EEN WEGWIJZER BIJ OVERLIJDEN VAN JE ECHTGENOOT

Transcriptie

1 EEN WEGWIJZER BIJ OVERLIJDEN VAN JE ECHTGENOOT

2 2, Remylaan 4b, 3018 Wijgmaal, 016/

3 Het overlijden van je partner kan je voor heel wat verwachte en onverwachte problemen stellen. Deze informatiebrochure kan een handleiding zijn bij het zoeken naar oplossingen omtrent 1. formaliteiten, die moeten vervuld worden 2. de verdeling van de nalatenschap 3. de zorg voor de kinderen 4. je inkomen en je sociale rechten. De brochure geeft antwoord op 66 vragen die vele vrouwen zich bij het overlijden van hun echtgenoot stellen. We beseffen dat we hiermee niet alle praktische problemen zullen oplossen. De gemeente, de notaris, het ziekenfonds, het sociale verzekeringsfonds, het kinderbijslagfonds, het OCMW hebben mensen in dienst om op verdere vragen te antwoorden. Deze brochure kan je stimuleren om bij de juiste personen te rade te gaan. We schreven de brochure in de eerste plaats voor vrouwen die weduwe worden, maar dezelfde regels en bedragen gelden voor mannen die weduwnaar worden. Misschien lees je deze brochure met z n tweeën en vind je hierin een stimulans voor het optimaliseren van je verzekering, huwelijkscontract, testament of voogdijregeling. We hopen dat ze van hand tot hand zal gaan als een teken van solidariteit. We hopen en geloven ook dat vrouwen die hun partner verliezen in KVLV niet alleen praktische maar ook emotionele steun zullen vinden: in een troostend gebaar, een persoonlijke uitnodiging, een bezoekje van je wijkverantwoordelijke en in de vriendschap op de vergaderingen. Ik wens je goede moed. Carla Durlet, nationaal voorzitster KVLV Februari 2009 Remylaan 4b, 3018 Wijgmaal, 016/

4 4, Remylaan 4b, 3018 Wijgmaal, 016/

5 INHOUD DEEL 1. FORMALITEITEN 1. Wie moet het overlijden aangeven? Kun je verlof nemen? Hoe bereid je de begrafenis of crematie voor? Kunnen de kosten van de begrafenis gerecupereerd worden? Hoe kom je aan het geld op de bank? Hoe kunnen de rekeningen en de bankkluis gedeblokkeerd worden? Wat als op naam van de overledene nog een lening loopt? Wat gebeurt er met de verzekeringen? Wat mag je van de levensverzekering verwachten? Heb je recht op een schadevergoeding bij overlijden door een ongeval? Wat doe je als je een testament vindt? DEEL 2. DE VERDELING VAN DE NALATENSCHAP 12. Wat zit er in de nalatenschap? Wat als er geen huwelijkscontract of wijzigende akte bestaat? En wat als er wel een huwelijkscontract of wijzigende akte bestaat? Hoe wordt bepaald wie wat erft? Is er een testament? Is het testament geldig? Kun je als langstlevende echtgenote onterfd worden? Wat erf je als langstlevende echtgenote volgens het wettelijk erfrecht? Wat erven de kinderen volgens het wettelijk erfrecht? Welke rechten en plichten heb je als vruchtgebruikster? Wat kun je doen als je het vruchtgebruik niet interessant vindt? Kunnen de blote eigenaars hun deel vragen? Hoe gebeurt de omzetting van het vruchtgebruik? Kun je de zaak of het bedrijf waarin je meewerkte, alleen verderzetten? Moet je als erfgenaam ook de schulden van de overledene betalen? Hoe kunnen de onroerende goederen verdeeld worden? Moeten de onroerende goederen bij de verdeling verkocht worden? Hoe kunnen de roerende goederen verdeeld worden? Kan de nalatenschap verdeeld worden als er minderjarige kinderen zijn? Heb je als erfgenaam ook verplichtingen? Wat moet je aangeven? Hoe worden de successierechten berekend? Kan ik vermindering van successierechten krijgen? Belangrijk om te weten Remylaan 4b, 3018 Wijgmaal, 016/

6 DEEL 3. DE ZORG VOOR DE KINDEREN 36. Wanneer wordt kinderbijslag voor wezen uitbetaald? Hoeveel bedraagt de kinderbijslag voor wezen? Enkele tips voor een vlotte behandeling Hoe lang geven kinderen recht op kinderbijslag? Komen je kinderen na het overlijden eerder in aanmerking voor een studietoelage? Blijf je autonoom in de beslissingen omtrent je kinderen? Wie zal voor de kinderen zorgen als jou iets overkomt? Welke rol heeft de voogd? Welke rol hebben de vrederechter en de toeziende voogd? Wanneer eindigt de voogdij? DEEL 4. INKOMEN EN SOCIALE ZEKERHEID Wanneer heb je recht op een overlevingspensioen? En wat als je er geen recht op hebt? Wanneer kun je je overlevingspensioen aanvragen? Hoe wordt het overlevingspensioen uitbetaald? Hoe wordt het pensioenbedrag vastgesteld? Kun je een overlevingspensioen samentellen met een rustpensioen? Kun je blijven stempelen als je een overlevingspensioen hebt? Kun je je uitkering voor arbeidsongeschiktheid behouden als je een overlevingspensioen aanvraagt? Kun je werken en een overlevingspensioen ontvangen? Wat gebeurt er als je inkomen de grenzen van de toegelaten bezigheden overschrijdt? Kun je als meewerkende echtgenote het zelfstandig beroep of bedrijf verderzetten? Hoeveel moet je als zelfstandige bijdragen? Wanneer kun je bijdragevermindering krijgen? Wanneer kun je vrijstelling van bijdragebetaling krijgen? Hoeveel bedraagt het rustpensioen van zelfstandigen? Hoe blijf je in orde met de ziekteverzekering? Hoeveel krijg je bij ziekte terugbetaald als je verzekerd bent in het stelsel van de werknemers? Kun je een uitkering krijgen als de overledene een aanvullende pensioenverzekering afgesloten had? Wanneer kun je beroep doen op het OCMW? Kan het OCMW bij je familie geld terugvragen? Waar kun je terecht als je de pensioengerechtigde leeftijd hebt bereikt maar je pensioen te laag is? NUTTIGE ADRESSEN EN BROCHURES , Remylaan 4b, 3018 Wijgmaal, 016/

