Gedaan door: Roy van den Busken, vierdejaars student Journalistiek aan de Fontys Hogeschool Tilburg.

Transcriptie

1 De toekomst van het radioprogramma NOS Langs de Lijn, een onderzoek (0.1.NOS, 2017) Gedaan door:, vierdejaars student Journalistiek aan de Fontys Hogeschool Tilburg. Datum van afronden: 13 augustus

2 Voorwoord In de veranderde radiowereld bestaat het radioprogramma NOS Langs de Lijn al 51 jaar. Een heel lange tijd. Hoe kan de redactie er voor zorgen dat deze geschiedenis niet zomaar verleden tijd wordt? Voor de redactie een erg interessante vraag, maar ook voor u als sportvolger. U leest in het onderzoek waar de sterke en minder sterke kanten van het programma liggen. De lezer krijgt inzicht in hoe het er zich achter de schermen aan toe gaat en waarom bepaalde keuzes gemaakt worden. In de inleiding leest u hoe ik op het onderzoek ben gekomen. Mocht u weinig tijd hebben, dan bent u door het lezen van de samenvatting en conclusie direct op de hoogte van de belangrijkste conclusies van dit onderzoek. Ik heb de afgelopen maanden objectief de diverse bronnen bekeken en ze kritisch bevraagd. Ik wil graag Herbert Codée, Sjors Fröhlich en Philip Pieterse bedanken voor hun tijd. Ook eindredacteur Reina Hemmes ben ik erg dankbaar voor haar interesse in het onderzoek en het helpen aan radiodeskundigen. Ook Selma Schuurman was erg geïnteresseerd. Om de enquête uit te mogen voeren kreeg ik toestemming van Koen Adriaanse van NOS Communicatie. Dank daarvoor! De vragen heb ik samengesteld met communicatiemedewerker Frederieke Leensma. Zo konden zij graag aangeven wat ze wilden weten en kon ik aangeven wat ik graag zou willen weten. Ook gaf ze me een onderzoek dat in het verleden al gedaan was. Rob van Stuivenberg van de NPO gaf de luistercijfers van de afgelopen jaren. Deze zijn erg belangrijk voor het beeld van hoe het de laatste jaren gaat met het programma. Ook de voor mij totaal onbekende luisteraars Esmee Hendriks, Jeroen Brouwer en Fons Wielemaker wil ik danken voor de medewerking. Een speciaal woord van dank aan iedereen die de enquête heeft ingevuld. Zonder de resultaten en nuttige opmerkingen van sportliefhebbers was dit onderzoek nergens. De NOS-medewerkers die het onderzoek gedeeld hebben op social media hebben er tevens voor gezorgd dat een buitengewoon aantal van 411 respondenten dit onderzoek heeft ingevuld. Tot slot wil ik toevoegen dat op de dag dat dit onderzoek werd afgerond, 13 augustus 2018, NOS Sport begon met een voetbalpodcast. Dit komt toevallig zo uit (zonder dat de NOS de resultaten van dit onderzoek voordien heeft ingezien). Het is kijkend naar de aanbevelingen een goede ontwikkeling voor de toekomst van NOS Sport, zeker als in de podcast ook de naam van NOS Langs de Lijn genoemd wordt. 2

3 Inhoudsopgave Voorwoord Pagina 2 Inleiding Pagina 4 Samenvatting Pagina 5 t/m 7 Deelvraag 1: Wat is NOS Langs de Lijn? Pagina 8 t/m 12 Geschiedenis Pagina 8 en 9 Radio Tour Pagina 9 en 10 NOS Sport Pagina 10 LDL EO Pagina 10 en 11 Medewerkers Pagina 11 en 12 Samenvatting Pagina 12 Deelvraag 2: Wat is de toekomst van radio? Pagina 13 t/m 20 Digitale radio Pagina 13 De podcast Pagina 13 en 14 Muziekstreaming Pagina 14 en 15 Luistertijd Pagina 15 t/m 18 Buitenland Pagina 18 en 19 Toekomst Pagina 19 Samenvatting Pagina 19 en 20 Deelvraag 3: Wat is het bereik van NOS Langs de Lijn? Pagina 21 t/m 25 NPO Radio 1 Pagina 21 LDL huidig Pagina 21 t/m 23 Grote Pagina 23 evenementen LDL EO Pagina 23 en tot nu Pagina 24 en 25 Samenvatting Pagina 25 Deelvraag 4: Hoe volgt de Nederlander sport? Pagina 26 t/m 31 Televisie Pagina 26 en 27 Internet Pagina 28 Radio Pagina 28 Social media Pagina 28 Teletekst Pagina 29 Favoriete sporten Pagina 29 t/m 31 Samenvatting Pagina 31 Deelvraag 5: Wat zou NOS Langs de Lijn kunnen doen om een grotere doelgroep te bereiken? Pagina 32 t/m 35 Verjongen Pagina 32 en 33 Podcast Pagina 33 en 34 Vorm Pagina 34 en 35 Enquête Pagina 35 Samenvatting Pagina 35 Deelvraag 6: Wat denken luisteraars over de toekomst van NOS Langs de Lijn? Pagina 36 t/m 40 Positief Pagina 36 en 37 Negatief Pagina 37 en 38 Toekomst Pagina 38 en 39 Samenvatting Pagina 40 Conclusie en Pagina 41 aanbevelingen Verantwoording Pagina 42 en 43 Bronnenlijst Pagina 44 t/m 46 3

4 Inleiding Sport volgen is een van mijn favoriete bezigheden. De televisie staat dagelijks aan met de belangrijkste sportwedstrijden. Het radioprogramma NOS Langs de Lijn is een van mijn favoriete programma s, omdat hierin alle sporten tegelijkertijd gevolgd worden. Misschien is het herkenbaar voor enkele lezers, ik heb vaak de televisie en de radio op hetzelfde moment aan staan. Het medialandschap verandert continu. Met de opkomst van internet en social media ben je direct op de hoogte van het belangrijkste wereldnieuws en dus ook het sportnieuws. Ook zijn veel sportwedstrijden via televisie of streams te zien. Tegelijkertijd zie je ontwikkelingen in de radiowereld, die ik in een van de deelvragen uitgebreid bespreek (digitale radio, podcast en een verouderde luisterleeftijd). Zijn dit problemen voor het programma NOS Langs de Lijn? In 2017 bestond het radioprogramma vijftig jaar. Als speciale actie zocht de redactie jonge radiomakers (tussen 20 en 25 jaar) die een keer een uitzending van Langs de Lijn wilden maken. Ik schreef me in en mocht meedoen aan dit experiment. Het doel hiervan was om te kijken of een jongere het programma anders zou maken. Hier komen we bij de relevantie van dit onderzoek. Het onderwerp toekomst leeft dus ook bij de (eind)redactie zelf. Ik heb de redactie gevraagd wat de conclusies hiervan waren, deze vind je ook in het onderzoek. Ook het beleidsplan voor de toekomst van de NOS heeft het met klem over beter bereik onder jongeren, voor meer details lees deelvraag 1. (1.10. Beleidsplan, 2013) In het voorjaar van 2018 liep ik iets meer dan drie maanden stage bij NOS Sport, vooral bij de radiomedewerkers. Dat leverde een interessante kijk op het journalistieke medium op. Het gaat me aan het hart mocht dit programma uiteindelijk verdwijnen. Maar hoe reëel is dat? En wat kan het programma beter maken? Diverse deskundigen komen in het onderzoek uitgebreid aan het woord. Daarnaast sprak ik met huidige medewerkers, baseert het onderzoek zich op oude onderzoeken, artikelen en luistercijfers en hield ik een enquête onder de luisteraars van NOS Langs de Lijn met 411 respondenten in een gemiddelde leeftijd van 32,3 jaar. Dat allemaal met als hoofdvraag: Hoe ziet de toekomst eruit voor het radioprogramma NOS Langs de Lijn? Het antwoord komt door middel van de volgende deelvragen: 1. Wat is NOS Langs de Lijn? 2. Wat is de toekomst van radio? 3. Wat is het bereik van NOS Langs de Lijn? 4. Hoe volgt de Nederlander sport? 5. Wat zou NOS Langs de Lijn kunnen doen om een grotere groep luisteraars te bereiken? 6. Wat denken luisteraars over de toekomst van NOS Langs de Lijn? 4

5 Samenvatting Het medialandschap verandert continu. Met de opkomst van internet en social media ben je direct op de hoogte van het belangrijkste wereldnieuws en dus ook het sportnieuws. Ook zijn veel sportwedstrijden via televisie of streams te zien. Tegelijkertijd zie je ontwikkelingen in de radiowereld (digitale radio, podcast en een verouderde luisterleeftijd). Zijn dit problemen voor het programma NOS Langs de Lijn? In het voorjaar van 2018 liep ik iets meer dan drie maanden stage bij NOS Sport, vooral bij de radiomedewerkers. Dat leverde een interessante kijk op het journalistieke medium op. Het gaat me aan het hart mocht dit programma uiteindelijk verdwijnen. Maar hoe reëel is dat? En wat kan het programma beter maken? Diverse deskundigen komen in het onderzoek uitgebreid aan het woord. Daarnaast sprak ik met huidige medewerkers, baseert het onderzoek zich op oude onderzoeken, artikelen en luistercijfers en hield ik een enquête onder de luisteraars van NOS Langs de Lijn. Deelvraag 1: Wat is NOS Langs de Lijn? NOS Langs de Lijn is een van de populairste sportprogramma s op de Nederlandse radio. Het programma, dat uitgezonden wordt op NPO Radio 1 doet verslag van diverse sporten. Bij iedere Eredivisiewedstrijd is een commentator aanwezig. Daarnaast doet het onder meer verslag van grote sporten als atletiek, schaatsen, wielrennen en zwemmen. Het begon ooit als een combinatie van meerdere omroepen. Later werd het onderdeel van de NOS. Het programma biedt een afwisseling tussen sport en muziek. Ook Radio Tour de France, met hetzelfde format tijdens de Tour is een succes gebleken. Langs de Lijn is onderdeel van NOS Sport, een samenwerking tussen de redacties televisie, internet, teletekst, social en radio. Langs de Lijn kent tien presentatoren, zeven eindredacteuren en een twintigtal andere vaste medewerkers. Het beleidsplan voor de toekomst legt de nadruk op het beter bereiken van jongeren. Deelvraag 2: Wat is de toekomst van radio? In sommige landen verdwijnt de FM-band voor radio. In Nederland duurt dat nog wel even. DAB+ wordt gezien als de opvolger, met alle zenders binnen handbereik en een goede geluidskwaliteit. Maar DAB+ is nog niet bij iedereen bekend. De podcast is langzamerhand definitief overgewaaid uit de Verenigde Staten. Steeds meer media hebben een eigen podcast. Het is een interessante manier om verdieping te bieden in de journalistiek. Als het lukt om een marketingmodel op te zetten, met advertenties, ziet de toekomst er voor de podcast al helemaal goed uit. De kracht van een podcast is dat je heel bewust een keuze maakt voor een programma en dat je tegelijkertijd kunt fietsen, sporten, huiswerk maken, reizen, enz. Google krijgt bovendien een podcastapp, gaat podcasts in de zoekresultaten meenemen en komt met een smart speaker (de Google Home). Al die dingen bij elkaar maken dat audio en podcast alleen maar groter wordt. Het weekbereik van het medium radio is nauwelijks gedaald: 87% van de bevolking luistert wekelijks radio. Wel daalt het weekbereik van NPO Radio. Van de respondenten luistert 59% nog naar de radio, 36% doet dat via de normale radio. Maar de meeste mensen (318) in de auto. Het weekbereik van een van de grootste concurrenten, Spotify, blijft ook maar groeien. De toekomst van radio is tweeledig. Voor een gedeelte traditioneel, al zal dit aandeel steeds verder zakken en voor een gedeelte digitaal. Het kan naast elkaar blijven bestaan. Podcasts kunnen de gemiddelde leeftijd van mensen die naar audio luisteren naar beneden krijgen. 5

