHOLEN schappelike belangen, zuiver en alleen als eis van liefde en van barmhartigheid. Ze is ook niet gelijk te stellen met de zo volledig mogelike uitrusting der persoonlikheid, dat het doel is der opleiding van de gewone school, maar heeft betrekking op de basis van die persoonlikheid zelf, het psychies zijn en op de vorming dier persoonlikheid, de opvoeding. Behalve opleiding, als grondslag van deze opleiding moeten we dus in onze scholen voor zwakzinnigen hebben opvoeding en wel opvoeding van een zeer biezonder soort, de geneesopvoeding in,de zo juist beschreven zin. In de tweede plaats zullen wij ons hebben af te vragen: Wat eist de maatschappij van onze leerlingen? In welke mate en door welke oorzaken falen zij? Wat zal de eigen omgeving die voor een deel van onze leerlingen in het leven zal moeten worden geroepen, of reeds in het leven geroepen is, in ieder geval van onze leerlingen eisen, waarin zullen deze eisen onderscheiden zijn van die der maatschappij en welk gedeelte onzer leerlingen zal later op deze eigen omgeving zijn aangewezen, welk gedeelte zal met hulp, raad en steun zich staande kunnen houden? Zonder ons rekenschap te geven van dit alles komen we met de bepaling van onze taak niet verder. Over deze vragen kunnen we tegenwoordig, dank zij reeds jaren zwakzinnigen-onderricht, bovenal dank zij de nazorg, en de verslagen die daarover het licht zien, een benaderend oordeel hebben. Zoeken we,eerst een antwoord op,de laatste vraag: Welk gedeelte onzer leerlingen zal zich staande kunnen houden, welk gedeelte is op een eigen omgeving aangewezen. Bij een bewerking van de gegevens, die het Rapport over Nazorg voor Zwakzinnigen, uitgebracht door de Commissie benoemd door Burgemeester en Wethouders der Gemeente Haarlem ingevolge Raadsbesluit 12 Juli 1922"l) en het Jaarverslag over de Nazorg te Haarlem 1926" mij verschaften kwam ik tot de volgende tafel Groep A Kan niet in eigen onderhoud voorzien. 50 % Groep B Kan in eigen onderhoud voorzien. 50 % Van de hand van Maatschappelik ongeschikt Heel weinig geschikt Weinig geschikt Hulp en steun (waarschijnlik) geheel leven noodig Hulp en steun in ieder geval noodig tot het 21 ste jaar Reeds voor het 21 ste jaar geen hulp en steun noodig 20 de heer P. de Boer te Amsterdam. Meisjes jongens Totaal 20 % 13 % % 13 % 15 % 18% 20% 20% % 23 % 20 % % 18 % 15 % % 12 % 15

6 HET MAATSCH. DOEL EN DE TAAK ONZER SCHOLEN. 91 (In een afzonderliik artikeltje hoop ik deze cijfers nader toe te lichten.) Grof samengevat krijgen we dus het volgende: a. 3/ 16 onzer leerlingen kan zich na verloop van enige tijd zelfstandig redden in de maatschappij. b. voor 3/10 verdient een werkinrichting de voorkeur. c. voor 4/10 onzer leerlingen blijft hoewel zij voor de helft niet in eigen onderhoud kunnen voorzien, en allen gedurende hun gehele leven raad en hulp en steun behoeven, plaatsing in de maatschappij de voorkeur verdienen tenzij een inrichting dusdanige voordelen boven de maatschappij heeft dat een deel van hen daar beter zou kunnen zijn dan in de maatschappij. Over het cijfer onder b kan men van mening verschillen, het berust op de veronderstelling, dat het hoogste loon in een goed geleide werkinrichting voor manlike oud-1.1. boven de 21 jaar overeen kan komen met f 7.50 in Van groep A der tafel wordt 40,% van groep B 50% door karakter en gedragsfouten bemoeilikt. Deze karakter- en gedragsfouten, en onmaatschappelirke eigenschappen uiten zich als: spoedig verflauwende en ook op verschillende dagen zeer wisselende werklust; overtredingen tegen orde en regel, (te laat komen, wegblijven zonder kennisgeving, botsingen, moeilikheden in de verhouding tot de medewerklieden wispelturigheid, prikkelbaarheid, opgeblazenheid, driftaanvallen en sarlust) en in de verhouding tot hun bazen (zelfde