7 DEEL 1. FORMALITEITEN 1. WIE MOET HET OVERLIJDEN AANGEVEN? De begrafenisondernemer is zeer goed op de hoogte van alle te vervullen formaliteiten bij een overlijden. Je kunt hem best zo snel mogelijk verwittigen. Hij zorgt ook voor de rouwbrieven en de uitvaart. 2. KUN JE VERLOF NEMEN? Werknemers krijgen klein verlet bij het overlijden van hun 1. echtgenoot of echtgenote, eigen kind of kind van hun echtgenoot of echtgenote, vader, moeder, schoonvader of -moeder, stiefkind of -vader of -moeder: 3 dagen te kiezen tijdens de periode die begint met de dag van het overlijden en eindigt met de dag van de begrafenis 2. inwonende broer, zus, schoonbroer of -zus, (over)grootvader, (over)grootmoeder, (achter)kleinkind, schoonzoon of dochter: 2 dagen tijdens de periode die begint met de dag van het overlijden en eindigt met de dag van de begrafenis 3. niet-inwonende broer, zus, schoonbroer of -zus, (over)grootvader, (over)grootmoeder, (achter)kleinkind, schoonzoon of dochter: de dag van de begrafenis. Dit is de wettelijke minimumregeling. Het is mogelijk dat de sector of het bedrijf waar je werkt meer verlof toekent bij het overlijden van een familielid. Strikt genomen kan de werkgever een uittreksel van de overlijdensakte vragen als bewijs. Meestal volstaat een doodsbrief als melding en bewijs. 3. HOE BEREID JE DE BEGRAFENIS OF CREMATIE VOOR? Bij de aangifte van het overlijden zal de ambtenaar van de burgerlijke stand vragen wanneer het stoffelijk overschot naar de begraaf- of crematieplaats zal worden overgebracht. Dag en uur van de begrafenis of de crematie, eventueel van de overbrenging van het stoffelijk overschot van de kliniek naar huis moeten worden meegedeeld. De gemeente moet toelating geven voor de begrafenis of crematie. Wil je de overledene in een andere gemeente (bv. zijn geboorteplaats) laten begraven, dan moet je ook daarover met de ambtenaar van de burgerlijke stand afspreken. Bij een dodelijk ongeval vraagt de politie aan de procureur des konings toelating tot begraven. Remylaan 4b, 3018 Wijgmaal, 016/

8 Als je een christelijke gebedsdienst, begrafenisplechtigheid en eucharistie wenst, moet je ook de parochiepriester verwittigen en hieromtrent afspraken maken. Het verzenden van doodsbrieven is gemakkelijker als je een adressenlijst hebt bijgehouden. Een overlijdensbericht kan tegen betaling ook in een krant gepubliceerd worden. Voor alle dringende regelingen rond de begrafenis kun je beroep doen op een begrafenisondernemer. Spreek duidelijk af wie voor wat zorgt, niet alleen opdat je niets zou vergeten, maar ook opdat je niet alles uit handen zou laten nemen. 4. KUNNEN DE KOSTEN VAN DE BEGRAFENIS GERECUPEREERD WORDEN? De kosten van de begrafenis kunnen vrij hoog oplopen. Bewaar alle facturen (zorg ervoor dat ze op jouw naam staan) met het betalingsbewijs. Bewaar ook de kasbonnetjes van de koffietafel. Ze komen later van pas bij de aangifte van nalatenschap. De kosten van de uitvaart worden immers in mindering gebracht voor de berekening van de successierechten. Gewoonlijk heb je recht op een kleine tegemoetkoming van de ziekteverzekering. 1. Als de overledene een actieve of gepensioneerde werknemer was, betaalt de ziekteverzekering 148,75 aan familieleden die met de overledene hebben samengewoond en de begrafeniskosten effectief gedragen hebben. 2. Was de overledene zelfstandige, dan heb je recht op een vergoeding voor begrafeniskosten als de overledene een aanvullende ziekteverzekering had. 3. Was de overledene een vastbenoemd ambtenaar (op een ministerie, in het onderwijs), vraag dan inlichtingen bij de personeelsdienst van zijn werkgever. Je stuurt bij de aanvraag een uittreksel van de overlijdensakte en een kopie van de voor voldaan getekende factuur van de begrafenisondernemer mee. Misschien heeft de overledene een persoonlijke verzekering waarin de begrafeniskosten verzekerd zijn. Verwittig dan ook onmiddellijk de verzekeringsmaatschappij. 5. HOE KOM JE AAN HET GELD OP DE BANK? Als de bank van het overlijden op de hoogte is, worden alle rekeningen en spaarboekjes van de overledene, en zelfs die van de echtgenote onmiddellijk geblokkeerd. Meteen vervallen alle vroeger gegeven volmachten, kunnen de bankkaarten niet meer worden gebruikt en worden de bankkluizen verzegeld. De blokkering gebeurt om de rechten van de erfgenamen en van de fiscus te vrijwaren. Een nieuwe wet die sinds 1 september 2009 van kracht is, maakt het mogelijk voor de langstlevende om toch over een bepaalde som geld van de (gemeenschappelijke) rekening te beschikken. Vandaag kan de langstlevende partner meteen gebruik maken van de helft van het bedrag dat op de geblokkeerde gemeenschappelijke rekeningen staat, tot maximum euro. De tegoeden boven deze grens blijven, net als vroeger, geblokkeerd tot je een attest van erfopvolging kan voorleggen, afgeleverd door de ontvanger van het registratiekantoor, ofwel een akte van bekendheid opgesteld door de notaris. Het geld op de eigen rekeningen van de overledene, blijft nog steeds onaangeroerd. 8, Remylaan 4b, 3018 Wijgmaal, 016/

