Vakken in het Engels. Over de hele wereld wordt CLIL toegepast. Vakintegratie met primary CLIL

Transcriptie

1 Taal Vakintegratie met primary CLIL Vakken in het Engels Content and Language Integrated Learning (CLIL) is in opmars in het basisonderwijs. Hoe kun je verantwoord en praktisch met primary CLIL werken naar gedifferentieerde taalvaardigheidsniveaus van de leerlingen? Wat levert het combineren van taal en vakinhoud op? Marianne Bodde-Alderlieste is expert in en auteur over vakdidactiek Engels in het basisonderwijs. In 2016 kreeg zij een ridderorde voor haar (landelijke) werk voor dit vakgebied CLIL heeft als onderscheidend kenmerk dat de leerlingen tegelijkertijd de taal en vakinhoud leren en daarbij samenwerken in interactie met elkaar Over de hele wereld wordt CLIL toegepast. Ook in het basisonderwijs is primary CLIL aan een voorzichtige opmars begonnen. Primary CLIL wordt al automatisch toegepast op vvto-scholen die onderbouwthema s in het Engels aanbieden en geen aparte Engelse lessen meer geven. Omdat het niet logisch is om daarna in de middenbouw weer traditionele lessen Engels te gaan geven, willen steeds meer vvto-scholen in de midden- en bovenbouw doorgaan met Engels op een manier die aansluit op de aanpak in de onderbouw. Engels hoeft dan geen geïsoleerd vak meer te zijn, maar wordt gecombineerd met thema s en onderwerpen die aansluiten bij de leeftijd van de leerlingen. Taal en vakinhoud leren Primary CLIL is niet moeilijk, maar er liggen wel een aantal principes aan ten grondslag. CLIL heeft als onderscheidend kenmerk dat de leerlingen tegelijkertijd de taal en vakinhoud leren en daarbij samenwerken in interactie met elkaar: learn to use a language and use the language to learn (Marsh, 2000; Mieras, 2012). Met primary CLIL zijn de leerlingen in de gewone lestijd in het Engels bezig, als onderdeel van het totale leerproces. Bovendien worden ze door de systematiek van CLIL uitgedaagd om Engels te gebruiken in communicatieve, realistische en betekenisvolle contexten. Drie niveaus Ik onderscheid drie niveaus van primary CLIL zoals die in de praktijk worden toegepast: light CLIL, medium CLIL en real CLIL. Bij light CLIL worden, als (start)experiment in het eerste invoeringsjaar van vvto, onderwerpen in de Engelse les of in een project verwerkt op het moment dat ze bij een bepaald vak worden aangeboden, bijvoorbeeld projecten over de seizoenen of feestdagen. Ook kan Engelstalig materiaal ingezet worden bij een vakles; Bij medium CLIL is er al sprake van een selectie van thema s (of gedeelten hiervan) die jaarlijks worden aangeboden via het Engels. Het leren van Engels, het leren van de inhoud en een goed samenwerkingsproces zijn daarbij gecombineerde doelen, bijvoorbeeld bij onderwerpen als gezond eten, hoe planten groeien, meten en wegen, hoe (bepaalde) dieren leven; Bij real CLIL wordt een vast percentage van (zaak)vakken structureel en minimaal één uur per week in het Engels gegeven, waarbij vakinhoudelijke doelen en taaldoelen even belangrijk zijn en ook procesdoelen worden nagestreefd, bijvoorbeeld bij onderwerpen uit geschiedenis, duurzaamheid of natuuronderwijs. Real CLIL wordt nog niet veel toegepast. De negentien scholen die meedoen aan het experiment met tweetalig basisonderwijs experimenteren ermee. Maar ook reguliere vvto-scholen kunnen met 15 procent lestijd in Engels prima real CLIL geven. Het onderscheid in drie niveaus geeft al aan dat CLIL een groeiproces is, maar dat hoeft niet. Een school kan ervoor kiezen om naar real CLIL toe te werken, maar het is ook mogelijk om een ander niveau, zoals light of medium CLIL, aan te houden of om op een andere manier om te gaan met het