Stille kracht onder de Nederlandse economie

Transcriptie

1 HET AMBACHT Stille kracht onder de Nederlandse economie Een nieuwe impuls voor ambachtelijk beroepsonderwijs december 2010 In opdracht van: Hoofdbedrijfschap Ambachten (HBA) Uitgevoerd door: EB management BV K. Hoogendijk Hoofdstraat KA Driebergen HBA-publicatiereeksnr.: 473 ISBN:

2 Hoofdbedrijfschap Ambachten (HBA) Postbus AW Zoetermeer Tel.: Internet: Copyright 2011 HBA Behoudens de in of krachtens de Auteurswet 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder de schriftelijke toestemming van de uitgever, het Hoofdbedrijfschap Ambachten.

3 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1: Samenvatting en Conclusies... 3 Hoofdstuk 2: Context, aanleiding en bestuurlijk kader... 7 Hoofdstuk 3: Analyse van de opdracht Hoofdstuk 4: Uitvoering van het onderzoek Hoofdstuk 5: Resultaten landelijke analyses Landelijke deelnemersaantallen Kleinschalig Specialistisch Vakonderwijs BOL/ BBL Verhouding Kleinschalig Specialistisch Vakonderwijs Kleinschalig Specialistisch Vakonderwijs naar de 4 mbo niveaus Hoofdstuk 6: resultaten op sectorniveau (kbb) Hoofdstuk 7: restulaten op brancheniveau Hoofdstuk 8: Resultaten op schoolniveau Brancheopleidingen voor niveau 2, naar opleidingslocatie Brancheopleidingen voor niveau 3, naar opleidingslocatie Brancheopleidingen voor niveau 4, naar opleidingslocatie Hoofdstuk 9: Conclusies Hoofdstuk 10: Aanbevelingen Bijlage 1: Definitieve lijst met crebo s voor het onderzoek Bijlage 2: Onderverdeling 36 branches naar niveau en naar BOL BBL Niveau Niveau Niveau BLADZIJDE 2 VAN MAART EBM

4 PROJECTNUMMER 1436 HOOFDSTUK 1: SAMENVATTING EN CONCLUSIES Aanleiding van het onderzoek De ambachtseconomie in Nederland, waarin bedrijven en een kleine vaklieden werkzaam zijn, staat met een jaarlijkse toegevoegde waarde van ruim 127 miljard euro garant voor een substantiële bijdrage aan de Nederlandse economie. Het ambachtelijk beroepsonderwijs (mbo) is de hofleverancier van goed opgeleide vaklieden. Mede dankzij de permanente instroom van nieuwe medewerkers in het ambacht is de sector de afgelopen jaren in staat geweest zijn grote bijdrage te blijven leveren aan de samenleving. Het HBA heeft grote zorgen over de levensvatbaarheid van het huidige ambachtelijke beroepsonderwijs en het overwegend kleinschalig en specialistisch vakonderwijs in Nederland. Gevreesd wordt dat veel mbo-scholen kleine ambachtelijke opleidingen gaan opheffen, of veralgemeniseren, dat wil zeggen samenvoegen tot grote voor ondernemers onherkenbare opleidingen. Deze zorgen zijn mede ingegeven door de miljardenbezuinigingen van het kabinet, die de komende jaren ook het mbo zullen treffen en door de initiatieven van de minister van onderwijs, die de commissie Hermans - van Zijl opdracht gegeven heeft voorstellen uit te werken om het aantal kwalificaties en opleidingen in het mbo drastisch terug te brengen. Het HBA vreest dat opheffen van kleine opleidingen en veralgemenisering van het kleinschalig specialistisch vakonderwijs grote impact zal hebben op de hard werkende ondernemers en bedrijven in het ambacht, waardoor de toegevoegde waarde die zij leveren aan de samenleving onder druk komt te staan. HBA heeft EB management verzocht onderzoek te doen naar de ontwikkeling van deelnemersaantallen in het ambachtelijk beroepsonderwijs en de urgentie van de problematiek in kaart te brengen. De werkhypothese voor dit onderzoek luidt: Het ambachtelijke beroepsonderwijs is de afgelopen jaren dermate verdund en versnipperd geraakt, dat scholen niet langer in staat zijn het gewenste kwaliteitsniveau te garanderen en voldoende goed opgeleide vaklieden af te blijven leveren voor het ambacht. Om deze stelling te kunnen onderbouwen zijn voor de jaren de ontwikkelingen van deelnemersaantallen in kaart gebracht, voor 36 aan het HBA gelieerde ambachtelijke branches en brancheopleidingen. In het kader van dit onderzoek zijn er analyses gemaakt op landelijk niveau, op het niveau van bedrijfstakken en individuele branche en als laatste op schoolniveau. Hierbij treft u de samenvattende conclusies van dit onderzoek aan. 14 MAART EBM BLADZIJDE 3 VAN 60

5 Samenvattende conclusies: Het ambachtelijk beroepsonderwijs heeft in de periode niet kunnen profiteren van de algehele stijging van deelnemersaantallen in het mbo in Nederland. Langzaam maar zeker raakt het ambachtelijke beroepsonderwijs achterop bij de overige niet-ambachtelijke sectoren. Werkend leren (BBL) is nog steeds een zeer populaire vorm van opleiden in het ambacht. Werkend leren geschiedt op basis van een leer-arbeidsovereenkomst en vindt voor 80% plaats in de beroepspraktijk bij de leerbedrijven. Dit maakt ambachtelijke vakopleidingen extra kwetsbaar voor conjuncturele schommelingen. Door afname van deelnemersaantallen voor ambachtelijke opleidingen op de niveaus 2 en 3, is de verwachting dat ambachtelijke bedrijven steeds meer moeite krijgen om het werk uit te voeren. Daarnaast stromen er steeds minder medewerkers (binnen bedrijven) door naar hogere opleidingsniveaus, waardoor het probleem van de vergrijzing (uitstroom van ervaren vaklieden) zich in het ambacht versterkt zal manifesteren. Mede op grond van de resultaten uit het onderzoek is de verwachting dat de uitstroom van ervaren vaklieden de komende jaren onvoldoende gecompenseerd kan worden door instroom van nieuwe medewerkers of door de doorstroming van medewerkers binnen de bedrijven. De toegevoegde waarde van het ambacht voor de economie komt mede hierdoor meer en meer onder druk te staan. Het merendeel van de 36 geselecteerde brancheopleidingen heeft op landelijk niveau lage tot zeer lage deelnemers aantallen. De tabel hieronder geeft een eerste indicatie van de urgentie van de problematiek van het kleinschalig specialistisch vakonderwijs in Nederland. Aantal brancheopleidingen naar deelnemerscategorie (2009) 36 36% 31% 16,5% 16,5% 0 < < < 1000 < 1000 Totaal BLADZIJDE 4 VAN MAART EBM