fouten als tegenover de werklieden, ongehoorzaamheid, oneerlikheid). In de ergste gevallen vinden we onmaatschappelike eigenschappen cals misdadige zwakzinnigheid en sexuele onbetrouwbaar.heid.l) Als oorzaken van,de zeer weinige of geen arbeidsgeschiktheid moeten naast imbecil iteit, lichamelijke oorzaken als zintuigelike stoornissen, bewegingsstoornissen, spoedige vermoeidheid, epileptie genoemd worden en psychiese oorzaken als sterke aandachtsstoornissen, langzaam reageren, sterke geremdheid of gestoord zenuwleven. Trachten we nu verder de vragen te beantwoorden: 1. Welke eisen stelt de maatschappij aan onze leerlingen? Waarin schieten zij tekort? 2. Welke eisen stelt in ieder geval de inrichting aan onze leerlingen? Zijn deze eisen in wezen of slechts in graad onderscheiden van die de maatschappij stelt? Op de laatste vragen zou ik reeds nu willen antwoorden, een inrichting zal zich voornamelik hierdoor van de maatschappij onderscheiden, dat ze tegenover de gebreken van de zwakzinnigen een opvoedkundig standpunt inneemt. Ze zal eisen stellen niet in wezen 1). Dit wil niet zeggen, dat de zwakzinnige kinderen meer of erger karakterfouten vertonen dan normale kinderen, zodat zij in doorsnee slechter zouden zijn dan normalen, maar zij leeren moeilijker hun karakterfou ten overwinnen en worden mede in verband met hun verstandelik tekort er sterker door benadeeld in de maatschappij. i

7 92 HET MAATSCH. DOEL EN DE TAAK ONZER SCHOLEN. onderscheiden van die de maatschappij stelt, maar wel zal ze die eisen aanpassen aan 'het tekort en aan het gebrekkig kunnen van de zwakzinnige. Bij de beantwoording van de eerste vraag kunnen we uitgaan van de woorden van Prof. Gunning, die ik zooeven aanhaalde: De Maatschappij eist van een ieder, (ook van onze leerlingen) een zekere mate van karakter, een zekere mate van verstandelike kennis, een zekere mate van vaardigheid. Hiervoor bestaan geen volstrekte maat, hun onderlinge verhouding kan verschillend zijn, en ook al is hier of daar een minus, het doel kan tochnog op bevredigende wijze bereikt worden, als er elders een plus is". Dat het doel, zo volledig mogelike uitrusting der persoonlikheid voor het werkzame leven, bij onze leerlingen over het algemeen op zo weinig bevredigende wijze wordt bereikt als ide tafel aangeeft, terwijl ongeveer slechts 12% van de volwassen oud-leerlingen het minimum loon verdient, enigermate voldoende om een gezin te onderhouden, komt ongetwijfeld hierdoor, dat er bij hen zowel op het gebied van het karakter, het verstandelik kennen en de beroepsvaardigheid, zo vaak tegelijkertijd een minus of een manco, zo zelden een plus te vinden is. En aan onze zwakzinnigen worden toch zekere minimum eisen van karakter, van kennen en van kunnen gesteld, en het is welbekend, hoe heel vaak juist hun geschiktheid voor de maatschappij zo gering is door hun karakterfouten, soms door hur gebrekkig kunnen, terwijl dikwijls gebrekkig kennen hierbij juist minder. een rol speelt. Lift dit alles blijkt nog eens van welke betekenis de geneesopvoeding voor ons werk is. Als taak van de scholen voor zwakzinnigen krijgen we: 1 e. verbetering van de arbeidsgeschiktheid, 2e. 'bestrijding der karakter- en gedragsfouten. Dit is weer een taak, onverschillig welke de toekomst van de leerling is. Het is 'bij de uitwerking van deze taak echter, dat we hebben rekening te houden met de wijze, waarop de zwakzinnigenzorg verder geregeld is. En in dit verband moet me een enkel woord van het hart. Er zijn tal van werkzaamheden, die uitstekend door onze leerlingen verricht kunnen worden, maar die ze niet of bezwaarlik verrichten 'in de maatschappij, omdat hun reactie snelheid te langzaam is, hun vaardigheid bij die van normalen ten achter staat, deze werkzaamheden verricht worden in een