aanbieden van Engels. Dit is uiteraard afhankelijk van de mogelijkheden en het ambitieniveau van de school. Welke vorm de school ook kiest, werken met CLIL levert een hoger eindniveau op dan werken met de huidige kerndoelen. Voorwaarde is dan wel dat er minimaal een uur per week aan Engels wordt besteed, zo mogelijk verdeeld over meerdere dagen. Je kunt niet verwachten dat een school die vvto invoert meteen in alle middenbouw- en bovenbouwklassen met primary CLIL gaat werken. Leerkrachten hebben tijd en ervaring nodig om in het CLIL-proces te groeien. Uit onderzoek blijkt dat leerkrachten met alleen B1-niveau van het ERK minder goede resultaten boeken dan leerkrachten met B2-niveau of hoger. Omdat het bijna altijd de groepsleerkracht is die Engels geeft, is nascholing in teamverband onvermijdelijk, voor vakdidactiek en taalvaardigheid, gekoppeld aan de eigen lespraktijk van de verschillende 6 JSW 5 januari 2018

2 teamleden. Op is de Landelijke Standaard vvto Engels te vinden, met leerkrachtcompetenties voor kwalitatief goed vvto. Een gekwalificeerde native English speaking (primary) teacher (NEST) inzetten in plaats van de groepsleerkracht lijkt handig, maar is geen reële optie. Uit het laatste onderzoek naar Engels op de basisschool (Thijs, Tuin, & Trimbos, 2011) blijkt dat dit maar op weinig scholen gebeurt. Wel is de in vvto-engels gespecialiseerde leerkracht in opmars. Maar ook dat percentage is nog beperkt. Op 85 procent van de scholen geeft alleen de groepsleerkracht de lessen Engels. In de andere 15 procent zien we verschillende samenwerkingsvormen tussen groepsleerkracht, NEST en in Engels gespecialiseerde leerkracht basisonderwijs. Opbouw In figuur 1 onder aan deze pagina is te zien hoe je primary CLIL in de school kunt opbouwen. In de onderbouw worden bepaalde kleuterthema s in het Engels aangeboden met kleuter- CLIL. In de middenbouw wordt dat voortgezet met onderwerpen uit de creatieve vakken en in de bovenbouw zijn het (onderdelen uit) zaakvakken die in het Engels worden behandeld. Alle CLIL-onderwerpen komen voort uit de kerndoelen. Primary CLIL is niet simpelweg het geven van (vak)lessen in het Engels. Er komt meer bij kijken, zoals de keuze van geschikte onderwerpen en bijpassend lesmateriaal, onderscheid tussen DAT (dagelijkse algemene taal) en CAT (vaktaal), het stellen van vak-, taal- en procesdoelen en het evalueren daarvan en het geven van taalsteun. De leerlingen leren by doing en krijgen meer 'learner autonomy' naarmate het leerproces vordert: ze gaan steeds meer zelfstandig te werk, waarbij de leerkracht in toenemende mate de rol van begeleider van het leerproces op zich neemt. Ook kun je er niet opeens in groep 5 of 7 mee starten, maar is een opbouw van Engels vanaf de jongste groepen nodig. Dat betekent dat er niet alleen aangepaste leerkrachtvaardigheden nodig zijn, zoals kennis van de didactiek en specifieke taalvaardigheid (die overigens wordt ondersteund omdat er authentiek Engelstalig lesmateriaal wordt gebruikt), maar ook het opdoen van ervaring met primary CLIL. Gelukkig zijn er diverse hulpmiddelen. Op de site van Nuffic vind je erkende nascholing op het gebied van primary CLIL en bijvoorbeeld ook een stappenplan voor de invoering van vvto met primary CLIL. In het boek Engels in het basisonderwijs. (Meer dan de) kennisbasis vakdidactiek (en op de bijbehorende website) (Bodde-Alderlieste, Salomons, & Schokkenbroek, te verschijnen) staat de vakdidactiek uitgebreid beschreven met tips en praktijkuitwerkingen. Vincent van den Hoogen Aangepaste leerkrachtvaardigheden en ervaring zijn nodig om te starten met primary CLIL Groep 1-4 Thematical education Themes such as: numbers, colours, animals, et cetera. Figuur 1 Opbouw primary CLIL in de basisschool Groep 5-6 Creative subjects (Drama, Music, PE, Arts & Crafts) Groep 7-8 Humanities (Geography, History, Biology, Technology) JSW 5 januari