9 Het geld dat de langstlevende partner mag afhalen, wordt dan later afgetrokken bij de vereffening van de erfenis. Er staat een zware sanctie op overtredingen. Op alles wat boven de euro wordt afgehaald of wat meer is dan de helft van het bedrag op de rekening, verlies je als partner al je rechten. Het moet uiteraard ook integraal worden terugbetaald aan de overige erfgenamen. Bovendien heb je dan ook niet langer het recht om de nalatenschap te weigeren, mochten er onverwacht meer schulden boven water komen dan bezittingen. Nogmaals deze regeling is voorbehouden voor de langstlevende echtgenoot of de wettelijk samenwonende partner. De feitelijk samenwonende partner kan echter niet van deze regeling genieten. Als het huwelijkscontract voorziet dat de gelden in volle eigendom aan de langstlevende toekomen of als er een aanwasovereenkomst voor samenwonenden was, kunnen de rekeningen op verzoek van de notaris onmiddellijk gedeblokkeerd worden. Bedenk wel dat betalingen met financiële tegoeden van de overledene wordt beschouwd als een daad van aanvaarding van de nalatenschap (voor meer informatie zie vraag 26). 6. HOE KUNNEN DE REKENINGEN EN DE BANKKLUIS GEDEBLOKKEERD WORDEN? De bank moet weten wie de erfgenamen zijn. Je moet daarom een akte van bekendheid (vrederechter of notaris) of een erfrechtverklaring (notaris) aan de bank voorleggen. De erfgenamen moeten bepalen welke nieuwe bestemming de geblokkeerde gelden moeten krijgen en een schriftelijk akkoord geven in het bijzijn van een medewerker van de bank. Als een of meer erfgenamen in het buitenland wonen, neem dan zo snel mogelijk contact op met de ontvanger van de successierechten voor een attest dat je aan de bank moet voorleggen om te kunnen deblokkeren. Je zult het attest pas krijgen nadat alle successierechten betaald zijn of hiervoor een borgstelling is gegeven. Pas als de bank over al deze documenten beschikt, kan overgegaan worden tot de deblokkering van alle tegoeden. Als deze procedure niet door de bank maar door een notaris wordt uitgevoerd, kan deze de tegoeden bij de financiële instelling opvragen en haar opdracht geven om de rekeningen te liquideren. Neem als je naar de notaris gaat een uittreksel van de overlijdensakte, je trouwboekje en je huwelijkscontract mee en ook die van je gehuwde kinderen. Je kunt ook meteen vragen om alles in jouw voordeel te deblokkeren (regulariseren mits alle kinderen meerderjarig zijn en daarmee instemmen). Een bankkluis wordt automatisch verzegeld. Ze kan alleen ontzegeld en geopend worden op vraag van de erfgenamen. Ze moeten hiervoor steeds aan de bank een akte van bekendheid voorleggen. Vervolgens wordt met de erfgenamen een datum en uur afgesproken om de kluis te openen en de inhoud te inventariseren. Ook de administratie van de BTW, Registratie en Domeinen moet daarvan verwittigd worden. Remylaan 4b, 3018 Wijgmaal, 016/

10 7. WAT ALS OP NAAM VAN DE OVERLEDENE NOG EEN LENING LOOPT? Als op het hoofd van de overledene een schuldsaldoverzekering was afgesloten, zal de verzekeringsinstelling het saldo van het krediet geheel of gedeeltelijk vereffenen. De bank neemt zelf het initiatief om dit op te vragen. 8. WAT GEBEURT ER MET DE VERZEKERINGEN? Als de verzekeringen (auto, brand, familiale,...) op naam van de overledene stonden, moet je in de polissen nagaan wat bij het overlijden van de verzekeringsnemer moet gebeuren. Normaal gaan de rechten en plichten van de overleden verzekeringnemer op zijn langstlevende echtgenote over. Je hebt ook het recht om de verzekering binnen de 3 maanden en 40 dagen na het overlijden op te zeggen. De verzekeringsmaatschappij heeft ook het recht om de verzekering op te zeggen binnen 3 maanden nadat de verzekeraar kennis gekregen heeft van het overlijden. In ieder geval doe je er goed aan binnen de 3 maanden aan de verzekeringsmaatschappijen te laten weten of je de verzekering verder neemt. Men zal dan de polis op jouw naam zetten. Voor wat de zorgverzekering betreft, is het ook nodig om de zorgkas waarbij de overledene was aangesloten, schriftelijk van het overlijden op de hoogte te brengen. 9. WAT MAG JE VAN DE LEVENSVERZEKERING VERWACHTEN? Als de overledene een levensverzekering in jouw voordeel heeft afgesloten, dan heb je recht op het bedrag dat in de polis vermeld staat, ongeacht of je de nalatenschap aanvaardt of niet. Je moet de verzekeringsmaatschappij onmiddellijk van het overlijden op de hoogte brengen, liefst met een aangetekende brief. Stuur alle nodige documenten mee (zoals bij de persoonlijke ongevallenverzekering in vraag 10). Ook de notaris kan dit in jouw naam bij de verzekeringsmaatschappij in orde brengen. 10. HEB JE RECHT OP EEN SCHADEVERGOEDING BIJ OVERLIJDEN DOOR EEN ONGEVAL? Er is een onderscheid naargelang het gaat om een arbeidsongeval of een ander ongeval. Als het overlijden het gevolg is van een arbeidsongeval (op het werk of onderweg naar of van het werk) en als de overledene werkte als loontrekkende of met een mandaat in een vennootschap niet als zelfstandige of in een vrij beroep worden een aantal vergoedingen toegekend: een vergoeding voor begrafeniskosten: 30 x gemiddeld dagloon een jaarrente voor de langstlevende echtgenoot: 30% van het basisloon (geplafonneerd) een jaarrente voor kinderen die recht hebben op kinderbijslag en in ieder geval tot 18 jaar: 10, Remylaan 4b, 3018 Wijgmaal, 016/

