SAMENVATTING Provinciaal Lichtmastenplan Programma Energie

Transcriptie

1 SAMENVATTING Provinciaal Lichtmastenplan Programma Energie Openbare Verlichting -/- 50% energieverbruik bubeko -/- 25% energieverbruik bibeko = veiligheid +/+ duisternis Datum : 11 december 2012 Status : Definitief 1

2 Afbakening Lichtmastenplan Een Gronings plan In oktober 2009 heeft de Provincie Groningen de ambitie uitgesproken om een lichtmastenplan op te stellen. Deze ambitie werd ondersteund in noordelijk verband. De provincies Drenthe en Fryslân hebben in eigen programma s hun verantwoordelijkheid genomen. Wij hebben het onderwerp verkend en eerste stappen genomen door het Platform Openbare Verlichting voor overleg en afstemming tussen ons en Groningse gemeenten op te richten. Besloten is het onderwerp op te nemen in het Programma Energie en onze ambitie verder uit te werken in dit uitvoeringsplan. Focus op verlichting langs wegen De focus van dit plan ligt op de verlichting langs provinciale en gemeentelijke wegen. Daarbij maken we onderscheid tussen de lichtmasten binnen en buiten de bebouwde kom. Onze prioriteit ligt bij de masten buiten de bebouwde kom omdat we hier voor een deel zelf verantwoordelijk voor zijn en omdat deze een belangrijke rol hebben als het gaat om duisternis in het buitengebied. Het gaat hierbij over de provinciale wegen verlicht door ca lichtmasten. De provincie Groningen heeft er hiervan ca in beheer (incl. de lichtmasten aan de ringwegen binnen de bebouwde kom). De overige lichtmasten zijn in beheer van de gemeenten. Het grootste aantal lichtmasten staat binnen de bebouwde kom en is in beheer van gemeenten. In totaal telt de Provincie Groningen ca lichtmasten. Met dit Provinciaal Lichtmastenplan willen we, in samenwerking met gemeenten, een verdergaande energiebesparing en lichtreductie realiseren. We beseffen dat de verlichting langs wegen slechts een klein deel van de openbare verlichting is waarop we energie kunnen besparen. Binnen de samenwerking met gemeenten en op die momenten dat projecten of kansen zich aandienen bepalen we wat onze betrokkenheid kan zijn. Afstemming met bewoners, gebruikers en betrokken partijen Cruciaal voor een goede implementatie (in tijd en kosten) van energiebesparing bij openbare verlichting is het tijdig betrekken van bewoners, gebruikers en andere betrokken partijen. Juist omdat het een integrale afweging betreft tussen de aspecten duisternis, licht, veiligheid (sociaal en verkeer) en besparing (energie en kosten). Omdat deze aspecten in belangrijke mate afhangen van de beleving van mensen is goede en voldoende informatie en ook ruimte voor interactie belangrijk. Communicatie maakt dan ook een belangrijk onderdeel uit van het Provinciaal Lichtmastenplan. Raakvlakken met andere programma s en plannen Dit projectplan is onderdeel van het Energieprogramma en heeft raakvlakken met de programma s: - Koepeldeal Provincie & Gemeenten: Openbare verlichting is 1 van de 6 thema s van de Koepeldeal, dat gericht is op kennisoverdracht tussen gemeenten en provincie, samenwerking met gemeenten, koppeling van initiatieven van gemeenten aan Programma Energie en de Green Deal en de ondersteuning van initiatieven met middelen en uren. Het Lichtmastenplan biedt een kader voor initiatieven van en in samenwerking met gemeenten. - Voertuigenplan 2 en Woningenplan 2: Het Provinciaal Lichtmastenplan is net zoals deze 2 uitvoeringsplannen onderdeel van het Programma Energie. De middelen nodig voor de uitvoering van het Lichtmastenplan zullen worden toegekend vanuit deze plannen. - Duisternis: Het beleidsveld duisternis is binnen de provincie in ontwikkeling. Het Lichtmastenplan draagt bij aan de ambitie om meer duisternis in het buitengebied te creeeren. Uitgangspunten in beleid Uitgangspunten voor dit plan zijn onze beleidsambities die we hebben verwoord in: Energieprogramma : Het leveren van een meer dan evenredige bijdrage aan de Europese en nationale klimaatdoelen (20% CO2 emissiereductie ten opzichte van 1990, 20% energiebesparing en 14% duurzame energie in 2020 en 80% en 95% CO2 emissiereductie in 2050). POP, hoofdstuk 3 Karakteristiek Groningen: We nemen maatregelen om de lichthinder en het energiegebruik door de openbare verlichting langs provinciale wegen te verminderen, rekening houdend met aspecten als sociale- en verkeersveiligheid. 2