6 PROJECTNUMMER 1436 De analyses op schoolniveau illustreren hoe groot de urgentie is voor de 36 geselecteerde kleinschalige vakopleidingen. Ruim de helft van alle opleidingslocaties die kleinschalig specialistisch vakonderwijs verzorgen kampt met zeer lage deelnemersaantallen (minder dan 17 deelnemers). Hieronder is aangegeven hoe dit uitwerkt voor de verschillende opleidingsniveaus in het mbo. Urgentie Niveau 2: Bijna de helft (45%) van de 246 opleidingslocaties op niveau 2 heeft minder dan 17 deelnemers voor 2 leerjaren samen. Urgentie Niveau 3: Bijna de helft (46%) van de 209 opleidingslocaties op niveau 3 heeft minder dan 17 deelnemers voor 2 leerjaren samen. Urgentie Niveau 4: Ruim een derde (37%) van de 121 opleidingslocaties op niveau 4 heeft minder dan 17 deelnemers voor vier leerjaren samen. De rode arcering in de tabel hieronder geeft per opleidingsniveau aan hoeveel opleidingslocaties kleiner zijn dan 17 deelnemers. De oranje arcering geeft aan hoeveel opleidingslocaties tussen de 17 en 34 deelnemers hebben. Ook dit zijn zeer lage deelnemersaantallen voor de genoemde opleidingslocaties. Aantal opleidingslocaties naar deelnemersaantalcategorie per niveau, 2009 Niveau Niveau <17 Niveau >34 Niveau % 20% 40% 60% 80% 100% 14 MAART EBM BLADZIJDE 5 VAN 60

7 Op basis van de analyses is de conclusie dat ruim de helft van alle (voor dit onderzoek geselecteerde) opleidingslocaties in Nederland, waar kleinschalig specialistisch vakonderwijs verzorgd wordt, een dermate laag aantal deelnemers heeft (rood plus oranje), dat scholen niet langer in staat zijn de gewenste onderwijskwaliteit en duurzaamheid te garanderen. Deze conclusie geldt voor alle 4 de opleidingsniveaus. Op basis van de analyses op schoolniveau moet worden geconcludeerd dat een groot aantal opleidingslocaties waar kleinschalig specialistisch vakonderwijs verzorgd wordt, daadwerkelijke in de gevarenzone terecht gekomen is en met sluiting of veralgemenisering bedreigd wordt. In het licht van het huidige regeerakkoord, de voorgestelde bezuinigingen in het mbo en de voorstellen tot indikken van de kwalificatiestructuur, vanuit de commissie Hermans Van Zijl, is het risico dat scholen niet-rendabele opleidingen gaan sluiten of veralgemeniseren sterk toegenomen. De slotconclusie is dat het HBA en de ambachtelijke sectoren terecht aandacht vragen voor deze, voor het ambacht desastreuze ontwikkelingen. Het is cruciaal dat individuele ambachtelijke branches in goed overleg met de verschillende scholen nieuwe arrangementen ontwikkelen om het ambachtelijk beroepsonderwijs veilig te stellen voor de toekomst. Kernvraag bij het ontwikkelen van nieuw beleid voor het ambacht is: Welke nieuwe arrangementen zijn er nodig om te garanderen dat ambachtelijke ondernemers kunnen blijven ondernemen. Met andere woorden: Wat is er nodig om te waarborgen dat de ambachtelijke sector zijn toegevoegde waarde voor de economie (127 miljard) kan blijven leveren en indien mogelijk uitbreiden. BLADZIJDE 6 VAN MAART EBM

8 PROJECTNUMMER 1436 HOOFDSTUK 2: CONTEXT, AANLEIDING EN BESTUURLIJK KADER De Stille Kracht onder de Nederlandse economie Het ambacht speelt een cruciale rol in de Nederlandse economie. Een aantal kengetallen ter verduidelijking. Nederland telt ongeveer ambachtelijke bedrijven, waar jaarlijks in totaal zo n medewerkers werkzaam zijn. Dat is in totaal zo n 12 procent van de totale beroepsbevolking. Gezamenlijk realiseren deze bedrijven een jaaromzet van grofweg 127 miljard euro. 30% van alle ondernemingen in Nederland behoort tot de ambachtelijke sector, 12% van de werkzame beroepsbevolking is werkzaam in de ambachtelijke sector, 9% van het BNP komt voor rekening van de ambachtelijke sector, 63% van alle ondernemers behoort tot de categorie ZZP-ers. Uit de hierboven weergegeven kengetallen blijkt dat de ambachtelijke sector een grote toegevoegde waarde heeft voor de Nederlandse economie. Kenmerkend voor de bedrijven in de ambachtelijke sector is dat zij vooral hard bezig zijn met hun runnen van hun bedrijf: innoveren en vakmanschap gecombineerd met ondernemerschap. Vanwege de kleinschaligheid en het feit dat bedrijven zich vooral focussen op de uitvoering van hun werk komen zij er niet aan toe de krachten te bundelen en een gezamenlijke stem te laten horen richting politiek en het onderwijs. Zij vormen een belangrijke kracht in de economie, maar het is vooral een Stille kracht. De grote uitdaging is deze stille kracht een stem te geven. Het ambacht onder druk (vergrijzing en ontgroening) Een van de grootste problemen waar ondernemers in het ambacht nu en in de toekomst mee te maken krijgen is een nijpend tekort aan goed opgeleide vaklieden. De instroom van jonge medewerkers stagneert (ontgroening), waardoor het steeds moeilijker wordt om aan goed geschoolde vaklieden te komen. Daarnaast neemt de uitstroom van oudere ervaren medewerkers (vergrijzing) hand over hand toe. Dit leidt niet alleen tot verlies van goed opgeleide arbeidskrachten, maar ook tot het weglekken van kennis, ervaring en know how uit bedrijven. Om de toegevoegde waarde van de ambachtelijke sector (127 miljard omzet) voor de toekomst veilig te stellen en uit te bouwen is het noodzakelijk dat er voldoende goed gekwalificeerde vaklieden opgeleid worden in het ambachtelijke beroepsonderwijs. Probleem is echter dat de kwaliteit van het huidige ambachtelijke beroepsonderwijs meer en meer onder druk komt te staan. Het aantal opleidingen is vaak verdeeld over een dermate groot aantal scholen, dat het aantal leerlingen per opleidingslocaties zo sterk is afgenomen, dat er grote zorgen zijn over het behoud van de kwaliteit. In de ogen van ROC s komt daarmee de 14 MAART EBM BLADZIJDE 7 VAN 60