6 Deelvraag 3: Wat is het bereik van NOS Langs de Lijn? Wekelijks trekt NPO Radio 1 bijna 2,4 miljoen luisteraars. De gemiddelde leeftijd van een Radio 1- luisteraar is bijzonder hoog, 62 jaar. Dat komt bijvoorbeeld door de programmering. De gemiddelde leeftijd van een luisteraar van NOS Langs de Lijn is rond de 60 jaar op zaterdagavond en rond de 55 jaar op zondagmiddag. Dit komt vooral door het aandeel live sport, dat ook voor een jonge doelgroep interessant is om te volgen. Van de geënquêteerden is maar liefst 93,9% bekend met het radioprogramma NOS Langs de Lijn. De zondagmiddaguitzending van Langs de Lijn trekt wekelijks in totaal gemiddeld tussen de en luisteraars. Het is daarmee de best beluisterde uitzending van de week. Van de respondenten luistert 9,2% iedere zondagmiddag naar de uitzending van NOS Langs de Lijn. Slechts 17,3% van de geënquêteerden luistert nooit. De zaterdaguitzending is minder populair met meer dan een derde (37,2%) dat nooit luistert naar deze uitzending, bijna twintig procent meer dus dan de uitzending op zondag. De uitzendingen van Langs de Lijn En Omstreken doordeweeks scoren een lager publiek. Toch bereikt het met een gemiddeld weekbereik van ruim mensen 2,7% van de Nederlandse bevolking van 10 jaar en ouder. Grote evenementen zoals de Olympische Winterspelen en Tour de France zorgen daarnaast voor een verhoging van de luistercijfers. In vergelijking met de afgelopen jaren kruipen de luistercijfers uit het dal van 2015 ( luisteraars op zondag). Maar het is nog lang niet op het niveau van 2003 ( luisteraars op zondag). Deelvraag 4: Hoe volgt de Nederlander sport? Sport is populair in Nederland, het wordt bijvoorbeeld gezien als vermaak. Maar liefst 79,6% van de geënquêteerden is geïnteresseerd in iedere vorm van topsport. Slechts 4,6% is niet geïnteresseerd in het volgen van sport. Grote voetbaltoernooien scoren torenhoge kijkcijfers. Finales staan vaak bij de beste tien programma s van het jaar. De uitzendingen van de NOS van het WK voetbal 2018 hebben in totaal 13 miljoen mensen bereikt. Van de 411 geënquêteerden volgen 370 mensen NOS Sport op televisie. Dat is een percentage van negentig procent. In de enquête ligt dit percentage dus hoger dan de werkelijkheid. Iets meer dan 80% van de respondenten volgt NOS Sport via de website NOS.nl of de NOS-app. Het aantal bezoekers was tijdens de Zomerspelen in 2016 het hoogst. Vergeleken met vier jaar daarvoor is er een mega stap gemaakt, van 5,1 miljoen naar 7,9 miljoen bezoekers. 64,3% van de geënquêteerden volgt NOS Sport op een sociaal platform, 76,6% van de respondenten volgt NOS Sport via de radio en ruim zestig procent van de geënquêteerden sportvolgers maakt gebruik van NOS Teletekst. Voetbal is ver uit de populairste sport van Nederland. 90% van de respondenten noemden de sport bij zijn of haar top vijf. Hierna volgen wielrennen, schaatsen, Formule 1 en tennis. Dit zijn ook de sporten die een respondent graag volgt via de radio. 81,9% van de respondenten die voetbal noemden volgt deze sport op de radio. Het kleine verschil is dat tennis op de radio beter scoort dan Formule 1, terwijl Formule 1 wel vaker als sport is genoemd. Alle sporten bij elkaar worden het meest gevolgd op televisie, hierna volgt social media en op de derde plaats staat nog altijd radio. Het is vaker gekozen dan de opties websites, krant en ter plaatse. Deelvraag 5: Wat zou NOS Langs de Lijn kunnen doen om een grotere groep luisteraars te bereiken? Langs de Lijn heeft de laatste jaren een vernieuwing gekend. De gemiddelde leeftijd van eindredacteuren, redacteuren en commentatoren is omlaag gegaan. Het programma hanteert een vlotter taalgebruik en er wordt vaker gekozen voor sporten die populair zijn bij jongeren. Ze hopen zo een jongere doelgroep aan te spreken. 6

7 Maar, de chef eindredacteur van Langs de Lijn ziet social media en NOS op 3 als een betere manier om jongeren aan de NOS te binden. Veel vaste luisteraars vinden dat NOS Sport meer mag doen met social media. Meer interactie, marketing en publiciteit zouden de sportliefhebbers waarderen. Het zal bovendien meer jongere luisteraars naar het radioprogramma trekken. Daarnaast doet de NOS weinig aan crosspromotie (op tv verwijzen naar radio en andersom) en nut het de sportrechten voor radio niet altijd even goed uit. NOS Sport is nog niet begonnen met podcasts. Ze vinden het wel leuk, maar hebben het te druk met de dagelijkse gang van zaken. Ze doen het liever niet, dan dat ze een slechte podcast maken. Toch zijn de deskundigen ervan overtuigd dat de NOS de juiste deskundigheid in huis heeft om interessante podcasts te maken. Oud-presentator Sjors Fröhlich merkt weinig verschillen tussen vroeger en nu. Het format is al die jaren gelijk gebleven: twee presentatoren die schakelen langs de velden afgewisseld met muziek. Het programma kan volgens hem wel wat innovatieve elementen gebruiken. Uit de enquête blijkt dat de respondenten vaker naar het radioprogramma gaan luisteren als het programma online actiever wordt, beeld toevoegt aan radio, podcasts aanbiedt, de omstreken verwijdert uit Langs de Lijn En Omstreken, eerder begint met uitzenden op zondag en meer live sport uitzendt. Deelvraag 6: Wat denken luisteraars over de toekomst van NOS Langs de Lijn? Langs de Lijn wordt getypeerd als een actueel, snel en spannend programma met veel diversiteit in live sport. Over het algemeen worden de presentatoren, verslaggevers en commentatoren als goed en kundig ervaren. De muziek, reclameblokken en nieuws tussendoor en het gebrek aan beeld worden genoemd als minpunten. Het schakelen tussen sportevenementen zorgt ervoor dat een luisteraar niet altijd zijn favoriete wedstrijd kan horen. Bovendien is niet iedereen enthousiast over de doordeweekse samenwerking met de EO, men wil graag ook in die uren het liefst (live) sport horen. De overgrote meerderheid (203 respondenten) is positief over de toekomst van Langs de Lijn. Rooskleurig, dat is het woord dat het meest genoemd werd. Zeker voor onderweg of voor het moment dat er geen beeld beschikbaar is, is het programma ideaal. Radio is een goede aanvulling op wat NOS Sport op andere platformen aanbiedt. Ook zijn de radiorechten voor de Eredivisie nog stevig in handen van de NOS. 60 respondenten twijfelen en denken dat het programma alleen kan blijven bestaan mocht het zich ook met podcasts, on demand en social bezig houden en mee gaan met de tijd. Slechts een enkeling (totaal 39 respondenten) denkt dat de toekomst van het programma geen lang leven meer beschoren is. Zij zien vooral dat radio een uitstervend medium is, met een grote hoeveelheid concurrentie (zoals televisie en internet). 7

8 Deelvraag 1: Wat is NOS Langs de Lijn? Deze deelvraag geeft voor mensen die totaal onbekend zijn met NOS Langs de Lijn het antwoord op de vraag wat het programma nu eigenlijk inhoudt. Ook staan de geschiedenis van het programma, de samenwerking met andere onderdelen van NOS Sport en de medewerkers centraal. NOS Langs de Lijn is een van de populairste sportprogramma s op de Nederlandse radio. Het programma, dat uitgezonden wordt op NPO Radio 1 (publieke radiozender voor nieuws en sport) doet verslag van diverse sporten. Bij iedere Eredivisiewedstrijd is een commentator aanwezig. Daarnaast doet het onder meer verslag van grote sporten als atletiek, schaatsen, wielrennen en zwemmen. Het brengt nieuws, achtergronden, reportages, live-verslagen, interviews en studiogasten. (1.1. NPO Radio 1) Buiten de vaste uitzendtijden verzorgt NOS Langs de Lijn live flitsen van belangrijke sportwedstrijden in de lopende programmering van NPO Radio 1. (1.2. NOS Langs de Lijn) De bekendste uitzending is die op zondagmiddag. De laatste dag van de week is vaak het drukst qua sport. Al jaren is het concept: twee presentatoren schakelen langs de diverse velden en houden de luisteraar op de hoogte van alle tussenstanden. Er zijn zo een aantal legendarische duo s ontstaan. Op dit moment zijn Henry Schut en Hugo Borst (foto) de vaste presentatoren van deze uitzending. (0.2.RadioFreak, 2017) Geschiedenis Het concept van Langs de Lijn is al oud. Op 1 januari 2017 bestaat het programma vijftig jaar. De eerste aflevering onder deze titel is uitgezonden in januari Maar een jaar daarvoor komt het concept sport en muziek al in de ether. Iedere omroep had voordien zijn eigen sportprogramma. De VARA zond bijvoorbeeld Tussen Start en Finish uit. In 1966 houdt de Nieuwe Limburger Koerier een onderzoek onder de Nederlandse radioluisteraars naar of er behoefte was aan meer sport op de radio op zondag. Conclusie: meer radiosport op zondag voorziet in behoefte. Op 1 oktober 1966 worden de sportprogramma s Marathon (VARA en KRO) en Sportrevue (AVRO) samen één programma. In dat programma is zowel sport als muziek te horen. Een concept dat tot de dag van vandaag het concept is van NOS Langs de Lijn. Zodat het niet alleen voor vader aantrekkelijk is, maar moeder er ook wat aan heeft, schrijft het communistische dagblad De Waarheid. Vanaf 1 januari 1967 draagt het programma van AVRO, KRO en VARA de titel Langs de Lijn, een naam bedacht door Peek Jellema. (1.3. Geschiedenis van de NOS. NOS Langs de Lijn.) Het snel schakelen langs de velden is te danken aan Kees Buurman (foto). De chef gaat tijdens de Olympische Spelen in Mexico (1968) achter de knoppen zitten, omdat de technicus ziek thuis zit. Buurman gaat snel van de ene naar de andere verslaggever. Toen ze allemaal waren geweest, kwam er muziek. Buurman krijgt veel positieve reacties. Sindsdien is het schakelen een van de belangrijkste onderdelen van de weekenduitzendingen. (1.3. Geschiedenis van de NOS. NOS Langs de Lijn.) (0.3. Spaarnestad, 1971) 8