11 - als vader of moeder overleden zijn: 15% van het basisloon per kind en max. 45% - als beide ouders overleden zijn: 20% van het basisloon per kind en max. 60% een jaarrente voor andere familieleden (ouders, adoptanten,...): - 20% van het basisloon voor ieder als er geen echtgenote of rechthebbende kinderen zijn - 15% van het basisloon voor ieder als er wel een echtgenote, maar geen rechthebbende kinderen zijn. Het basisloon (en dus ook het gemiddeld dagloon) is in de arbeidsongevallenverzekering beperkt tot ,83 (2008). Als het overlijden te wijten is aan een fout van een persoon, kun je langs de rechtbank schadevergoeding vragen. Je kunt als schade in rekening brengen: het verlies van inkomen dat je redelijkerwijze van de overledene kon verwachten de normaal te verwachten loonsevolutie (bv. bij mogelijke bevorderingen) morele schade. Vraag je rechtsbijstandverzekeraar om je bij het opstellen van de schadevergoedingseis te helpen. Als de overledene een persoonlijke ongevallenverzekering heeft gesloten waarvan jij begunstigde bent, dan zal jou een bedrag uitgekeerd worden indien hij bij een ongeval om het leven kwam. Voor loontrekkenden worden in een persoonlijke verzekering meestal enkel de ongevallen in hun privé-leven (en dus geen arbeids- en arbeidswegongevallen) gedekt en voor zelfstandigen meestal zowel de ongevallen in hun privé-leven als tijdens de uitoefening van hun beroep. Breng de verzekeraar onmiddellijk van het ongeval op de hoogte en stuur met de aanvraag een uittreksel van de overlijdensakte en een verklaring van de dokter over de oorzaak van het overlijden mee, samen met het juiste polisnummer. Opgepast: de verzekeraar moet binnen de 30 dagen aan de overheid de uitgekeerde kapitalen meedelen. Hierop moeten successierechten betaald worden. Als het overlijden te wijten is aan een ongeval betalen de meeste financiële instellingen een rekeningverzekering uit (tenzij de overledene de verzekering had geweigerd). Men krijgt dan een bedrag uitgekeerd. Breng de bank tijdig van de oorzaak van het overlijden op de hoogte. Anders weet ze niet dat je recht hebt op die verzekeringsuitkering en zal ze ook niet tot uitbetaling overgaan. 11. WAT DOE JE ALS JE EEN TESTAMENT VINDT? Als je een eigenhandig testament vindt, ben je verplicht dit bij een notaris in bewaring te geven. Wie een testament doet verdwijnen, pleegt een misdrijf en kan gestraft worden. Als je een kopie van een notarieel testament vindt, moet je de betrokken notaris of diens opvolger (na te vragen bij de kamer van notarissen (per provincie) of te vinden via van het overlijden op de hoogte stellen. Remylaan 4b, 3018 Wijgmaal, 016/

12 DEEL 2. DE VERDELING VAN DE NALATENSCHAP 12. WAT ZIT ER IN DE NALATENSCHAP? Dat kan in een huwelijkscontract of wijzigende akte tussen echtgenoten afgesproken zijn. Als niets tussen hen is overeengekomen met betrekking tot de bestemming van de gemeenschap of de aanwas van de onverdeelde goederen, dan is het wettelijk huwelijksvermogensrecht van toepassing. Eerst moet dus worden nagegaan: of er een huwelijkscontract of een wijzigende akte door een notaris is opgemaakt welke bestemming daarin gegeven is aan de gemeenschappelijke goederen of de aanwas van onverdeelde goederen. 13. WAT ALS ER GEEN HUWELIJKSCONTRACT OF WIJZIGENDE AKTE BESTAAT? Als er geen huwelijkscontract of wijzigende akte is opgemaakt, dan wordt de samenstelling van de nalatenschap bepaald door de wet en is er evenmin een testament. Het wettelijk stelsel is een stelsel van scheiding van goederen met een gemeenschap van aanwinsten. De goederen die echtgenoten vóór het huwelijk bezitten en die ieder van hen tijdens het huwelijk erft of bij schenking krijgt, blijven eigendom van de echtgenoot die ze had, erfde of geschonken kreeg. Alle andere goederen vallen in de gemeenschap. SCHEMATISCHE VOORSTELLING VAN HET WETTELIJK STELSEL Eigen goederen en schulden van A + - Goederen die A vóór het huwelijk bezat Goederen die A tijdens het huwelijk erft of bij schenking krijgt Beroepsgoederen die A verwerft tijdens het huwelijk Kleding en juwelen Schulden van A van vóór het huwelijk Schulden die A tijdens het huwelijk verwerft ten persoonlijke titel, bv. successierechten Schulden m.b.t. de persoonlijke goederen van A 12, Remylaan 4b, 3018 Wijgmaal, 016/