9 onderwijsuitvoering financieel onder druk te staan. Door deze verdunning is het onderwijs niet langer in staat die kwaliteit te leveren die de bedrijven noodzakelijke achten, waardoor zij ook niet in staat zijn voldoende gekwalificeerde vaklieden af te leveren. De verwachting is dat deze ontwikkelingen ook zijn repercussies zullen hebben op de prestaties van bedrijven in het ambacht, als er geen nieuwe initiatieven ontplooid worden. Ambachtelijk beroepsonderwijs onder druk De ambachtelijke sector is qua personeelvoorziening sterk afhankelijk van de inzet en prestaties van het ambachtelijk middelbaar beroepsonderwijs. Het MBO is hofleverancier van toekomstig medewerkers en speelt een centrale rol in het strategisch arbeidsmarktbeleid voor de ambachtelijke sector. Op dit moment doet zich in het ambachtelijke middelbaar beroepsonderwijs een aantal ontwikkelingen voor, die een grote bedreiging vormen voor ambachtelijke bedrijfstakken en de continuïteit van individuele bedrijven. Net als de sector kenmerkt het ambachtelijk beroepsonderwijs zich door een grote diversiteit aan specialistische, kleinschalige en unieke opleidingen. Een groot deel van deze opleidingen heeft al enkele jaren zeer weinig deelnemers op instellingsniveau. De kleinschaligheid van het ambachtelijk beroepsonderwijs dwingt scholen keuzes te maken. Uitgangspunt bij deze keuzes zou moeten zijn de vraag vanuit de markt en de arbeidsmarktrelevantie van deze opleidingen voor het ambacht. Probleem is echter dat veel scholen niet gewend zijn te redeneren vanuit de vraag op de arbeidsmarkt, maar vanuit het aanbod aan opleidingen. Vanuit de vraagzijde geredeneerd is het kernprobleem: Welke nieuwe arrangementen zijn nodig om het ambachtelijk beroepsonderwijs toekomstbestendig te maken en te houden, zodat het ambacht zijn toegevoegde waarde kan blijven leveren voor de economie. Vanuit het aanbod geredeneerd is het kernprobleem Welke keuzes moeten scholen maken inzake het aanbod aan kleinschalige opleidingen, die niet langer te exploiteren zijn vanuit de overheidsbekostiging van OCW. In de ogen van het ambacht is overigens niet zozeer het bestaan van kleine opleidingen een probleem voor ROC s, men exploiteert immers ook veelal veel grotere en soms ook goedkopere opleidingen, maar dat kleine opleidingen als financieel probleem worden gezien. Het spreekt voor zich dat juist de veelheid aan kleine opleidingen in de keten van werkgelegenheid een veel grotere rol spelen dan de exploiteerbaarheid van opleidingen doet vermoeden. Door het teruglopen van overheidsmiddelen overwegen steeds meer scholen kleinschalige vakopleidingen te sluiten of samen te voegen. Het is begrijpelijk dat onderwijsinstellingen zoeken naar oplossingen voor deze problemen, maar voor het ambacht is het cruciaal dat deze ingrijpende beslissingen gemaakt worden in goed overleg met de betrokken branches en op basis van goed onderbouwde overwegingen. Helaas zijn er inmiddels voorbeelden van scholen die besloten hebben opleidingen te sluiten of te verplaatsen, zonder dit met de relevante bedrijfstakken te hebben afgestemd. BLADZIJDE 8 VAN MAART EBM

10 PROJECTNUMMER 1436 Het is evident dat keuzes die scholen maken zeer ingrijpend gevolgen hebben voor de continuïteit van de ambachtelijke sector. Aan de ene kant vrezen ondernemers een ongecontroleerde kaalslag in het aanbod van kleinschalige ambachtelijke opleidingen, waardoor de toestroom van goed opgeleide vaklieden terugloopt. Aan de andere kant vrezen zij dat scholen kiezen voor sterke veralgemenisering van het specialistisch vakonderwijs, door kleine opleidingen onder te brengen in grotere en voor de ambachtelijke bedrijven onherkenbare opleidingen. Door de dreigende kaalslag en veralgemenisering komt het ambachtelijk beroepsonderwijs sterk onder druk te staan, met alle gevolgen voor de economische prestaties van de ambachtelijke sector. In het verlengde van deze ontwikkelingen in het beroepsonderwijs heeft het kabinet de commissie Onderwijs en Besturing BVE onder voorzitterschap van Marjan Oudeman ingesteld en gevraagd een onderzoek te doen naar de bestuurbaarheid van het mbo. De commissie heeft op 30 november haar voorstellen aangeboden aan de minister van onderwijs. De problemen met het in stand houden of sluiten van kleinschalige specialistische vakopleidingen spelen hierbij een belangrijke rol. Scholen worden uitgedaagd focus aan te brengen en te kiezen welke opleidingen ze wel of niet (meer) willen aanbieden. Het risico bestaat dat scholen vanuit een te sterke interne focus besluiten, kleinschalige opleidingen niet langer aan te bieden. Het is cruciaal dat zij deze keuzes maken in goed overleg met de betrokken branches. Daarnaast is de commissie Hermans van Zijl ingesteld om een onderzoek te doen naar het grote aantal kwalificaties binnen het mbo. In de adviesvraag voor deze commissie geeft de minister aan dat zij wil laten onderzoeken of.het grote aantal kwalificaties een bijdrage levert aan een al te grote differentiatie van het opleidingaanbod zoals we dat op een aantal scholen zien. Klopt dat? En zo ja, kunnen we daarin terugsnoeien... Ook vanuit deze opdracht dreigt het gevaar van een te sterke interne focus. Er wordt vooral gekeken naar een al te grote differentiatie van het opleidingaanbod, terwijl het in feite zou moeten gaan om de arbeidsmarktrelevantie van deze opleidingen en de mate waarin het opleidingsaanbod aansluit op de vraag uit de arbeidsmarkt. Kleinschalige specialistische vakopleidingen kunnen juist fungeren als het toefje slagroom op de taart. In dat licht bezien zouden omvang en betaalbaarheid niet zo sterk moeten overheersen. De voorstellen van de commissie Hermans van Zijl zijn eveneens op 30 november gepresenteerd. De ontwikkelingen binnen het mbo alsmede de oplossingen die gekozen worden op basis van de voorstellen vanuit beide commissies, zullen ingrijpende gevolgen hebben voor de vormgeving van het ambachtelijk beroepsonderwijs nu en in de toekomst. In het licht van deze ontwikkelingen is het cruciaal dat ambachtelijke branches en ondernemers hun stem laten horen, de krachten bundelen en aangeven hoe zij het ambachtelijk beroepsonderwijs voor de toekomst willen veiligstellen. 14 MAART EBM BLADZIJDE 9 VAN 60