9 In 1969 neemt taakomroep NOS het programma op, uitgezonden op de nationale popzender Hilversum 3 over van de drie eerder genoemde omroepen. Op zaterdag zenden andere omroepen (voornamelijk NCRV) nog steeds eigen sportprogramma s uit. Pas in oktober 1978 is er pas sprake van een zaterdagvariant van Langs de Lijn (uitgezonden van uur tot uur). Langs de Lijn werd in die tijd gezien als buitenbeentje in de programmering van de popzender. Bekende dj s als Willem Ruis en (0.4. NOS, 2017) Tom Blom (foto) worden ingezet voor het programma. In april 1979 verhuist Langs de Lijn naar Hilversum 2 (en zender met gesproken woord). Vanaf 1 december 1985 werd deze zender omgedoopt tot Radio 1. (1.4. Snijders, 2012) In 2001 wint het programma de Marconi Award, voor het beste radioprogramma. Het verslag van de ontknoping van de Eredivisie in 2008 wordt bekroond met de Zilveren Reissmicrofoon. (1.3. Geschiedenis van de NOS. NOS Langs de Lijn.) Radio Tour de France Naast Langs de Lijn is het radiosportprogramma tijdens grote evenementen onder een andere naam te horen. Tijdens de Olympische Spelen draagt het programma de titel RadiOlympia. En tijdens de Tour de France zijn er extra uitzendingen onder de naam Radio Tour de France. Dat laatste programma is een programma met een eigen geschiedenis. In 1970 start de NOS met een proef. In de Leidse Courant staat op 22 mei van dat jaar het volgende artikel: Tijdens Tour de France - Proef met vast program op Hilversum III Ononderbroken platen draaien HILVERSUM In de periode van 26 juni tot en met 19 juli zullen de omroepen en de NOS-radio op de werkdagen een proef nemen met een zogenaamde horizontale programmering op Hilversum III. Dit houdt in, dat de NOS-radio elke middag met uitzondering van zondag, de radiozendtijd van de omroepen tussen 13 en 17 uur overneemt. De luisteraar kan dan elke middag op hetzelfde tijdstip tussen 13 en 17 uur steeds dezelfde diskjockeys van de omroepen met hun eigen platenprogramma s horen. Bijvoorbeeld van 1-2 Joost den Draaijer (VPRO), van 2-3 Eddie Becker (VARA), van 3-4 Lex Lammen (KRO) en van 4-5 Herman Stok (VARA). Deze proefneming is dank zij de medewerking van de omroepen mogelijk geworden, omdat in die periode de Tour de France wordt gehouden. Daardoor krijgt de NOS-radio op elk gewenst tijdstip s middags de kans de platenprogramma s te onderbreken voor de rechtstreekse ooggetuigenverslagen van Theo Koomen over het wielerevenement in Frankrijk. Overigens zullen de omroepen in de avonduren via Hilversum 1 of II nog radiozendtijd ter beschikking van de NOS stellen voor nabeschouwingen over de tour. Mocht dit experiment op Hilversum III een succes worden, dan zullen NOS en omroepen nader bekijken of de programmering van Hilversum III met behoud van ieders autonomie aan dit nieuwe patroon kan worden aangepast. (1.5. Van onze omroepcorrespondent, 1970) Het wordt een groot succes. Steeds meer bekende dj s krijgen een rol in het programma, waarin de Franse sfeer een belangrijk onderdeel is. Hans Hogendoorn, de huidige zenderstem van NPO Radio 1: DJ Felix Meurders zei tegen mij: We moeten formats bedenken waardoor het lijkt alsof er om twee uur opeens een ander radiostation wordt aangezet. Mensen moeten niet denken: dit is Hilversum 3 maar dit is Radio Tour de France. Dat heb ik altijd in gedachten gehouden. (1.6. Van Lunteren, 2017) Het is de basis voor de toekomstige horizontale programmering op de Nederlandse radio. (1.4. Snijders, 2012) 9

10 Gio Lippens: Als verslaggever, zeker voor de radio, vind ik dat je moet beschrijven, je moet schilderen. Dat blijf ik het mooie vinden van radio, dat je niet alleen maar duidt, dat je niet alleen maar het plaatje van de achtergrond van die renner geeft. Nee, je bent de cameraman, de commentator en de verslaggever tegelijk. (1.6. Van Lunteren, 2017) Het programma Radio Tour de France bestaat nog steeds. Het wordt in 2018 gepresenteerd door Gert van t Hof en Robbert Meeder. Gio Lippens, Sebastiaan Timmerman, Steven Dalebout en Corné Hendriks zijn de commentatoren/verslaggevers. (1.7. Persdossier Tour de France 2018, 2018) NOS Sport Jarenlang werkt het radioprogramma los van de andere onderdelen van de NOS. Zo is er het televisieprogramma NTS Sport, later Studio Sport en Teletekst. Later komt daar ook internet bij en veel later een redactie social media (2017). In 2005 krijgt het televisieprogramma pas het voorvoegsel NOS in de naam, als in NOS Studio Sport. In 2011 gaan de redacties samenwerken met een gezamenlijke nieuwsdienst voor alle platformen en werd de term NOS Sport overkoepelend gebruikt. (1.3. Geschiedenis van de NOS. NOS Langs de Lijn.) NOS staat voor Nederlandse Omroep Stichting, een omroep die in 1969 is opgericht met als taak om de Nederlander op de hoogte te houden van nieuws, sport en evenementen. (1.4. Snijders, 2012) De kernbegrippen in de toekomstvisie van de NOS zijn: (0.5. NOS Sport, 2016) verdere toename en internationalisering van altijd en overal beschikbaar platformonafhankelijk programma-aanbod, doorontwikkeling van gebruikersvriendelijke technologie en als gevolg daarvan veranderend mediagebruik door de consument. Daarbij wordt de publieke omroep geconfronteerd met fors krapper wordende financiële kaders. Daarbij zijn er drie speerpunten: consolidatie van ons bereik, met speciale aandacht voor het bereik onder jongeren; versterking van ons imago, in het bijzonder onder jongeren; versterking van het innovatieve karakter van de NOS organisatie. (1.10. Beleidsplan, 2014) Langs de Lijn En Omstreken (0.6. NPO Radio 1, 2016) De dagelijkse doordeweekse uitzendingen van NOS Langs de Lijn zijn vanaf januari 2016 verdwenen. Daarvoor in de plaats komt een dagelijkse samenwerking met de Evangelische Omroep (EO). Het programma Langs de Lijn En Omstreken wordt iedere werkdag uitgezonden en gepresenteerd door Robbert Meeder (NOS) en Renze Klamer (EO). Het belangrijkste idee hierachter is dat de lopende programmering niet onderbroken hoeft te worden en dat andere uitzendingen niet geschrapt 10

11 hoeven te worden. Ook zijn er op deze manier minder verschillende stemmen te horen op de zender, een van de eisen van de zenderleiding. (1.8. Van den Busken, 2015) Volgens de site van NPO Radio 1 is Langs de Lijn En Omstreken een gevarieerd magazine waarin live sport, persoonlijke gesprekken bij het nieuws en het nieuws van de avond elkaar op een vanzelfsprekende manier afwisselen. (1.9. NPO Radio 1) Huidige medewerkers Het programma heeft tien wisselende presentatoren. De meeste hiervan doen ook televisiewerk. Zeven eindredacteuren geven leiding over een twintigtal andere medewerkers (redacteuren, commentatoren en verslaggevers). Hieronder volgt een overzicht van de medewerkers. Presentatoren NOS Langs de Lijn (zaterdagavond): Ronald Boot, Dione de Graaff, Tom van 't Hek, Gert van 't Hof, Robbert Meeder, Jeroen Stomphorst NOS Langs de Lijn (zondagmiddag): Henry Schut en Hugo Borst (vervangers: Robbert Meeder, Dione de Graaff, Gert van t Hof) NOS Langs de Lijn (zondagavond): Tom van t Hek, Gert van 't Hof, Jeroen Stomphorst Langs de Lijn En Omstreken: Robbert Meeder, Jeroen Stomphorst, Herman van der Zandt met EOpresentatoren Renze Klamer, Tijs van den Brink, Margje Fikse. Invallers Langs de Lijn En Omstreken: Ronald Boot, Dione de Graaff, Tom van 't Hek, Gert van 't Hof, Gio Lippens, Annette van Trigt, Lucella Carasso, Arno Vermeulen Radio Tour de France: Gert van 't Hof, Robbert Meeder Verslaggevers: Edwin Cornelissen, Steven Dalebout, Louis Dekker, Corné Hendriks, Floris van Hoorn, Jan-Kees van der Kun, Ragnar Niemeijer, Matthijs Weststrate Commentatoren: Atletiek: Andy Houtkamp, Floris van Hoorn Autosport: Louis Dekker, Hans van Loozenoord Basketbal: Léon Kersten, Matthijs Weststrate Golf: Ragnar Niemeijer Handbal: Richard van der Made, Edwin Peek, Krijn Schuitemaker Hockey: Reemt Borcherts, Floris van Hoorn, Krijn Schuitemaker Honkbal: Andy Houtkamp Judo: Matthijs Weststrate Motorsport: Ronald van Dam, Hans van Loozenoord, Sebastiaan Timmerman Paardensport: Ed van den Bent Roeien: Ragnar Niemeijer Schaatsen: Sebastiaan Timmerman, Erben Wennemars Tennis: Mark Brasser, Marcella Mesker, Jan Roelfs Turnen: Edwin Cornelissen Voetbal: Arman Avsaroglu, Joris van den Berg, Jeroen Elshoff, Jeroen Grueter, Andy Houtkamp, Philip Kooke, Richard van der Made, Ragnar Niemeijer, Krijn Schuitemaker, Arno Vermeulen, Nico Wantia, Frank Wielaard, Chris Wobben, Jan Vincent van Zuiden Volleybal en beachvolleybal: Arman Avsaroglu, Krijn Schuitemaker, Maarten Tip Wielersport: Joris van den Berg, Gio Lippens, Sebastiaan Timmerman Waterpolo: Krijn Schuitemaker Zwemmen: Arman Avsaroglu 11

12 Eindredacteuren: Philip Pieterse (weekchef) Pim van den Bosch Arjan Dijksma Bram Gaillard (foto) Reina Hemmes Peter Latjes Walter Tempelman (0.7. ANP, 2017) Redacteuren: Jesper van Aken Daan van den Berg Thierry Boon Steven Dalebout Corné Hendriks Rutger Hekman Nathalie Hoogeveen Jan Vincent van Zuiden Floris van Hoorn Jan-Kees van der Kun Alain de La Mar Gerwin Peelen Joost Smedema Mirjam Verwiel-van Dij Samenvatting NOS Langs de Lijn is een van de populairste sportprogramma s op de Nederlandse radio. Het programma, dat uitgezonden wordt op NPO Radio 1 doet verslag van diverse sporten. Bij iedere Eredivisiewedstrijd is een commentator aanwezig. Daarnaast doet het onder meer verslag van grote sporten als atletiek, schaatsen, wielrennen en zwemmen. Het begon ooit als een combinatie van meerdere omroepen. Later werd het onderdeel van de NOS. Het programma biedt een afwisseling tussen sport en muziek. Ook Radio Tour de France, met hetzelfde format tijdens de Tour is een succes gebleken. Langs de Lijn is onderdeel van NOS Sport, een samenwerking tussen de redacties televisie, internet, teletekst, social en radio. Het beleidsplan voor de toekomst legt de nadruk op het beter bereiken van jongeren. Langs de Lijn kent tien presentatoren, zeven eindredacteuren en een twintigtal andere vaste medewerkers. 12