3 In de onderbouw worden bepaalde kleuterthema s in het Engels aangeboden met kleuter-clil Voordelen primary CLIL Voor de leerlingen is er sprake van een praktische win-winsituatie doordat ze tegelijkertijd een taal en vakinhoud leren, in minder tijd dan in aparte vaklessen. Ze leren Engels in een natuurlijke, betekenisvolle context. Uit onderzoek blijkt dat CLIL-leerlingen door de combinatie van vakinhoud en taal ook efficiënter leren dan leerlingen die hetzelfde leren in aparte vaklessen (Marsh, 2000). Omdat de leerlingen een actieve rol hebben, leren ze beter communiceren (bijvoorbeeld onderhandelen en uitleggen) in de vreemde taal. Dat biedt later bijvoorbeeld betere kansen op de (internationale) arbeidsmarkt. Voor de leerkracht is er wereldwijd veel materiaal beschikbaar om vakinhoud in het Engels aan te bieden: er zijn (Engelstalige) leergangen (methodes) voor primary CLIL. CLIL komt tegemoet aan de vraag om het onderwijs betekenisvoller te maken en de motivatie van leerlingen te verhogen: vakinhoud aangeboden krijgen in het Engels is minder saai en motiverender dan acht jaar lang een uur per week Engels krijgen. Als de leerlingen gemotiveerd zijn, is de leerkracht dat ook, en omgekeerd (Van Loon & Setz, 2012). Voor de school biedt CLIL de mogelijkheid tot vakintegratie. Met de toepassing bij één of meerdere vakken is er meer tijd voor taalverwerving dan in een verbrokkeld rooster. CLIL blijkt ook vaak een impuls te geven aan de kwaliteit van het basisonderwijs in de school. Dit zien we onder andere in visitaties bij scholen die een keurmerk aanvragen. Dat is onder meer te verklaren doordat de school een bewuste keus maakt voor deze aanpak en de daaruit voortvloeiende samenwerking tussen groepsleerkrachten, de collega s die in Engels/vvto zijn gespecialiseerd en de coördinator Engels in de school. Ouders zijn enthousiast, omdat Engels breder wordt aangeboden dan met reguliere lessen Engels (Massler, 2012). Dit blijkt ook uit visitaties. Ouders die bewust kiezen voor een school met dit systeem, zijn enthousiaster dan ouders die voor een reguliere school kiezen zonder zich te verdiepen in Engels in het basisonderwijs. Rose Staritsky Kinderen leren door primary CLIL tegelijkertijd een taal en vakinhoud 8 JSW 5 januari 2018

4 Lauren Salomons Primary CLIL is ook geschikt voor dyslectische, anderstalige en taalzwakke leerlingen. Als je in de taal- en vakdoelen en ook in het tempo en de onderwerpen differentiatie aanbrengt, is CLIL niet alleen geschikt voor deze groepen leerlingen, maar ook voor (hoog)begaafde, vergevorderde en (near) native English speaking leerlingen. Kanttekeningen Bij primary CLIL zijn ook kanttekeningen te plaatsen. Leerlingen kunnen onzeker zijn als ze zonder voorbereiding in de middengroep starten met CLIL. Het is dus belangrijk om al vanaf de jongste groepen met Engels te starten. Leerkrachten kunnen zich ook onzeker voelen. Immers, ze moeten het Engels redelijk goed beheersen om met CLIL te kunnen werken. Naast het volgen van nascholing, bieden ervaringen van andere CLIL-scholen ondersteuning, bijvoorbeeld van het netwerk van vvto-scholen van Nuffic. Vaak wordt ook de vraag gesteld of CLIL niet ten koste gaat van de vakinhoud. Onderzoek (Corda, Phielix, & Krijnen, 2012) wijst uit dat het bij een vroege start met CLIL nauwelijks iets uitmaakt of een vak in de schooltaal wordt gegeven of in de vreemde taal. Wel is het zo dat de school een bewuste keuze moet maken