11 Landelijke aandacht voor kleinschalig specialistisch vakonderwijs In het licht van de hierboven geschetste ontwikkelingen en bedreigingen hebben de ambachtelijke sectoren besloten de handen ineen te slaan met als doel de Stille Kracht van het Ambacht een duidelijk hoorbare stem te geven. Op 4 oktober 2010 hebben vertegenwoordigers van bedrijfstakken in de ambachtelijke sector de koppen bij elkaar gestoken om te praten over de ontwikkelingen en bedreigingen die op de sector afkomen. Het resultaat van deze bijeenkomst, die georganiseerd werd door MKB-Nederland, VNO-NCW, het Hoofdbedrijfschap Ambachten, de Koninklijke Metaalunie en de SVGB is, dat zij een manifest opgesteld hebben. Doel van het manifest is het grote belang van het ambacht voor de Nederlandse economie beter voor het voetlicht te brengen en de kleinschalige ambachtelijke ondernemingen en bedrijfstakken een krachtige stem te geven richting politiek en het onderwijsveld. Het is op 30 november 2010 aangeboden aan de nieuwe minister van Onderwijs, Marja van Bijsterveld. Ambitie HBA : De Stille kracht van het Ambacht een herkenbare en krachtige stem geven in Nederland Het HBA heeft als ambitie voor de komende jaren, De Stille Kracht van het Ambacht een herkenbare en krachtige stem te geven in Nederland. Deze ambitie is vertaald naar een zestal beleidsuitgangspunten, onder de noemer AVOICE, die de speerpunten voor het ambacht aangegeven: A = Ambachtseconomie en de toegevoegde waarde voor de samenleving V = Vakmanschap O = Ondernemerschap I = Imagoversterking C = Collectiviteit van de ambachtelijke branches versterken E = Effectieve samenwerking realiseren Visie: Het HBA wil het ambacht Groot maken en houden Het HBA wil vanuit de speerpunten zoals verwoord in de term AVOICE gezamenlijk beleid ontwikkelen om het ambacht Groot te maken en te houden. Dat doen zij op de volgende manieren: Groot = Krachtenbundeling van ambachtelijke branches en daardoor vergroten van de lobbykracht richting Politiek en Onderwijs. Groot = Betere samenwerking tussen ambachtelijke branches onderling en van daaruit een betere onderhandelingspositie naar en een betere samenwerking met het ambachtelijk beroepsonderwijs (onderwijsinstellingen) in Nederland. BLADZIJDE 10 VAN MAART EBM

12 PROJECTNUMMER 1436 Groot = Prestaties van het Ambacht (toegevoegde waarde 127 miljard) veiligstellen en uitbouwen, door het ontwikkelen van nieuwe arrangementen om het ambachtelijk beroepsonderwijs te versterken. Groot = Versterking van het ondernemerschap, zowel voor individuele bedrijven, kleine werkgevers, alsmede het groot aantal ZZP-ers in het ambacht. Doelstellingen voor Kleinschalig Specialistisch Vakonderwijs: 1. Breng de ontwikkelingen binnen het ambachtelijk beroepsonderwijs goed in beeld ten einde beter zicht te krijgen op de kansen en bedreigingen voor de komende jaren. 2. Ontwikkel een gezamenlijke samenwerking- en investeringsaanpak en realiseer van daaruit een nieuwe impuls voor het ambachtelijk beroepsonderwijs. 3. Versterk in samenwerking met het beroepsonderwijs het ambachtelijke ondernemerschap in Nederland, zowel richting kleine bedrijven als richting ZZP-ers, die op dit moment geen mogelijkheden hebben om leerlingen op te leiden in het bedrijf. Doelstelling 1: In beeld brengen ontwikkelingen ambachtelijk beroepsonderwijs (No-data-no-talk) Het Hoofdbedrijfschap Ambachten (HBA) heeft EB management verzocht een onderzoek toe doen naar de stand van zaken in het ambachtelijk beroepsonderwijs in Nederland. Doel van dit onderzoek is de ontwikkelingen en prestaties van het ambachtelijke beroepsonderwijs qua deelnemersaantallen van de afgelopen jaren in kaart te brengen om van daaruit aan te geven waar de kansen en bedreigingen liggen voor het kleinschalig, specialistisch vakonderwijs in Nederland. De data-analyse dient als input voor de branches binnen het HBA, om in samenwerking met het ambachtelijk beroepsonderwijs te komen tot nieuwe arrangement en gezamenlijke beleidsvoorstellen. In deze nota treft u het verslag van het dataonderzoek naar kleinschalig specialistisch vakonderwijs aan. Doelstellingen 2 en 3: De resultaten van dit onderzoek worden benut om met de ambachtelijke branches binnen het HBA te verkennen welke mogelijkheden er zijn om te komen tot nieuwe beleidsvoorstellen voor het ambachtelijk beroepsonderwijs in Nederland. 14 MAART EBM BLADZIJDE 11 VAN 60

13 HOOFDSTUK 3: ANALYSE VAN DE OPDRACHT In dit hoofdstuk wordt de onderzoeksopdracht geanalyseerd. Daarbij wordt de volgende werkhypothese geformuleerd: Het ambachtelijke beroepsonderwijs is dermate verdund en versnipperd geraakt, dat scholen niet langer in staat zijn het gewenste kwaliteitsniveau te leveren en voldoende goed opgeleide vaklieden af te leveren voor het ambacht. Om een onderbouwing van deze werkhypothese te geven is het noodzakelijk een gedegen analyse te maken van het specialistisch vakonderwijs in Nederland. De analyse is erop gericht beter inzicht te krijgen in de omvang van de verdunning en versnippering van opleidingen. De analyse vindt plaats in een viertal stappen: In de eerste plaats wordt het totaal aantal geselecteerde ambachtelijke opleidingen afgezet tegen het totaal aantal mbo-opleidingen en deelnemers in Nederland. In de tweede plaats wordt geanalyseerd hoe deze problematiek verdeeld is over de verschillende bedrijfstakken in Nederland. Van oudsher is het kenniscentrum SVGB onder andere verantwoordelijk voor het opstellen van kwalificatiedossiers voor het ambachtelijk vakonderwijs in Nederland, maar ook andere kenniscentra (KBB s) ontwikkelen kwalificatiedossiers voor kleinschalige specialistische vakopleidingen. Het is de bedoeling inzichtelijk te maken hoe het probleem van de kleinschalige vakopleidingen verdeeld is over de verschillende KBB s en bedrijfstakken. Een volgende stap is, dat duidelijk wordt waar de problemen liggen bij individuele branches en branchegroepen in Nederland. Sommige branches hebben voldoende deelnemers en ervaren weinig problemen. De meeste ambachtelijke branches kampen met geringe deelnemersaantallen en dalende instroom. Bij hen is de urgentie groot. Bedoeling van de analyse per individuele branche is om zicht te krijgen op het aantal branches waar problemen zijn en op de urgentie van de problematiek per branche/branchegroep. Het is belangrijk te melden dat het in dit onderzoek gaat om een selectie van brancheopleidingen (bijlage 1) en individuele branches die gerelateerd zijn aan het Hoofdbedrijfschap Ambachten. De laatste analyse vindt plaats op het niveau van opleidingslocaties bij individuele scholen. Bedoeling van deze stap is om meer inzicht te krijgen in het probleem van verdunning en versnippering van opleidingen op de verschillende scholen. De mate van verdunning en versnippering wordt bepaald aan de hand van deelnemersaantallen per opleidingslocatie per school. Met behulp van deze analyses moet in beeld komen waar de problemen van individuele opleidingen per school liggen. Zo ontstaat er inzicht in de urgentie op schoolniveau. Opgemerkt dient te worden dat alleen het feit dat een branche weinig deelnemers per jaar heeft nog niet automatisch hoeft te betekenen dat er ook grote problemen zijn. BLADZIJDE 12 VAN MAART EBM