13 Gemeenschappelijke goederen en schulden van A en B + - Beroepsinkomsten Intresten en inkomsten uit persoonlijke goederen van A en B (bv. huur van een eigen huis) Goederen waarvan niet kan worden bewezen dat zij aan één van beiden toebehoren Beroepsschulden Intresten op eigen schulden Schulden die in het belang van de huishouding en de opvoeding van de kinderen aangegaan zijn Schulden die door beide echtgenoten samen aangegaan zijn Eigen goederen en schulden van B + - Goederen die B vóór het huwelijk bezat Goederen die B tijdens het huwelijk erft of bij schenking krijgt Beroepsgoederen die B verwerft tijdens het huwelijk Kleding en juwelen Schulden van B van vóór het huwelijk Schulden die B tijdens het huwelijk verwerft ten persoonlijke titel, bv. successierechten Schulden m.b.t. de persoonlijke goederen van B De nalatenschap bestaat uit: de eigen goederen van de overledene en zijn deel van de gemeenschappelijke goederen. Bij de verdeling van de gemeenschappelijke goederen heb je als langstlevende echtgenote het recht om te vragen dat de gezinswoning met de huisraad en het onroerend goed dat dient voor de uitoefening van je beroep aan jou toegewezen worden. 14. EN WAT ALS ER WEL EEN HUWELIJKSCONTRACT OF WIJZIGENDE AKTE BESTAAT? Eerst even uitleg over het verschil tussen een huwelijkscontract en een wijzigende akte. Een huwelijkscontract kun je vóór het huwelijk laten opmaken, een wijzigende akte tijdens het huwelijk. Na enkele jaren hebben de meeste echtparen een betere kijk op hun huwelijk en de samenstelling van hun gezin en kunnen ze de samenstelling en de ontbinding van hun vermogen beter beoordelen en regelen. De voorwaarden voor een wijzigende akte zijn soepeler geworden. Voor een kleine wijziging is geen homologatie door de rechtbank meer nodig. Voor een halfgrote wijziging is geen inventaris meer nodig. Enkel voor een grote wijziging moeten formaliteiten vervuld worden en kunnen de kosten oplopen. De meeste huwelijkscontracten met gemeenschap van goederen bevatten bepalingen over de samenstelling en de ontbinding van het vermogen. Bij algehele gemeenschap van goederen zijn alle goederen behalve kleding en persoonlijke bezittingen gemeenschappelijk. Bij scheiding van goederen is er geen gemeenschappelijk vermogen; wat samen is aangekocht is geen gemeenschappelijke eigendom maar overdeelde eigendom. Remylaan 4b, 3018 Wijgmaal, 016/

14 15. HOE WORDT BEPAALD WIE WAT ERFT? Eerst moet worden uitgevoerd wat in een huwelijkscontract of een wijzigende akte bepaald is. De afspraken die daarin gemaakt zijn, kunnen niet door een testament tenietgedaan worden. Heel wat huwelijkscontracten of wijzigende akten bevatten een bepaling waarin de echtgenoten mekaar begunstigen door een aanpassing in de samenstelling van de goederen, door een andere verdeling van het gemeenschappelijk vermogen te voorzien dan deze bij helften (zoals de wet voorschrijft) of door een contractuele erfstelling. Enkele voorbeelden van verdeling van het gemeenschappelijk vermogen: de clausule waarbij de beroepsgoederen in de gemeenschap worden gebracht; die is heel belangrijk voor gehuwden die samenwerken op een bedrijf dat op naam van de man staat de clausule waarbij een eigen goed in de gemeenschap wordt gebracht; dit is belangrijk indien de gezinswoning gebouwd werd op grond die één van de echtgenoten reeds vóór het huwelijk bezat of sedertdien door erfenis of schenking verkregen heeft de clausule langst-leeft-al-heeft bepaalt dat de hele gemeenschap in volle eigendom naar de langstlevende echtgenoot gaat, zelfs als er kinderen of (achter)kleinkinderen zijn het keuzebeding geeft de langstlevende echtgenoot het recht om bepaalde goederen uit de gemeenschap (bv. de gezinswoning en de huisraad, de beroepsgoederen) in volle eigendom te nemen. Een contractuele erfstelling is een wederzijdse en onherroepelijke begiftiging van de langstlevende. Verder bepaalt een eventueel testament de rechten van de erfgenamen op de nalatenschap. 16. IS ER EEN TESTAMENT? De overledene kan één of meer testamenten gemaakt hebben. Wacht er niet te lang mee om het op te zoeken. De overledene kan wensen omtrent de begrafenis of de zorg voor minderjarige kinderen in zijn testament hebben opgenomen. Waar is het testament te vinden? Een testament dat eigenhandig geschreven, gedagtekend en ondertekend is, kan tussen de persoonlijke papieren van de overledene liggen of aan een notaris in bewaring gegeven zijn. Als je een testament vindt, moet je het aan de notaris in bewaring geven. De overledene heeft misschien een testament door een notaris laten opmaken. Zo n notarieel testament wordt meestal bij de notaris bewaard. Neem daarom best zo vlug mogelijk met hem of haar contact op. Je kunt inlichtingen over het bestaan van een testament bekomen bij: de kamer van notarissen (per provincie) het kantoor van Registratie en Domeinen van de geboorteplaats van de overledene het Centraal Register van Testamenten (CRT), Koninklijke Federatie van notarissen, Bergstraat 34 bus 1, 1000 Brussel. Een eenvoudige brief, met een uittreksel uit de overlijdensakte volstaat om te weten te komen bij welke notaris het testament zich bevindt. 14, Remylaan 4b, 3018 Wijgmaal, 016/