voor de opbouw van CLIL-vakken en moet investeren in CLIL. Dat kost tijd, geld en energie. Er zijn enkele subsidies beschikbaar voor scholen die tweetalig onderwijs aanbieden en voor leerkrachten die hun taalvaardigheid Engels willen verbeteren. Het is belangrijk dat de schoolleiding achter dit concept staat en het actief ondersteunt. Onderzoek (Enever et al., 2011) wijst uit dat dit een van de factoren voor succes is bij vvto. In de toekomst We zien dat de belangstelling voor CLIL groeit: in het voortgezet onderwijs is tweetalig onderwijs al een belangrijke groeifactor en ook in het In de praktijk: Uit interviews op een aantal scholen blijkt primary CLIL in zeer verschillende vormen te groeien. Het team van Jenaplanschool St. Franciscus in Nunspeet bijvoorbeeld is van mening dat de Engelse taal een van de handvatten is om leerlingen voor te bereiden op de samenleving van nu en die van de toekomst. Daarom zijn ze in 2015 (na twee jaar experimenteren) begonnen met de invoering van vvto in de gehele school, in alle stamgroepen. Voorlopig is het doel dat alle leerlingen na acht jaar Engels de school verlaten met niveau A2, een hoger niveau dan de kerndoelen. Bart Noij, stamgroepleider bovenbouw en coördinator vvto Engels, geeft aan dat dit na twee jaar vvto natuurlijk nog niet gerealiseerd is. De school staat nog aan het begin van een groeiproces. Op vind je uitgewerkte voorbeelden van scholen in de verschillende fases van light naar real CLIL. primair onderwijs neemt de belangstelling voor vvto of kleuter-clil toe. Het lijkt dan ook logisch om te veronderstellen dat steeds meer leerlingen met primary CLIL of taalgericht vakonderwijs te maken krijgen. Of alle leerlingen Engels zullen leren met CLIL hangt echter af van de keuze van de school: bij de oude aanpak blijven of kiezen voor een nieuwe aanpak. LITERA TUUR! Bodde-Alderlieste, M.J., Salomons, L., & Schokkenbroek, J. (te verschijnen). Engels in het basisonderwijs. (Meer dan de) Kennisbasis vakdidactiek. Groningen: Noordhoff Uitgevers. Corda, A., Phielix, C., & Krijnen, E. (2012). Wat weten we over vroeg Engels op de basisschool? Effecten van vroeg vreemde talenonderwijs op de moedertaal en de leerprestaties in de vreemde taal: review van de onderzoeksliteratuur. Leiden: Expertisecentrum Moderne Vreemde Talen. Enever, J., Krikhaar, E., Lindgren, E., Lopriore, L., Lundberg, G., Mihaljevíc Djigunovic, J., Munoz, C., Szpotowicz, M., & Tragant Mestres, E. (2011). ELLiE. Early Language Learning in Europe. London, UK: British Council. Loon, D. van & Setz, W. (2012). Ervaringsrapport Proefproject 15% vvto. Utrecht: Universiteit Utrecht. Marsh, D. (2000). Using languages to learn and learning to use languages: an introduction to content and language integrated learning for parents and young people. TIE-CLIL: The ECML Archive. Geraadpleegd van: Massler, U. (2012). Primary CLIL and Its Stakeholders: What Children, Parents and Teachers Think of the Potential Merits and Pitfalls of CLIL Modules in Primary Teaching. International CLIL Research Journal, 1 (4), Mieras, M. (2012). Ben ik dat? Wat hersenonderzoek vertelt over onszelf. Amsterdam: Nieuw Amsterdam. Thijs, A., Tuin, D., & Trimbos, B. (2011). Engels in het basisonderwijs: Verkenning van de stand van zaken. Enschede: SLO. JSW 5 januari

5 Wil jij op de hoogte blijven van de ontwikkelingen in het basisonderwijs? Neem nu een abonnement op JSW Wil je niets missen, neem dan een abonnement op HJK én JSW en betaal slechts 119,50 per jaar Ontvang 10 x JSW JSW lezen op tablet en pc via Schooltas Krijg toegang tot het digitaal archief Studenten ontvangen 40% korting Samen voor 79,- per jaar Meer weten? Ga naar of bel