14 PROJECTNUMMER 1436 Onderzoeksvragen Onderzoeksvraag 1: (landelijk niveau) Hoe hebben de landelijke deelnemersaantallen voor kleinschalig specialistisch vakonderwijs zich in de periode ontwikkeld ten opzichte van het totaal aantal deelnemers in het MBO. Onderzoeksvraag 2: (sectoraal niveau) Hoe zijn de deelnemersaantallen van de geselecteerde 36 kleinschalige vakopleidingen verdeeld over de verschillende sectoren (indeling naar KBB s) in de periode Onderzoeksvraag 3: (branche niveau) Hoe groot zijn de landelijke deelnemersaantallen voor kleinschalige vakopleidingen op het niveau van de 36 aan het HBA gerelateerde branches in 2009 ten opzichte van Onderzoeksvraag 4: (schoolniveau) Op hoeveel opleidingslocaties in Nederland worden de verschillende kleinschalige specialistische vakopleidingen verzorgd en hoe groot zijn de deelnemersaantal per opleidingslocatie. Aanbevelingen en creatieve oplossingsrichtingen In het verlengde van de hierboven geformuleerde onderzoeksvragen is EB management gevraagd op basis van haar expertise en ervaringen met het ambachtelijk beroepsonderwijs in Nederland een aantal creatieve en on-orthodoxe oplossingsrichtingen aan te dragen, die als discussiepunten kunnen dienen in het debat met vertegenwoordigers van HBA-branches, het ambachtelijk beroepsonderwijs, het ministerie van OCW en het kabinet. Focus daarbij is dat de oplossingsrichtingen er toe moeten bijdragen dat de ondernemers in het Ambacht beter in staat gesteld worden om hun grote toegevoegde waarde voor de samenleving (127 miljard) te blijven leveren. 14 MAART EBM BLADZIJDE 13 VAN 60

15 HOOFDSTUK 4: UITVOERING VAN HET ONDERZOEK Bij de uitvoering van het onderzoek worden de volgende fasen onderscheiden: 1. Vaststellen van de opleidingen die geanalyseerd worden (crebolijst) 2. Vaststellen van het analysekader 3. Dataverzameling 4. Analyseren van data en trekken van conclusies 5. Opstellen eindrapport, inclusief concrete aanbevelingen voor de discussie met branches en relevante samenwerkingspartners. Ad1: Vaststellen van de te analyseren opleidingen. Zoals hiervoor aangegeven is in samenspraak met het HBA een definitieve lijst opgesteld met opleidingen die bij de analyse betrokken worden. Uitgangspunten bij de selectie van de lijst zijn: 1. Goede spreiding van opleidingen over branches die vallen onder het ambacht. Selectiecriterium is zoveel mogelijk aan te sluiten bij aan het HBA gelieerde branches. 2. Goede spreiding van opleidingen over de relevante kenniscentra (KBB s) die betrokken zijn bij het ambachtelijk beroepsonderwijs. 3. Er worden alleen door de overheid bekostigde opleidingen geselecteerd voor de analyses. Particuliere opleidingen in het ambacht worden in deze fase niet bij de analyses betrokken. De definitieve lijst met crebo s is weergegeven in bijlage 1. Ad 2: Vaststellen analysekader Zoals aangegeven bestaat het ambachtelijk beroepsonderwijs uit een groot aantal veelal kleinschalige, specialistische en unieke opleidingen. Om enige focus in de onderzoeksopdracht aan te brengen worden hier de kernbegrippen specialistisch vakonderwijs en kleinschalige ambachtelijke opleidingen inhoudelijk geladen. Specialistisch vakonderwijs. De term specialistisch vakonderwijs verwijst naar die opleidingen, die worden verzorgd voor specialistische beroepsgroepen in het ambacht. Kenmerkend voor het ambachtelijk beroepsonderwijs is dat het aanleren van vakmanschap centraal staat en dat het beroep en BLADZIJDE 14 VAN MAART EBM

16 PROJECTNUMMER 1436 de vaardigheden die nodig zijn om het werk uit te voeren hoofdzakelijk in de praktijk bij erkende leerbedrijven wordt aangeleerd. Ambachtelijk beroepsonderwijs vindt in allerlei sectoren van de maatschappij plaats. Hieronder is weergegeven welke kenniscentra (sectoren) hierbij betrokken zijn. Om enig gevoel bij de diversiteit aan sectoren te krijgen is per kenniscentrum een aantal voorbeelden van ambachtelijke beroepen weergegeven: SVGB: Fundeon: HTV: KOC: Savantis: SHM: SVO: Innovam: Optiek, Tandtechniek, Goud en Zilver. Bestratingopleidingen, Tegelzetter, Voeger, Dakdekkers. Brood en Banket. Kappers, Pedicure, Grimeur. (Restauratie)Stukadoor, Glazenwasser, Signmaker. Parketteur, Meubelmaker Scheepsinterieurbouwer. Medewerker Versdetailhandel, Slager. Fietstechnicus, Bromfietstechniek. SVGB kenniscentrum speelt van oudsher een belangrijke rol bij de ontwikkeling van het (ambachtelijk) specialistisch vakonderwijs in Nederland. SVGB is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de kwalificatiestructuur en de onderliggende kwalificatiedossiers voor kleinschalig specialistisch vakonderwijs. SVGB heeft deze opleidingen onderverdeeld in een drietal sectoren, te weten de gezondheidstechnische sector, de creatief-technische sector en de ambachtelijk-technische sector. Onder elk van deze sectoren valt een veelheid aan kleinschalige specialistische vakopleidingen. Belangrijk voor het duiden van de analyses is te vermelden dat de lijst met ambachtelijke opleidingen (bijlage 1) geen uitputtende lijst is. Het betreft hier een selectie van opleidingen en geen steekproef. Uitgangspunt bij de selectie is de koppeling van de branches met het HBA. De selectie is in nauw overleg met de opdrachtgever (HBA) tot stand gekomen. Zonder uitputtend te zijn is getracht een zo groot mogelijke dekking van branches te realiseren. Specialistische vakopleidingen worden vanwege de ambachtelijke setting veelal vormgegeven in de praktijk van leerbedrijven. Een deel van de deelnemers volgt BBLopleidingen (werkend leren) een ander deel volgt BOL-opleidingen (dagonderwijs). Besloten is zowel analyses te maken van de deelnemers in BBL-opleidingen als in BOL-opleidingen. Daarnaast worden er ook analyses gemaakt van de verschillende mbo-niveau s. Gezien het krappe tijdpad voor de uitvoering van het onderzoek is in overleg met de opdrachtgever besloten geen analyses te maken van het aantal gediplomeerden en van de leeftijdsopbouw van deelnemers in de verschillende opleidingen. Mogelijk kan dat te zijner tijd in aanvullend onderzoek verder geanalyseerd worden. 14 MAART EBM BLADZIJDE 15 VAN 60