ongeschikte onn k geving, waar onze oud-leerlingen bloot staan aan spot en plagerijen. Onze maatschappij kent weinig medelijden met de 'geestelik zwakken. Indien het ons mocht gelukken deze werkzaamheden door zwakzinnigen te laten verrichten in een voor zwakzinnigen ingerichte omgeving, dan zou dit in de zwakzinnigenzorg een belangrijke stap voorwaarts betekenen.,de huidige werkinrichting, die nu nog bestemd gis voos, de zwaarst misdeelden en die te uitsluitend een beroep moet doen op de liefdadigheid, waarom.00k de opname in de werkinrichting weer tot het uiterste beperkt wordt, zou zich

8 HET MAATSCH. DOEL EN DE TAAK ONZER SCHOLEN 93 dan kunnen ontwikkelen tot een arbeidsplaats, die zich zelf bedruipt, waar een behoorlik loon uitgekeerd wordt en waar een belangrijk aantal onzer leerlingen beter op hun plaats zou zijn, dan in de vrije maatschappij. Als weonze leerlingen blijvend willen helpen, moeten wij zo weinig mogelik een beroep behoeven te doen op de liefdadigheid, al is het niet een in een,bepaald bedrag per leerling uit te drukken liefdadigheid. Verder, dat zolang uitsluitend de meest misdeelden geplaatst worden, het voortbrengingsvermogen van de werkinrichting noodwendig gering moet blijven. Tenslotte dat, zolang de werk inrichting ook is leerinrichting, en voor een belangrijk deel leerinrichting, ook dit de geldelike opbrengst ten zeerste moet schaden. Dit moest niet het geval zijn. De school heeft evenzeer een taak tegenover de werkinrichting als tegenover de maatschappij. De school voor zwakzinnigen kan niet volstaan met het aanbrengen van kennis en het door karton- of houtarbeid ontwikkelen der handvaardigheid, maar zij moet veel meer zich richten op de eisen, die het latere leven stelt, hetzij dan in de inrichting, hetzij in de maatschappij. Het leren lezen schrijven -- rekenen is slechts een der middelen om de maatschappelike geschiktheid te verhogen, omdat zonder kennis van lezen schrijven -- rekenen er in onze hedendaagse maatschappij vrijwel geen plaats is en zeer zeker mag dit onzen leerlingen niet onthouden worden, behalve misschien aan die lager staanden, die er toch in hun later leven geen gebruik van maken kunnen. Maar veel belangrijker, ja noodzakelik, is verhoging van de arbeidsgeschiktheid. Indien wij menen, dat onze leerlingen deze arbeidsgeschiktheid verwerven, zittend in de bank, bezig met het verrichten van min of meer verstandelik werk, ofwel met ook nog enkele uren handenarbeid, dan hebben we het mis, neen, deze arbeidsgeschiktheid moet verworven worden in een werkplaats. Pas als weonze werkplaatsen hebben, waar onze jongens en meisjes onderricht ontvangen in eigen voor zwakzinnigen aangepaste werkwijzen en in tal van bezigheden, die in een inrichting of in de maatschappij door onze leerlingen verricht kunnen worden, werkplaatsen, waar ze maar niet eens een uurtje, maar hele dagen bezig zijn, en ingespannen bezig zijn, naar de volle maat van 'hun kunnen, waar ze in de arbeidspraktijk zich hebben te voegen naar anderen en staan onder ons, die hen goed kennen, hen van kind af aan hebben gekend. Onze scholen moeten worden werkscholen, niet alleen in de zin van de Duitse Arbeitsschule", in de zin van ecole active", maar scholen waar werkelik werken, arbeiden geleerd wordt. En ook moeten we hebben onze keuken, onze naai- en weefkamers voor de meisjes. Het is van intens belang, dat allen, de goeden en de slechten, leren werken zo goed zij kunnen. Het zal de besten van onze leerlingen zeker niet schaden, als ze op onze werkplaatsen een of ander handwerk hebben geleerd, 'of geleerd hebben eenvoudige werktuigen te bedienen, ook al kunnen ze later met ander werk hun brood verdienen. De vakken in de werkinrichting beoefend, moeten verder