3 Beleidsnota verlichting langs provinciale wegen: een leefbare toekomst in licht en duisternis : De ambitie van de Provincie Groningen is om de verlichting langs de provinciale wegen te minimaliseren, zonder dat dit ten koste gaat van de verkeersveiligheid en sociale veiligheid. Hiermee koesteren wij onze duisternis en sparen wij energie. De doelstelling is geen verlichting, tenzij De vier belangrijke pijlers, volgend uit genoemde beleidsuitgangspunten, voor het Provinciaal Lichtmastenplan zijn sociale en verkeersveiligheid, duisternis, energiebesparing. Waarbij veiligheid in geen geval ter discussie staat, we zoveel mogelijk energie willen besparen en daarmee een positieve bijdrage willen leveren aan duisternis binnen de Provincie. Reeds behaalde resultaten In de periode einde zijn, langs provinciale wegen, 300 lichtmasten verwijderd en 585 lichtmasten voorzien van energiezuinige verlichtingsarmaturen die standaard worden gedimd in de avond- en nachtelijke uren. Ook is er een aantal experimenten uitgevoerd. Zo is tussen Winschoten (N972) en Pekela geëxperimenteerd met led-armaturen gecombineerd met oriëntatieverlichting langs de fietspaden. En wordt bij de Blauwe Stad geëxperimenteerd met actieve wegmarkering. Alle tot nu toe uitgevoerde projecten samen hebben geleid tot een energiebesparing van ruim 60% en een besparing van de exploitatiekosten met ca euro per jaar. Hierover hebben wij u geïnformeerd in een brief op 12 februari dit jaar. Werk in uitvoering Nieuwe beheersafspraken Voor de lichtmasten buiten de bebouwde kom en langs provinciale wegen in beheer van de gemeenten zijn we, conform onze beleidsnota, bezig om in samenwerking met de gemeenten uniforme beheersafspraken te maken over het overnemen van die lichtmasten die nodig zijn voor de verkeersveiligheid. Te denken aan lichtmasten op kruispunten of rotondes op provinciale wegen. Echter omdat er in de meeste gevallen onduidelijkheid bestaat over (oude) beheersafspraken en het areaalbestand niet op orde is, is dit tot nu toe een moeizame opgave. Het proces om te komen tot uniforme beheersafspraken in de gehele provincie vraagt dan ook veel overleg. Op dit moment is er met enkele gemeenten nog geen akkoord bereikt. Reeds geplande renovatieprojecten Met de Essent gelden is de afgelopen jaren een inhaalslag gemaakt als het gaat om achterstallig onderhoud aan de provinciale lichtmasten. Regulier is er per jaar een budget gereserveerd voor de instandhouding van de lichtmasten, bestaande uit een deel bestemd voor het vervangen van lichtmasten aan het einde van hun levensduur en een deel bestemd voor de exploitatiekosten (lampen vervangen, schilderen, energiekosten ed.). Projecten dienen uit dit reguliere budget te worden gefinancierd. Als gevolg van deze beperkte mogelijkheden is het meest natuurlijke moment voor het vervangen van lichtmasten het moment dat een weg wordt gerenoveerd. Openbare aanbesteding openbare verlichting In 1986 hebben de gemeenten het energiebedrijf EGD belast met de aanleg van, de stroomlevering aan en het onderhoud van de openbare verlichting. Dit is opgenomen in de Samenwerkingsovereenkomst (SOK) gesloten tussen de provincies Groningen, Drenthe, het EGD en een groot aantal gemeenten. Tot 1 januari 2012 heeft Ziut BV, dat een fusie is tussen Liandyn (Alliander) en IP Lighting (Enexis), de openbare verlichting op basis van deze samenwerkingsovereenkomst verzorgd. Echter de werking van de samenwerkingsovereenkomst is sterk verouderd als gevolg van de liberalisering van de elektriciteitssector en het ontbreken van (kwaliteits)eisen die door de overheden aan Ziut BV gesteld kunnen worden. Om duidelijkheid te krijgen over het eigendomsrecht van de boven- en ondergrondse infrastructuur van de openbare verlichting is door 25 gemeenten en de provincies Groningen en Drenthe een juridische procedure gestart in De overeenkomst was met een overgangstermijn van drie jaar opgezegd en die termijn liep 31 december 2011 af. Dat is gebeurd. Eind 2011 heeft Enexis een kort geding aangespannen gevolgd door een bodemprocedure. Op 10 februari j.l. is door de voorzieningenrechter in Groningen de uitspraak in dit kort geding gedaan. De voorzieningenrechter heeft de eisen van 3