17 Kleinschalig Specialistisch vakonderwijs Kleinschalige opleidingen zijn opleidingen waar landelijk gezien slechts een beperkt aantal deelnemers in participeren. In het kader van dit onderzoek is het belangrijk een scherpere duiding en afbakening te geven van het begrip kleinschalig vakonderwijs. Om te bepalen of een opleiding als kleinschalig kan worden aangemerkt, wordt gekeken naar het totaal aantal landelijke deelnemers voor een bepaalde beroepsgroep (bijvoorbeeld de opticiens of de straatmakers). Van deze specifieke beroepsgroepen worden alle landelijke deelnemers in de verschillende mbo-niveaus, zowel voor BOL als BBL bij elkaar opgeteld. In overleg met de opdrachtgever is ervoor gekozen een cluster van opleidingen voor een specifieke beroepsgroep (bijvoorbeeld de dakdekkers) te typeren als kleinschalig, wanneer de opleiding landelijk gezien niet meer dan deelnemers telt. Om de urgentie van de kleinschalige opleidingen boven tafel te krijgen wordt op basis van de deelnemersaantallen een onderverdeling gemaakt zoals hieronder weergegeven: < 100 deelnemers deelnemers deelnemers > deelnemers Een andere typering van kleinschalig specialistisch vakonderwijs is dat de opleiding verzorgd wordt door meerdere ROC s. Kleinschalig verwijst daarbij naar het aantal opleidingslocaties en het deelnemersaantal per opleidingslocatie. Een opleiding is in dit verband als kleinschalig te typeren, wanneer het landelijk aantal deelnemers verdeeld wordt over een groot aantal opleidingslocaties (verdunning). Zo wordt het cluster van opleidingen voor de beroepsgroep opticiens verzorgd door 6 ROC s, terwijl er 20 ROC s betrokken zijn bij de niveau 2 opleidingen voor de bestratingbranche. Het aantal ROC s dat de opleidingen voor een bepaalde beroepsgroep verzorgt, is een belangrijk gegeven voor de analyses. Is het aantal ROC s dat de opleidingen verzorgt in verhouding tot het totaal aantal landelijke deelnemers relatief groot, dan is er sprake van verdunning. De mate van verdunning bepaalt of een opleiding in staat is het gewenste kwaliteitsniveau te blijven garanderen. Daarnaast geeft het aan welke opleidingen in de gevarenzone terecht zijn gekomen. Dit is van belang omdat ROC s vanwege economische redenen of vanwege bezuinigingen niet langer in staat zijn kleinschalige opleidingen rendabel aan te blijven bieden. Het is belangrijk te onderzoeken hoe groot deze problemen zijn bij de kleinschalige specialistische vakopleidingen. Specialistische vakopleidingen op één school Er zijn ook specialistische vakopleidingen die slechts op één onderwijslocatie of school in Nederland aangeboden worden. Dat kunnen opleidingen zijn die door één ROC verzorgd BLADZIJDE 16 VAN MAART EBM

18 PROJECTNUMMER 1436 worden, maar ook opleidingen zoals bijvoorbeeld de schoenhersteller, die verzorgd worden door de Dutch Health Tec Academy (DHTA). Voor de analyse van de gegevens is het belangrijk op te merken dat het ook hier niet gaat om een uitputtende analyse van alle opleidingen die slechts op één school verzorgd worden. Belangrijk voor dit onderzoek is om in kaart te brengen hoeveel van de opleidingen uit de lijst in bijlage 1 plaats vinden bij één onderwijslocatie. Op die manier moet bepaald worden hoe groot de urgentie van de problematiek bij deze opleidingen. Op basis van deze analyses worden conclusies getrokken en voorstellen ontwikkeld die mogelijk ook richtinggevend zouden kunnen zijn voor de overige, niet bij het onderzoek betrokken opleidingen die slechts op één onderwijslocatie verzorgd worden. Niet alleen voor specialistische vakopleidingen die op één onderwijslocatie verzorgd worden, maar ook voor de door ons als kleinschalig getypeerde opleidingen (< landelijke deelnemers) is het belangrijk om te analyseren hoe groot het aantal deelnemers op schoolniveau is. Daarom wordt een laatste analyseslag gemaakt (onderzoeksvraag 4) om dit voor de verschillende opleidingen te bepalen. Op basis van deze analyse moet duidelijk worden hoe groot de urgentie van de problemen op schoolniveau is, per opleidingslocatie. In overleg met de opdrachtgever en de SVGB is besloten bij deze laatste analyseslag de volgende indeling qua deelnemersaantallen te hanteren: < 17 deelnemers per opleidingslocatie per school deelnemers per opleidingslocatie per school > 34 deelnemers per opleidingslocatie per school Het aantal van 17 deelnemers geldt daarbij als ondergrens voor een opleidingslocatie op een ROC om de opleiding vorm te kunnen geven. Uiteraard dient in ogenschouw genomen te worden dat een aantal van 17 leerlingen per opleidingslocatie eigenlijk te gering is om voldoende kwaliteit te realiseren. Binnen deze opleidingslocaties worden er meerdere leerjaren vormgegeven en vaak differentiaties of uitstromen. Bij deze laatste analyseslag is het belangrijk om op schoolniveau per opleidingslocatie door te analyseren naar crebo, naar leerweg (BBL of BOL) en naar de verschillende mbo-niveau s. Ad 3. Dataverzameling Uitgangspunt bij de analyses zijn de meeste recente crebo s zoals die voorkomen in het bronbestand van DUO. Om een goed beeld van de historische gegevens te krijgen zijn ook de voorlopers van deze hoofdcrebo s en alle onderliggende crebo s bij de dataverzameling betrokken. 14 MAART EBM BLADZIJDE 17 VAN 60

19 Ad 4: Analyse van de data en trekken van conclusies Na de dataverzameling worden de gegevens geanalyseerd en worden er conclusies getrokken. Op basis van deze analyses worden de 4 onderzoeksvragen, zoals weergegeven bij de opdrachtformulering beantwoord. Ad 5: Opstellen eindrapport, inclusief aanbeveling In deze laatste fase wordt het eindrapport van het onderzoek opgesteld. Er wordt verslag gedaan van de uitvoering van het onderzoek, de analyses en de conclusies worden gepresenteerd. Het rapport sluit af met het formuleren van concrete aanbevelingen, die dienen als input voor de discussie met HBA-branches en andere relevante samenwerkingspartners. BLADZIJDE 18 VAN MAART EBM