15 17. IS HET TESTAMENT GELDIG? Een testament is geldig als de inhoud uitvoerbaar is en als de vereiste vorm gerespecteerd is. De inhoud is uitvoerbaar als hij niet in strijd is met de wet, de openbare orde en de goede zeden. De inhoud mag ook niet dubbelzinnig zijn. Het moet duidelijk zijn wat de maker van het testament precies wil. Een testament kan opgemaakt zijn door een notaris of eigenhandig geschreven zijn door de overledene. Plaats en datum moeten vermeld zijn en natuurlijk moet het ondertekend zijn. Er zijn geen getuigen nodig voor het opmaken van een eigenhandig testament. Er mag slechts één handtekening op voorkomen. Echtgenoten kunnen niet samen een testament opmaken. Als er meer dan één testament is, vervangt het laatste testament alle vorige testamenten voor zover het deze uitdrukkelijk of stilzwijgend herroept. Als in het laatste testament een bepaalde regeling uit een vroeger testament onbesproken blijft en niet herroepen is, blijft die regeling van toepassing en moet meer dan één testament uitgevoerd worden. 18. KUN JE ALS LANGSTLEVENDE ECHTGENOTE ONTERFD WORDEN? De wet laat mensen toe om hun echtgenoot of echtgenote meer of minder na te laten dan het wettelijk erfrecht voorziet. Dit kan echter alleen binnen de wettelijke perken van het voorbehouden erfdeel. Voor de langstlevende echtgenoot is het vruchtgebruik van de helft van de nalatenschap en minstens van de gezinswoning en de huisraad wettelijk voorbehouden. Andere erfgenamen kunnen er geen aanspraak op maken. Om het voorbehouden deel te bepalen, wordt met alle schenkingen die de overledene tijdens zijn leven gedaan heeft rekening gehouden. Als bij het overlijden niet voldoende goederen aanwezig zijn om je vruchtgebruik op uit te oefenen, kun je een gedeelte van wat je man weggaf aan de begunstigden terugvragen. Slechts in uitzonderlijke omstandigheden kan de langstlevende echtgenote volledig onterfd worden. De langstlevende echtgenoot verliest dan haar voorbehouden erfdeel. Opdat de langstlevende echtgenoot zou kunnen onterfd worden moet aan volgende voorwaarden voldaan worden: de onterving moet in een testament worden uitgedrukt de echtgenoten moeten minstens 6 maanden gescheiden leven de echtgenoot die zijn huwelijkspartner wil onterven moet een gerechtelijke vordering hebben ingesteld tot het bekomen van een afzonderlijke verblijfplaats de echtgenoten mogen na de gerechtelijke vordering niet opnieuw zijn gaan samenwonen. Remylaan 4b, 3018 Wijgmaal, 016/

16 19. WAT ERF JE ALS LANGSTLEVENDE ECHTGENOTE VOLGENS HET WETTELIJK ERFRECHT? Als er andere bloedverwanten in de erfelijke graad zijn (kinderen of (achter)kleinkinderen, ouders, (over)grootouders, broers of zusters, neven en nichten, ooms en tantes, kozijns en nichten), dan moet je de nalatenschap met hen delen. Als er afstammelingen (kinderen en (achter)kleinkinderen) zijn, dan krijg je het vruchtgebruik van de eigen goederen van de overledene en van de helft van de gemeenschap. Als er geen afstammelingen zijn, maar wel ouders, broers of zussen, neven of nichten, ooms of tantes, kozijns of nichten, dan erf je - het deel van de gemeenschappelijke goederen van de overledene in volle eigendom - diens eigen goederen in vruchtgebruik. Als er geen bloedverwanten in de erfelijke graad zijn, dan moet je de nalatenschap met niemand delen. Je erft dan de hele nalatenschap in volle eigendom. 20. WAT ERVEN DE KINDEREN VOLGENS HET WETTELIJK ERFRECHT? Als er geen testament is, erven de kinderen of andere afstammelingen de blote eigendom van de nalatenschap. Als er een testament is dat jou of andere personen begunstigt, moet bij de uitvoering daarvan rekening gehouden worden met het voorbehouden erfdeel van de kinderen of (achter)kleinkinderen. Aantal afstammelingen 1 Wettelijk erfdeel (zonder testament) Blote eigendom van de hele nalatenschap Voorbehouden erfdeel (met contractuele erfstelling of testament) ½ in blote eigendom 2 Elk ½ in blote eigendom Elk 1/3 in blote eigendom 3 of meer Elk 1/3 of een ander gelijk deel in blote eigendom Elk een gelijk deel van ¾ in blote eigendom Alle kinderen, hetzij uit een vorig huwelijk, hetzij buitenhuwelijkse en geadopteerde, zijn gelijkgesteld en hebben dezelfde rechten. Er is enkel nog een uitzondering voor overspelige kinderen: deze kunnen van de verdeling van de goederen uitgesloten worden en hebben dan slechts recht op een erfdeel in geld. De andere erfgenamen moeten hen dan wel de tegenwaarde van hun erfdeel in geld uitbetalen. 21. WELKE RECHTEN EN PLICHTEN HEB JE ALS VRUCHTGEBRUIKSTER? Je kunt de goederen zelf verder gebruiken, verpachten of verhuren of kosteloos aan anderen ter beschikking stellen. 16, Remylaan 4b, 3018 Wijgmaal, 016/