9 94 HET MAATSCH. DOEL EN DE TAAK ONZER SCHOLEN zo zijn, dat ze voortbrengselen opleveren, waarvoor afzetgebied is te vinden (bijv. het weven van handdoeken). Uit een en ander volgt de eis, dat de werkzaamheden op de scholen in de arbeidslokalen verricht, moeten aansluiten aan de vakarbeid in de maatschappij en aan de werkzaamheden, die in de werkinrichting verricht worden. Onze leerlingen moeten klaar van onze scholen af komen, klaar om te gaan verdienen in de werkinrichting, nag beter, klaar om yin de maatschappij te gaan. We mogen het er niet op wagen, dat de maatschappij geduld zal hebben met onze minderbegiaafden, wij moeten geduld met hen hebben en ons afvragen, wat kunnen ze leren, en welke arbeid zal hij kunnen verrichten. De gewone lagere school kan zich misschien de weelde veroorloven om onderwijs te geven om derwille van het onderwijs zelf, en er van af zien opleidingsinrichting te zijn, haar leerlingen bezitten een natuurlike arbeidsgeschiktheid, die de onzen echter ontbreekt. Wij doen ons werk maar half, ja gebrekkig, indien wij bij het onderwijs blijven staan en denken, dat de uitrusting met kennis, hoe belangrijk ook, voldoende is. Toch is voor de honger staande groepen van onze leerlingen een behoorlike uitrusting met kennis onontbeerlik, zullen ze niet geremd worden door een tekort, dat had vermeden kunnen worden, en in het algemeen zal het voor hen waar zijn, dat ze zoo ver mogelik igebracht moeten worden in lezen, schrijven, rekenen en Ned. Taal. Maar het is zeer de vraag of het intellectuele ionderwijs, als een zeker peil bereikt is, dan niet beter in herhaling van het reeds geleerde en vastleggen kan bestaan, dan in verder voortgaan. Bovendien er is een belangrijke groep, die 't nimmer brengt tot begrijpend lezen en schrijven of zelfstandig rekenen. Wat voor de puberteit geleerd wordt en later niet herhaald -., ardt, vervliegt verbazend gauw in het latere leven. Dat kan ons blijken, als we een student bijv. in de geneeskunde vragen stellen over aardrijkskunde en geschiedenis, of een onderwijzer met hoofdakte, niet een bij 't M.U.L.O. of aan een kweekschool, naar de tandformule van een hond of kat, zo ook als onze leerlingen in hun later leven geen aanleiding hebben, om de verworven kennis te herhalen, dan zal er niet veel van over schieten, en is de tijd er aan besteed tenzij het igeleerde belangrijke vormende waarde had, voor een belangrijk deel verloren tijd. En we mogen, we kunnen op ionze scholen geen tijd verloren laten gaan. Alles wat we aan onze leerlingen doen, moet zin hebben, nuttig gevolg voor hun later leven, en we moeten onze scholen z.. inrichten, dat ieder, van de hoogst tot laagst staande toe, het onderricht krijgt dat hij nodig heeft. Dit is slechts mogelik als we hebben ontwikkeld, niet alleen de metodiek van het verstandsondierwijs, maar ook de metodiek van het arbeidsonderwijs beide waar nodig opgebouwd op de grondslag der enkelvoudige verstandsoefeningen. En dit alles moet zijn: geneesopvoeding en karaktervorming. Als wij behalve de metodiek van 'ons onderwijs ook hebben de metodiek van de arbeid, en die beiden nauw saam ge-

10 HET MAATSCH. DOEL EN DE TAAK ONZER SCHOLEN. 95 weven dan zal het mogelik zijn, dat de best 'begaafden in de gewone schoolvakken het verst komen,terwijl naar gelang de leerlingen verstandelik minder 'begaafd zijn en voor hen die op een zekere hoogte blijven staan, aan het arbeidsonderricht meer plaats kan worden ingeruimd. Er zijn gegevens, die er op wijzen, dat met het verstandelik tekort ook de arbeidsongeschiktheid toeneemt, mede tengevolge van het afnemen der bewegingsvaardigheid, en dat tin het algemeen de verstandelik zwakbegaafden, ook het laagst staan in de spier-begaafdheid, al moge dit lang geen regel zonder uitzonderingen zijn. Van des te groter betekenis is het derhalve, dat aan het arbeidsonderricht volle aandacht kan worden besteed. Samenvattende zou ik willen zeggen: Het doel van onze scholen is de leerlingen op te leiden tot een leven van nuttige arbeid, liefst in de maatschappij, en anders is in een inrichting. De taak van onze scholen is een drievoudige. 