20 PROJECTNUMMER 1436 HOOFDSTUK 5: RESULTATEN LANDELIJKE ANALYSES In dit hoofdstuk worden de landelijke deelnemersaantallen weergegeven voor de opleidingen van aan het HBA gerelateerde branches. Doel is te analyseren hoe de deelnemersaantallen zich ontwikkeld hebben over de afgelopen jaren ( ) ten opzichte van de overige mbo-opleidingen. Er zijn ook nog andere opleidingen die zijn aan te merken als kleinschalig specialistisch vakonderwijs, maar die zijn niet bij het onderzoek betrokken. In dit stadium is dat ook niet nodig, omdat eerst en vooral onderzocht wordt welke trends er te ontdekken zijn als het gaat om de kleinschalig specialistische vakopleidingen in Nederland. Landelijke deelnemersaantallen Kleinschalig Specialistisch Vakonderwijs Landelijke deelnemersaantallen Kleinschalig Specialistisch Vakonderwijs - overig mbo Kleinschalig Specialistisch Vakonderwijs Overige opleidingen Eindtotaal Zoals uit de tabel hierboven blijkt zaten er in deelnemers in de voor dit onderzoek geselecteerde kleinschalig specialistische vakopleidingen. Dat is 7% van alle mbodeelnemers in MAART EBM BLADZIJDE 19 VAN 60

21 Tussen 2003 en 2009 is het deelnemersaantal per jaar in kleinschalig specialistisch vakonderwijs in absolute zin gestegen met deelnemers naar deelnemers. Het totaal aantal deelnemers per jaar voor het mbo is in diezelfde periode met deelnemers gestegen, van deelnemers naar Afgezet tegen de totale toename van alle mbo-deelnemers per jaar is het aantal deelnemers in de geselecteerde kleinschalige vakopleidingen in dezelfde periode in omvang met drieprocentpunten gedaald, van 7% naar 6,7%. Percentage deelnemers Klein Specialistisch Vakonderwijs ten opzicht van totaal aantal deelnemers 7,1% 7,0% 6,9% 6,8% 6,7% 6,6% 6,5% Percentage Vakspecialistisch ten opzicht van totaal ,0% 6,9% 6,7% 6,8% 6,7% 6,8% 6,7% BLADZIJDE 20 VAN MAART EBM

22 PROJECTNUMMER 1436 BOL/ BBL Verhouding Kleinschalig Specialistisch Vakonderwijs De werkend leren variant, of te wel de BBL-opleiding is van oudsher een populaire vorm van opleiden in het ambachtelijk beroepsonderwijs. Toch blijkt uit de gegevens hieronder dat in 2009 het totaal aantal BBL-deelnemers in kleinschalige specialistische vakopleidingen slechts enkele procenten meer bedraagt dan de BBL-deelnemers voor het gehele mbo. Uit de vervolganalyses zal blijken dat deze cijfers, op landelijke niveau een vertekend beeld geven van de werkelijkheid. In de volgende hoofdstukken wordt dit gegeven nader uitgewerkt. Verhouding BOL/BBL (2009) Kleinschalig Specialistisch Vakonderwijs versus overige mbo opleidingen KleinSpecVak Overige opleidingen BBL BOL Landelijk % 20% 40% 60% 80% 100% De tabel op de volgende pagina laat zien dat het aantal BBL-trajecten in 2009 in absolute zin met zo n deelnemers per jaar gedaald is ten opzichte van Dat is een daling van ruim 7,5%. In diezelfde periode is het aantal jaarlijkse deelnemers (2009) in dagonderwijs (BOL) in absolute zin gestegen met zo n deelnemers ten opzichte van Dat is een toename van ruim 12%. Vanouds fungeren de BOL en BBL trajecten als communicerende vaten. Afhankelijk van de conjunctuur en de ontwikkeling in de economie zou verklaard kunnen worden waarom het aantal BOL deelnemers meer gegroeid is dan het aantal BBL deelnemers over de periode Toch is het belangrijk in ogenschouw te nemen dat het hier om landelijke gemiddelden gaat en dat dergelijke conclusies door verdere analyses onderbouwd moeten worden. 14 MAART EBM BLADZIJDE 21 VAN 60

23 Deelnemersaantallen BOL/ BBL Kleinschalig Specialistisch Vakonderwijs BBL BOL Uit de gegevens hierboven blijkt dat de daling van het aantal BBL-deelnemers die in 2003 ingezet is, in 2005 zijn dieptepunt kent. Daarna treedt er een lichte verbetering op. De stijging van BOL deelnemers zet zich vanaf 2003 versterkt door, met slechts een lichte teruggang in 2007 en De toename van deelnemers in BOL-trajecten is groter dan die in BBLtrajecten. De verhouding BOL BBL is in dezelfde periode toegenomen ten gunste van de BOL opleidingen. Was de BBL-BOL verhouding in % : 58%, in 2009 is dat 37% : 63% (afgerond). Een eerste conclusie is dat de mogelijkheden voor ambachtelijke ondernemers om trajecten van werkend leren vorm te geven in deze periode verslechterd is. Mogelijk dat zij daardoor de voorkeur geven aan stagiairs (BOL) in plaats van leerling-werknemers (BBL). De verwachting is dat deze trend zich, mede onder invloed van de huidige crisis zou kunnen versterken in 2010 en verder. BLADZIJDE 22 VAN MAART EBM

24 PROJECTNUMMER 1436 BOL/BBL verhouding binnen Kleinschaling Specialistisch Vakonderwijs 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% Percentage BBL 42,0% 37,9% 35,2% 35,0% 36,5% 38,2% 37,3% Percentage BOL 58,0% 62,1% 64,8% 65,0% 63,5% 61,8% 62,7% Kleinschalig Specialistisch Vakonderwijs naar de 4 mbo niveaus In de volgende tabel wordt aangegeven hoe de jaarlijkse deelnemersaantallen van de voor dit onderzoek geselecteerde kleine specialistisch vakopleidingen zijn verdeeld over de vier niveaus in het mbo. Deelnemersaantallen per niveau Kleinschalig Specialistisch Vakonderwijs Niveau Niveau Niveau Niveau Uit de gegevens blijkt dat de deelnemersaantallen in 2009 ten opzichte van 2003 op de niveaus 1, 2 en 3 afgenomen zijn. Voor de niveau 1 opleidingen gaat het slechts om 1 opleiding, te weten de assistent houtbranche. Het aantal deelnemers voor deze opleiding is met 60% gedaald. Bij de niveau 2 en 3 opleidingen gaat het om een groot aantal opleidingen en deelnemers, die verspreid zijn over alle sectoren. 14 MAART EBM BLADZIJDE 23 VAN 60