13 Deelvraag 2: Wat is de toekomst van radio? Op het gebied van radio zijn er steeds nieuwe ontwikkelingen. Zijn die ontwikkelingen positief of negatief? Deze deelvraag baseert zich op artikelen, luistercijfers, resultaten van de enquête onder radioluisteraars en meningen van radiodeskundigen. Digitale radio (DAB+) Op televisie wordt sinds 2013 reclame gemaakt voor een nieuw platform van het luisteren van radio: DAB+. De afkorting staat voor Digital Audio Broadcasting. Het wordt de opvolger van FM genoemd. (2.1. Digitale DAB+ radio's.) Maar waarom moeten we eigenlijk van de traditionele FM af? Herbert Codée (foto rechts) maakt podcasts over de toekomst van de radio. Hij legt het uit: Officieel is er vanuit Brussel wetgeving dat we doelmatig moeten omgaan met het spectrum. De FM-band wordt gebruikt sinds eind jaren vijftig. Het is een techniek, die verouderd is en toe is aan vervanging. Wat ze beogen is de FM-frequenties inzetten voor de scheepvaart of andere diensten. Dat radio digitaal gaat, zit op verschillende facetten. Dat is ook via de kabel luisteren, via telefoon, en dus DAB+. Om dat te bereiken is ingewikkeld. SjorsFbnr) BNR-hoofdredacteur Sjors Fröhlich (foto links) vindt DAB+ een fijn en mooi systeem. Het is simpel. Je hoeft niet meer te scannen met de zenderschaal, maar je hebt gewoon alle zenders onder elkaar. Je kiest wat je wilt horen. Je hebt bovendien goede geluidskwaliteit. Voor ons als BNR is het heel belangrijk, omdat wij op de FM maar 63% dekking hebben in Nederland. In dat andere gedeelte kun je BNR niet ontvangen, omdat onze vergunning dat niet toelaat. Met DAB+ ben je in het hele land bereikbaar. Dus ik vind dat wel een goede ontwikkeling. Toch is het afsluiten van FM, dat al langzaamaan gebeurt in Noorwegen en Zweden, in Nederland nog niet heel dichtbij. Het Agentschap Telecom meldt in haar jaarverslag dat de FM voor radioluisteraars in Nederland ook de komende jaren de belangrijkste manier is om naar radio te luisteren is. De transitie van FM naar digitale radio moet nog verder op gang komen, voordat er daadwerkelijk sprake kan zijn van afschakeling. De verwachting is dat de FM pas rond kan worden afgeschakeld. (2.2. RadioFreak, 2018) Podcasts De podcast komt steeds meer op. Eerst alleen in Amerika en nu ook steeds meer in Nederland. In het derde leerjaar deed ik een bronnenonderzoek naar de podcast. De belangrijkste conclusie: De podcast is een interessante manier om verdieping te bieden in de journalistiek. Ook in de sportjournalistiek, maar dan wel als aanvulling op live-verslaggeving op de radio. Het moet niet hetzelfde zijn als wat er al is. Als het lukt om een interessant marketingmodel op te zetten, met advertenties, ziet de toekomst er voor de podcast al helemaal goed uit. (2.3. Van den Busken, 2017) (0.10.BNR Nieuwsradio,2018) Sjors Fröhlich, die dit jaar met zijn radiozender BNR Nieuwsradio met podcastawards komt, vertelt dat het begin van de podcast een raar verhaal is. (2.4 Dutch Podcast Awards 2018, 2018) Het is twintig jaar geleden begonnen als een ding voor nerds. Er zijn een paar ontwikkelingen geweest die de ogen voor de podcast in Amerika, nu ook wel in Europa, hebben geopend. Het feit dat Apple met 13

14 een podcastapp kwam is erg belangrijk geweest. Dat er op je telefoon automatisch een podcastapp zat. Ook heb je een paar grote hits nodig. Serial is een goed voorbeeld van een Amerikaanse podcast die heel groot is geworden. Die dingen bij elkaar hebben een doorbraak veroorzaakt. Ik zie het als een derde golf van on demand. Eerst had je video met Netflix, muziek met Spotify en nu gesproken woord met podcast. Herbert Codée merkt dat de podcast een goed idee is omdat tijd voor veel mensen schaars is. Je bent overdag druk met school of werk. Je hebt maar een paar uur per dag die je besteed als mediatijd. Netflix en YouTube kosten veel tijd. Je kunt er dan niets bij doen. De kracht van een podcast is dat je heel bewust een keuze maakt voor een programma en dat je tegelijkertijd kunt fietsen, sporten, huiswerk maken, reizen, enz. In het project Ondernemerschap en Innovatie probeerde ik een productiemaatschappij van podcasts op te zetten voor journalistieke media. Hier bleek weinig vraag naar. Veel bedrijven hadden geen tijd en/of geld beschikbaar om hierin te investeren. Toch merk je dat na afloop van dit project grote mediabedrijven als NRC, AD en Radio 1 gerichter aan de slag zijn gegaan met podcasts. Het heeft tijd nodig gehad, zegt Fröhlich. Een podcast is namelijk niet alleen een radio-uitzending online zetten. Dat dachten ze eerst wel. Wij maken bij BNR een heleboel dingen die niet op de radio worden uitgezonden. Daar is vraag naar, bij luisteraars en adverteerders. De voormalig presentator merkt dat hij steeds minder mensen hoeft uit te leggen wat een podcast is. Als ik zie hoe snel dat gaat, dan denk ik dat we binnen twee, drie jaar echt meer dan een verdubbeling krijgen. Er zijn volgens hem een paar dingen aan de hand die daarbij helpen, namelijk: Google krijgt een podcastapp (op de Android-telefoon) en gaat ook podcasts in de zoekresultaten meenemen (dit noemen we de Audio SEO). De zoekmachine wordt geautomatiseerd op bepaalde woorden, dat gaan ze nu ook met audio doen. Het derde punt: de smart speakers. Alexa van Amazon en de Google Home gaan eind dit jaar in Nederland komen. Al die dingen bij elkaar maken dat audio en podcast alleen maar groter wordt. Vanaf september besteedt BNR Nieuwsradio een uur per dag aan podcasting. Spotify en andere muziekstreaming (0.11. Wikimedia) Het Zweede bedrijf Spotify is een van de concurrenten voor de normale radio. Het bereik van de app is de afgelopen jaren fors gegroeid. (2.5. Van Stuivenberg, 2018) Het weekbereik is gegroeid van 18% naar 23% in Bij jongeren (13-34 jaar) in 2017 gegroeid naar 46% (was 30%!). Het gebruik van YouTube is daarentegen de laatste jaren stabiel, op 87%. Met een weekbereik van 48% (63% bij jongeren). Deezer wordt door slechts 3% gebruikt, daar zit ook geen groei in. Apple music wordt door 6% gebruikt, maar het weekbereik is slechts 2%. 14

15 Bereik Spotify 38% 30% 33% 28% 7% 23% 6% 6% 7% 10% 8% 14% 6% 7% 7% 7% 10% 4% 7% 8% 10% 9% 3% 4% 7% 7% 9% 13% 2% 3% 3% 4% 3% 6% minder vaak maandelijks wekelijks dagelijks Spotify kan een zender ook helpen. Wij zaten gelijk toen het kon op Spotify met onze podcasts. Spotify brengt ons een jongere luisteraar dan itunes en onze eigen web en app, aldus Fröhlich. Het is heel erg gaaf dat je hiermee een nieuwe doelgroep bereikt. Verouderde luisterleeftijd en verlaagde luistertijd Jongeren luisteren niet meer naar de radio, is een stelling die vaak genoemd wordt. Zelf doe ik dat nog wel, dus is de vraag: klopt de stelling wel? Rob van Stuivenberg van de Nederlandse Publieke Omroep beheert de luistercijfers van de NPO. Hij zegt dat het voor een deel klopt wat men beweert. De luistertijd van (lineaire) radio daalt, vooral bij jongeren tot 35 jaar. Maar dat wil niet zeggen dat ze helemaal niet meer radio luisteren. Tieners maken het minst gebruik van radio, maar nog altijd luistert de helft van de tieners dagelijks naar de radio! Ook in mijn eigen enquête, met een gemiddelde leeftijd van 32,3 jaar oud, ging een gedeelte over radiogebruik. Van de 411 respondenten luistert nog altijd 59,1% dagelijks naar de radio. Slechts 5,4% luistert zelden tot nooit naar de radio. De belangrijkste cijfers uit het onderzoek van Van Stuivenberg (2.5. Van Stuivenberg, 2018) 15

16 De luistertijd is met 4 minuten gedaald, naar 2 uur 40 minuten per dag. Vooral in de leeftijdsgroep jaar is er een flinke verlaging (van 127 naar 115 minuten per dag), bij 65+ is er juist een verhoging van drie minuten. (2.5. Van Stuivenberg, 2018) Ontwikkeling luistertijd medium radio (min. per dag) jr jr jr jr 65+ Het weekbereik van het medium radio is nauwelijks gedaald: 87% van de bevolking luistert wekelijks radio. Wel daalt het weekbereik van NPO Radio, steeds meer mensen luisteren naar een commerciële partij. (2.5. Van Stuivenberg, 2018) Ontwikkeling weekbereik (x 1.000) weekbereik radio totaal weekbereik NPO radio Tweede van de bevolking luistert dagelijks naar de radio. Het dagbereik daalt licht. Bij jongeren tot 35 jaar daalt het dagbereik van de radio wat harder (-14% tov 2012), maar nog altijd luistert de helft van de jongeren tot 35 jaar dagelijks naar de radio. Van de groep luistert 48% naar de radio. (2.5. Van Stuivenberg, 2018) 16

17 Ontwikkeling dagbereik medium radio (%) jr jr jr jr Het totaal audiogebruik van jongeren (13-34 jaar) is in 2017 met 15 minuten gegroeid. (2.5. Van Stuivenberg, 2018) 10% 1% jaar 2% 7% live radio Muziekdienst (Spotify) YouTube muziekvideo 24% 57% eigen muziek (lp/cd/mp3) Podcast/uitgesteld luisteren tv muziekzender De reden die ik zie is dat er meer aanbod is, geeft Herbert Codée aan. De mensen die vallen onder de vergrijzing zijn opgegroeid met de radio. Ze wisten niet beter. Het is ook het meest eenvoudige medium, je draait een knop om en je kunt er andere dingen bij gaan doen. Voor jongeren is dat toch anders. Die zijn over het algemeen visueler ingesteld. Ze zijn opgevoed met schermpjes. Dat neemt niet weg dat jongeren in contact staan met radiomerken. Een radiostation is lineaire radio, maar ook videocontent, livestreams, fragmenten terugluisteren en podcasts. Door die mix bedienen veel stations nog steeds jongeren. Het luisteren in de auto is bij de enquête het populairst. 318 respondenten hebben dit namelijk ingevuld (77,3 %). Hierna is de app van het radiostation het populairst (152 respondenten, 37%). Via de normale radio (148 respondenten, 36%) en via de website van het radiostation (121 respondenten zijn hierna het populairst. DAB+ is al bij 68 van de respondenten ingeburgerd. Ook interactieve televisie (57 Alle ingevulde manieren om radio te luisteren In de auto via FM 318 Via de app van het radiostation 152 Via een normale (wekker)radio 148 Via de website van het radiostation 121 Via DAB+ 68 Via interactieve televisie 57 Via Sonos 10 Via Nederland.FM 8 Via TuneIn 6 Podcasts 3 Via internetradio 3 Algemene apps 3 Radioscanner van mijn mobiel/fm op telefoon 3 Niet/nooit 2 JBL 1 Rechtstreekse stream URL in Mediaplayer 1 Op mijn telefoon 1 17 Bluesound 1 Via de app radioluisteren.nl 1 Autoradio ingebouwd op werk 1