1 e. Gunstige beinvloeding van het geestelik bestaan, dat is geneesopvoeding, en karaktervorming en nauwgezette lichamelike verzorging. 2e. Verhoging derarbeidsgeschiktheid. 3e. Het doen verwerven van de nodige kennis. In het voorgaande ben ik reeds meermalen gestuit op wat wij niet hebben. Ons ontbreekt veel. Ons ontbreekt een helder inzicht in de maatschappij en er is nog slechts,gedeeltelik studie gemaakt van de arbeid, die door onze leerlingen in een passende omgeving verricht kan worden yin dienst der maatschappij. Ons ontbreekt de geschikte arbeidsgelegenheid. Ons ontbreeekt een metodiek van de arbeid. Ohs ontbreekt een eigen Nederlandse leer der Geneesopvoeding. En we mogen niet vergeten, wij hebben de taak om te studeren, wij hebben de taak om,op te leiden. Wij hebben ons af te vragen: wat eist de maatschappij. Wij hebben onze scholen, onze arbeidslokalen in te richten, Wij moeten uitgaan van handwerk dat meer in 't biezonder voor zwakzinnigen geschikt is, dat zijn zulke die steeds 'dezelfde handgrepen in altijd durende herhaling met zich brengen, en die niet of slechts in geringe mate vragen naar vorm, maat en getal. Maar we hebben daarbij niet stil te staan. Alles wat geschikt is om in de eigen werkplaatsen te wordenbeoefend moeten we in ons leer- en werkprogram opnemen (en dat zal wisselen naar plaats en tijd), kortom alles wat de arbeidsvaardigheid kan verhogen. Wij moeten deze taak niet aan anderen overlaten! We hebben zelf uit te zoeken, zelf op te lossen, zelf mede te arbeiden. Wij moeten niet wachten tot anderen ons vertellen hoe het moet. Wij hebben den helen dag onze leerlingen voor ons, en wij hebben ze waar te nemen en te bestuderen, en langs dezen weg zelf uit te vinden, hoe het moet. Het eerste deel van onze taak, gunstige beinvloeding van het

11 9,6 HET MAATSCH. DOEL EN DE TAAK ONZER SCHOLEN. geestelik en lichamelik geheel, geneesopvoeding en karaktervorming dus, is niet mogelik zonder (dat we ons daartoe bekwamen door ernstige en nauwgezettte studie. Ik wil niet zeggen, dat daartoe de lust of de gezindheid ontbreekt, maar wel ontbreekt ons vrijwel geheel onze eigen onderzoekingsmetoden, onze eigen!onderzoekingen en onze eigen publikaties. En dat ons dit ontb reekt ligt niet enkel aan onze opleiding, daaraan misschien wel het minst, want een gebrek in opleiding kan door zelfstudie vaak worden goed gemaakt, maar voornamelik hieraan, dat we nog slechts zo'n geringe Nederlandse vakliteratuur en geen Nederlands vaktijdschrift hebben. Ik spreek niet van een vakverenigings of onderwijstijdschrift, mijn bedoeling is,een tijdschrift, dat uitsluitend aan de bestudering van,het afwijkende kind, aan de belangen van het afwijkende kind en aan de literatuur over het afwijkende kind gewijd is. En deze nauwgezette studie hebben we noodig voor heel het gebied van ons werk. We moeten methoden vinden, of leren toepassen, waarmede we betrekkelik snel en eenvoudig een inzicht kunnen krijgen in de kenmerkende verschijnselen van onze leerlingen, waardoor het ons duidelik wordt waarom een kind bijv. maar niet kan leren rekenen beneden 20 en wel kan zeggen wat de helft van 85 is, waarom een ander zo moeilik leert schrijven en toch zo verbazend handig in de huishouding is. En zo er zijn vele belangwekkende en pook belangrijke vragen, waarop we nu nog het antwoord schuldig blijven. Ik bedoel niet, dat iedereen proefondervindelik onderzoek moet doen, maar wel, dat wij allen op onze scholen moeten samen werken, om te zamen te zoeken naar