25 Op basis van deze gegevens is er sprake van een dalende trend qua deelnemersaantallen voor de niveaus 2 met ruim 5% en voor niveau 3 met ruim 3%. De deelnemersaantallen voor niveau 4 (2009) zijn met deelnemers flink gestegen ten opzichte van Er is sprake van een toename van ruim 25% gerekend vanaf Ook dit is een duidelijke trend die uit de gegevens is af te leiden. 45,0% 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% Verhouding niveaus binnen Kleinschaling Specialistisch Vakonderwijs Niveau 1 1,0% 0,7% 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% 0,4% Niveau 2 40,0% 36,4% 35,2% 36,5% 37,4% 38,5% 37,8% Niveau 3 30,0% 32,2% 32,0% 31,2% 30,5% 29,7% 29,0% Niveau 4 29,0% 28,5% 28,2% 30,9% 32,1% 33,7% 36,7% Op basis van deze cijfers zijn de volgende landelijke trends waar te nemen: 1. Het aantal deelnemers per jaar in de voor dit onderzoek geselecteerde kleinschalige specialistische vakopleidingen is in 2009 in absolute zin gestegen met deelnemers ten opzichte van Uit de analyses blijkt dat de absolute toename van deelnemers voor kleinschalig specialistisch vakonderwijs (+4%) achterblijft bij de totale stijging van mbodeelnemers (ruim 9%) in de periode Blijkbaar weten de voor dit onderzoek geselecteerde kleinschalige vakopleidingen onvoldoende te profiteren van de algehele stijging aan deelnemers in het mbo. 3. Bij aanvang van het onderzoek was de verwachting dat Werkend leren (BBL) in het ambachtelijke beroepsonderwijs substantieel meer zou voorkomen dan in het totaal mbo. Uit de landelijke gegevens blijkt echter dat dit verschil minder groot is dan gedacht. In de detailanalyses worden de brancheverschillen nader onderzocht. 4. In de totale onderzoeksperiode is een verschuiving waar te nemen van werkend leren (BBL) naar dagonderwijs (BOL). In 2005/2006 is deze verschuiving het grootst, in 2008 treedt een licht herstel op. Op basis van deze landelijke gegevens zou deze trend kunnen wijzen op een verschoolsing van het ambachtelijk BLADZIJDE 24 VAN MAART EBM

26 PROJECTNUMMER 1436 beroepsonderwijs. Vanouds fungeren BOL en BBL trajecten als communicerende vaten. Nadere analyses moeten uitwijzen wat de mogelijke oorzaken kunnen zijn van deze trend en of de trend incidenteel (conjunctuur bepaald) of structureel is. In de volgende hoofdstukken wordt hier nader op ingegaan. 5. De verschuiving van werkend leren naar dagonderwijs (BOL) zou er ook op kunnen duiden dat de condities voor BBL-trajecten binnen de ambachtelijke bedrijven langzaam aan het verslechteren zijn. Als dit door de conjunctuur bepaald wordt, dan zal dit effect zich onder invloed van de huidige crisis versterkt doorzetten. 6. In de periode zijn de jaarlijkse deelnemersaantallen voor de niveaus 2 en 3 gedaald. Het deelnemersaantal voor de niveau 4 opleidingen is in 2009 ten opzichte van 2003 met ruim een kwart toegenomen. Deze toename onderbouwt de verschuiving van werkend leren (BBL) naar dagonderwijs (BOL), omdat de meeste niveau 4 opleidingen BOL opleidingen zijn. 7. De relatieve afname van deelnemers in de opleidingen op de niveaus 2 en 3 is zorgwekkend te noemen. Een ervaringsgegeven leert dat veel deelnemers na het behalen van een diploma op niveau 2 intern in het bedrijf doorstromen naar niveau 3 opleidingen. De dalende trend van deelnemers op niveau 2 vertaalt zich enkele jaren later ook in een gestage afname van deelnemers in niveau 3. De afname van BBLopleidingen ten opzichte van BOL-opleidingen zou mogelijk ook uit deze trend verklaard kunnen worden. 14 MAART EBM BLADZIJDE 25 VAN 60

27 HOOFDSTUK 6: RESULTATEN OP SECTORNIVEAU (KBB) In dit hoofdstuk worden de deelnemersaantallen van de voor dit onderzoek geselecteerde opleidingen verdeeld naar bedrijfstak. Uitgangspunt daarbij is de verdeling naar kenniscentrum (KBB). De gegevens zijn verdeel over de jaren 2003, 2005, 2007 en Overzicht kenniscentra Hieronder wordt per kenniscentrum aangegeven hoe de deelnemers aantallen voor kleinschalig specialistisch vakonderwijs verdeeld zijn over de verschillende KBB s. Kenniscentrum Sector KOC Nederland Uiterlijke verzorging Calibris Gezondheidszorg, welzijn en sport SH&M Hout en meubel SVGB Gezondheidstechnische beroepen en ambachten Kenwerk Gastvrijheidssector Savantis Schilders/Afbouw en reclame SVO Verssector Fundeon Bouwbedrijf, weg- en waterbouw Innovam Groep Auto- en tweewielerbranche Combinatie Combinatie bedrijf 3 42 kenniscentra Kenteq Metaal, Electro-, Installatietechniek Eindtotaal Wat opvalt in deze tabel is dat 60% van alle deelnemers hun opleidingen volgen in twee sectoren te weten de kenniscentra uiterlijke verzorgen (KOC Nederland) en Gezondheidszorg (Calibris). De overige 40% van de deelnemers is verdeeld over de andere hierboven genoemde sectoren (KBB s), waarbij de Combinatie-kenniscentra en Kenteq in 2009 slechts 108 deelnemers hebben. Qua deelnemersaantallen zijn de kenniscentra Calibris, Savantis, SVO, Fundeon en Innovam voor de periode aan te merken als groeiers KOC Nederland (grootste daler) en SH&M en zijn in deze periode de dalers. De kenniscentra Kenwerk, SVGB en Kenteq blijven redelijk stabiel over de periode BLADZIJDE 26 VAN MAART EBM

28 PROJECTNUMMER 1436 Bij de landelijke cijfers bleek dat het gemiddeld aantal BBL-deelnemers voor kleinschalig specialistische vakopleidingen slechts enkele percentages meer bedraagt dan voor de BBLopleidingen in het gehele mbo. Uit de gegevens per sector blijkt dat dit cijfer van sector tot sector sterk uiteenloopt. In de volgende tabel is weergegeven hoe de deelnemersaantallen per bedrijfstak (KBB) verdeeld zijn over de twee leerwegen BBL en BOL voor het jaar De oranje streep in de tabel geeft aan wat het gemiddeld aandeel BBL-deelnemers is voor alle landelijke mboopleidingen. Verhouding BOL/BBL naar kenniscentrum (2009) SVO SVGB SH&M Savantis KOC Nederland Kenwerk Kenteq BBL BOL Innovam Groep Fundeon Combinatie kenniscentra 42 Calibris Eindtotaal % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Wat opvalt in deze tabel is dat twee kenniscentra KOC-Nederland en Calibris in 2009 naar verhouding een groot aantal BOL deelnemers in opleidingen hebben. Het gaat daarbij ook nog eens om bijna de helft van alle deelnemers in 2009, te weten BOL deelnemers (KOC Nederland: Calibris 6.663). Daarnaast blijkt ook dat de Hout en Meubelbranche een meer dan gemiddeld aantal BOL deelnemers in opleiding heeft, zij het dat deze sector net iets onder het landelijke gemiddelde zit qua BBL deelnemers. Het grote aantal BOL deelnemers voor Calibris is te verklaren uit het feit dat in het geheel van de gezondheidszorg BOL opleidingen substantieel meer voorkomen dan BBL-trajecten. Het groot aandeel BOL deelnemers voor de uiterlijke verzorging is te verklaren uit het feit dat veel 14 MAART EBM BLADZIJDE 27 VAN 60