18 respondenten) en apps als Sonos (10 respondenten), Nederland.FM (8 respondenten) en TuneIn (6 respondenten) worden genoemd. Ook komt uit de enquête dat tachtig procent van de radioluisteraars naar muziekzender luistert (zoals 538, Qmusic, 3FM en Radio 2). 68,8 % luistert naar talkradio (zoals Radio 1 en BNR) en 17,3 % naar een regionale omroep. Buitenland Het is ook altijd goed om naar de situatie in het buitenland te kijken. België is ook (voor een gedeelte) een Nederlandstalig land. Als we over de grens kijken, zien we dat er naar sommige zenders in het laatste kwartaal meer is geluisterd dan de kwartalen daarvoor. De gemiddelde luisterduur schommelt tussen de 143 en 278 minuten. In Nederland lag dit op 160. Je zou dus ongeveer de conclusie kunnen trekken dat het in België net zo gaat als in Nederland. (2.6. CIM, 2018) 18

19 TalkSPORT is het grootste radiostation van de wereld dat over sport gaat. In de periode december 2017 tot en met maart 2018 bereikte het mensen (zo n twee procent van de wereldbevolking). Het schommelt al jaren tussen de 1,5 en 2 procent. In december 2016 was er een dieptepunt met 1,5 procent bereik. (2.8 en talksport, 2018) De toekomst van radio Terug naar de vraag. Hoe ziet de toekomst van radio er uit? Herbert Codée gelooft dat de toekomst van radio een mix is tussen traditioneel en digitaal. Als ik naar mijn eigen huishouden kijk, dan heb ik s ochtends een smartspeaker waar ik tegen roep om de radio aan te zetten, in de badkamer zit een radio die via FM luistert, onderweg naar werk kan ik een podcast luisteren of via spotify muziek luisteren. Die combinatie van dingen zal de toekomst van radio zijn. Ook Sjors Fröhlich ziet een toekomst in twee wegen. De ene weg is live en nu, met nieuws en verslaggeving. Je houdt bij diepgravende content de behoefte om te weten wat er gebeurt in de wereld. Dat wil je horen. Als je daar goede presentatoren op zet en een goed programma van maakt, dan weet ik zeker dat het blijft. De Tour de France wil je gewoon in Radio Tour de France horen. Je wil weten wat er nu aan de hand is. De Rode Lantaarn is een goede podcast over de Tour. Dat kan gewoon naast elkaar bestaan. Ik denk bovendien dat podcast de gemiddelde leeftijd van mensen die naar audio luisteren naar beneden kan krijgen. (0.13.Dag en Nacht Media) Samenvatting In sommige landen verdwijnt de FM-band voor radio. In Nederland duurt dat nog wel even. DAB+ wordt gezien als de opvolger, met alle zenders binnen handbereik en een goede geluidskwaliteit. Maar het is nog niet bij iedereen bekend. De podcast is langzamerhand definitief overgewaaid uit de Verenigde Staten. Steeds meer media doen er iets mee. Het is een interessante manier om verdieping te bieden in de journalistiek. Als het lukt om een marketingmodel op te zetten, met advertenties, ziet de toekomst er voor de podcast al helemaal goed uit. De kracht van een podcast is dat je heel bewust een keuze maakt voor een 19

20 programma en dat je tegelijkertijd kunt fietsen, sporten, huiswerk maken, reizen, enz. Google krijgt bovendien een podcastapp, gaat podcasts in de zoekresultaten meenemen en komt met een smart speaker (de Google Home). Al die dingen bij elkaar maken dat audio en podcast alleen maar groter wordt. Het weekbereik van het medium radio is nauwelijks gedaald: 87% van de bevolking luistert wekelijks radio. Wel daalt het weekbereik van NPO Radio. Van de respondenten luistert 59% nog naar de radio, 36% doet dat via de normale radio. Maar de meeste mensen (318) in de auto. Het weekbereik van Spotify blijft ook maar groeien. De toekomst van radio is tweeledig. Voor een gedeelte traditioneel, al zal dit aandeel steeds verder zakken en voor een gedeelte digitaal. Het kan naast elkaar blijven bestaan. Podcasts kunnen de gemiddelde leeftijd van mensen die naar audio luisteren naar beneden krijgen. 20

21 Deelvraag 3: Wat is het bereik van NOS Langs de Lijn? In deze deelvraag staan het bereik en de luistercijfers van NOS Langs de Lijn centraal. Loopt de animo voor het programma inderdaad terug? De meeste gegevens zijn afkomstig van Rob van Stuivenberg van de NPO. Maar ook een oud onderzoek van de NOS zelf en de enquête zijn belangrijke bronnen. NPO Radio 1 (0.14.NPO Radio 1, 2015) Wekelijks trekt NPO Radio 1 bijna 2,4 miljoen luisteraars. 67% daarvan is 50 jaar of ouder. Het gemiddelde aantal luisteraars op een willekeurig moment van de week, tussen 6-24 uur, op Radio 1 is , slechts 6% daarvan is jonger dan 35 jaar. De gemiddelde leeftijd van een Radio 1- luisteraar is bijzonder hoog, 62 jaar. (3.1. Van Stuivenberg, 2018) Dat de gemiddelde leeftijd zo hoog is, komt volgens Sjors Fröhlich door de programmering en het feit dat op Radio 1 over het algemeen oudere mensen zitten. Ter vergelijking: de gemiddelde leeftijd van een BNR luisteraar is 48 jaar. Veel mensen die naar Radio 1 luisteren zijn gepensioneerd en hebben meer tijd om radio te luisteren. Je stemt daar de programmering op af. De onze is veel energieker, gericht op mensen die werken, vertelt Fröhlich. Langs de Lijn huidig Van de geënquêteerden is maar liefst 93,9% bekend met het radioprogramma NOS Langs de Lijn. Bekendheid heeft het dus wel, ook bij een jongere doelgroep. Toch ligt de gemiddelde leeftijd van een luisteraar van NOS Langs de Lijn ook nog bijzonder hoog. Met rond de 60 jaar op zaterdagavond en rond de 55 jaar op zondagmiddag is het wel veel jonger dan de gebruikelijke leeftijd op Radio 1. De zondagmiddaguitzending van LDL trekt wekelijks in totaal maximaal een half miljoen luisteraars. Het is daarmee de best beluisterde uitzending van de week. Het gemiddelde aantal luisteraars tijdens de uitzending is , 13% daarvan is jonger dan 35 jaar. Tussen uur en is het publiek het grootst, traditioneel de tijd waarop de meeste wedstrijden in de Eredivisie gespeeld worden. Op dit tijdstip ligt de gemiddelde leeftijd ook het laagst. (3.1. Van Stuivenberg, 2018) 21

22 Radio 1 Langs de Lijn Van de respondenten luistert 9,2% iedere zondagmiddag naar de uitzending van NOS Langs de Lijn. 38,2% luistert een paar keer per maand. Slechts 17,3% van de geënquêteerden luistert nooit. De zaterdagavonduitzending kenmerkt zich regelmatig ook door live sport. Het scoort wel een stuk minder dan de uitzending van zondagmiddag, met een gemiddelde van luisteraars over de hele uitzending. Ook in de enquête is te merken dat de zaterdagavond uitzending minder populair is dan de zondagmiddag. 3,9% luistert iedere zaterdag. Meer dan een derde (37,2%) luistert nooit naar deze uitzending, bijna twintig procent meer dan de uitzending op zondag. 22

23 Voor het overzicht, het aantal luisteraars per uur en de bijbehorende gemiddelde leeftijd in (3.2. Van Stuivenberg, 2018) Titel Dag Uur Aantal luisteraars (x 1.000) Gemiddelde leeftijd Langs de lijn za 19:00: Langs de lijn za 20:00: Langs de lijn za 21:00: Langs de lijn za 22:00: Langs de lijn zo 14:00: Langs de lijn zo 15:00: Langs de lijn zo 16:00: Langs de lijn zo 17:00: Langs de lijn zo 18:00: Langs de lijn zo 22:00: Hoe komt het dat Langs de Lijn een lagere gemiddelde leeftijd luisteraar heeft dan de rest van de programmering van de zender? Herbert Codée geeft daarvoor de volgende verklaring. Dat heeft met live sport te maken. Voetbal bijvoorbeeld is voor alle leeftijden. Naar Langs de Lijn luisteren namelijk ook mensen van 15, 16. Zij liggen met hun oordopjes in te luisteren. Dat is de kracht van een groot live-event. Grote evenementen (0.11. Wikimedia) Een van de belangrijkste live-events is de Olympische Spelen. In februari waren de Winterspelen in het Zuid-Koreaanse Pyongchang. De NOS maakte samen met collega-omroep BNNVARA een dagelijkse uitzending tussen en uur. Dat heeft voor Radio 1 een boost gegeven van extra luisteraars per week. Het weekbereik groeide daardoor naar 2.5 miljoen. Een constatering daarbij is dat die extra inschakelaars bleven hangen; de zogenaamde doorbeluistering was opvallend hoog. Ook online zijn er topcijfers voor Radio 1. Ruim 1,3 miljoen unieke bezoekers op de website en in de app in februari 2018 tegen in februari Ongeveer mensen keken naar visual radio. (3.3. Hoofdredactie NOS, 2018) De renners in de Tour de France reden op woensdag 18 juli naar de Alpe d Huez. De interessante bergetappe, bezorgde de stream van NPO Radio kijkers op één dag. (3.4. Dalebout, 2018) Langs de Lijn En Omstreken Het programma Langs de Lijn En Omstreken, van maandag tot en met vrijdag in de avond uitgezonden heeft een gemiddeld weekbereik van ruim mensen. Dat is 2,7% van de Nederlandse bevolking van 10 jaar en ouder. (3.5. Unit Onderzoek en Beleidsinformatie, 2017) Volgens een onderzoek van Unit Onderzoek en Beleidsinformatie schakelt ruim 6 op de 10 luisteraars minstens een keer per week in. De luisteraars zijn dus best trouw. (3.5. Unit Onderzoek en Beleidsinformatie, 2017) (0.15.Catvertise, 2018) 23

24 In het onderzoek van Langs de Lijn En Omstreken zijn alleen mensen opgenomen die ook echt luisteren naar het programma. Bij de respondenten van de enquête luistert 39,7% nooit naar het doordeweekse programma, 3,4% iedere dag. 17,8% blijkt een keer per week te luisteren. De doordeweekse uitzendingen zijn dus het minst populair bij de respondenten. Periode 2000 tot nu Tot zover de cijfers van 2017 en Hoe staat het programma er eigenlijk voor in vergelijking met de afgelopen jaren? De NPO beschikt over cijfers vanaf In dat jaar had het zondagmiddagse programma een bereik van luisteraars. Het hoogtepunt was in 2003 met luisteraars en het dieptepunt in 2015 met luisteraars. De laatste jaren vindt er dus opnieuw een groei in luisteraars plaats. Maar het is nog steeds niet op het niveau van 2012 ( luisteraars). Het aantal luisteraars van 65 jaar en ouder groeit van in 2015 naar in In vergelijking met 2012 verliest het programma veel in de doelgroepen ( naar ), ( naar ) en ( naar ). (3.6. Van Stuivenberg, 2018) 24