4 Enexis integraal afgewezen. En heeft vastgesteld dat de masten aan de overheden behoren. Een uitspraak m.b.t. het ondergrondse deel volgt nog en wordt einde 2012 verwacht. Het uiteindelijke doel van deze juridische procedure is om te komen tot een Europese aanbesteding van het beheer en onderhoud van de openbare verlichting voor de 27 partijen. Het bestek wordt op moment van schrijven van dit plan opgesteld. Verwacht wordt dat deze begin 2013 op de markt wordt gebracht. Als gevolg de rechtelijke uitspraak verzorgt Imtech op basis van een tijdelijk contract de openbare verlichting. Belemmeringen voor een vliegende start Onduidelijk areaalbestand Helaas bestaat er tot op dit moment nog veel onduidelijkheid over het areaalbestand aan openbare verlichting. Voor een overgrote deel is het niet duidelijk waar welke verlichting welk energieverbruik heeft. Dit probleem is landelijk en met name van administratieve aard. De afgelopen jaren hebben wij met behulp van Google maps per provinciale weg inzichtelijk gemaakt welke lichtmasten (incl. kenmerken) we buiten de bebouwde kom in eigen beheer willen nemen vanuit het oogpunt van verkeersveiligheid (conform beleidsnota). Ook enkele gemeenten hebben een inventarisatie gemaakt van hun areaalbestand. Het up-to-date maken van het areaalbestand is opgenomen in het bestek voor de openbare aanbesteding van het beheer en onderhoud van openbare verlichting dat begin 2013 op de markt gebracht zal worden. Als gevolg van het gemis aan cijfers en dus aan inzicht in verbruiken en aantallen is het dan ook niet mogelijk om concrete beleidsdoelstellingen in termen van kwh en kg CO2 te formuleren. Onduidelijke beheerafspraken Het oude openbare verlichtingsbeleid was van toepassing op kruispunten in provinciale wegen buiten de bebouwde kom. In de Samenwerkingsovereenkomst NV EGD van 27 juni 1986 gesloten tussen de toenmalige NV EGD, de gemeenten en de provincies was geregeld dat het beleid van de openbare verlichting tot de bevoegdheden van de gemeentebesturen behoorde. Dit als onderdeel van openbare orde en veiligheid. In deze overeenkomst hebben de gemeenten het beheer en onderhoud van de openbare verlichting en de levering van stroom uitbesteed van de NV EGD. De kosten van de openbare verlichting die vóór 1966 is aangebracht komt voor 100% voor rekening van de gemeente. Daarna draagt de provincie bij aan de exploitatiekosten overeenkomstig de regeling van 13 december Dit houdt in dat de exploitatiekosten van kruispuntverlichting buiten de bebouwde kom door de gemeenten bij de provincie worden gedeclareerd. In oktober 2009 heeft GS de beleidsnota Verlichting langs provinciale wegen: een leefbare toekomst in licht en duisternis vastgesteld. Het provinciaal bestuur heeft de ambitie om verlichting langs provinciale wegen te minimaliseren zonder dat dit ten koste gaat van de verkeersveiligheid. Hiermee koesteren wij onze duisternis en besparen we energie. Een manier om deze doelstellingen te bereiken is door de kruispuntverlichting buiten de bebouwde kom in eigen beheer nemen. Uitgangspunt is geen verlichting, tenzij, waarbij is bepaald, dat de provincie alleen die locaties verlicht waar dat nodig is voor de verkeersveiligheid op kruispunten buiten de bebouwde kom met uitzondering van de ringwegen in Groningen. Het overnemen van de regie stuit op discussies bij de gemeenten die bijvoorbeeld willen dat wij de lichtmasten voor sociale veiligheid buiten de bebouwde kom ook overnemen. Deze discussies vertragen de voortgang van vervanging van lichtmasten. Het doel van het Lichtmastenplan Dit uitvoeringsplan geeft invulling aan de doelstellingen zoals geformuleerd binnen het POP, het Energieprogramma en de Beleidsnota openbare verlichting. Rekening houdend met de reeds behaalde resultaten en bestaande onduidelijkheden in administratie en beheer is: 1. het doel van dit plan om het energieverbruik voor de verlichting van wegen buiten de bebouwde kom, die in deze planperiode wordt vervangen, gaat worden met minimaal 50% te verminderen, door: - businesscases te maken van de te renoveren wegvakken en deze te prioriteren naar o haalbaarheid o experimenteer gebieden 4