de oplossing van de vraagstukken, waar wij voor komen te staan. Veel en velerlei is er te doen. Hiertoe behoort ook de studie van de arbeidstypen en arbeidsmogelikheden, en van de invloeden van de omgeving,op de arbeidswaarde van het afwijkende kind; een 'gebied, waarvan ons nog weinig zekers bekend is, al kan men wel enige gegronde veron derstellingen maken. Wat ons verstandelik onderricht betreft, ik geloof dat wij goed zullen doen met niet enkel ons leerplan en onze lesrooster zo in te richten, dat door uitwisseling leerlingen, die met een bepaald vak in de ene groep niet mee kunnen, de lessen van de andere groep kunnen volgen, maar ook zo, dat het aantal uren aan de verschillende vakken regelmatig besteed, voor de leerlingen verschillen kan, waardoor voor de leerlingen, die niet tot de groep der verstandelik hoogststaanden behoren, aan de arbeidsvakken groter plaats kan warden toegekend. Verder zou ik nog even Uw aandacht willen vestigen op het volgende: wanneer wi j. van onze arbeid ten volle profijt willen trekken, zodat werkelik onze inspanning lop het voordeligst wordt aangewend, dan is het niet enkel nodig, dat wij de volle honderd ten honderd van (onze krachten geven, maar ook dat wij op de juiste wijze arbeiden:

12 HET MAATSCH. DOEL EN DE TAAK ONZER SCHOLEN. 97 a. dat wij geen tijd verspillen aan dingen, die geen waarde hebben voor ons doel, en bij de leervakken is dit het aanbrengen van kennis, die de leerling later nodig zal hebben, b. dat wij naar ons doel gaan langs de kortste weg, c. dat wij van.onze,eigen arbeid zo weinig mogelik verloren laten gaan. We moeten komen tot de in alle opzichten meest voordelige wijze van arb eiden. Over deze verhoging der arbeidsgeschiktheid slechts dit: Het is wel merkwaardig op te merken hoe in veler hoofden en harten tegelijkertijd dezelfde denkbeelden en hetzelfde streven gevonden wordt. Mejuffrouw Breukelaar in Amsterdam komt de eer toe bij het Christelik onderwijs de eerste te zijn, die op een gewone school voor zwakzinnigenonderwijs, prakties en door eigen studie en waarneming, aangevuurd door haar liefde voor het zwakzinnige kind streeft naar de oplossing van de vraagstukken die hiermede verband houden. Ook in Den Haag, Vlaardingen en Amsterdam werden bij het openbaar B.L.O. verschillende beginselen die ik hier uiteengezet heb reeds toegepast en vindenenkele wensen hun vervulling. En inderdaad; wij moeten niet alleen onderwijzers, wij moeten ook werkmeesters willen zijn. Het is minstens even eervol een zwakzinnig kind te leren cocosweven, netten knopen, borstelmaken, verven, weven of een eenvoudige machine bedienen, koken, poetsen, glazen lappen, vegen, dwijlen, als het te leren lezen, schrijven, rekenen en dit hoort ook tuis,op onze scholen, wier taak het is het kind,op te leiden tot een leven van nuttigen arbeid. Moge, dank zij een goede organisatie van heel de zwakzinnigen verzorging, waarvan het onderwijs een deel uitmaakt, mede door een goede inrichting van het onderwijs, waardoor elk van onze leerlingen het onderwijs krijgt, dat hij nodig heeft, zowel het verstands onderwijs als het arbeidsonderwijs, en dit in de voor elke leerling juiste verhouding, steeds meer voor onze leerlingen het geluk en de zegen van een leven van regelmatige arbeid zijn weggelegd. Inrichting voor Geneesopvoeding P. G. SCHREUDER. Zonneschijn-Zonnehoeve, Arnhem. VERKORT RAPPORT VAN DE NAZORG- EN ARBEIDSONDERWIJSCOIVMISSIE. Aansluiting School-Werkplaats. Is het voor normale kinderen al niet gemakkelijk een plaatsje in de maatschappij te veroveren, voor het z.z. kind is het.door zijn minder intellect, silecht aanpassingsvermogen, geringer arbeidsprestatie enz. nog veel moeilijker. Werkplaatsen zijn geen philan-- tropische instellingen en als de arbeid van den werknemer voor den