25 Ook het marktaandeel van het programma loopt weer op, van 7,9% in 2015 naar 9,8% in In 2003 was opnieuw het hoogtepunt met een marktaandeel van twaalf procent en in 2015 het dieptepunt met 7,9% marktaandeel. (3.6. Van Stuivenberg, 2018) Samenvatting Wekelijks trekt NPO Radio 1 bijna 2,4 miljoen luisteraars. De gemiddelde leeftijd van een Radio 1- luisteraar is bijzonder hoog, 62 jaar. Dat komt bijvoorbeeld door de programmering. De gemiddelde leeftijd van een luisteraar van NOS Langs de Lijn is rond de 60 jaar op zaterdagavond en rond de 55 jaar op zondagmiddag. Dit komt vooral door het aandeel live sport, dat ook voor een jonge doelgroep interessant is om te volgen. Van de geënquêteerden is maar liefst 93,9% bekend met het radioprogramma NOS Langs de Lijn. De zondagmiddaguitzending van LDL trekt wekelijks in totaal gemiddeld tussen de en luisteraars. Het is daarmee de best beluisterde uitzending van de week. Van de respondenten luistert 9,2% iedere zondagmiddag naar de uitzending van NOS Langs de Lijn. 38,2% luistert een paar keer per maand. Slechts 17,3% van de geënquêteerden luistert nooit. De zaterdaguitzending is minder populair met meer dan een derde (37,2%) dat nooit luistert naar deze uitzending, bijna twintig procent meer dan de uitzending op zondag. De uitzendingen van Langs de Lijn En Omstreken doordeweeks scoren een nog lager publiek. Toch bereikt het met een gemiddeld weekbereik van ruim mensen 2,7% van de Nederlandse bevolking van 10 jaar en ouder. Grote evenementen zoals de Olympische Winterspelen en Tour de France zorgen voor een verhoging van de luistercijfers. In vergelijking met de afgelopen jaren kruipen de luistercijfers uit het dal van 2015 ( luisteraars op zondag). Maar het is nog lang niet op het niveau van 2003 ( luisteraars op zondag). 25

26 Deelvraag 4: Hoe volgt de Nederlander sport? Welke sporten vinden Nederlanders het leukst om te volgen? En hoe doen ze dat dan? Die vragen staan centraal in deze deelvraag. Antwoorden komen op basis van de enquête en kijkcijfers. Sport is populair in Nederland. In 2016 deed 65,3% van de Nederlandse kinderen (4 tot 12 jaar) minimaal één keer per week aan sport. Iets meer dan de helft van alle Nederlanders doet hetzelfde (53,5%). 31% van de Nederlandse bevolking van 6 jaar en ouder is in hetzelfde jaar lid van een sportvereniging. (4.9. CBS i.s.m. RIVM, 2016) Sport is voor veel Nederlanders ook vermaak. Maar liefst 79,6% van de geënquêteerden is geïnteresseerd in het volgen van topsport. Slechts 4,6% is niet geïnteresseerd in het volgen van sport. 5,6% van de mensen volgt NOS Sport niet. Televisie Het kijken op televisie is een van de vaakst voorkomende vormen van het vermaak. Sport en voornamelijk voetbal prijkt met veel titels hoog in de jaar top 100 van de Stichting Kijkonderzoek. In 2017 hoorden bijvoorbeeld vijf sportuitzendingen (4x NOS Sport) bij de elf best bekeken uitzendingen van dat jaar. Vooral het Europees Kampioenschap voetbal voor vrouwen wist veel kijkers te scoren. (4.7. Stichting Kijkonderzoek, 2017) pos datum tijd titel zender KDH MADL ABS VOETBAL EK NLD DNK DAMES HUL NPO1 34,3 84, VOETBAL EK NB NPO1 28,8 77, BOER ZOEKT VROUW INTERNATIONAAL NPO1 28,7 47, VOETBAL EK NLD DNK DAMES F NPO1 26,3 82, EUROVISIE SONGFESTIVAL FINALE NPO1 26,1 62,

27 HEEL HOLLAND BAKT NPO1 23,7 41, VOETBAL EL AJAX MAN UNITED F RTL7 23,0 52, WIE IS DE MOL NPO1 22,9 41, JOURNAAL 20 UUR NPO1 22,8 47, WILLEM ALEXANDER 50 NPO1 22,4 46, VOETBAL EK NLD ENG DAMES HF NPO1 21,2 54, Een jaar eerder stonden vijf wedstrijden van het EK voetbal in de top 6 van de kijkcijfer top 100. Alleen de finale van het Eurovisie Songfestival scoorde meer kijkers. Ook blijkt een groot voetbaltoernooi meer kijkers te scoren dan een Olympische Spelen. Echter, veel belangrijke sporten met Nederlands succes (atletiek en zwemmen) vonden in de nachtelijke uren plaats. (4.8. Stichting Kijkonderzoek, 2016) pos datum tijd titel zender KDH MADL ABS EUROVISIE SONGFESTIVAL FINALE NPO1 27,5 64, VOETBAL EK PRT FRA F NPO1 27,2 61, VOETBAL EK DEU FRA HF NPO1 24,1 57, VOETBAL EK DEU ITA KF NPO1 22,7 56, VOETBAL EK FRA ISL KF NPO1 22,6 49, VOETBAL EK WAL BEL KF NPO1 22,1 52, De uitzendingen van de NOS van het WK voetbal 2018 hebben in totaal 13 miljoen mensen bereikt. Dat betekent dat 82,6% van de Nederlandse bevolking de afgelopen maand naar de wedstrijden en/of de WK-programma s eromheen heeft gekeken. (4.1. WK bij de NOS: 13 miljoen kijkers, 2018) 12,6 miljoen kijkers keken naar de Olympische Winterspelen 2018 bij de NOS. Dit is 79,6% van Nederlandse bevolking. (4.2. Resultaten Olympische Spelen PyeongChang, 2018) In totaal hebben 9,2 miljoen mensen dit jaar de Tour de France bij de NOS gevolgd. Dat komt neer op een bereik van 58% van de Nederlandse bevolking. ( ,2 miljoen kijkers zien Dumoulin finishen, 2018) Van de 411 geënquêteerden volgen 370 mensen NOS Sport op televisie. Dat is een percentage van negentig procent. In de enquête ligt dit percentage dus hoger dan de werkelijkheid. 27

28 Naast televisie zijn de andere media ook nog steeds erg populair. Hoe volg je NOS Sport? Televisie Radio Internet (NOS.nl of NOS App) Social media NOS Teletekst Ik volg NOS Sport niet Internet Iets meer dan 80% van de respondenten volgt NOS Sport via de website NOS.nl of de NOS-app. Tijdens het WK is de NOS erin geslaagd een miljoenenpubliek te bereiken. In totaal is er 9,3 miljoen keer een livestream gestart op NOS.nl of de NOS-app. (4.1. WK bij de NOS: 13 miljoen kijkers, 2018) Tijdens de Olympische Winterspelen 2018 waren er 7,7 miljoen unieke bezoekers op de olympische website. Als je daar de bezoekers van de app bij optelt zit je op een bereik van 9,5 miljoen. In de afgelopen jaren was het aantal bezoekers in 2016 tijdens de Zomerspelen het hoogst. Maar vergeleken met vier jaar daarvoor is er wel een mega stap gemaakt, van 5,1 miljoen naar 7,9 miljoen bezoekers. (4.2. Resultaten Olympische Spelen PyeongChang, 2018) In totaal trok de speciale Tour de France-subsite in ,8 miljoen unieke bezoekers. In de NOS-app ging het om 1,6 miljoen bezoekers. Daarmee bereikte de NOS een breder publiek dan vorig jaar. ( ,2 miljoen kijkers zien Dumoulin finishen, 2018) Radio 76,6% van de respondenten volgt NOS Sport via de radio. 17,3% gaf aan niet op zondagmiddag naar Langs de Lijn te luisteren. Dit klopt toch wel aardig met elkaar. Meer over luistercijfers van de radiouitzendingen is te vinden in deelvraag 3, over het bereik van NOS Langs de Lijn en Langs de Lijn En Omstreken. Social media In 2017 startte NOS Sport met een eigen social media redactie. Deze redacteuren beheren het Facebook-, Instagram- en YouTubeaccount van NOS Sport. Twitter wordt bijgehouden door de online redacteuren. 64,3% van de geënquêteerden volgt NOS Sport op een sociaal platform. Tijdens het WK voetbal blijken de social mediaaccounts van NOS Sport populair. Op Facebook brachten de video s van de NOS over het WK 3,7 miljoen views en bijna honderdduizend interacties op: shares, likes en comments. Ook op Instagram reageerde het Nederlandse publiek massaal op de posts van NOS Sport: interacties ( likes, comments). De WK-tweets zorgden voor likes, retweets en interacties. (4.1. WK bij de NOS: 13 miljoen kijkers, 2018) Op dit moment heeft NOS Sport het volgende aantal volgers op de diverse social media. Facebook: paginavolgers, vind-ik-leuks (4.3. NOS Sport op Facebook) Twitter: volgers op Twitter) Instagram: volgers (4.5. nossport op Instagram) YouTube: abonnees (4.6. NOS Sport op YouTube) 28

29 Teletekst Teletekst lijkt een ouderwets platform. Toch maakt volgens het onderzoek nog ruim zestig procent van de geënquêteerden sportvolgers gebruik van NOS Teletekst. Dit is zowel mogelijk via de reguliere televisie als de NOS Teletekst App. Deze is volgens Google maar liefst 1 miljoen keer gedownload in de Play Store. Het staat op plaats acht van populairste apps in de categorie nieuws. Daar bovenop komen nog de mensen die de app hebben gedownload op een Apple-apparaat via de Appstore. (4.10. Google Play.) Favoriete sporten Maar welke sporten spreekt de Nederlander nu het meest aan? In de enquête mocht iedere respondent vijf sporten noemen, waarbij ze per sport konden aangeven hoe ze de sport volgen. Voetbal is met 364 respondenten door maar liefst negentig procent van de 403 mensen die deze vraag hebben gemaakt, ingevuld. Op de tweede plaats komt wielrennen met 279 mensen (69,2%), gevolgd door schaatsen met 139 mensen (33,7%). Formule 1 (132 respondenten) en tennis (127 respondenten) volgen hierna. De rest van de top tien bestaat uit hockey (68), atletiek (64), handbal (44), volleybal (37) en basketbal (35). Vaakst genoemde sporten 1. Voetbal 364 (90%) 2. Wielrennen 279 (69,2%) 3. Schaatsen 139 (33,7%) 4. Formule (32,8%) 5. Tennis 127 (31,5%) 6. Hockey 68 (16,9%) 7. Atletiek 64 (15,9%) 8. Handbal 44 (10,9%) 9. Volleybal 37 (9,2%) 10. Basketbal 35 (8,7%) Buiten de top 10: 11. Darts Zwemmen Honkbal Rugby Golf - 12 Veldrijden - 12 Shorttrack Korfbal - 9 Olympische Spelen Judo - 8 Turnen American Football - 7 Boksen Waterpolo - 6 Motorcross Mountainbiken - 5 IJshockey Snooker - 4 Triatlon - 4 Motorsport - 4 Autosport - 4 Skiën MMA Curling - 2 Kunstschaatsen - 2 Olympische sporten - 2 Zeilen - 2 Biatlon - 2 MotoGP - 2 Kickboksen - 2 Roeien - 2 Tafeltennis NBA - 1 Snowboarden - 1 UFC - 1 Bobsleeën - 1 Alpineskiën - 1 Squash - 1 Karate - 1 Badminton - 1 (0.17. Pro Shots, 2016) 29