5 - het verwijderen van onnodige lichtmasten, waarbij wij de sociale- en verkeersveiligheid in acht nemen en duisternis willen bevorderen - het vervangen van verouderde installaties en armaturen door energiezuinige 2. de ambitie van dit plan om het energieverbruik voor de verlichting van wegen binnen de bebouwde kom, die in deze planperiode worden vervangen, met minimaal 25% te verminderen, door: - businesscases te maken van 3 projecten - stimuleren van de uitvoering van gemeentelijke plannen Randvoorwaarden om bovenstaande te bereiken zijn: - inzicht te krijgen in het areaalbestand en het slechten van beheersdiscussies - samenwerking met gemeenten (co-creatie) - afstemming en betrokkenheid van gebruikers en stakeholders Daarnaast is het doel dat a) dit plan een invulling is voor het thema openbare verlichting in de Koepeldeal Gemeenten- Provincies, en b) het Platform Openbare Verlichting waarin gemeenten en provincie samenwerken op dit thema in stand blijft. De resultaten van het Lichtmastenplan Het behalen van onze doelstellingen is mede afhankelijk van externe factoren en andere partijen. Zoals bijvoorbeeld draagvlak bij gebruikers en de inzet van gemeenten. Het succesvol uitvoeren van de in het Lichtmastenplan beschreven projecten betekent dan ook niet, dat we de door ons gestelde doelen (minimaal 50% energiebesparing buiten de bebouwde kom en 25% binnen de bebouwde kom) per definitie gaan halen. De projecten en de beoogde resultaten in het uitvoeringsplan zijn: 1. Voortzetting van het Platform OV Groningen; een platform voor de Groningse gemeenten voor het stimuleren van kennisoverdracht en de samenwerking binnen dit uitvoeringsplan en met ons als provincie; 2. Dark Sky Park; aanmelding van het Lauwersmeergebied voor de internationale titel Dark Sky Park; 3. Vakjury voor de Light Challenge 2013; leveren van een jurylid voor de ontwerpwedstrijd voor innovatieve duurzame openbare verlichting onder studenten; 4. Eenduidige beleidsuitgangspunten duurzaamheid; een set beleidsuitgangspunten voor de 27 partijen die samen het beheer en onderhoud van de openbare verlichting aanbesteden; 5. Businesscases (buiten bebouwde kom); inzicht in (en op basis hiervan een prioritering in) de haalbaarheid van de renovatie van openbare verlichting langs de belangrijkste provinciale wegen buiten de bebouwde kom; 6. Businesscases (binnen bebouwde kom); formuleren van 3 businesscases voor verschillende projecten en gemeenten als voorbeeld- en kennisproject; 7. Stimuleren uitvoering gemeentelijke plannen; verkenning van de mogelijkheid om gemeenten te stimuleren om hun plannen (versneld) uit te voeren door middel van een financiële bijdrage. 8. Samenwerking met noordelijke provincies en Rijkswaterstaat; verkenning van kansen tot besparing op rijkswegen en samenwerking en afstemming met noordelijke provincies. 9. Onderzoek naar gedrag en acceptatie; verkennen van de mogelijkheid om in samenwerking met de RuG een onderzoek te starten naar de acceptatie van innovaties op het gebied van openbare verlichting door gebruikers; 10. Monitoren van resultaten: het opzetten van een registratiesysteem voor de geboekte resultaten en deze te vertalen naar kengetallen (kwh bespaarde energie, ton CO 2 emissiereductie, % meer duisternis). 11. Donkertekaart Provincie Groningen; een kaart dat inzicht geeft in de huidige situatie van duisternis in de provincie. Bijvoorbeeld door informatie over: Wat is de lichtste plek? Wat is de donkerste plek? Waar is door een relatief kleine bijdrage veel winst te behalen? Voor de realisatie werken we onder meer nauw samen met de gemeenten binnen de provincie, Natuur en Milieufederatie Groningen, marktpartijen, weggebruikers en bewoners. De voortgang en ontwikkelingen binnen Groningen stemmen we af met de andere noordelijke provincies en eventuele internationale partners. 5

6 Capaciteit en middelen De looptijd van het Provinciaal Lichtmastenplan en daarmee van de geplande projecten is 2013 tot en met Per project is bekeken wanneer het wenselijk is deze te starten en is er een inschatting per jaar gemaakt van de benodigde capaciteit (projectbegeleiding vanuit de provincie). Deze wordt geschat op ca. 440 uur per jaar. De externe kosten voor het Lichtmastenplan zijn geschat op ca ,- voor de gehele periode 2013 t/m Evaluatie De evaluatie van de uitvoering van het Provinciaal Lichtmastenplan draait mee in de cycli van het Programma Energie Hiervoor worden de resultaten van de projecten ook opgenomen in het DWA CO 2 emissiereductie monitoringsysteem. Evaluatiemomenten voor PS zijn einde 2013 en einde