17 De kinderen worden wel volle eigenaar bij het einde van het vruchtgebruik (meestal bij het overlijden van de langstlevende echtgenoot). Ze kunnen bij het begin van het vruchtgebruik een inventaris van de roerende goederen doen opmaken een beschrijvende staat van de onroerende goederen maken een borg of zekerheidsstelling eisen. Je mag de goederen die je in vruchtgebruik hebt niet laten verloren gaan. Je moet de onroerende goederen degelijk onderhouden en er de nodige herstellingen aan (laten) uitvoeren. De blote eigenaars moeten wel voor de grote herstellingen instaan maar je kunt hen er niet toe verplichten. Jij moet de onroerende voorheffing en gemeentebelastingen betalen. Je hebt er altijd belang bij een verzekering te sluiten om je aansprakelijkheid als vruchtgebruikster te dekken. Als je je verplichtingen niet nakomt, kan de blote eigenaar steeds de uitvoering ervan vorderen voor de rechtbank. 22. WAT KUN JE DOEN ALS JE HET VRUCHTGEBRUIK NIET INTERESSANT VINDT? Je kunt je vruchtgebruik geheel of gedeeltelijk laten omzetten in een som geld, een rente of goederen in volle eigendom. Daarvoor heb je wel de instemming van alle blote eigenaars of een beslissing van de rechter nodig. Als je je vruchtgebruik volledig laat omzetten, worden de blote eigenaars volle eigenaars van het restant. Je kunt in plaats van het vruchtgebruik ook een geïndexeerde rente vragen. Dan moeten de blote eigenaars je die rente betalen. Als je zelf over geld beschikt, kun je je vruchtgebruik ook in goederen in volle eigendom laten omzetten. Dan betaal je de blote eigenaars een prijs, gelijk aan de waarde van het goed in volle eigendom verminderd met de waarde van het vruchtgebruik. Dit kan interessant zijn voor goederen die al voor de helft jouw volle eigendom zijn, bv. voor de gezinswoning. Het goed in volle eigendom is daarna van jou zodat je er mee kunt doen wat je wilt. 23. KUNNEN DE BLOTE EIGENAARS HUN DEEL VRAGEN? De blote eigenaars vragen hun deel meestal pas na het einde van het vruchtgebruik, bv. na het overlijden van de vruchtgebruiker of na omzetting van het vruchtgebruik. De blote eigenaars zijn echter niet verplicht om in onverdeeldheid te blijven en kunnen hun deel opeisen: in natura of in geld. Zij kunnen dit slechts mits tussenkomst van de rechtbank! Kinderen kunnen je vragen om het vruchtgebruik in een kapitaal, een rente of goederen in volle eigendom te laten omzetten. Als je er niet vrijwillig in toestemt, kunnen zij zich tot de rechtbank wenden en de omzetting van het vruchtgebruik vorderen. Ook andere personen die de blote eigendom hebben, kunnen de omzetting van het vruchtgebruik vragen, maar alleen onder welbepaalde voorwaarden via de rechtbank. Remylaan 4b, 3018 Wijgmaal, 016/

18 Het is wel belangrijk om te weten dat omzetting van het vruchtgebruik van de gezinswoning en de huisraad niet mogelijk is zonder dat jij ermee instemt, ook niet als de overledene dat in zijn testament zou hebben bepaald. Als de overledene in zijn testament de omzetting van het vruchtgebruik ook voor andere goederen heeft verboden, moet dat wel geëerbiedigd worden, behalve door kinderen uit een vorig huwelijk. Wanneer de langstlevende wegens wangedrag uit de ouderlijke macht is ontzet, kunnen de kinderen het vruchtgebruik op de gezinswoning voor de rechtbank betwisten. 24. HOE GEBEURT DE OMZETTING VAN HET VRUCHTGEBRUIK? De betrokkenen kunnen dit in onderling akkoord regelen. Als het om onroerende goederen gaat, moet de omzetting van het vruchtgebruik bij notariële akte gebeuren. De waarde van het vruchtgebruik wordt bepaald op basis van: de waarde van het eigendom en de opbrengst ervan (bv. 4% van de waarde van de volle eigendom op het ogenblik van het overlijden) de schulden en lasten die eraan verbonden zijn je vermoedelijke levensverwachting (hoe ouder de vruchtgebruiker, hoe kleiner de waarde wordt). Je kunt je daarvoor baseren op de schalen die gebruikt worden voor de berekening van de registratie en successierechten. SCHALEN VOOR BEREKENING VAN DE SUCCESSIERECHTEN Leeftijd van de vruchtgebruiker Waarde van het vruchtgebruik in % Waarde van de blote eigendom in % Tot 19 jaar Vanaf 80 jaar 8 92 De tabellen van het Nationaal Instituut voor de Statistiek i.v.m. de levensverwachtingen worden jaarlijks gepubliceerd en zijn voor de langstlevende gunstiger dan de schalen die gebruikt worden voor de berekening van de successierechten Als je niet tot een akkoord komt, kun je de rechtbank vragen om de waarde van jouw vruchtgebruik te laten bepalen door een notaris die zij aanstelt. 18, Remylaan 4b, 3018 Wijgmaal, 016/