30 Kaatsen - 1 Fierljeppen - 1 Cricket - 1 Toerfietsen - 1 Zaalvoetbal - 1 Wintersport - 1 Hardlopen (los van atletiek) - 1 Autorally - 1 Paardensport - 1 Beachvolleybal - 1 Vechtsport - 1 Biljarten - 1 Alle sporten met Oranje - 1 Opvallend is dat sporten waar we traditioneel goed scoren op de Olympische Spelen zoals roeien (2x), zeilen (2x) en paardensport (1x) maar een enkele keer zijn genoemd. Van de aangegeven sporten blijkt het lijstje van de vaakst op de radio gevolgde sporten ongeveer hetzelfde. Met 298 respondenten staat opnieuw voetbal op plaats 1. 81,9% van alle respondenten die voetbal noemden volgt deze sport op de radio, van alle personen die deze vraag hebben ingevuld is het 72,2%. Op plek 2 staat opnieuw wielrennen met 209 respondenten, 74,9% van de wielervolgers luistert de sport op de radio. Schaatsen is weer derde, maar wel met een flink verschil met nummer twee. De wintersport heeft 87 respondenten (62,6% van de schaatsvolgers luistert de sport op de radio). Tennis (54 respondenten) en Formule 1 (34 respondenten) staan opnieuw op de plaatsen vier en vijf, wel omgekeerd. Tennis (42,5%) op de radio is populairder dan Formule 1 (34,1%). Dan andere sporten in de top tien zijn hockey (37), atletiek (25), volleybal (25), handbal (15), basketbal (11). Dit zijn exact dezelfde sporten als in de algemene top tien. Hierna is zwemmen een echte radiosport, populairder dan darts. Vaakst op de radio gevolgde sporten (Van alle personen die deze vraag hebben ingevuld-van alle mensen die de sport kozen) 1. Voetbal 298 (72,2%-81,9%) 2. Wielrennen 209 (50,6%-74,9%) 3. Schaatsen 87 (21%-62,6%) 4. Tennis 54 (13,1%-42,5%) 5. Formule 1 45 (10,9%-34,1%) 6. Hockey 37 (9%-54,4%) 7. Atletiek 25 (6,1%-39,1%) 8. Volleybal 17 (4,1%-45,9%) 9. Handbal 15 (3,6%-34,1%) 10. Basketbal 11 (2,7%-31,4%) 11. Zwemmen Honkbal - 7 Shorttrack Darts Veldrijden - 5 Olympische Spelen Rugby - 3 Korfbal - 3 Waterpolo - 3 Turnen Golf - 2 Judo - 2 Motorcross - 2 Olympische sporten Snowboarden - 1 Triatlon - 1 Mountainbiken - 1 IJshockey - 1 Motorsport - 1 Autosport - 1 Zeilen - 1 MotoGP - 1 Roeien - 1 Paardensport - 1 Vechtsport - 1 Alle sporten met Oranje 1 30

31 Alle sporten bij elkaar worden het meest gevolgd op televisie (1395 keer aangeklikt), hierna volgt social media (1047 keer) en radio (869 keer). 361 keer gaan de respondenten naar de sporten zelf. Het bezoek van een voetbalwedstrijd is het populairst (181 respondenten), een wielerkoers staat op plaats twee (50 respondenten) en schaatsen op drie (17 respondenten). (0.18.WSC Bernheze, 2017) Handbal, tennis, atletiek en basketbal worden allemaal door tien respondenten bezocht. In de bijlage vind je per sport een overzicht van hoe vaak de media zijn aangeklikt. Totaal TV Radio SM Krant Websites Ter plaatse Niet Samenvatting Sport is populair in Nederland, het wordt bijvoorbeeld gezien als vermaak. Maar liefst 79,6% van de geënquêteerden is geïnteresseerd in iedere vorm van topsport. Slechts 4,6% is niet geïnteresseerd in het volgen van sport. Grote voetbaltoernooien scoren torenhoge kijkcijfers. Finales staan vaak bij de beste tien programma s van het jaar. De uitzendingen van de NOS van het WK voetbal 2018 hebben in totaal 13 miljoen mensen bereikt. Van de 411 geënquêteerden volgen 370 mensen NOS Sport op televisie. Dat is een percentage van negentig procent. In de enquête ligt dit percentage dus hoger dan de werkelijkheid. Iets meer dan 80% van de respondenten volgt NOS Sport via de website NOS.nl of de NOS-app. Het aantal bezoekers was tijdens de Zomerspelen in 2016 het hoogst. Vergeleken met vier jaar daarvoor is er een mega stap gemaakt, van 5,1 miljoen naar 7,9 miljoen bezoekers. 64,3% van de geënquêteerden volgt NOS Sport op een sociaal platform, 76,6% van de respondenten volgt NOS Sport via de radio en ruim zestig procent van de geënquêteerden sportvolgers maakt gebruik van NOS Teletekst. Voetbal is veruit de populairste sport van Nederland. 90% van de respondenten noemden de sport bij zijn of haar top vijf. Hierna volgen wielrennen, schaatsen, Formule 1 en tennis. Dit zijn ook de sporten die een respondent graag volgt via de radio. 81,9% van de respondenten die voetbal noemden volgt deze sport op de radio. Het kleine verschil is dat tennis op de radio beter scoort dan Formule 1, terwijl Formule 1 wel vaker als sport is genoemd. Alle sporten bij elkaar worden het meest gevolgd op televisie, hierna volgt social media en op de derde plaats staat nog altijd radio. Het is vaker gekozen dan de opties websites, krant en ter plaatse. 31

32 Deelvraag 5: Wat zou NOS Langs de Lijn kunnen doen om een grotere groep luisteraars te bereiken? Misschien wel de belangrijkste vraag van het hele onderzoek. Zijn er tips die NOS Langs de Lijn kan gebruiken om een grotere doelgroep aan te spreken? Wat doet NOS Sport nu al? De tips kwamen uit de enquête, maar ook uit interviews met luisteraars en deskundigen. Ook leggen we enkele vragen neer bij de eindredacteuren van Langs de Lijn. Verjongen Zoals in de inleiding gemeld zijn de eindredacteuren wel degelijk bezig met de toekomst van Langs de Lijn. Uit het project 50 jaar Langs de Lijn bleek dat jongeren als ze aan een eigen versie van het radioprogramma werken, terugvallen op de belangrijkste sporten (voetbal, wielrennen, balsporten, enz.). Heel anders ging het niet. Alleen hanteren zij vlottere teksten, merkte chef Philip Pieterse. Hij vertelt dat ze wel proberen meer sporten die bij jongeren leven aandacht te geven, zoals BMX, snowboarden, kickboksen. Jongeren en radio blijft altijd een lastige combinatie, vult eindredacteur Arjan Dijksma aan. De laatste jaren heeft het programma een inhaalslag gemaakt. Pieterse: Met Arjen, Reina en Walter hebben we nu wat jongere eindredacteuren. Ook de redacteuren zijn relatief jong. Het is echt een wereld van verschil met zes jaar geleden. We gebruiken natuurlijk geen straattaal, maar hanteren wel een wat vlotter taalgebruik. De ene jongere is de andere niet. De 19-jarige luisteraar Esmee Hendriks vindt de verjonging een stap in de goede richting. Neem als voorbeeld Hugo Borst; een man die wel weet waar hij over praat. Maar hij spreekt de jongeren absoluut niet aan. Ik denk dat veel mensen niet weten wie hij is of geen duidelijk beeld bij hem hebben. Wanneer een jonger iemand te horen is, kunnen jongeren zich hier meer mee identificeren. Gerjan op Dreef vindt een verjonging niet nodig: Het is een sportprogramma, dus ik denk niet dat de leeftijd van de presentatoren/commentatoren er echt toe doet. De 27-jarige Jeroen Brouwer luistert regelmatig naar NOS Langs de Lijn. Van hem hoeft het programma niet jonger te klinken. Als ik jong en hip wil horen dan luister ik wel naar 538. Juist daarom moet Langs de Lijn zo exclusief blijven. Ze moeten niet het programma aanpassen om meer jongeren te trekken, want dan haal je echt de ziel uit het programma. In mijn optiek gaan er niet meer jongeren naar LDL luisteren vanwege BMX. (0.19. NPO Radio 1, 2016) Herbert Codée is fan van een van de jongste commentatoren van NOS Sport: Arman Avsaroglu (foto). Hij kan er zoveel passie inleggen. Dat vind ik wel een groot talent voor de toekomst. Ook om jongeren te bereiken heeft hij denk ik veel potentie en kracht op social media. Om wat hij doet meer uit te buiten in plaats van wat hij doet alleen op de radio te doen. Zou hij dan televisiecommentaar moeten gaan doen? Dat zou goed kunnen. Maar ik denk dat hij via zijn eigen social mediakanalen wat meer fragmenten zou kunnen delen. Visualiseren. Social media Een oud-onderzoek bevestigt volgens eindredacteur Pieterse: jongeren gaan automatisch op latere leeftijd naar nieuwszenders luisteren. Ik zie meer in social en NOS op 3 als geschikt medium om 32

33 jongeren te bereiken. We hopen dat een goed account van NOS Sport op social media jongeren ook naar de radio trekt. Maar dat is voor ons een vraagteken. We weten wel dat voetbalbeelden met enthousiast radiocommentaar op social scoren als een tiet. Ook Hendriks vindt de aanwezigheid van NOS Sport op social media belangrijk. Maar het kan beter. Een belangrijk onderdeel hiervan is denk ik het onder de aandacht brengen. Veel jongeren weten wel ergens dat het programma bestaat, maar staan er niet bij stil. Een simpele manier om dit de doen is door de Facebookpagina nieuw leven in te blazen. Meerdere mensen spreken op Facebook over het programma, maar de pagina zelf komt nooit naar voren. Nu weet ik dat Radio 1 een app heeft, maar het spreekt jongeren niet echt aan. Het ziet er niet echt 'hip' uit en straalt formaliteit uit. Ik denk dat alleen hier al winst te behalen is. Denk je dat het gebruik van social media jongeren stimuleert om ook naar sport op televisie te kijken en naar sport op de radio te luisteren? Ik denk het wel. Sport op televisie kijken misschien niet zozeer, omdat dit al een aardig bekend iets is. Social media is wel een goede manier om jongeren te verbinden met het programma, door bijvoorbeeld uitdagende stellingen voor te leggen. De 30-jarige Fons Wielemaker is blind. Hij mist Langs de Lijn wel een beetje op social media. Langs de lijn en omstreken heeft dat doordeweeks wel (met een eigen Twitteraccount), maar de reguliere langs de lijn voor zover ik weet niet en als het wel zo is wordt er weinig naar verwezen. Dat zou nog een mooie plek zijn om jongeren te bereiken. Herbert Codée is het hier volledig mee eens. Het zou een eerste mooie stap zijn om dat meer met elkaar te verbinden. Het is toch allemaal onder een paraplu: NOS Sport. Dat zou een quick win zijn. Daar zou ik eigenlijk vandaag al mee beginnen. Ook Rob van Stuivenberg van de NPO heeft nog een aantal zinvolle tips voor de redactie van NOS Sport: - De NOS doet niet aan crosspromotie van televisie naar radio. Ik zie in de luistercijfers dat belangrijke sportwedstrijden goed tot zeer goed worden beluisterd op Radio 1, maar ik heb nog nooit na afloop van Studio Sport eredivisie op zaterdagavond gehoord dat je morgenmiddag Ajax Feijenoord live kunt volgen in Langs de Lijn op Radio 1. Een modern bedrijf denkt in termen van Customer journey, maar de NOS lijkt alleen aan televisie te denken. dat is een gemiste kans. - Er zijn heel veel mensen die op doordeweekse dagen niet de tv kunnen aanzetten om de Tour de France te volgen, maar de NOS noemt Radio Tour de France helemaal nooit op televisie. Zelfs in de algemene promo voor de Tour de France wordt niet genoemd dat het ook op de radio is te volgen. - De NOS nut de sportrechten op radio slecht uit. In de zomer zijn er veel jaarlijks terugkerende grote sporttoernooien waar je prachtige radio mee kunt maken, maar toch wordt er niet voor gekozen om een Nieuws en Co sportzomereditie (bijv. van mei vanaf de Giro t/m september de Vuelta) op de radio te maken met een Radio Tour de France achtig format. Het gevolg is dat de sport tussen de reguliere items wordt gepropt en Nieuws en co een schizofreen en lastig verteerbaar programma wordt. Dit trekt geen extra luisteraars. Kortom: in mijn optiek doet de NOS helemaal niet zijn best om het bereik van Langs de Lijn (bij jongeren) te optimaliseren. Podcast Wat ze verder zouden kunnen doen is nadenken over een podcast. De podcast wordt veel genoemd als toekomst van Langs de Lijn. Het kan het programma versterken, het reguliere programma vervangen hoeft dan weer niet. Je zit heel erg in de snelheid, in het nu, legt radiodeskundige Codée uit. Ik zit te denken aan het sportprogramma dat terugblikt op zondagavond. Soort kroegsetting, van we gaan het eens nabespreken. Daar zit een kans voor een podcast. Maar dan moet je gaan kijken wat je wil brengen en wie er geïnteresseerd is. 33