19 25. KUN JE DE ZAAK OF HET BEDRIJF WAARIN JE MEEWERKTE, ALLEEN VERDERZETTEN? Als contractueel niets anders is voorzien, behoren alle roerende goederen die dienen voor de uitoefening van het beroep (gereedschappen, werktuigen, veestapel en melkquota) tot het eigen vermogen van de beroepsuitoefenaar. Als de zaak of het bedrijf waarin je meewerkte alleen op naam van je overleden man stond, kunnen er onverwachte complicaties ontstaan. Dan erf je, als er kinderen of andere afstammelingen zijn, het vruchtgebruik op die beroepsgoederen (zijnde de eigen goederen van de overledene). De kinderen erven dan de blote eigendom van die goederen. Als er geen kinderen of andere afstammelingen zijn, erf je het vruchtgebruik op de beroepsgoederen en zijn familie erft dan de blote eigendom van de beroepsgoederen. Blote eigenaars kunnen de omzetting van het vruchtgebruik vragen (zie vraag 24). Omwille van de complicaties die het vruchtgebruik op de beroepsgoederen meebrengt, is het nuttig dat samenwerkende echtgenoten een huwelijkscontract of wijzigende akte laten opmaken, waarbij de bedrijfsgoederen in de gemeenschap worden gebracht. Een testament dat de overname van het bedrijf regelt, kan interessant zijn. Als er niets geregeld is, moeten de erfgenamen onderling afspreken of bij onenigheid hun geschil voor de rechtbank beslechten. Als de nalatenschap een familiebedrijf bevat, raadpleeg je best je notaris i.v.m. de wet op de kleine nalatenschappen als je samen met de gezinswoning het hele bedrijf zou willen overnemen de wet op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit als er een opvolger-erfgenaam is die het familiebedrijf zou willen overnemen tegen schatting en met betaling aan elke erfgenaam van zijn of haar aandeel. 26. MOET JE ALS ERFGENAAM OOK DE SCHULDEN VAN DE OVERLEDENE BETALEN? Bij het openvallen van een nalatenschap kun je een keuze maken tussen: zuivere aanvaarding van de nalatenschap aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving verwerping van de nalatenschap. Als je de nalatenschap uitdrukkelijk of stilzwijgend aanvaardt, dan sta je in voor de betaling van alle schulden van de overleden. Erven kan dan uitdraaien op geld betalen i.p.v. geld ontvangen. Als je twijfelt of van de nalatenschap wel meer bezittingen dan schulden afhangen, kun je de nalatenschap onder voorrecht van boedelbeschrijving aanvaarden. Laat dan je notaris eerst een inventaris opmaken. Je moet daarna een verklaring op de griffie van de rechtbank van eerste aanleg afleggen, wil je het voorrecht van boedelbeschrijving genieten. Je zult dan nooit méér moeten betalen dan wat je erft. Remylaan 4b, 3018 Wijgmaal, 016/

20 In het slechtste geval zul je niets meer ontvangen maar ook niets moeten opleggen. Dit geldt enkel voor de schulden van de overledene Je kunt de nalatenschap ook verwerpen. Dan moet je hierover op de griffie een verklaring afleggen. Je moet dan geen schulden meer afbetalen, maar je erft verder ook niets. 27. HOE KUNNEN DE ONROERENDE GOEDEREN VERDEELD WORDEN? De verdeling van onroerende goederen kan alleen bij notariële akte gebeuren. Minstens een van de erfgenamen moet de verdeling vragen. Doet niemand iets, dan gebeurt er niets. Zo kun je jarenlang in onverdeeldheid blijven. Het is echter voldoende dat een van de erfgenamen de verdeling wil, om de onverdeeldheid te beëindigen. In de praktijk komen de mede-eigenaars meestal overeen dat een bepaalde notaris de verdeling van de nalatenschap zal doen. Iedere erfgenaam heeft echter het recht een eigen notaris aan te stellen. De kosten, die je voor de verdeling moet betalen, blijven dezelfde ongeacht het aantal notarissen. 28. MOETEN DE ONROERENDE GOEDEREN BIJ DE VERDELING VERKOCHT WORDEN? Niet noodzakelijk. De notaris kan voorstellen om de goederen in kavels op te delen. Daarbij zorgt hij ervoor dat iedere erfgenaam zijn erfdeel krijgt. Wie interesse heeft in een groter deel, kan voorstellen om een opleg in geld te betalen. De andere erfgenamen kunnen zich met dit voorstel akkoord verklaren. Als een onderling akkoord niet mogelijk is, moeten de goederen gerechtelijk verdeeld worden. De rechtbank van eerste aanleg is dan bevoegd. In principe moeten de goederen dan openbaar verkocht worden als niet iedere erfgenaam zijn erfdeel in natura kan ontvangen. 29. HOE KUNNEN DE ROERENDE GOEDEREN VERDEELD WORDEN? Als alle erfgenamen meerderjarig zijn, kunnen zij de roerende goederen in onderling akkoord verdelen. Enkele suggesties: Maak verschillende, maar gelijkwaardige pakketten. Maak er zoveel als er erfgenamen zijn. Verloot achteraf de pakketten. Laat elke erfgenaam een bod doen op de goederen alsof het om een verkoop ging. Ga op het einde na of alle erfgenamen voor een gelijkwaardig bedrag aan goederen hebben gekregen. Eventueel moet een opleg betaald worden door wie meer heeft dan zijn of haar deel. Er zijn geen wettelijk verplichte formaliteiten voor de verdeling van de roerende goederen. Toch is het nuttig de verdelingsregeling op papier te zetten, dit door alle erfgenamen te laten ondertekenen en in zoveel exemplaren op te maken als er erfgenamen zijn. 20, Remylaan 4b, 3018 Wijgmaal, 016/