34 De redactie heeft zelf nagedacht over het op touw zetten van een Formule-1 podcast. We hebben een streep getrokken, vertelt Pieterse. We vinden het heel leuk. We hebben ook het verzoek gekregen van de NPO om er iets mee te doen. Maar we hebben het gewoon te druk. Het moet echt iets toevoegen aan wat we al doen. Het moet dan een exclusieve uitzending zijn en geen verplaatsen van informatie die we al op een ander platform hebben. We doen het liever niet, dan dat we een slechte podcast maken. Daarnaast merkt Pieterse op dat de podcast in Nederland nog een niche markt is. Daar lijkt volgens BNR-hoofdredacteur Sjors Fröhlich de afgelopen maanden al veel veranderd in te zijn. We geven wel onze medewerking soms met sportonderwerpen in de Radio1 podcast De Dag, met een sportverslaggever. En wat betreft het voorstel voor een formule 1-podcast. We zijn geen rechtenhouder en zijn al heel beperkt in wat we mogen doen. Daarnaast moet onze verslaggever zowel internet, tv, radio als social voeden met informatie. Een podcast erbij is een beetje te veel van het goede. Dat kost teveel energie. Toch noemen zestien mensen in de enquête de podcast een reden waardoor men vaker naar Langs de Lijn zal luisteren. Fröhlich ziet een Formule 1-podcast wel zitten. Een podcast moet wat duurzamer zijn, los van de wedstrijden. Het lijkt mij dat een NOS verslaggever die met Jan Lammers in gesprek gaat, snel een hit is. Formule 1 is momenteel populair, maak er gebruik van. Er zitten prachtige verhalen in. Ook verhalen van vroeger. Louis Dekker kan dat als geen ander. Ik zou hem tijd en geld geven om dat ook te doen. Ik denk dat dat in een behoefte voorziet en dat je daar nieuwe luisteraars mee trekt. Ook Codée is het niet helemaal eens met de keuzes van Pieterse. Het is meer een programmatische keus. Veel van de NOS kracht gaat naar de waan van de dag verslaan. Je zou ook kunnen zeggen, dat doet een deel van onze concurrenten ook al. Nu.nl, AD, Telegraaf. Je zou dat minder kunnen doen, zodat je mensen vrij maakt voor onderzoeksjournalistiek of unieke documentaires in audio of video. Ze hoeven niet iets te veranderen? Niet inhoudelijk. Maar wel in de promotiekant. Mensen beter bereiken. Misschien een sportnieuwsbrief opstellen met de beste interviews en fragmenten van de uitzendingen. Zodat je mensen betrokken houdt bij het merk. Sjors Fröhlich ziet ook hier een toekomst in twee delen. Live sport in het weekend, maar ook podcasts als verdieping. Je hebt live verslaggeving, maar ook zeker in een sport als wielrennen verhalen. Daar heb je podcasts voor. Kijk naar de platforms en pas daar het aanbod op aan. Jeroen Wielaert kan prachtige verhalen over wielrennen maken. Doe die in een podcast. Laat hem een uur zijn gang gaan en je krijgt hele mooie inhoud. Vorm Fröhlich werkte vanaf 1998 bij de NOS, ook als presentator van het programma Langs de Lijn. Welke verschillen merkt hij tussen toen en nu? Ik denk heel misschien dat ik te weinig verschillen merk. Qua format is het hetzelfde. Je moet niet veranderen om het veranderen. Maar een paar keer per jaar moet je met de groep gaan zitten en bespreken: wat maken wij, maar wat kunnen we toevoegen aan de vorm? Hoe kunnen we innovatie gebruiken? Als mogelijke voorbeelden van innovatie bij Langs de Lijn noemt de hoofdredacteur van BNR Nieuwsradio het schakelen met een supporter in plaats van verslaggever, microfoons in de kleedkamer en bij hoofdrolspelers op het veld. Niet alles wat je verzint kan, maar je moet het wel blijven verzinnen. Van de tien ideeën zijn er misschien twee waar je iets mee kan. Ga daarmee experimenteren. Dat zou ik heel erg leuk vinden. Misschien kun je iets doen aan de vorm en de toon van het programma, want die is heel lang hetzelfde. Namelijk een of twee presentatoren die gaan schakelen langs de velden. Wat kun je daar aan toevoegen om het leuk te maken? Dat is een uitdaging om over na te denken. Radio Tour de France trekt heel veel meer luisteraars. Dat zijn niet alleen luisteraars die gek van fietsen zijn, maar 34

35 ook mensen die het programma leuker vinden. Het hoort bij de zomer. Kijk ook eens met die blik naar de zondagmiddag. Dan kun je wel iets winnen. Resultaten enquête De vaakst genoemde antwoorden in de enquête op de vraag wat zou het programma kunnen doen om jou vaker te laten luisteren hebben betrekking op: actiever worden online (meer interactie, marketing en publiciteit, 32 respondenten), beeld toevoegen aan radio (10 respondenten), podcasts (en fragmenten) online aanbieden (16 respondenten), de omstreken verwijderen uit Langs de Lijn En Omstreken (14 respondenten), eerder beginnen met uitzenden op zondagen (5 respondenten), meer livesport brengen (ook doordeweeks, 8 respondenten) en muziek (21 respondenten). Maar ook dingen waar de redactie niets aan kan doen worden genoemd, zoals FOX Sports afschaffen en de KNVB ervan overtuigen om alle Eredivisiewedstrijden weer op hetzelfde moment te laten spelen. Voor een volledig overzicht van de reacties, bekijk de bijlage. Samenvatting Langs de Lijn heeft de laatste jaren een vernieuwing gekend. De gemiddelde leeftijd van eindredacteuren, redacteuren en commentatoren is omlaag gegaan. Het programma hanteert een vlotter taalgebruik en er wordt soms gekozen voor sporten die populair zijn bij jongeren. Ze hopen zo een jongere doelgroep aan te spreken. Maar, de chef eindredacteur van Langs de Lijn ziet social media en NOS op 3 als een betere manier om jongeren aan de NOS te binden. Veel vaste luisteraars vinden dat NOS Sport meer mag doen met social media. Meer interactie, marketing en publiciteit zouden de sportliefhebbers waarderen. Het zal bovendien meer jongere luisteraars naar het radioprogramma trekken. Daarnaast doet de NOS weinig aan crosspromotie (op tv verwijzen naar radio en andersom) en nut het de sportrechten voor radio niet altijd even goed uit. NOS Sport is nog niet begonnen met podcasts. Ze vinden het wel leuk, maar hebben het te druk met de dagelijkse gang van zaken. Ze doen het liever niet, dan dat ze een slechte podcast maken. Toch zijn de deskundigen ervan overtuigd dat de NOS de juiste deskundigheid in huis heeft om interessante podcasts te maken. Oud-presentator Sjors Fröhlich merkt weinig verschillen tussen vroeger en nu. Het format is al die jaren gelijk gebleven: twee presentatoren die schakelen langs de velden afgewisseld met muziek. Het programma kan volgens hem wel wat innovatieve elementen gebruiken. Uit de enquête blijkt dat de respondenten vaker naar het radioprogramma gaan luisteren als het programma online actiever wordt, beeld toevoegt aan radio, podcasts aanbiedt, de omstreken verwijdert uit Langs de Lijn En Omstreken, eerder begint met uitzenden op zondag en meer live sport uitzendt. 35

36 Deelvraag 6: Wat denken luisteraars van de toekomst van NOS Langs de Lijn? In de enquête is luisteraars ook gevraagd naar de toekomst van Langs de Lijn. Hoe denken ze daarover? Wat gaat er goed en wat minder goed? Ook de deskundigen worden in deze deelgraaf beschouwd als luisteraars van het radioprogramma. Positief Als luisteraars iets moeten zeggen dat het radioprogramma typeert dan worden actueel (63 respondenten), snelheid/tempo (50 respondenten), live sportverslaggeving (49 respondenten) en spannend/spanning (45 respondenten) het vaakst genoemd. Hierna valt het de luisteraars op dat het aanbod in het programma divers/afwisselend/uitgebreid en gevarieerd is (37 respondenten), dat er geschakeld wordt tussen de wedstrijden (32 respondenten) en dat er kennis van zaken/deskundigheid aanwezig is (27 respondenten). 26 respondenten zijn tevreden over de verslaggevers, 24 met de presentatoren en 20 met de commentatoren. Nog eens vijftien respondenten maken positieve opmerkingen over het commentaar. Ook is het programma uitermate geschikt voor onderweg (17 respondenten), is er veel enthousiasme (15 respondenten), is er een leuke sfeer (14 respondenten), voelt het programma vertrouwd/als traditie (14 respondenten) en is er regelmatig diepgang (10 respondenten). Voor een volledig overzicht, bekijk de bijlage. In een onderzoek van Langs de Lijn En Omstreken kwamen veel dezelfde woorden terug. Ook hier werd actueel het vaakst genoemd, maar ook informatie, duidelijk en commentaar waren populaire trefwoorden. (6.1. Unit Onderzoek en Beleidsinformatie, 2017) Fröhlich geeft aan nog steeds een groot fan te zijn van de uitzendingen van Langs de Lijn en Radio Tour de France. Ik vind het gaaf om naar te luisteren, zegt de voormalig presentator. Luisteraar Hendriks vindt het echt heel fijn dat wanneer ze onderweg is of ergens moet wachten, toch sport kan volgen. Het grote voordeel van radio; je hebt het altijd wel bij de hand. Daarnaast vind ik Langs de Lijn heel fijn om naar te luisteren omdat zij gebeurtenissen heel goed voor mij kunnen visualiseren. Dan voelt het toch een beetje alsof ik daar ben. Naast de live-verslagen en de reportages ben ik ook 36